TEORIA DEMOKRACJI

• Demokracja- poch. z jęz. greckiego z połączenia dwóch słów: demos (lud) i kratos (rząd) i dosłownie oznacza RZĄDY LUDU.

• Twierdzi się, że rząd demoratyczny wywodzący się z państwa - miasta starożytnej Grecji; ich demokratyczne ideały sięgają wstecz tamtego okresu.

IDEA

Ludwik Krzywicki - autor koncepcji, badacz okresu międzywojnia, napisał esej „Idea a życie”. Wskazał wędrówkę idei, kt. wędruje w czasie i w przestrzeni. Przenoszenie ideii m. cywilizacjami. Wędrówka ideii w czasie powstała w starożytnej Grecji i do dziś jest mam znana, towarzyszy nam, jest popularna współcześnie - idea demokracji.

Krynicki odnosi się do zmierzchu danej idei. Najpierw jest akceptowana, potem spotyka się z krytyką, aż w końcu umiera. Jednak kolejne pokolenia po okresie zapomnienia mogą odgrzebać ideę, uznać ją za użyteczną, korzystną.

• W praktyce z Grecji wywodzi się pojęcie demokracji (model antyczny demokracji), ale Grecy nie dostarczyli modelu nowoczesnej demokracji, kt. powstała w UK, USA.

• Termin ten kształtował się przez tysiąclecie i w praktyce wyrasta z różnych źródeł.

• Ludzie potrzebowali ponad 2 tys. lat, aby zbudowac most między małymi społecznościami demokratycznymi, a systemami demokratycznymiwielkich liczb.

• Greccy filozofowie i historycy postrzegali w większości demokrację, j. system rządów sprawowanych przez ignorantówlub ubogich. Taki sposób postrzegania demokracji utrzymał się przez ponad 2 tys. lat.

• Twórcy konstytucji ameryk. mówili o stworzeniu republiki opartej o instytucje przedstawicielskie, nie o demokracji.

• Termin demokracja w nowoczesnym sensie zaczęto używać w XVIII w.

• Stosowany w celu opisania systemu rządów przedstawicielskich, w kt. reprezentanci wybierani są w wyniku wolnych wyborów i większość mężczyzn jest uprawniona do głosowania

• W USA takie rozwiązania zaczęły obowiązywać od lat 20 i 30 XX w. kiedyto w poszczególnych stanach wprowadzono prawo wyborcze.

Wg P. ŚPIEWAKA

Demokracja wymaga stałego uczestnictwa, kt. może przybierać różne formy od stowarzyszeń poprzez samorządy zawodowe po ugrupowania czysto polityczne. Działając w nich ludzie ćwiczą się w umiejętnościach odczytywania faktów, znajomości ruchów społecznych, zmuszają do wzajemnej pomocy, uczą sztuki przekonywania i uzgadniania stanowisk.

Gdyby nie było uczestnictwa, demokracja byłaby niepełna. Jakość demokracji określana jest przez pryzmat uczestnictwa.

Wg W. SADURSKIEGO

Demokracja jest pojęciem bardziej złożonym niż sama tylko realizacja woli aktualnej większości. Większość 51% wyborców nie może robić co chce. Wola większości przy poszanowaniu praw mniejszości - wg Sadurskiego drugi człon tej zasady często jest ignorowany.

TERMIN DEMOKRACJA - ŹRÓDŁA PROBLEMÓW

• używany nie tylko do opisu systemu rządów, ale także do opisu innych stosunków społecznych

• źródłem problemów jest niejasność tego terminu powszechnie używanego w celu zdefiniowania demokratycznych systemów polity.

• trudności dot. problemów zw. z wyjaśnieniem tych terminów w sposób pozbawiony wartościowania.

• Amerykanie twierdzą, że USA są nie tylko demokracją w świetle funkcjonujących instytucji demokratycznych, ale także w sensie demokratycznego społeczeństwa.

• wielu specjalistów uważa siebie za zwolenników demokracji społecznej.

• niekt. z nich opowiadają się za demokracją przemysłową.

• komuniści określali stworzone przez siebie systemy, j. demokracje ludowe

POJĘCIE DEMOKRACJI - KONTEKSTY

• demokratyczne społeczeństwo w sensie ameryk. oznacza społeczeństwo, w kt. istnieje równość szans dla wszystkich obywateli.

Czy zasada „od pucybuta do milionera” ma zastosowanie w tym kontekście

• termin „DEMOKRATYCZNY” najczęściej bywa używany w celu wskazania na stopień społecznej równości, a nie na formę rządu.

• demokracja społeczna jest rodzajem ideologii politycznej, kt. opowiada się za socjalistyczną gospodarką i polityką społeczną w społeczeństwie, kt. cieszy się demokratycznymi instytucjami politycznymi.

• demokracja przemysłowa z kolei to termin wypracowany w grupie SYDNEYA i BEATRICE WEBB w I poł. XX w. Oznacza ona kontrolę robotników nad warsztatami przemysłowymi.

• DEMOKRACJA LUDOWA - pojęcie to zostało przyjete po zakończeniu II wś, gdy idea demokracji była popularna wśród członków bloku zwycięskiego i w związku z tym nie chciano pzryznać, że nowe systemy są w istocie niedemokratyczne.

ENCYKLOPEDYCZNA DEFINICJA DEMOKRACJI

System rządów, w kt. naród (społeczeństwo) - seweren sprawuje władzę poprzez przedstawicieli wybranych w powszechnych, równych wyborach. Rządy ludu, system sprawowania władzy, stopień społecznej równości, opiera się na poszanowaniu wartości.

DYLEMATY ZW. Z ENCYKLOPEDYCZNA DEF. DEMOKRACJI

• wątpliwości odnośnie pojęcia LUDU

• podmiotem jt LUD. (Co to jt ten lud? Kogo możemy uznac za lud ?)

• obywatele - czy wszyscy obywatele są ludem?; co z tymi pozbawionymi praw pub.?; czy zalicza się dzieci?

• elita - ludowi przeciwstawia się elitę; czy zaliczamy do ludu elitę?

• lud - przedstawia się jako tych niżej usytuowanych. Jest odpowiednikiem suwerena. Przypisuje się mu jakies uczestnictwo.

Nasi przedstawiciele to również obywatele, mają oni jednak pozwolenie na podejmownie decyzji. Lud uczestniczy wwyborze kogoś.

