Banki są elementem rynku pieniężnego, który jest częścią składową systemu finansowego każdej gospodarki. Specjalizują się w operacjach krótkoterminowych realizowanych za pomocą instrumentów finansowych umożliwiających inwestorom szybkie uzyskanie pieniądza gotówkowego.
Realizują funkcje pośredników finansowych tj.:
- przenoszenie środków pieniężnych od podmiotów gospodarczych, które posiadają je w nadwyżce, do tych, które zgłaszają na nie zapotrzebowanie.
Pośrednicy ci to:
- banki komercyjne
- banki inwestycyjne
- fundusze inwestycyjne,
- fundusze emerytalne,
- towarzystwa ubezpieczeniowe,
- giełdy.
BANKI KOMERCYJNE - podstawową formą działalności jest przyjmowanie wkładów i udzielanie kredytów. Poza tym prowadzą rachunki swoich klientów, dokonują rozliczeń bezgotówkowych, prowadzą wymianę walut.
Funkcje banków komercyjnych:
- są dłużnikiem podmiotów gospodarczych, które udostępniają im środki pieniężne w postaci wkładów,
- są wierzycielami tych podmiotów gospodarczych, którym udzielają kredytów.
OPROCENTOWANIE BIERNE - są to odsetki, które bank musi zapłacić od środków zgromadzonych na rachunkach rozliczeniowych i terminowych.
OPROCENTOWANIE CZYNNE - bank występuje w roli wierzyciela, pobiera odsetki od udzielonych kredytów i pożyczek.
ZYSK BANKU - to różnica między oprocentowaniem czynnym a biernym, czyli między wyższymi odsetkami pobieranymi za udzielenie kredytu, a niższymi, wypłacanymi za zdeponowane wkłady.
Usługi bankowe:
1. Udzielanie kredytów
Klasyfikacja udzielanych kredytów ze względu na przedmiot kredytowania:
- kredyty obrotowe - udzielane na finansowanie bieżącej działalności firmy, zakup materiałów, surowców
- kredyty inwestycyjne - przeznaczone na sfinansowanie nowych środków trwałych lub powiększenie istniejących, nowych technologii.
2. Przyjmowanie wkładów i depozytów.
3. Otwieranie i prowadzenie rachunków bankowych osób prawnych i fizycznych:
- rachunki bieżące,
- rachunki lokat terminowych,
- rachunki rozliczeń zagranicznych firm,
- rozliczenia bezgotówkowe (czeki, weksle, polecenia przelewu, rozliczanie za pomocą sald, karty płatnicze).
Współczesny System Bankowy
WSPÓŁCZESNY SYSTEM BANKOWY
BANK - z wł. banco - bank, stół. Od średniowiecza handlarze papierami wartościowymi dokonywali transakcji: za kruszce wydawano potwierdzenia (transakcje dokonywane były na stołach podczas imprez handlowych)
BANK - przedsiębiorstwo, które trudni się zawodowo rożnego rodzaju operacjami pieniężnymi. Główną rolą jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych pochodzących od przedsiębiorstw, instytucji oraz gospodarstw domowych; następnie udzielają kredytów i pożyczek producentom, gosp. domowym oraz instytucjom.
Polskie prawo bankowe nie formułuje bliżej pojęcia bank. Ustawa z 1 sierpnia 1997 Prawo Bankowe i o NBP, określa jedynie, że do podstawowych dziedzin jego działalności należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów, pożyczek pieniężnych oraz prowadzenie rozliczeń pieniężnych.
