BIOMY MORSKIE

Biomami słonowodnymi są otwarte oceany, szelfy kontynentalne (włącznie z rafami koralowymi), strefy międzypływowe oraz słone bagna i zarośla namorzynowe. Klasyfikuje się je na podstawie takich czynników abiotycznych, jak: np. zasolenie, prądy morskie, ukształtowanie dna, głębokość wody, temperatura czy pH.

Strefa otwartej toni wodnej (pelagiczna):

Otwarte oceany pokrywają 70% powierzchni Ziemi, a średnia głębokość oceanu światowego wynosi 4 km. Światło penetruje wodę zwykle do głębokości około 150m, tworząc strefę powierzchniową (fotyczną), gdzie możliwa jest fotosynteza. Podstawę łańcucha troficznego stanowi tam plankton roślinny. Są to głównie mikroskopijnej wielkości glony, które fotosyntezują w taki sam sposób jak rośliny lądowe i są zjadane przez zooplankton (małe zwierzęta bezkręgowe). Organizmy planktonowe nie są zdolne do kontrolowania kierunku swego ruchu ani aktywnie przeciwstawiać się prądom, jak np. większe larwy, ryby, żółwie czy ssaki morskie, tworzące nekton.

Niżej, w strefie afotycznej, większość organizmów uzależniona jest od śniegu morskiego - szczątków organicznych, które opadają w dół ze strefy powierzchniowej. Mieszkańcy tej słabo poznanej strefy są filtratorami, padlinożercami i drapieżnikami. Wiele z nich jest bezkręgowcami. Niektóre osiągają znaczne rozmiary, np. kałamarnica olbrzymia, która łącznie z ramionami ma długość 18m. Ryby głębinowe są dobrze przystosowane do ciemności i niedostatku pokarmu. Na przykład ogromna paszcza gardzielca umożliwia mu połykanie dużych ofiar. Wiele zwierząt głębinowych ma narządy świetlne, które pozwalają odnaleźć się partnerom w czasie godów Lub służą do wabienia ofiar. Mieszkańcy głębin często mają zredukowany szkielet i mięśnie, gdyż prowadzą mało ruchliwy tryb życia.

Zagęszczenie organizmów występujących przy dnie, czyli bentosu, jest niewielkie. Wyjątkiem są tzw. Oazy hydrotermalne, gdzie funkcjonowanie całego zespołu zależne jest od rozwoju bakterii chemotroficznych, które czerpią energię z ciepła i związków siarki wydostających się przez kominy wulkaniczne. Opisano około 300 gatunków związanych z oazami termalnymi i występujących tylko w takim środowisku - od bakterii siarkowych po ślimaki, wieloszczety i ryby. Większość z nich ma krwistoczerwone ubarwienie, wynikające z wielkiej ilości hemoglobiny. Prawdopodobnie taka jej ilość jest potrzebna, aby dostarczyć organizmowi tlenu w obecności stałego nadmiaru siarkowodoru.

Szelf kontynentalny.

W obrębie szelfów kontynentalnych można spotkać jedne z najbardziej produktywnych morskich ekosystemów, szczególnie tam, gdzie pojawiają się wstępujące prądy oceaniczne (upwellingi), które wynoszą substancje biogeniczne ku powierzchni. W wodach tych jest duża biomasa zarówno ryb, jak i ssaków morskich, i skupia się tam większość światowego rybołówstwa. Można tam znaleźć takie gatunki jak dorsz, śledź, morszczuk i płastugi, a także bezkręgowce: krewetki, kraby i homary.

Występują tu tzw. Lasy brunatnicowe, tworzone przez wielkie glony, głównie listownice, których plechy mogą osiągać 60m długości. Listownice są pospolite w chłodniejszych morzach strefy umiarkowanej obu półkul, zwłaszcza w stosunkowo płytkich wodach wzdłuż skalistych wyrzeż. Są tam głównymi producentami i podstawą bogatego ekosystemu. Lasy brunatnic są środowiskiem życia wielu różnych organizmów morskich: wieloszczetów, gąbek, krabów, strzykw, małżów, ryb oraz ssaków (np. wydr morskich). Niektóre zwierzęta żywią się plechami żywych listownic, ale glony te są podstawą sieci pokarmowej głównie w postaci detrytusu. Bakterie rozkładające obumarłe części brunatnic są pożywieniem gąbek, osłonic, wieloszczetów, małżów i ślimaków. Różnorodność życia w lasach brunatnic niemal dorównuje bogactwu gatunkowemu raf koralowych.