• jaki rodzaj uczestnictwa jest przypisywany ludowi?

• prawo wyborcze bierne i czynne

• uczestnictwo:

demokracja bezpośrednia

(nie ma ciał pośrednich)

demokracja pośrednia

(obywatel ma nie przeszkadzać)

• jaki rodzaj uczestnictwa jest przypisywany?

Wielu badaczy uważa, że wiele powinno zależeć od nas, od tego szczebla najniższego, często nasi przedstawiciele mają taką wiedzę jak my lub nawet mniejszą. Przedstawiciele powinni zgłębiać problem, żeby podjąć jak najlepszą decyzję.

• jakie warunki sprzyjają uczestnictwu; jakie zniechęcają, a jakie zachęcają?

ZACHĘCAJĄCE	ZNIECHĘCAJĄCE
Wew. przekonanie danego uczestniak, że jego głos przyczyni się do zmiany sytuacji negatywnej na pozytywną; poczucie, że można coś zmienić	Poczucie, że nie można nic zmienić; brak zainteresowania polityką

• korzyści i koszty równego uczestnictwa w procesie rządzenia

• uzyskanie inf. na dany temat

• konieczność poświęcenia czasu

• poczucie ubezwłasnowolnienia - decyzje podejmowane przez przedstwaicieli są dla nas niekorzystne

• nasz los jest w naszych rękach; lepsze samopoczucie

• jak szeroki powinien być zakres rządów ludu?

• trudne problemy do rozwiązania - brak nam wiedzy by wybrać odpowiednie rozwiązanie

• trudne jt też wybranie przedstawiciela, bo nie wiemy o nim wszystkiego

• tradycja, historia mają bardzo duży wpływ na zakres

• właściwe pole demokratycznej aktywności.

WĄTPLIWOŚCI - LUD

• jak należałoby rozumieć termin RZĄDY z przymiotnikiem POLITYCZNE (jako prawo i porządek; stosunki m. państwami, sferę ekonomiczną; sferę wew. lub przywatną)

• nie jesteśmy białą kartą, mamypewne wyobrażenia, ideały jak wspólmota powinna funkcjonować

• interpretacje prawa tez sa różne

• czy rządy ludu muszą być przestrzegane; w systemach demokratycznych nie przestrzega się tej zasady, czasami tylko w formie werbalnej jest odwołanie się do ludu co nie ma przełożenia na praktykę. Często rządzi wąska grupa osób, kt. poszukuje legitymizacji władzy; mówienie o tym należy do sfery normatywnej (to co powinno być, ale nie zawsze jest)

• jakie mechanizmy są tworzone z myslą o tych obywatelach, kt. świadomie nie chca uczestniczyć. Uczestnictwo lub jego brak jest ważnym problemem wspólnoty. W jaki sposób można nakłonić do uczestnictwa? Zachęcanie nagrodami lub groźba kary. Piętnowanie zachowań w mediach. Czarne listy zachęcały do uczestnictwa - obawa przed sankcją jaką było wpisanie na czarna listę.

• w jakich sytuacjach (jeśli w ogóle) demokracje są uprawomocnione do zastosowania przymusu wobec części swoich obywateli?

Przymus istniał i będzie istnieć - monopol na stosowanie przymusu ma tylko państwo. Stosowanie przymusu jt ściśle określone, np. w zapisach prawa, kt. tak samo traktuje każdego człowieka. Ramy kulturowe decydują na co jest przyzwolenie społeczne.

• czy termin LUD odnosie się do całej populacji dorosłych obywateli, czy tylko do tych, kt. posiadają określoną własność?

• czy nie ma różnicy, jeśli kobiety są pozbawione prawa głosu, jak to miało miejsce po II wś w kilku europejskich państwach?

• czy posiadanie wykształcenia związane jt z uczestnictwem? Czy może rządzić ktoś, kto nie ma wykształcenia. (Lud) profesor, student a osoba stojąca pod budką z piwem - czy wszyscy powinni mieć ten 1 głos? Jest to niesprawiedliwe. Różnicowanie poszczególnych części pojęcia LUD. Nie traktowanie ludu, jako całości, np. kampania schowaj dowód babci.

• czy można mówić, że system jest częściowo demokratyczny, jeśli prawo politycznego uczestnictwa w życiu politycznym jest zarezerwowane dla części ludności danego państwa (np. Afryka Południowa - instytucje demokratryczne tylko dla białej ludności. Część badaczy odrzuca poj. częściowej demokracji - demokracja jest albo jej nie ma.

KONKLUZJE

1. Lud obejmuje wszystkie jednostki żyjące w geograficznych granicach pewnego terytorium i tworzące wspólnotę polityczną.

2. U samych początków nowoczesnej demokracji - w ostatnich 25 latach XX w. - m. wszystkimi mieszkańcami politycznej wspólnoty (państwa) a tymi, kt. cieszyli się statusem obywatela istniała głęboka przepaść.

3. Podstawowymi prawami obywatelskimi mogła się cieszyć osoba posiadająca przynajmniej minimalną własność czyli zdolna do płacenia podatków.

4. Zasada zastrzeżenia praw obywatelskich wyłącznie dla mężczyzn.

5. Kobiety postrzegane jako niezdolne do odpowiedzialności z samej natury albo ze wzg. na zajmowaną pozycję społeczną, sprowadzająca się najczęściej do roli gospodyń domowych.

6. Czynnikiem ograniczającym pełny zakres do obywatelstwa jest wiek, prawo do głosowania mają pełnoletni obywatele (uregulowane przez rządzących); granica wieku może ulec obniżeniu, jeżeli rząd tak zdecyduje. Granica wieku stale się obniża i dzisiaj w większości państw wynosi 18 lat.

7. W nowoczesnych systemach demokratycznych osoby upośledzone umysłowo oraz przestępcy w określonych warunkach są pozbawieni statusu pełnoprawnych obywateli.

8. Pełnią praw obywatelskich nie mogą się również cieszyć cudzoziemcy (problem szczególny ze wzg. na otwarte granice w wielu państwach świata; problem ten zyskuje na znaczeniu).