WARUNKI DZIAŁANIA BANKÓW:
- zewnętrzne - są tworzone przez otoczenie - to ta część gospodarki z którą bank jest w pewien sposób powiązany i poprzez wpływ tego powiązania zachowanie banku ulega zmianie
elementy otoczenia: klienci banku, polityka pieniężna banku, właściciele banku. Pozostałe przedsiębiorstwa bankowe oraz interes społeczny
- wewnętrzne - operatywne zarządzanie, współpracownicy, zasoby znajdujące się w dyspozycji przedsiębiorstwa, wewnętrzne informacje
II DYREKTYWA BANKOWA z 1989 r. - rozpoczęcie komercjalizacji systemu bankowego. Obejmuje zakres czynności:
udzielanie pożyczek i kredytów
usługi w zakresie doręczania pieniędzy
przyjmowanie od społeczeństwa depozytów i innych funduszy podlegających zwrotowi
gwarancje i zobowiązania pozabilansowe
usługi leasingu płatniczego
usługi maklerów walutowych
zarządzanie i doradztwo portfelowe
postępowanie z rachunkami własnymi i klientów
ROLA BANKÓW
a) rola agenta - działając w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania ich własnością
b) rola płatnika - dokonując płatności w imieniu swoich klientów
c) pośrednik - dokonuje transformacji otrzymywanych depozytów w kredyty głównie dla przedsiębiorstw
d) instrumentu w zakresie realizacji polityki gospodarczej kraju poprzez regulowanie podaży pieniądza w działaniach banku centralnego
OPERACJE BANKOWE:
bierne - pasywne - bank występuje w roli organu rozliczeń instytucji emisyjnej
czynne - aktywne - bank występuje w charakterze pożyczkodawcy
pośredniczące - bank występuje jako instytucja usługowa wykonująca zlecenia klienta operacje inkasowe - pobranie przez bank na rachunek klienta należnych mu sum pieniężnych z różnych tytułów
SYSTEM BANKOWY - całokształt instytucji bankowych oraz instytucji finansowych wraz z normami określającymi wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego czyli banku emisyjnego oraz banków komercyjnych, uznano za podstawę dla określenia systemu bankowego. SYSTEM bankowy to także liczba oraz rodzaj banków funkcjonujących w danym państwie, które tworzą logiczną, zwartą całość.
NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNEGO Systemu bankowego mają wpływ:
- porządek społeczny oraz gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze
- regulacje prawne działań bankowych
- struktura oraz wielkość popytu na usługi bankowe
- skłonność banku do innowacji
FUNKCJE „SB” W GOSPODARCE RYNKOWEJ:
a) zapewnienie możliwości dokonywania płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami
b) stworzenie mechanizmów do transformacji środków inwestowania
c) zabezpieczanie informacji cenowej co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze
d) zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania rynkiem bankowym
e) stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania
BANK CENTRALNY
TRZON SYSTEMU BANKOWEGO
1694 - powołanie Banku Anglii
FUNKCJE BC
a) bank emisyjny - uprawniony do emisji pieniądza
1913 r. - system USA - System Rezerwy Federalnej SRF - jest tworzony przez 12 regionalnych RF
b) bank banków:
- nadzoruje operacje banków komercyjnych, które są dokonywane w walucie krajowej i obcej
- udziela pożyczek na rozszerzanie działalności kredytowej (kredyt refinansowy), a stopa oprocentowania wyznacza pośrednio stopy oprocentowania kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, czyli podwyższenie oprocentowania kredytu refinansowego powoduje wzrost stóp oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych, ograniczanie wartości udzielanych przez nie kredytów zmniejszanie podaży pieniądza
- ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność kredytową banków komercyjnych
c) bank państwa
- gromadzi dochody i realizuje wydatki budżetu państwa
- udziela rządowi kredytowego (na przejściowe pokrycie niedoboru środków)
- zarządza długiem publicznym
- dokonuje operacji otwartego rynku (działania polegające na kupowaniu lub sprzedawaniu rządowych papierów wartościowych, przede wszystkim weksli skarbowych w celu regulacji podaży pieniądza krajowego w gospodarce poprzez ograniczanie lub rozszerzanie zdolności kredytowej banków komercyjnych
- gromadzi rezerwy złota oraz dewiz
a) bank całej gospodarki narodowej - reguluje podaż pieniądza, utrzymując ją na poziomie dostosowanym do aktualnych potrzeb gospodarki, zapewnia dostępność, określa warunki kredytowania oraz reguluje wartość wymienną waluty. Działania te zmierzają do zapewnienia wewnętrznej stabilizacji gospodarki i jej rozwoju
NARODOWY BANK POLSKI
1828 r. - I Bank Centralny w Polsce, na mocy dekretu królewskiego Mikołaja I
1916 - Powstaje Bank Polski; Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, waluta „marka polska”
1924 - ustawa o naprawie skarbu państwa i reformy walutowej - powstaje Bank Polski S.A. - 28.04.1924
II wojna światowa - przeprowadzenie banku do Londynu
1945 - powstanie Banku Centralnego
1946 - porcót banku z Londynu do kraju - 2 banki centralne
1952 r. likwidacja banku londyńskiego
STRUKTURA ORGANIZACYJNA
a) centrala
b) z wydzielonego organizacyjnie w strukturze NBP Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego
c) z oddziałów okręgowych
d) głównego oddziału walutowo - dewizowego
e) zakładu usług gospodarczych
WSPÓŁPRACA Z MIEDZYNARODOWYMI INSTYTUCJAMI
- Bank Światowy - World Bank
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy IMF
- Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei
- Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EBOR
- Europejski Bank Centralny EBC
Podstawowym celem NBP jest zgodnie z ustawą utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel jest osiągalny poprzez:
Kształtowanie i realizację polityki pieniężnej
Tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego
Regulacja zasad oraz mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce
ORGANY NBP
1) prezes:
- powoływany prezes sejm na wniosek Prezydenta RP
- jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie NBP
- jedna osoba nie może być prezesem dłużej niż 2 kadencje
- jest przełożonym wszystkich pracowników NBP
- przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz
- reprezentuje interesy Rzeczpospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach finansowych
2) Rada Polityki Pieniężnej
- zgodnie z art. 227 Konstytucji RP oraz art. 6 ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP
- ukształtowała się 17.02.1998 r.
