Wybrane ekosystemy

morskie

Zbigniew Witek

Zakład Ekologii Wód

Akademia Pomorska w Słupsku

http://images.google.pl/imgres?
imgurl=http://geospace.co.at/images/europe_geospace.jpg&imgrefurl=http://geospace.co.at
/geospace/galltxt_e.html&h=562&w=575&sz=93&hl=pl&start=10&tbnid=bJmEtsMFZfJN2
M:&tbnh=131&tbnw=134&prev=/images%3Fq%3DEurope%2Bsatellite%2Bimage%26gbv
%3D2%26ndsp%3D18%26svnum%3D10%26hl%3Dpl%26sa%3DN

M. Północne

pow. 750 tys. km

2

,

gł. maks. 808 m, gł. średnia 95 m

zasolenie 32 – 35 psu

temp. latem ok.17°C, zimą ok. 6°C

Rzeki: Łaba, Wezera, Ren, Tamiza

300 km

3

/rok

czas wymiany wody < 1 rok

pływy 1 – 8 m

młode morze, powstałe po ostatnich
zlodowaceniach

zlewisko 850 tys. km

2

ludność 184 mln

Bardzo urozmaicone wybrzeża i dno:
fjordy,
lejkowate estuaria,
delty rzeczne,
słone szuwary,
piaszczyste plaże,
plaże żwirowe i kamieniste,
klify,
skaliste wyspy i rafy,
piaszczyste wyspy i
płycizny pływowe,
piaszczyste mielizny,
dna kamieniste,
dna muliste

M. Północne

M. Północne

Główne czynniki sterujące ekosystemem:
1. rybołówstwo
2. klimat

97 000 jednostek rybackich
260 000 rybaków
Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES)
Wspólna Polityka Rybacka UE (CFP)

North Atlantic Oscillation (NAO)
Okresy większych i mniejszych różnic ciśnienia
między wyżem azorskim i niżem islandzkim
(cykle ok. 10-letnie).
Przy dużych różnicach ciśnień powstają silne
wiatry zachodnie, wzmagające ciepły Prąd
Północnoatlantycki. Przy małych różnicach
ciśnień – ochłodzenie klimatu.

Morze Północne

Połowy:

PP > 200 gC/m

2

/rok

biomasa zoobentosu ok. 300 g/m

2

wydajność ok. 40 kg/ha

śledzie

dobijakowate

okowiel

dobijak

okowiel

grupa
taksonomiczna

makrofit
y

zoobent
os

ryby

ssaki

liczba gatunków

820

1500

230

19

M. Północne

Szkody wyrządzane przez rybołówstwo:

przełowienie – rocznie wyławiane 30-40 % biomasy gatunków

‘przemysłowych’; ginie np. 70 % młodocianego dorsza

(przed 1-szym rozrodem)

znaczny przyłów gatunków nieatrakcyjnych przemysłowo

usuwanie do morza dużych ilości odpadów rybnych

niszczenie dna przez włoki denne

farmy rybne (np. hodowla ok. 150 tys. ton łososia rocznie) –

eutrofizacja dna, zanieczyszczenia farmakologiczne,

zakłócenie naturalnej różnorodności genetycznej

eksploatacja brunatnic – dewastacja całych biotopów (Norwegia,

zbiory

co 5 lat)

M. Północne

przyłów

M. Północne

Eksploatacja ropy i gazu

eksploatacja złóż na M. Północnym
pokrywała 50 % zapotrzebowania UE
na energię (przed rozszerzeniem
UE)

M. Śródziemne

pow. 2501,5 tys. km

2

, gł. maks. 5121 m, gł. średnia

1536 m

wąski szelf

zasolenie 37 – 39 psu

(2,6-krotna przewaga

parowania nad dopływem rzecznym i opadami)

temp. pow. latem od 20 do 30°C, zimą od 7 do

16°C; wody głębinowe 13,5°C, dobrze natlenione

Rzeki: Nil, Rodan, Ebro, Pad

230 km

3

/rok

pływy rzędu 0,1 –0,2 m

czas wymiany wody

68 lat

Stare morze, > 200 mln lat

(dawne Morze Tetydy)

