PLATON.
Ateńczyk, żył 80 lat, żył w czasach największego rozwkitu Aten. Naprawdę nazywał się Arystoteles, ale nauczyciel gimnastyki dał mu rpzydomek „Platon”- szerokie bary. Studiwał pisma Anaksagorosa, obcował przez 8 lat z Sokretesem. Po jego śmierci opuscił Ateny i rozpoczął podróże (Egipt, Włochy), które trwały 12 lat. Po powrocie pozostał w Atenach i oddał się pracy pisarskiej i nauczycielksiej a Akademii. Nie uczestniczyłbezpośrednio w życiu politycznym, ale chciał swoje ideały wcielić w życie, uczynić filozofów „królami” (utzrymywał kontakty ze znajomym władca w Syrakuzach). Umarł spokojnie w podeszłym wieku, w dniu swoich urodzin.
Pisma: zachwoane w całości 35 dialogów, grupa listo.w. wszystkie pisma są dialogami,w których zabieraja głos współcześni mu myśliciele. Układ dialogów ma charaker potocznej rozmowy, ważne idde nie sa właściwym tematem żadnego z dialogów
Wyróżniamy trzy grupy dialogów wg czasu powstania:
sokratyczne- określanie pojęć etycznych ( jak u Sokratesa), są elenktyczne, zbijaja cudzde rozumowania ich włąsną bronią, nie wypowiadają się an temat najważniejszych teroii Platona np. teorii idej
konstrukcyjne- budują swoje teorie, najbogatsze artystycznie, np. Uczta, Rzeczpospolita.
dialektyczne- nie mają dualistycznego ujęcia nauki o ideach, wyszukany język, np. Prawa, Sofista, Parmenides.
Źródła z których czerpał Platon:
- nauka Sokratesa (logika i etyka)
- pitagorejczycy (w filozofii przyrody)
- Heraklit (rzeczywistość)
- eleaci (byt niezmienny)
- Anakagoras (duchowy pierwiastek poruszający świat)
- orfizm
Etapy rozwoju filozofii Platona:
sokratyk, pojęcia etyczne, istnienie niezawodnej wiedzy pojęciowej, polemika z sofistami i erystami
teoria bytu, myśli od pitagorejczyków, eleatów i Anaksagorasa, teoria idei wiecznych, pisał dzieła o najwyzszym poziomie artystycznym
dualizm jego teorii spowodowany spostrzeżeniem trudności tej idei, filozofia przyrody i państwa.
Nauka o ideach:
nowy rodzaj bytu: wychodził z założeni Sokratesa, że w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna. U Sokratesa pojęcia etyczne, nie były (nie mogły) być odworowaniem rzeczywistości, ale były dla niej wzorem. Platon rozszerzył ideę na zwykłe pojęcia i tak zauważył, że pojecia są jedne i stałe, przedmioty winny mieć te same włsności, a jedna są zmienne, stąd wniosek, że rzeczy nie sa przedmiotami pojęć. Musi to byc inny byt o cesze niezmienności, dla Platona była to idea. One stanowia odrębny świat, tak jak pojęcia są hierarchiczne, najwyższa idea to idea dobra. Platon nawiązywał tu do teorii bytu Demokryta i pitagorejczyków, jednak jego idee znalazły się poza światem materialnym. Dualizm bytu- rzeczy i idee.
Idee a rzeczy: bytem jest tylko to co istnieje, rzeczy zaś co anjwyżej stają się. Wynika stad, że nie ma dwóch rodzajów bytu- zreczy i idee, lecz tylko jeden byt doskonały idea. Rzeczy są jedynie odbiciami idei (słynna parabola ludzi w jaskini), bo idee nie są przyczyną, ale wzorem rzeczy. Świat został stworzony przez Boga wedle idei, wzorów.
Natura idei: idea jest bytem, ale nie fizycznym, bo odpowiada wielu rzeczom, nie psychicznym, bo nie jest myślą w duszy, lecz przedmiotem myśli, zatem musza byc pojmowane w sensie logicznym (są czyms idealnym, służącym za wzór) lub religijnym (nie pojętą dl umysły realnością, czymś boskim). Platon nie potrafił jednoznacznie określić charakteru idei, wahał się miedzy interpetacją immanentną i transcendentalna.
Nauka o duszy:
Funkcja biologiczna duszy: synteza materializmu i spirytualizmu; dusza jest czynnikiem życia, bo wprawia ciało w ruch. Dusza jest tym, co się samo wprowadza w ruch, jednak nie jest materialna, bo materia jest z natury bezwładna, a dusza jest źródłem ruchu.
Funckja poznawcza duszy: wczesniej postzreganie i myslenie było sprawa fizjologiczną; dla Platona tylko cześć wiedzy poznajemy zmysłami, ale jak poznać zmysłwo różność, tożsamość, byt? Stiwerdził, że dusza ma funkcję poznawczą i poznaje bezposrednio sama, lub pośrednio przez zmysły. Najdobitniej przemawiało o tym poznanie idei, która nie może byc zmysłowo, a jednak wszyscy coś o nich wiedzą.