- skład: *przewodniczący rady, 9 członków powoływanych w równej liczbie przez prezydenta, sejm, senat
- zgodnie z art. 12 ustawy o NBP, RPP:
*ustala corocznie założenia polityki pieniężnej przedkłada je do wiadomości sejmowi równocześnie z przedłożeniem do wiadomości Radzie Ministrów projekty ustawy budżetowej
*składa sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego
*ustala wysokość stóp procentowych NBP
*ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków
*określa górne granice wynikające z zaciągnięcia przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych oraz finansowych
*zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP
*przyjmuje coroczne sprawozdanie finansowe NBP
*ustala zasady operaci otwartego rynku
*dokonuje oceny działalności zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej oraz uchwala zasady rachunkowości NBP przedłożone przez prezesa NBP
3) zarząd
Prezes - przewodniczący
6-8 członków zarządu w tym 2 vice prezesów
Zarząd realizuje uchwały RPP oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP
Do zakresu działania zarządu zaliczyć należy:
a) podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego
b) realizacja zadań z zakresu polityki kursowej
c) okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego
d) nadzór na operacjami otwartego rynku
e) ocena funkcjonowania systemu bankowego
f) uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP
g) uchwalanie prowizji i opłat stosowanych przez NBP
h) określanie zasad gospodarowania funduszami NBP
i) organizacja zadań NBP
j) uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP
k) sporządzanie bilansu NBP
l) opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa za granicą
m) przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do RPP
KOMISJA NADZORU BANKOWEGO - prowadzi nadzór nad działalnością banków. Organem wykonawczym komisji realizującym i koordynującym określone przez nią zadania jest wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Zgodnie z art. 25 ustawy o NBP do zadań KNB należy:
a) określanie zasad działalności banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych
b) dokonywanie okresowych ocen stany ekonomicznego banków i przedstawianie ich RPP oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój
c) opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonania
skład komisji jest określony przez art. 26 ustawy o NBP
- prezes NBP- przewodniczący
- zastępca prezesa komisji
- delegowany przez ministra finansów podsekretarz stanu w Ministerstwie finansów
INSTRUMENTY POLIYKI PIENIĘŻNEJ BANKU CENTRALNEGO
Polityka pieniężna - polega na regulowaniu stopą wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu stabilizowania poziomu zatrudnienia oraz produkcji. Istotą jest zmniejszanie lub zwiększanie podaży pieniądza oraz podnoszenie lub obniżanie stopy procentowej
Krzywa podaży pieniądza
Pokazuje graficznie, jaka ilość pieniądza jest dostępna w gospodarce. O podaży pieniądza decyduje BC. Polityka pieniężna jest stała i nie zmienia się wraz ze zmianami stopu procentowej, dlatego krzywa podaży pieniądza przyjmuje kształt prostej pionowej - równoległej do osi rzędnych
Krzywa popytu pieniądza
Pokazuje graficznie zależność pomiędzy wielkością zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą utrzymać a wielkością stopy procentowej. Krzywa popytu pieniądza posiada ujemne nachylenie ponieważ przedstawia odwrotną zależność między stopą procentową a skłonnością do utrzymania aktywów w gotówce.
Celem Polityki pieniężnej jest doprowadzenie do zwiększenia inwestycji globalnego popytu zatrudnienia i wzrostu PKB. Ograniczanie podaży pieniądza i podwyższanie stopy procentowej zapobiega wzrostowi popytu globalnego, który dochodząc do granic możliwości globalnej, realnej podaży, może wywoływać stały wzrost cen - inflacji.
Istnieją 2 kierunki polityki pieniężnej BC:
1) regulowanie ilości pieniądza, która znajduje się w obiegu np.: przez zwiększanie podaży proporcjonalnie do wzrostu PKB. W tym przypadku wysokość stopy procentowej jest wielkością wynikową, która ulega dużym wahaniom.