WĄTPLIWOŚCI ODNOŚNIE POJĘCIA RZĄDY (podmiot: lud; poj. RZĄDY odnosi się do określonych działań)

• rządzenie oznacza działalność mającą na celu uzyskanie autorytatywnych decyzji, kt. rezultaty w postaci aktów prawnych będą obowiązujące dla społeczeństwa (rządzenie zw. jest z władzą)

• zespół określonych czynności, kt. istota jest wyegzekwowanie decyzji nawet jeśli dana decyzja komuś nie odpowiada, nie podoba się to i tak musi jej przestrzegać.

• jednostka lub grupa ma wpływ na postępowanie innych jednostek - wiąże się to z władzą.

• sprowadza się do tego, że można nakazać określonym podmiotom pewne działanie, a nie dostosowanie się może spowodować określone sankcje.

• poza przypadkami referendum czy innych instytucji demokracji bezpośredniej jedynie niewielka grupa może rządzić w nowoczesnym społeczeństwie.

współczesne modele demokratyczne model antyczny





(zgromadzenie ludowe - obecnie w 2 małych kantonach w Szwajcarii)




• 
  
  
  lud sprawuje rządy poprzez swoich przedstawicieli

• sytuacja modelowa obejmująca dany okres czasu wejścia i wyjścia (wybór przedstawicieli, kt. przekazana jest władza)








• rządzenie musi być postrzegane jedynie jako wybieranie rządzących i wpływanie na podejmowane przez nich decyzje

• demokracja pośrednia wymaga od nas tylko okresowego uczestnictwa.

• poza przypadkami referendum czy innych instytucji demokracji bezposredniej jedynie niewielka grupa może rządzić w nowoczesnym społ.

• Wg G. SORTORIEGO przekonanie, że władza należy do ludu dot. źródeł legitymizacji władzy.

Def. LINCOLNA

W mowie getysburskiej z 1863 r. Abraham Lincoln def. demokrację: „rządy ludu, dla ludu, przez lud”.

SPOSOBY ROZUMIENIA RZĄDÓW LUDU

• rządy ludu rozumiane w znaczeniu samorządnego ludu, bezpośredniej demokracji.

• stwierdzenie, że ludzie są przedmiotem rządzenia, że są rządzeni.

• uznanie rządu za emanację ludu w tym sensie, iż wywodzi swą legitymizację z przyzwolenia ludu.

• rząd jest wybrany przez lud

• rząd jest kierowany przez lud (pojawiają się postualty co trzeba zrobić i rząd kieruje się tym w swoim działaniu - kierowanie się badaniami opinii pub.)

• różne formy demkracji, ale także różne sposoby sprawowania władzy nad ludem nie mającez demokracją wiele wspólnego (np. demokracje ludowe, zielona książeczka Kadafiego w Libii)

SPOSOBY ROZUMIENIA RZĄDÓW DLA LUDU

• wydaje się nie budzić wątpliwości. Oznacza on rządy sprawowane w jego interesie, dla jego korzyści, z zyskiem dla niego.

• trudności poj. się z rozpoznaniem co jest korzyścią dla ludu (w krótkiej i w długiej perspektywie),

• interesy lobby, grupki społ. nie koniecznie będą dobre dla całego społ./ czy jesteśmy w stanie pokazac nasze korzyści przez pryzmat usytuowania

• wiele decyzji zw. z naszym bytem wchodzi w życie nie trafiając wcześniej do nas, bez opini społ.

• kto def. korzyści dla ludu, jaki jest stopień świadomości ludu, stopień powiązań z innymi podmiotami, np. międzynarodowymi.

SPOSOBY ROZUMIENIA RZĄDÓW PRZEZ LUD

• nie jest jednoznaczne (bezpośrednio lub pośrednio)

DEF. ENCYKLOPEDYCZNA DEMOKRACJI - KONKLUZJE

• 
  nie jesteśmy w stanie wyprowadzić obiektywnej i precyzyjnej def. demokracji jedynie dzięki wyjaśnieniu znaczenia terminu.

• 
  
  
  
  możemy odwoływać się do praktyki politycznej i zwyczajowego użycia tego pojęcia (stanowisko empiryczne).

• możemy także odnieść się do demokratycznych ideałów i ich praktycznych implikacji (stanowisko idealistyczne) - patrzymy na ideały, wzorzec a potem porównujemy istniejący.

DEMOKRACJA JAKO METODA DZIAŁANIA I IDEAŁ

• demo. jako metoda działania, funkcjonowania systemu wyborczego to instytucjonalne porozumienie w celu podejmowania decyzji poli., dzięki kt. jednostki uzyskują władzę decydownia za pomocą współzawodnictwa o głosy wyborców.

• demokracja w znaczeniu ideału postrzegana jest jako cel, ku kt. w mniejsdzym lub większym stopniu dążą czy zbliżają się poszczególne systemy polityczne.

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA I POŚREDNIA

• wszyscy uprawnieni obywatele uczestniczą w procesie podejmowania decyzji poli.

• obywatele wybierają swoich przedstawicieli, kt. podejmują decyzję w odpowiedzi na preferencje społ.

ARGUMENTACJA RZECZNIKÓW DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

1. Podkreślają pozytywny stosunek do samego ludu, wspierają się nadzieją realizacji wizji, kt. ziszczenie zw. jest z przyszłością.

• przekonanie otym, że lud sam jest w stanie podejmować decyzje zgodne z własnym interesem

• współczesne syst. bezpośrednie uzupełniają model demokracji pośredniej.

2. Bliska im jest wizja ludu, kt. rządzi własnym życiem w rozmumieniu całościowym (lud może zastanawiać się nad porządkiem życia i ustanawiać go)

• potraktowanie ludu jako zdolnego do decydowania o wszechrzeczy

• odwołania do filozofii

• wszystko co dot. funkcjonowania człowieka, byłoby w rękach samego człowieka

3. Ta forma demokracji stwarza jednostce nadzieję na udział w takiej wszechwładzy.

4. Demokracja pośrednia w praktyce równa się biernemu onywatelstwu, ustanawianie nowego porządku następuje jedynie w chwili uczestnictwa w wyborach.

• bezpośredni udział

• wszelkie nawoływania do uczestnictwa rozbijają się o to, że tak naprawdę nie mamy wpływu na kształt decyzji.

ARGUMENTACJA RZECZNIKÓW DEMOKRACJI POŚREDNIEJ

1. System przedstawicielski pozwala na powierzenie władzy tym osobom, kt. wyróżniają się pod względem intelektualnym, posiadanym doświadczeniem, czy zainteresowaniem sprawami poli.