Funkcja religijna duszy: dusza ma w sobie pierwiastek nieśmiertelności, wynikał stąd dualizm- poznanie poznawcze i nieśmiertelność, łączona z ciałem. Platon operował dwoma pojęciami duszy: 1. obejmowała czynności zmysłowe, 2. była samym rozumem. Częsci duszy: rozumna, impulsywna i zmysłowa.
Dusza a ciało: dualizm idei duszy:
- dusza jest niematerialna
- jest niezależna, oddzialna od ciała
- dusza jest niezłożona w przeciwieństwie do złożonego z części ciała, człowiek stanowi jedność dzięki duszy
- dusza jest doskonalsza od ciała, człowiek to dusza władająca ciałem
- połączenie duszy z ciałem jest dla niej niekorzystne, ciało jest dla niej więzieniem
- jest nieśmiertelna
Nieśmiertelność duszy: nie am konca, ale i nie ma początku. Jest nieśmiertlena i odwieczna. Dowody na nieśmiertelność duszy:
- dusza związana z pojęciem żcyia, życie wyklucza śmierć, to i dusza tę śmierc wyklucza
- ma wiedze wrodzoną, zdobytą przed urodzeniem, zatem musiała istnieć przed urodzeniem
- rzeczy giną od swoistego zła, jednak zła nie przyprawiają duszy o śmierć.
Eschatologia: dręczące pytanie dlaczego doskonała i nieśmiertelna dusza łaczy się z niedoskonałym ciałem? Odp- dusza istniała pierwotnie bez ciała, zaciążył na niej grzech i dla odkupienia win została złączona z ciałem. Gdy się odkupi wróci do wolnej formy. Filozofia jest najważniejszym sposobem wyzwolenia duszy z ciała. Był to jeden z tematów nie do końca wyjaśnionych, bo co działo się z duszą, gdy nie była w ciele? Platon tam gdzie nie mógł sięgnać metodą naukową, podpierał się fantazja poetycką lub wierzeniami.
Nauka o przyrodzie:
Celowość świata: na początku świat materialny uznawał PLAton za pozbawiony doskonałości i dlatego się nim nie zjamował. Potem pod koniec życia doszedł do zaskakujących twierdzeń. Był daleki od mechanistycznego pojmowania przyrody (jak u Demokryta), ale widział w niej zbiór organiczny, złożony celowo i rozumnie, odczuwał w nim pierwiastki idealne i duchowe. Kulistość Ziemi, kuliste orbity planet, to wyraz harmonii, która jest zasadą tego świata; stałe szlaki ruchu planet świadczą o rozumności i ładzie. Cel stał się podstawową zasadą wyjaśniania przyrody. „Demiurg”, czyli boski budowniczy, z dobroci zbudował świat na wzór poznanej idei. Idea była więc celem, Demiurg przyczyną sprawczą. Świat jest uduchowiony, żywy i rozumny, części jego zespolone jak w żywym organiźmie.
Materia: obok Demiurga i idei była tzrecia przyczyna świata (przyczna sprawcza, celowa i materialna), stąd wniosek, że materia musiała być wieczna, a świat nie stworzony, lecz zbudowany z istniejącego tworzywa. Materia jest bezwładna, nieokreślona i nieograniczona, może natomiast przyjmować różne kształty. Jest pierwiastkiem nieboskim, stąd od niej pochodzą zło i niedoskonałość. Jest wiecznym niebytem obok dwóch bytów idealnych. Świat nie jest wieczny, bo powstał gdy Demiurg połączył elementy.
Dusza świata: Demiurg stworzył świat doskonałym, a świat nie rozwija sie tylko cofa. Doskonałość nie była wynikiem rozwoju, lecz początkiem świata. Dusze znajdują sie nie tlyko w ciałach, ale i planety oraz wszechświat mają swoje dusze- w ujeciu szerszym dusza jako zasada ruchu i życia. Dusza a nie mateira jest podstawowym pojęciem platońskiej filozofii przyrody. Platon w filozofii przyrody korzystał z cudzych pomysłów:
- orficka wiara w wyższość ducha
- pitagorejska harmonia kosmosu
- sokratejska waga praw moralnych
- własna doktryna bytów idrealnych
- spirytualizm i idealizm.
Nauka o poznaniu:
Poznanie rozumowe: pierwotnie poznać mozna było rzecz poprzez kontakt bezpośreni- zmysły. Platon obalił tę teorię, bo wg teorii idei poznanie ma obejmowac nie rzeczy, tylko idee, których nie da się poznać zmysłowo, a jedynie myślą. Są dwa rodzaje bytu idea i rzeczy, i są dwa rodzaje poznania: rozumowe i zmysłowe. Niektóre rzeczy byje poznać też nie wystarczą same zmysły, z pomoca przychodzi dusza i jej poznanie rozumowe.