W rejonach tropikalnych wody przybrzeżne, które są na tyle płytkie, aby światło mogło przenikać aż do dna, są zasiedlane przez koralowce. Te kolonijne zwierzęta, zawierające w swych ciałach symbiotyczne glony (zooksantelle) tworzą wielkie skupiska - rafy koralowe, dostarczające pożywienia i schronienia złożonym zespołom niezwykłych ryb i bezkręgowców. Wiele gatunków ryb wykorzystuje rafy jako miejsce tarła, gdyż dostarczają one licznych kryjówek. Ekosystemy raf koralowych są najbardziej zróżnicowane ze wszystkich środowisk morskich i obejmują setki bądź nawet tysiące gatunków ryb i bezkręgowców, np. jeżowce, rozgwiazdy, gąbki czy wężowidła. Wielka Rafa Koralowa, położona wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii, zajmuje tylko 0,1% powierzchni światowego oceanu, a żyje w niej aż 8% wszystkich gatunków ryb morskich.

Strefy międzypływowe

Strefa pływów jest obszarem wzdłuż linii brzegowej zalewanym w czasie przypływu a odsłanianym w czasie odpływu. Mimo że obfitość światła, składników mineralnych i rozpuszczonego w wodzie tlenu sprawiają, że strefa pływów jest biologicznie bardzo produktywna, to środowisko to nie jest łatwym miejscem do życia dla organizmów. Jeżeli obszar ten jest piaszczysty, to jego mieszkańcy muszą stale zmagać się ze zmianami topografii dna, brakiem stałych kryjówek i niebezpieczeństwem porwania przez fale w głąb morza. Aby tego uniknąć, większość zwierząt żyjących w takim środowisku, np. pewne kraby, potrafi się sprawnie zagrzebywać w podłożu. Mieszkańcy piaszczystych plaż są przeważnie ruchliwi i przemieszczają się wraz z przybierającą lub cofającą się wodą, toteż nie muszą mieć adaptacji pozwalających przetrwać okresowe wystawienie na światło słoneczne i powietrze.

Skalisty brzeg umożliwia wodorostom i niektórym zwierzętom bezkręgowym trwałe przytwierdzenie się do podłoża. W czasie przypływu są one jednak narażone na działanie fal, a podczas odpływu - na wysychanie i zmiany temperatury. Wielu mieszkańców skalistych brzegów chroni się przed utratą wody, zamykając na czas odpływu muszle lub skorupy. Oderwaniu od podłoża przez fale przypływu zapobiega u niektórych małżów, np. omułków, przytwierdzenie się do skał za pomocą nici bisioru, a u pąkli - za pomocą wydzieliny gruczołów cementowych. Glony (brunatnice i krasnorosty) porastające skaliste brzegi w strefie pływów zwykle mają plechy okryte grubą, sprężystą warstwą zbudowaną z wielocukrów, która chroni przed wysychaniem. Plechy są elastyczne, dzięki czemu nie łamią się pod naporem fal. Ruchliwi mieszkańcy skalistych brzegów podczas odpływu chowają się w załomach skal bądź pod kamieniami. Plaże obfitujące w bezkręgowce dostarczają pożywienia wielu ptakom wodno-błotnym, np. biegusom, sieweczkom, ostrygojadom czy kulikom.