• założenie: dlatego wybieramy przedstawicieli, bo mają to być „najlepsi z najlepszych” tzw. śmietanka.

• dot. to warstwy formalnej, jest to ideał.

2. Pozostawia ludowi niejako ostatnie zdanie i możliwość jego wyrażenia np. podczas następnych wyborów

• ostatnie słowo ma lud, ale jest ono wyrażane raz na jakiś czas.

3. Przedstawiciele mogą poświęcić cały swój czas na sprawowanie rządów, a lud jako całość nie mógłby tego uczynić.

• lud musi poświęcić się pracy zawodowej, zapewnieniu sobie warunków życia, dopiero potem mógłby brać udział w sprawowaniu rządów.

4. Demo. pośrednia może zapewnić rzeczywistą kontrolę nad codziennymi problemami sprawowania rządów.

• praktyka byłaby taka, że wąskie grono ma szeroką wiedzę, a przedstawiciele tak naprawdę taką samą jak my.

5. W sytuacji wspólczesnego świata nawet w małym państwie wszyscy obywatele nie mogliby się spotkać na zgromadzeniach częściej niż raz na kilka tygodni

6. Gremia przedstawicielskie pozwalaja na prowadzenie spokojniejszych obrad niż zgromadzenie ludowe

7. Sama obecność tłumu sprawia, że obrady stają się bardziej emocjonalne, tak asytuacja prowokuje do wyrażania mniej wyważonych opini.

8. Obywatele zgromadzeni w wielkiej grupie łatwiej podlegają chwilowym emocjom niż przedstawiciele tworzący niewielką grupę.

• świat się zmienia, a natura ludzka nie

• w przypadku b. dużej gr. osób nie am odpowiedzialności (rozmywa się)

• łatwiej rozważać „za” i „przeciw” w wąskim gronie, na spokojniej można wyłożyć racjonalne argumenty.

• w tłumie pojawia się emocjonalność zamiast racjonalności.

• wyważone opinie w gr. są nudne

• najbardziej efektywne są małe gr., kt. członkowie są znani z imienia i nazwiska.

9. Demo. bezpośrednia może funkcjonować jedynie w społeczeństwach niewielkich pod względem liczby ludności i obszaru.

DEMOKRACJA ANTYCZNA

UWARUNKOWANIA

• forma ustrojowa maista - państwa (polis) ukształtowała się w okresie m. 750 a 500 r. p.n.e.

• była zorganizowana wokół instytucji obywatelstwa.

• podział na obywateli i nie-obywateli był ściśle związany ze statusem społecznym.

• funkcjonowanie w ramach nie-obywateli wiąże się z wykluczeniem z systemu poli.

• status społ. jest przeznaczony dla wąskiej gr. osób

• status obywateli był znacznie wyższy w porównaniu ze statusem pozostałych mieszkańców polis. System włączający a nie wykluczający zw. ze zmianą stanu posiadania

INSTYTUCJA OBYWATELSTWA

• przed reformami PERYKLESA (przed 451 r. p.n.e.) obywatelstwo zyskiwało dziecko zrodzone z ojca Ateńczyka i matki cudzoziemki, natomiast w syt. odwrotnej dziecko było traktowane jako cudzoziemiec.

• obywatelstwo przechodziło z ojca na syna. Dziecko w wieku 3 lat wpisywano do specjalnego rejestru, a gdy osiągało 18 lat do rejestru rodu po sprawdzeniu czy pochodzenie jest ateńskie.

• po roku 451 p.n.e. obywatelstwem ateńskim mogły się cieszyć jedynie te osoby, kt. obydwoje rodzice byli Ateńczykami.

• Obywatelami Aten byli jedynie mężczyźni, kt. ojcowie posiadali obywatelstwo, a matki były córkami obywateli.

• przywłaszczenie obywatelstwa powodowało sprzedanie w niewolę.

• istniała możliwość uzyskania obywatelstwa na mocy dekretu wydanego przez ZGROMADZENIE LUDOWE, rzadko ją jednak stosowano. Wiele osób, kt. nie były obywatelami a miały wyjątkowe zasługi dla systemu mogli być wciągnięci na listę obywateli - bardzo elitarne podejście.

• gdy jedno z rodziców nie posiadało obywatelstwa dziecko automatycznie stawało się obcokrajowcem - metojkiem.

• metojkowie stanowili ludność wolną, na stałe osiadła w Atenach, ale pozbawiona praw pub.

• wobec wspólnoty reprezentowali ich opiekunowie (PROSTATES)

• metojkowie byli zobowiązani do służby w armii, gł. we flocie oraz do płacenia podatku rocznego, kt. symbolizował ich status. Zajmowali się gł. handlem i rzemiosłem.

• obywatele aż to IV w. p.n.e. nie płacili stałych podatków.

• kobiety były pozbawione praw publicznych. Pozostawały pod opieką mężczyzny (ojca, męża lub syna)

• ważną rolę odgrywały w życiu rodzinnym (ale nie uczestniczyły w ucztach męża) oraz w kultach bóstw żeńskich.

USTRÓJ ATEN

• początkowo ustrój monarchiczny

• po jego obaleniu władzę przejęli 3 ARCHONCI - najwyżsi urzędnicy w państwie.

• król, kt. początkowo sprawował władzę dożywotnio, obierany buł na okres 10 lat, później na okres roku.

• BASILEUS (archont - król) zachował swój tytuł, rozstrzygał spory zw. z religią, z zabójstwami oraz świętokractwem.

• na czele kolegium stał archond EPONYM jako głowa państwa. Osądzał on sprawy rodzinne, spadkowe oraz zajmował się świętami religijnymi.

• POLEMARCH (wódz naczelny) dowodził armią oraz sprawował sądy nad cudzoziemcami.

• po zakończeniu urzędowania archond dożywotnio stawał się członkiem RADY AREOPAGU (nazwa pochodzi od miejsca obrad - wzgórza Areopagu).

USTRÓJ ATEN - RADA AREOPAGU

• posiadała szerokie uprwnienia i miała największy udział w zarządzaniu polis.

• zajmowała się sprawdzaniem urzędników obejmujących funkcje, nadzorowaniem ich działalności oraz jej oceną z chwilą opuszczania przez nich urzędu.