Poznanie wrodzone: myśl choc występuje po postrzeganiu, nie opiera się na nim. Jeśli chodz zaś o pojęcia to na nich opeirają sie postrzeżenia. Jesli zobaczymy równy przedmiot to przed postzrerzeniem musieliśmy znać pojęcie „równy”. Postrzeżenie nie wywołuje pojęć, tlyko je przypomina, stąd istnieje wiedza, która wyprzedza postzreganie, wiedza wrodzona. Platon tłumaczył, że nasz umysł oglądał idee w poprzednim życiu i zachował je w pamięci. Dualizm- wiedza racjonalna tłumaczona irracjonalnie, uznanie wiedzy niezależnej od doswiadczenia, ale opartej na doświadczeniu w innym wcieleniu.
Stopnie poznania: wiedza rozumowa wyższa i niezależna od zmysłowej, poznanie zmysłowe to tlyko domysł. Wiedza rozumowa i zmysłowa stały się stopniami na dordze poznania. Platon rozdzielił dwa rodzaje mysli: dyskursywną (dochodzenie do rpawdy pośrednie, przez rozumowanie) i intuicyjna (poznanie bezpośrednie, stykają się myśli z ich przedmiotem). Stopnie poznanie rozumowe- intuicyjne- zmysłowe- dyskursywne.
Poznanie naukowe i metoda dialektyczna: metoda empiryczna może służyć tlyko do poznania rzeczy (choć i tu nie jest wystarczająca), do badania idei metoda aprioryczna. Empiryczna znajomość faktów nie należała do nauki. Dla Platona matematyka była najlepsza (choć nie doskonałą) nauką, źle że posługuje się myśleniem obrazowym, szuka rpawdy zestawiając tylko pojęcia i twierdzenia. Najlepszą metodą jest dialektyka (operuje czystym bezobrazowym myśleniem, zestawia pojęcia i twirdzenia). Metoda dialektyczna służy do badania idei i wyjasnia zjawiska (ustalenie logicznej zależności zjawisk lepsze niż znalezienie ich przyczyny lub celu). Tzreba przyjąć pewne założenia, te najbardziej przekonywujące umysł. Dialektyka dała początek logice.
Filozofia: dialektyka jest czymś więcej niz metodą, jest filozofią. Dzięki temu filozofia wyodrębniła się z nauk. Platon był worgiem empiryzmu, ale jednocześnie nie był całkowitym zwolennikiem racjonalizmu, choc w filozofii liczy sie tlyko poznanie rozumowe. Zadaiem filozofii było tlyko częściowe poznanie prawdy, w innej części chodziło o dokonanie przewrotu w duszy.
Nauka o cnotach- etyka:
Nauka o cnotach: przyjął pitagorejską koncepcje cnoty jako łądu i harmonii duszy. Każda z 3 części duszy miała swoją cnotę: mądrość- cz.rozumna, męstwo- cz.impulsywna, panowanie nad sobą- cz.pożądliwa. ponadto 4 cnota- sprawiedliwość łączy wszystie części duszy i utzrymuje ład. Sama wiedza i cnota nie czynią życia pełnym, potrzeba jeszcze radości (piękno, wiedza, harmonia)
Nauka o miłości: rozróżniał, poobnie jak byty, dobra realne i ideane. Idealne stoja nieporównywalnie wyżej niż realne. Na początku Platon popierał ascetyczny model życia, z czasem doszedł do teorii etycznej:
- dobra stanowią hierarchię
- na szczycie jest dobro idealne- idea dobra
- dobra realne są szczeblami tej drabiny
Miłość to dążenie duszy do wiecznego posaidania i osiągnięcia dobra. Najpierw w miłości liczy się dobro realne, no.piękno ciała, potem idealne, np. piękno czynów. Potem zrozumiemy, że piękne są wszystkkie przedmioty. Teoria miłości- poprzez cele realne, doczesne, można osiągnąć cele idealne. Cnota to dążenie do celu idealnego- idei dobra.
Nauka o państwie: konkretne zadania człowieka objawiają się w życiu społecznym. Teoria państwa opierała sie na idei dobra i sprawiedliwości. Państwo powinno dążyc do powszechności i stałości, ma keirować się ogólnymi zasadami, a nie indywidualnymi pomysłami. Program ten był jednolity dla wszystkich, uniwersalny. Państwo jest jak organizm, każdy ma „robić swoje”- czyli to co wyznaczy ,mu społeczeństwo. Musi być oparte na wiedzy, bo aby czynić dobro trezba je znać. Do państwa należą tylko ci, którzy sa mu potzebni: filozofowie- władza, strażnicy panstwa- wojsko i rzemieślnicy- państwo ma być stanowe. Części, stany państwa mają takie same zadania i cechy jak 3 częsci duszy. Stąd istnieje hierarchia. Państwo winno być ascetyczne- dąży do idealnego celu.
Estetyka- sztuki sa tlyko zmysłami, umiejętnościami, a artysta jest rzemieślnikiem. Osnową sztuk jest naśladownictwo.