M. Śródziemne

zlewisko ok. 1000 tys. km

2

ludność 129 mln

Basen Algiersko-Prowansalski
Basen Centralny
Basen Lewantyński

M. Śródziemne

temperatura powierzchni morza, 1 listopada 2004

M. Śródziemne

Cieśnina Gibraltarska

Basen Centralny

M. Śródziemne

wydajność ok. 4 kg/ha

P-PO4 < 0,01 µmol/dm

3

PP < 100 gC/m

2

/rok

Połowy:

grupa
taksonomiczna

skorupi
aki

mięcza
ki

szkarłup
nie

ryby

ssaki

liczba gatunków

1500

2000

150

550

15

sardynka

sardela

sardynka

sardela (anchois)

biomasa zoobentosu od 0,1 g/m

2

w głębiach do 10 g/m

2

w str. przybrzeżnej

Prąd Humboldta
Upwelling peruwiański

Powierzchnia ok. 2500 tys. km

2

prąd zimny

Upwelling peruwiański - największy

upwelling na świecie, ok. 300 x 30 mil,

wynosi na powierzchnię olbrzymie ilości

soli biogenicznych

Rozmieszczenie największych

upwellingów świata

Prąd Humboldta
Upwelling peruwiański

rozmieszczenie

chlorofilu

Prąd Humboldta

Upwelling peruwiański

Rozmieszczenie różnych grup organizmów

w zależności od odległości od brzegu

olbrzymia awifauna
guano

PP > 500 gC/m

2

/rok

ok. 750 gat. ryb
ok. 60 gat. ssaków

Wydajność ok. 400 kg/ha, ok. 18 – 20 % połowów światowych

Prąd Humboldta

Upwelling peruwiański

sardyna

ostrobok

sardela (anchoveta)

połowy:

Największe rybołówstwo

na świecie

Prąd Humboldta
Upwelling peruwiański

lwy morskie

ptaki

Prąd Humboldta
Upwelling peruwiański

El Niño

El Niño

Zjawisko ENSO – El

Niño Southern

Oscillation

- osłabnięcie pasatów i

napływ ciepłych wód

z zachodniego Pacyfiku,

zwykle występujące

około świąt Bożego

Narodzenia (El Niño –

„Dzieciątko”);

upwelling wówczas

zanika, produkcja

biologiczna gwałtownie

spada,

pojawiają się gatunki

tropikalne;

rybołówstwo w kryzysie

El Niño

Temperatura

powierzchni

wody

Wielka Rafa Barierowa

Rozmieszczenie koralowców

Pow. 1 300 tys. km

2

Długość WRB 2300 km
2900 raf (13,5 % raf na świecie)

wody ciepłe
- tworzenie węglanu wapnia

wody przejrzyste
- światło dla zooksantelli

Wielka Rafa Barierowa - park morski

Rafy koralowe

PP ok. 200 gC/m

2

/rok

bardzo efektywne krążenie pierwiastków

biogenicznych:

koralowiec – zooksantelle – koralowiec

zooksantelle

polipy koralowca

Rafy koralowe
Atole

caldera

przekrój rafy koralowej

Rafy koralowe

do 3000 gatunków fauny i flory na jednej rafie

Rafy koralowe

Rafy koralowe

Wielka bioróżnorodność:

ok. 350 gat. koralowców

1500 gat. skorupiaków

>4000 gat. mięczaków

wieloszczety, gąbki, glony

>30 gat. głowonogów

>1700 gat. ryb

240 gat. ptaków

> 30 gat. ssaków

Rafy koralowe

Pandaka lidwilli

2 cm

Rhincodon typus

rekin wielorybi

do 20 m, do 34 ton

Wielka Rafa Barierowa
i pn.-wsch. szelf australijski

Wydajność ok. 1 kg/ha

tuńczyk bonito

Rafy koralowe - zagrożenia

Blaknięcie raf koralowych

zdrowy koral

zooksantelle ‘blaknący’ koral

martwe rafy koralowe

Przyczyna – nadmierny wzrost temperatury;

w 2002 r. 60-95 % koralowców

Parku Morskiego WRB

dotknięte blaknięciem

Rafy koralowe - zagrożenia

Inwazje COTS

Acanthaster planci

(‘crown-of-thorn starfish’ - korona cierniowa)

10-20 ramion, ok.. 30 cm (maks. 90 cm)

Huragany, ulewy
rekolonizacja ok. 10 lat