Porównywana z uprawnieniami senatu w starożytnym Rzymie.

USTRÓJ ATEN - ZGROMADZENIE LUDOWE

• Zgromadzenie Ludowe (EKLESIA) posiadało ograniczone uprwnienia: wybieranie urzędników.

• kwalifikacje na stanowisko urzędnika wiązały się z arystokratycznym pochodzeniem oraz posiadanym bogactwem (poczatkowo pula osób, kt. mogły ubiegac się o funkcje urzędnika była niewielka).

• uważano, że jeżeli urzędnik będzie miał odpowiedni status nie będzie narażony na przekupstwo, korupcję, skoro jest bogaty, to już wszystko ma i więcej mu nie potrzeba.

RADA AREOPAGU	ZGROMADZENIU LUDOWE
Pełnia uprawnień	Ograniczone możliwości	Uprawnienia na początku
- (+)	+ (-)	Uprawnienia potem

Z czasem dokonała się zmiana w uprawnieniach instytucji. Złożył się na to długi czas dziłań różnych osób, np. Solon.

REFORMA SOLONA (594 r. p.n.e.)

• zapoczątkował zmiany, kt. w póżniejszym czasie doprowadziły do rozkwitu demokracji.

• znany z działani anazywanego STRZĄŚNIĘCIEM DŁUGÓW - unieważnił długi, dłużników sprzedanych do niewoli kazał wykupić za państwowe pieniądze.

• prawa i obowiązki obywateli uzależnił od posiadanego bogactwa

• wprowadził podział ludności na 4 klasy, przyjmująć jako kryterium zróżnicowanie majątkowe (pochodzenie arystokratyczne traci na znaczeniu).

• tylko przedstawiciele najbogatszej klasy mieli dostęp do najwyższego urzędu w państwie - urzędu archonta.

• sprawowanie wszystkich urzędów było bezpłatne i wiązało się z ponoszeniem kosztów, zamykało to drogę do nich ludzim biednym i zmniejszało ryzyko korupcji.

• ograniczył władzę Areopagu ustanawiając RADĘ CZTERYSTU (po 100 przedstawicieli każdej z czterech istniejących klas), przygotowywała projekty uchwał dla Zgromadzenia.

• w Radzie Areopagu zasiadali ze wzg. na pochodzenie. Zmniejszyło się znaczenie pochodzenia na rzecz zamożności.

REFORMY SOLONA - ZGROMADZENIE LUDOWE

• wszyscy obywatele (nawet najubożsi) mieli prawo brać w nim udział.

• podczas walk poli. każdy musiał opowiedzieć się po jednej ze stron.

• wybierano urzędników i przyjmowano ich coroczne sprawozdania.

• decydowano o wojnie i pokojuoraz zawieranych sojuszach.

• przez losowanie wybierano SĘDZIÓW LUDOWYCH

• dyskutowano nad projektami Rady Czterystu, przyjmując je lub odrzucając; nie mogło formułować własnych projektów.

• ograniczono znaczenie Rady Areopagu - cz. uprawnień przeszło na Zgromadzenie, a cz. na Radę Czterystu.

REF. SOLONA - SĄD LUDOWY I AREOPAG

• sędzią mógł zostać każdy po ukończeniu 30 lat; sąd rozpatrywał apelacje obywateli od wyroków wydanych przez urzędników.

Areopag - centralny organ władzy w państwie:

• zasiadali w nim wyłącznie byli archonci

• stał na straży praw i ustroju

• sprawował nadzór nad administracją publiczną

• mógł unieważnić uchwałę zgromadzenia sprzeczną z prawem

• sądził o zabójstwo z premedytacją.

REFORMY KLEJSTENESA (508 - 507 r p.n.e.)

• zmiana w sys. wyborczym Aten: nowy podział obywateli, podstawową jednostka stał się DEM (niewielki obszar porównywalny do gminy) z DEMARCHĄ na czele.

• obywatelstwo ustalano na podstawie miejsca zamieszkania w demie.

• Ateńczycy nosili imię własne, po kt. następowała nazwa demu, z kt. pochodzili

• w ten sposób w spisie nie istniała inf. czy obywatelstwo jest dziedziczone po przodkach, czy też niedawno uzyskane.

• powstały FYLE - 10 okręgów wyborczych, z kt. każdy liczył kilkanaście demów.

• wybory do utworzonej Rady Pięciuset: demy wybierały okresloną liczbę przedstawicieli, uzależnioną od liczby ludności w danym okręgu. Musieli oni spełniać dwa kryteria:

• mieć ponad 30 lat

• należeć do klasy majątkowej zengitów lub wyżej.

Spośród tej grupy na poziomi fyli wybierano 50 osób.

• nowy sys. wu=yborczy sprawił, iż wszyscy Ateńczycy niezależnie od urodzenia i stanu majątkowego mieli równe prawa poli. w wyborach urzędników na szczeblu lokalnym i państwowym.

• ateńska polis stała się równością praw (isonomia), głosu (isegoria) oraz władzy (isokratia).

• każdy obywatel m. 30 i 60 rokiem życia miał prawo dwukrotnie zasiadać w Radzie.

• Areopag nadal pełnił funkcję najważniejszego organu władzy, a jego członkami byli eks - archonci.

REF. KLEJSTENESA - OSTRACYZM

• głosowanie na glinianych skorupkach (sąd skorupkowy), w wyniku kt. Zgromadzenie Ludowe mogło każdego roku skazać na wygnanie na 10 lat obywatela, kt. uznano za niebezpiecznego dla systemu.

• skazywano osobę, przeciwko kt. zebrano ponad 6 tys. głosów (co najmniej 2/3 głosujących)

• osoba skazana nie miała prawa bronić się przd sądem; nie traciła swojego majątku ale w przypadku wcześniejszego powrotu z wygnania można było ją zgładzic bezkarnie.

REFORMY PERYKLESA

• czasy świetności demokracji ateńskiej

• postać wyjątkowa, mąż stanu

• ograniczenie roli areopagu do funkcji sądowniczych w odniesieniu do ciężkich wykroczeń religijnych.

• uprawnienia Areopagu uzyskały: Rada Pięciuset, Sąd Ludowy i Zgromadzenie Ludowe.

• Rada 500 uzyskała prawo sprawowania adzoru nad urzędnikami prowadzenia spraw o zdradę stanu, aresztowania, nakładania grzywny.