2) Regulowanie stopy procentowej - ilość pieniądza jest określana jako konieczna do uzyskania danej stopy procentowej
W ten sposób za pomocą Polityki pieniężnej można dążyć do rozwoju gospodarki a z drugiej strony chronić ją przed inflacją.
INSTRUMENTY - bank centralny funkcjonuje w stosunku do b. komercyjnych jako:
1) jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do wydawania zakazów i nakazów, które mają być przeprowadzane za pomocą środków przymusu
2) podmiot gospodarczy, który składa propozycje dotyczące dokonywania transakcji na tyle korzystnych, aby banki skorzystały z tej oferty:
a) kredyty
- refinansowy - refinansowanie banków polega na udzieleniu kredytów przez BC bankm komercyjnym, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa
b) redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki komercyjne oraz kredyt pod zastaw papierów wartościowych
polityka redyskontowa prowadzona jest za pomocą:
stopy redyskontowej - winna być niższa niż stopa, która kształtuje się na rynku pieniężnym. Podwyższenie lub obniżenie stopy redyskontowej to ostrzeżenie BC odnośnie jego intencji w kwestii polityki pieniężnej. Podwyższenie stopy red. wpływa pośrednio na wzrost kosztów kredytów, które udzielają b. komercyjne przedsiębiorstwom. Obniżenie st. redyskontowej winno działać jako bodziec w kierunku zwiększania działalności kredytowej banków.
Kontyngenty redyskonta - są to instrumenty polityki pieniężnej BC, które oddziaływają na podaż pieniądza. Natomiast dla każdego banku komercyjnego istotny jest podział ogólnej sumy kontyngentu między poszczególne banki. Każdy BK może być pozbawiony prawa do kontyngentu, jeśli narusza przepisy prawa bankowego lub nadzoru bankowego. Podział kontyngentu jest uzależniony od wielkości kapitału danego banku oraz od struktury aktywów.
Wymagania jakościowe w stosunku do weksla
Znaczenie polityki redyskontowej:
a) podwyższenie stopy procentowej służy jako ostrzeżenie dla podmiotów gospodarczych iż BC może posłużyć się innymi instrumentami w celu realizacji swojej polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej
b) zmiana wielkości odsetek wiążę się z koniecznością przeprowadzenia nowego rachunku ekonomicznego w zakresie rentowności przedsięwzięcia, które jest finansowane za pomocą kredytu
c) realizacja przez BC bardziej restrykcyjnej polityki może spowodować zagrożenia wypłacalności banków co będzie skłaniało do bardziej ostrożnych działań
KREDYT LOMBARDOWY - wykorzystywany jest do finansowania banków, jeżeli powstaje trudna sytuacja na rynku pieniężnym. Jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych a stopień finansowania złożonych pap. wart . za jego pomocą jest różny w zależności od rodzaju tych papierów. Jest to kredyt krótkoterminowy (do 3m-cy).
Charakterystyka polityki BC
a) restrykcyjna - polega na
- podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych
- podniesieniu stopy redyskontowej
- sprzedaży papierów wartościowych przez BC
efekt - zmniejszenie płynności banków , ograniczanie podaży pieniądza, zmniejszenie aktywności podmiotów gospodarczych
b) ekspansywna
- obniżaniu stopy rezerw obow.
- obniżaniu stopy red.
- Skupieniu pap. wart. Przez BC
Efekt - zwiększenie płynności BK, zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych
Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje: jest centralnym bankiem państwa, emitentem pieniądza oraz bankiem nadrzędnym dla innych banków.
CENTRALNY BANK PAŃSTWA
Bank centralny jest bankiem państwa - oznacza to, że świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów.
Bank centralny zajmuje się także bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez państwo).
BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się - w imieniu państwa - emisją pieniądza.
Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu.
Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza, znajdującej się w obiegu - w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.
BANK BANKÓW
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych.
Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności).
Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
FUNKCJE STABILIZUJĄCO - KONTROLNE
Oprócz wspomnianych wyżej podstawowych funkcji, w nowoczesnej gospodarce bank centralny spełnia szereg istotnych funkcji stabilizujących i kontrolnych.
Systematycznie monitoruje sytuację na rynku finansowym i podaż pieniądza;
Zajmuje się bieżącym stabilizowaniem sytuacji na rynkach finansowych (za pomocą takich instrumentów, jak poziom stóp procentowych, operacje otwartego rynku czy wysokość rezerwy obowiązkowej);
Nadzoruje działania systemu bankowego w danym kraju;
Oddziałuje na poziom kursów walutowych (w razie potrzeby przeprowadza konieczne interwencje).
8