Słone bagna, estuaria i zarośla namorzynowe

Estuarium jest szerokim lejkowatym ujściem rzeki, w którym miesza się niesiona przez rzekę woda słodka ze słoną wodą morską. Poziom wody w estuarium podnosi się i opada wraz z pływami morskimi. Wraz nimi waha się też jej zasolenie, które zależy ponadto od pory roku i intensywności opadów atmosferycznych. Estuaria należą do najżyźniejszych ekosystemów świata. Ich produktywność często przekracza produktywność pobliskiego morza lub zasilającej estuarium rzeki. Zawdzięczają to 4 czynnikom. Pierwszym z nich są pływy, które przyspieszają krążenie składników pokarmowych i usuwanie odpadów. Drugim czynnikiem jest stały dopływ substancji mineralnych z rzek uchodzących do estuariów. Trzecim czynnikiem jest znaczne naświetlenie płytkich wód tych ekosystemów. Czwartym czynnikiem jest obecność gęstych kobierców roślin, prowadzących intensywną fotosyntezę i mechanicznie zatrzymujących detrytus (szczątki organiczne), który tworzy podstawę wielu sieci pokarmowych. Większość ważnych gospodarczo gatunków ryb i skorupiaków w stadium larwalnym przebywa w estuariach, chroniąc się wśród roślin.

Na obrzeżach estuariów strefy umiarkowanej zwykle tworzą się słone bagna, czyli tereny podmokłe, na których dominują odporne na zasolenie trawy. Obszary te są siedliskiem licznych organizmów, wychwytują zanieczyszczenia i osady niesione z lądu, zasilają wody gruntowe oraz osłabiają siłę sztormów (słone bagna pochłaniają część energii wzburzonej wody, co zmniejsza szkody na innych obszarach).

Lasy namorzynowe (mangrowe), tropikalny odpowiednik słonych bagien, są wiecznie zielonymi lasami strefy międzyzwrotnikowej. Pokrywają ok. 70% powierzchni tropikalnych i subtropikalnych mulistych równi pływowych. Tak jak słone bagna, lasy mangrowe pełnią ważną rolę ekologiczną. Korzenie namorzynów stabilizują podłoże, zapobiegając jego erozji, oraz tworzą barierę dla fal podczas sztormów. Plątanina korzeni jest wylęgarnią ważnych gospodarczo gatunków ryb i skorupiaków, m.in. krabów, krewetek, cefali. Na gałęziach namorzynów gnieździ się wiele gatunków ptaków, np. pelikany, czaple i warzęchy. Lasy mangrowe są obecnie zagrożone szybkim rozwojem gospodarczym terenów przybrzeżnych oraz nadmiernym wycinaniem na drewno. W niektórych krajach, m.in. na Filipinach, Bangladeszu i Gwinei Bissau, wycięto już ponad dwie trzecie powierzchni lasów namorzynowych.

Problemy środowiskowe

Otwarty ocean wykorzystywany jest jako śmietnik, do którego trafiają liczne zanieczyszczenia, takie jak ropa naftowa czy ścieki, zawierające np. metale ciężkie. Lekkie frakcje olejów wyparowują, rozpuszczają się w wodzie lub są absorbowane przez zawiesinę i opadają na dno. Bakterie mogą rozkładać lekkie oleje, ale cięższe utrzymują się jako frakcje smołowe na powierzchni lub na dnie. Ropa naftowa niszczy życie na dnie mórz, a frakcje rozpuszczalne są także bardzo toksyczne. Gdy ptak morskie pokrywa warstwa ropy, mogą one ulec zatruciu w czasie czyszczenia piór lub ich organizm ulega wychłodzeniu. Ogromna przestrzeń i głębokość mórz powoduje, że traktowane są one jak naturalne zbiorniki ścieków. W pobliżu Nowego Jorku ponad 100km2 dna pokrywa czarna, toksyczna maź ścieków miejskich i przemysłowych. Niektóre z zanieczyszczeń ulegają biomagnifikacji w łańcuchach pokarmowych i mogą stanowić poważne zagrożenie dla ryb.

Występowanie raf koralowych w pobliżu wybrzeży sprawia, że ekosystemy te są szczególnie narażone na zakłócenia i zanieczyszczenia związane z rozwojem turystyki nadmorskiej. Budowle wznoszone na wybrzeżu mogą nieść zgubę koralowcom, które są pokrywane warstwami osadów dennych i piasku wynoszonymi na powierzchnię podczas pogłębiania nabrzeży. Rafom koralowym grozi też niebezpieczeństwo w związku ze skomercjalizowaniem połowów, zanieczyszczeniami oraz globalnym ociepleniem klimatu.

Wykorzystanie stref międzypływowych w celach rekreacyjnych i komercyjnych doprowadziło do zanieczyszczenia tych stref i zniszczenia siedlisk.

---