• rozporządzenia pań. wydawano na mocy uchwały rady i ludu

• ZEUGICI (przedstawiciele trzeciej gr. majątkowej wg podziału z czasów Solona) zostali dopuszczeni do pełnienia urzędu archonat (większość obywateli ateńskich mogła być wybierana na większość urzędów bez spełnienia warunków wstępnych).

• karyterium majątkowe zostało zachowane jedynie w odniesieniu do urzędów najwyższych, a więc do takich, kt. wymagały odpowiedzialności finansowej.

• wprowadzono opłaty/wynagrodzenie za udział w kierowaniu sprawami państwa.

• początkowo uczestnictwo w ZL, stanowiące obowiązek obywatela i pochłaniające niewiele czasu nie było wynagradzane

• z czasem zaczęto wynagradzać członków Rady 500, urzędników oraz obywateli uczestniczących w ZL.

• najbardziej zaszczytne stanowiska w wojskowości pozbawione były wynagrodzenia

• prawo obywatela zarezerwowano dla ludzi urodzonych z ojca i matki posiadających posiadających obywatelstwo greckie.

• powód:

1. zmniejszenie wpływów arystokratów, kt. wchodząc w zw. małżeńskie z cudzoziemkami pomnażali w ten sposób swoje dobra

2. zmniejszenie liczby obywateli korzystających z pomocy państwa

ZNACZENIE ZL

• źródło władzy ustawodawczej i sądowniczej, organ suwerenny w roztrzyganiu wszelkich spraw przygotowanych przez Radę 500 podporządkowana zgroma.

• wybór i nadzorowanie, zawieszanie urzędników

• tworzone przez wszystkich obywateli ateńskiej polis.

• obrady można było rozpocząć przy obecności 6 tys. obywateli i najprawdopodobniej zwoływano je 40 razy w roku.

• roztrzygano gł. sprawy bieżące:

• wybór i kontrolę urzędników

• kwestie finansowe

• problemy zaopatrzenia miasta

• organizację świąt religijnych

• kwestie dot. osób prywatnych

• sprawy zw. z ostracyzmem

• sądzono osoby, kt. zostały oskarżone o zdradę, korupcję oraz występowanie przeciwko ustrojowi.

• rodzaje głosowania:

1. jawne - poprzez podniesienie ręki, w kt. decydowała większość głosów.

2. tajne - kt. przeprowadzano w sprawach najważniejszej wagi personalnych oraz ostracyzmu

• obywatele mieli prawo zabierania głosu, dyskutowania nad projektami uchwał oraz wpływania na ich ostateczny kształt.

*wykształciła się instytucja DEMAGOGA, kt. posiadał umiejętności z zakresu retoryki i erystyki, potrafił przemawiać, przekonac do swojego stanowiska.

• inicjatywa ustawodawcza należała nie tylko do Rady 500, ale także do każdego obywatela

• każdy obywatel mógł zaskarżyć uchwałę, jeśli uznał ją za sprzeczną z obowiązującym prawem

• podobnie sam musiał się liczyć z sankcjami karnymi w przypadku, gdy proponowane przez niego rozwiązania były sprzeczne z prawem.

KRYTYCZNY OGLĄD DEMOKRACJI ANTYCZNEJ

STANOWISKO PLATONA (krytykował okres schyłkowy)

• po śmierci Peryklesa do władzy dochodzą różni przywódcy

• mamy do czynienia z wyradzaniem się demokracji.

PERYKLES


(okres rozkwitu demokracji)

okres schyłkowy

SOLON (zalążki)

• demokracja oznaczała rządy sprawowane przez niewielką większość: obywatele mogli robić to, co lubili; nie istniał szacunek dla władzy w rodzinie, szkole czy innych miejscach.

• prawo nie było respektowane; było postrzegane jako zamach na wolność człowieka, obywatela

• proqwadziło to do anarchii i chaosu torującym drogę do tyranii (dyktatura rządów)

• odpowiedzią Platona na istniejący stan rzeczy miały być rządy mądrych, doświadczonych i wykształconych ludzi - filozofów.

• cała ludność w idealnym państwie Platona została podzielona na 3 stany: filozofów, wojowników oraz rzemieślników z rolnikami

• każdy ze stanów miał pełnić określone funkcje

STANOWISKO ARYSTOTELESA

• forma rządów przywiązana jedynie do dobra ubogich (pod uwagę brane jt tylko dobro ubogich kosztem innych warst społ.)

• opowiadał się za kilkoma mozliwościami wpływu społ. na proces sprawowania władzy m.in. na proces tworzenia prawa

• wyróżniał kilka ustrojów zwanych demokracją:

1. ustrój, w kt. zastosowano zasadę równości

2. ustrój, w kt. dostęp do urzędów jt uzależniony od cenzusu majątkowego: uzyskanie odp. majątku (nawet niewielkiego) automatycznie otwierało dostęp do urzędów i odwrotnie - jego utrata zamykała tenże dostęp

3. gdy wszyscy nieposzlakowani obywatele biorą udział w sprawowaniu rządów, ale panuje prawo.

4. gdy wszyscy mają dostęp do urzędów, jeśli tylko są obywatelami, a rolę rozstrzygającą odgrywają uchwały.

• lud a monarcha. Lud może występować w roli monarchy wówczas, gdy nie kieruje się on prawem i w ten sposób staje się despotą, tego typudemokracja stwarza warunki do występowania DEMAGOGÓW.

UPADEK ATEN I ZMIERZCH DEMOKRACJI

• wraz z upadkiem Aten dyskusja na temat demokracji została odłożona na prawie 2 tys. lat; termin demokracja wyszedł z użycia i stracił pozytywne znaczenie

• w powszechnym użyciu znalazło się słowo REPUBLIKA

• republika stała się antytezą demokracji, j. odwołująca się do interesu ogólnego, wspólnego dobra w przeciwieństwie do demokracji, kt. podmiotem był lud

• lud - negatywnie kojarzony z najuboższymi, kt. nie myślą o wspólnocie.

• republika - pozytywna konotacja

RÓŻNICE M. DEMOKRACJĄ ANTYCZNĄ I NOWOCZESNĄ

1. W antycznej dążono do jednomyślności, kt. traktowano jako ideał, jednolity model, w kt. jest miejsce dla wszystkich, j. niezbędną podstawę wszelkiej polityki.

