POWIEŚĆ NATURALISTYCZNA
Podwaliną naturalistycznej koncepcji czlowieka i społeczeństwa był monizm przyrodniczy: człowiek (homo animal) stawał się tu cząstką świata, w którym obowiązują darwinowskie prawa walki o byt; regulatorami postępowania ludzkiego stają się potrzeby biologiczne i instynkty dziedziczone - podobnie jak w świecie zwierząt - po przodkach, a sublimowane lub wyostrzane przez warunki środowiska. Naturaliści domagali się bezpruderyjnego przedstawiania zjawisk fizjologicznych, ukazywania popędów i zwyrodnień, opisywania brutalności konfliktów, wchodzenia do rewirów brzydoty i prymitywizmu, studiowania drapieżności, zakłamania, nędzy itp. Jakkolwiek odcinali się od moralizatorstwa i związków z ideologiami, to jednak radykalizmem spostrzeżenień demaskatorskich i skandalizującą ostrością ataków na obłudę mieszczańską włączali się w nurt ówczesnych walk społecznych, zazwyczaj sytuując się w pobliżu lewicy. Sztukę powieści sterowali ku werystycznemu studium rejestrującemu drobiazgowo fakty i notującemu wrażenia (stąd momenty impresjonizmu narracyjnego), do dialogów zaś dopuszczali - zgodnie z dewizą „fotograficznośc” - język środowiskowy (dialekty, żargony). Innowacjom tym towarzyszyło preferowanie konstrukcji rozluźnionych, umożliwiających raczej opisywanie i charakteryzowanie rzeczywistości niż opowiadanie historii. Pomniejszało to rolę fabuły (acz nie była to jeszcze jej destrukcja), uwydatniało zaś analizę zjawisk „przestrzennych”.
Przykładem powieści naturalistycznej jest „Germinal” Zoli czy „Pani Bovary” Flauberta. W literaturze polskiej do wzorca powieści naturalistycznej odwołuje się Władysław Reymont w „Chłopach”, zaś głównym propagatorem tego prądu artystycznego był Adolf Sygietyński.