W nowoczesnych demokracjach ideałem stała się różnorodność.

2. Odmienna interpretacja rządów ludu.

3. Odmiennie rozumiano bieg dziejów.

W myśli antycznej postrzegano bieg dziejów jako ruch po kole, kt. składał się z wielu powtarzających się cykli: kolejne cykle rozwojowe prowadziły do przeradzania się jednych systemów w inne czy też do ich wyradzania się; zwracano uwagę na korumpowanie się systemów w sytuacji, gdy nie są przestrzegane podstawowe warunki niezbędne do ich właściwego funkcjonowania.

Natomiast w okresie oświecenia przyjęto koncepcję linearnego biegu dziejów, połączonego z ideą postępu.






I II


SKALA POSTĘPU




POSTĘP

1999 2000

• cały czas idziemy do przodu, nie ma regresu

• idea postępu, z kt. zw. jest myśl liberalna

• postęp - gdy jednostka ma wolne pole zostawione przez państwo do działania

4. Odmiennie interpretowano koncepcję wolności.

W demokracji antycznej obywatele cieszyli się wolnością poli. (uczestniczyli w sprawowaniu rządów w państwie)było to możliwe w przypadku funkcjonowania systemów niedemokratycznych.

Natomiast demokracje współczesbe są demokracjami liberalnymi w takim sensie, że wspierają się o liberalny system wolności (zawierają zakres swobód indywidualnych w sferze pozostającej poza zasięgiem działalności państwa).

Z CZEGO WYNIKAJĄ RÓŻNICE W POJMOWANIU WOLNOŚCI, DLACZEGO JEST ONA INACZEJ INTERPRETOWANA.

CO LEŻAŁO U PODSTAW TAKIEGO ROZUMIENIA WOLNOŚCI?

1. W demokracji antycznej wolność była rozumiana pozytywnie - jako prawo do czegoś. Zagrożenia poszukiwano na zewnątrz wspólnoty; człowiek bez wspólnoty nie mógł funkcjonować

2. Obecnie jest to wolność od czegoś np. wolność od przymusu itp.

współcześnie:

• państwo nie jest już traktowane, j. byt niezagrażający

• 
  
  państwo zagraża realizacji nowych interesów

• wolność w rozumieniu negatywnym - wolność od czegoś,

istnienie naszych prerogatyw, sfery praw.

• nie ma jasno wyznaczonej linii demokracyjnej; jest to proces,

w kt. system jest miotany m. różnymi wartościami;

poszerzenie sfery wolności lub jej zmniejszenie;

naciski różnych lobby.

• współczesna filozofia indywidualizmu zajmuje wyższą pozycję w stosunku do społeczeństwa, kolektywizmu

3. Status osób, kt. są podmiotem władzy.

Władza pozostawała w ręku tych, kt. mogli poświęcić swój czas sprawom wsplnoty (obywatelom mężczyznom, kt. nie musieli pracować); prawa tego pozbawieni byli niewolnicy, cudzoziemcy i kobiety; bezpośredni udział w sprawowaniu rządów przez tych, kt. są do tego uprawnieni uważano za istotny wyznacznik demokracji; poczynając od XVIII stulaecia przekonanie to ustępuje miejsca poglądowi, że bezpośredni udział we władzy winni mieć wybrani przedstawiciele ludu.

WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE DEMOKRACJI








KONCEPCJA POLIARCHII

KONCEPCJA

DEMOKRACJI

PROCEDURALNEJ

TRADYCJE DEMOKRATYCZNE

DEMOKRACJA ANTYCZNA

KONCEPCJA PROCEDURALNA - nacisk kładziony jest na procedury, zasady wg kt. demokracja funkcjonuje.

• demokracja to układ instytucjonalny, w ramach kt. są podejmowane decyzje polityczne. Jednostkom (członkom społeczeństwa) nadano władcze prerogatywy, moc decydowania, a następuje to w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli (walka konkurencyjna o głosy wyborców).

• rola ludu polega na wyłonieniu rządu albo ciała pośredniego, kt. wyłoni władzę wykonawczą na szczeblu krajowym

• metoda demokratyczna polega na instytucjonalnym dochodzeniu do decyzji poli., w kt. jednostki uzyskuja moc decydowania przez walkę konkurencyjną o głosy wyborców.

ELEMENTY SYSTEMU DEMOKRATYCZNEGO WG SCHUMPETERA

1. Wybory - bez wyborów nie byłoby demokracji. W wyborach muszą rywalizować przynajmniej 2 ugrupowania poli. prezentujące alternatywne wizje rzeczywistości (programy wyborcze).

2. Zasada większości - wszyscy muszą podporządkować się decyzjom większości; trzeba przeprowadzić akcję uświadamiania głosujących, by byli świadomi skutków swoich decyzji.

3. Ster rządów powinien się znaleźć w ręku większości, kt. dysponuje większym poparciem wyborczym w porównaniu z innymi grupami społecznymi.

4. Wyłonienie jakiejkolwiek wiekszości sprawia, że powstaje mniejszość. W czasie, gdy większość sprawuje rządy, mniejszość powinna koncentrować się na działaniach umożliwiających jej stanie się w przyszłości większością.

KONCEPCJA POLIARCHII ROBERTA DAHLA

• POLIARCHIA - rzeczywiste systemy jakie występują w praktyce, kt. możemy zaobserwować.

• Demokracja - system idealny.

• Poliarchie mogą w pewnym stopniu pokrywać się z demokracją.

• współcześnie nie ma sys. poliarchicznego, kt. w 100% spełniałby wymogi demokracji.

ELEMENTY (KRYTERIA) STANOWIĄCE MINI. POLIARCHII

1. Kontrola politycznych decyzji rządu, najczęściej jest ona zapisana w konstytucji; ta kontrola najczęściej jest zagwarantowana zawodowym politykom pochodzącym z wyborów.

2. Obsadzanie urzędów obieranych przez osoby, kt. zwyciężyły w ramach regularnie i uczciwie przeprowadzanych wyborów - odrzucany jest tutaj przymus.

3. W wyborach mogą brać udział tylko dorośli obywatele

4. Przyjęcie rozwiązania, w myśl kt. każdy dorosły obywatel ma prawo kandydowania na urzędy obieralne (nie ma żadnych wymogów dodatkowych, tylko wiek i obywatelstwo)

5. Obywatele mają prawo wypowiadania się w różnych kwestiach poli. bez obawy, że zostaną za to pociągnięci do odpowiedzialności

6. Korzystanie przez obywateli z alternatywnych źródeł inf. - uprawnienie to powinno być pod ochroną prawną.

7. Obywatele mają prawo do tworzenia niezależnych stowarzyszeń, organizacji, partii poli.

TE WSKAZANE ELEMENTY POKRYWAJĄ SIĘ Z 3 FILARAMI DEMOKRACJI:

• współzawodnictwo (wszystkie opcje, kt. w danym państwie występują, miałyby szansę)

• uczestnictwo

• wolności obywatelskie

Na przestrzeni lat badacze bardziej skłaniali się do Dhala, ale ostatnio ze wzg. na trudności we wskazaniu jakości, większą uwagę kierują na Schumpetera.

Obie te koncepcje są na równi przedmiotem eksploatacji badaczy.

PHILIP SCHMITTER/ TELLY CARL

Stwierdzają, że wpływ na formę demokracji w konkretnym państwie mają czynniki:

• Uwarunkowania systemowe i społeczno - ekonomiczne

• Utrwalenie albo nie struktur państwowych (j. są słabe to f. pań. przejmują np. mafie).

• Wzorce poczynań poli. (pochodna systemu wartości) np. sposób rozdysponowania dóbr wynika z pewnych wzorców poczynań (nepotyzm)

ELEMENTY DEMOKRACJI:

• sprawujący władzę

• sfera publiczna

• obywatele

• współzawodnictwo - (odnosi się do kilku wymiarów) odbywa się za sprawą tego, że są one głośno wyrażane (pomysły)

• wybory - kwintesencja współzawodnictwa (dot. wszystkich elementó dot. współzawodnictwa)

• reguła większości

• zasada współpracy - ważna ze wzg. na istotę systemu, wyrażenie zgody, że ramy systemowe muszą działać niezmiennie.

• Stwierdzają, że urzędnicy wybierani w wyborach powszechnych niepowinni spotykać się z opozycją ze strony urzędników mianowanych.

• Sprawa suwerenności podmiotów uczestniczących w procesie decyzyjnym - na ile decyzje te są samorządne; kwestia wpływów zew sys. poli.

ARENT LIPHART - KONCEPCJA DEMOKRACJI KONSENSUALNEJ

• punkt wyjścia stanowią zauważane zróżnicowania otoczenia, w kt. działają różne systemy polityczne.

Czy system demok. może lepiej funkcjonować w pań. jednorodnym, czy też możliwe jest funkcjonowanie demok. w społ. kulturowo rozdrobnionym?

HIPOTEZA - społ. zróżnicowane wew. mogą osiągnąć stabilność demokratyczną.

WARUNEK - zastosowanie raczej zasad współpracy niż konkurencji

CECHY WSPÓŁPRACY:

• rządy szerokiej koalicji (wciągnięcie do bloku władzy jak największej liczby podmiotów funkcjonujących w sferze pub.)

• zasada wzajemnego veta

• z. proporcjonalności

• wysoki stopień autonomii każdego segmentu społ.

2 UJĘCIA FUNKCJONOWANIA PODMIOTÓW W PRZESTRZENI POLITYCZNEJ:

1. model westminsterski

2. model konsocjacyjny oparty na koncepcji demokracji konsensualnej Lipharta.

ad.1. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:

• rywalizacja poszczególnych aktorów na scenie poli. o zwycięstwo (suma zerowa)

• odnawianie władzy w wyniku wyborów parlamentarnych

• kwestia legitymacji systemu (pozyskiwana w wyniku uzyskania mandatu wyborczego)

• program poli zwycięskiego ugrupowania - staje się on obowiązujący

• polityka realizowana w interesie społ., gdyż zdecydowano o takim wyborze.

• uczestnictwo polityczne = wybór rządu i jego programu na ściśle określoną kadencję.

ad. 2

• współpraca m. siłami rządzacymi - mamy do czynienia z reprezentacją proporcjonalną.

• zwycięzca nie bierze wszystkiego, wszyscy wygrywają.

• system negocjacji i współudziału władzy ustawodawczej.

• legitymacja zew. z uczestnictwem społeczeństwa w procesie decyzyjnym.

• powstawanie różnorakich koalicji wokół problemów spornych - uzewnętrznianie się kwestii spornych

• polityka realizowana jest przez społeczeństwo

• uczestnictwo poli. - udział w głosowaniu nad poszczególnymi problemami.

PORÓWNANIE OBU SYSTEMÓW

MODEL WESTMINSTERSKI	MODEL KONSOCJACYJNY
Odpowiedni bardziej dla społ. homogenicznych (niski stopień sfragmentaryzacji).	Charakterystyczny dla społ. heterogenicznych (głęboko podzielone); nie mogą odwoływać się do z. większości

DEMOKRACJA SKONSOLIDOWANA - odpowiednik pełnej poliarchii (idealny typ demokracji)

• wszystkie warunki demokracjiproceduralnej są spełnione (czynniki Dhala)

• wszystkie znaczące siły poli. akceptują demokratyczne reguły gry, funkcjonujące instutucje poli.

DEMOKRACJA NIESKONSOLIDOWANA - funkcjonują instytucje demokracji proceduralnej

• masowe uczestnictwo w nich, ale nie został osiągnięty konsensus elit w kwestiach reguł demokratycznych.

DEMOKRACJA OGRANICZONA

• uczestnictwo poli. jest ograniczone do części aktorów sfery pub.

• są inne przesłanki, aby wykluczyć niekt. społ z udziału w życiu społ.

• system wykluczący a nie włączający.

PSEUDODEMOKRACJE

• nie mają nic wspólnego z demokracją.

2

poziom rządzenia

obywatele

poziom rządzenia

przedstawiciele

obywatele

obywatele

przedstawiciele

proces decyzyjny

proces decyzyjny

obywatele

2. Wybrani uczestniczą w procesie decyzyjnym

3. Ocena ich rządów

1. Wybieramy po raz pierwszy przedstawicieli

?

teoria

praktyka

nasza prywatność

państwo

ROBERT A. DHAL

JOSEPH SCHUMPETER

---