KONSPEKT LEKCJI

Beata Urbańska

Język polski

Czas trwania lekcji – 45 min.

Szkoła ponadgimnazjalna

kl. III b

Temat lekcji: Natura a człowiek – „Chłopi”. Realia wsi w powieści. Moralność, wierzenia i obyczaje mieszkańców Lipiec.

Cele lekcji:

1. Ogóle

• doskonalenie umiejętności interpretacji

• przedstawianie problematyki „Chłopów”

• poznanie praw życia na wsi na podstawie społeczności Lipieckiej

2. Szczegółowe

Uczeń po jednej jednostce lekcyjnej potrafi:

• Wyjaśnić na czym polegają prace polowe na wsi

• Przedstawić ciąg zdarzeń „Chłopów”

• Wskazać przyczyny konfliktów społeczności Lipieckiej

• Opisać święta, obyczaje, obrzędy wsi

• Ukazanie relacji pomiędzy bohaterami powieści

• Umiejętnie określić sytuacje polityczną w powieści

Metody nauczania:

• podająca

• praktyczna

• problemowa

Formy pracy:

• indywidualna

• zbiorowa

Pomoce i środki dydaktyczne:

• Podręcznik do literatury „Przeszłość to dziś” , Ewa Paczoska, cz.2

PRZEBIEG LEKCJI

Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
CZĘŚĆ WSTĘPNA
1.Sprawdzenie frekwencji klasy. 2.Podanie tematu lekcji: Natura a człowiek – „Chłopi”. Realia wsi w powieści. Moralność, wierzenia i obyczaje mieszkańców.		Uczniowie zapisują podany temat do zeszytów.
CZĘŚĆ ZASADNICZA
1.Nauczyciel podaje na tablicy Punkty dotyczące życia Lipczan i problematyki. 1) Życie Lipczan Porządek fabularny Prządek egzystencjalny Prace polowe związane z przyrodą Porządek kulturalno – sakralny 2)Problematyka Stosunki społeczne wewnątrz wsi Relacje wieś – dwór Problematyka narodowa Stosunki rodzinne, konflikty 2.Nauczyciel prosi klasę o przedstawienie ciągu zdarzeń fabularnych w epopei. Następnie rysuje graf przedstawiający porządek fabularny: --------------JESIEŃ-------------------- ----ZIMA---- ----------WIOSNA-------- ----------LATO----------- 3. Nauczyciel rysuje wykres egzystencjalny. Zadaniem uczniów jest uzupełnienie go. Nauczyciel pyta klasę o rozumienie słowa egzystencja. Porządek egzystencjalny: W świecie, którego porządek wyznaczają przemijające pory roku oraz cykl liturgiczny, śmierć jest czymś naturalnym, tak samo jak narodziny, dorastanie, starzenie się. W Chłopach ze śmiercią mamy do czynienia kilkakrotnie, dotyka ona na kartach powieści kilku z głównych bohaterów – Kubę, Borynę, Agatę. Każda z tych śmierci jest inna, każda nadaje inne znaczenie życiu bohatera. 3. Nauczyciel pyta uczniów o wykonywane prace na wsi. Następnie rysuje wykres a uczniowie uzupełniają go. Prace polowe związane z przyrodą: - Jak wygląda praca w Lipcach? Nauczyciel rysuje na tablicy poniższy graf, uczniowie sami go wypełniają. Do każdej pory roku przypisują dane prace. Nauczyciel dodaje: Praca w życiu Liczaków jest wszechobecna w różnych formach, ale nie zawsze towarzyszy jej mozół i zmęczenie. Często wykonanie jakiejś pracy – na przykład krojenia kapusty – staje się pretekstem do zabawy. Taka praca zamienia się w radosną schadzkę ludzi z okolicy, kobiety kroją kapustę, rozmawiając, śmiejąc się, a mężczyźni przygrywają wesoło. Praca spełnia rolę spajającą społeczeństwo. Buduje poczucie wspólnoty. Na koniec trzeba dodać, że praca to również coś świętego, wprowadzającego życie ludzkie w wyższy wymiar, najlepiej ukazuje to symboliczna scena śmierci Boryny, który ostatni raz wychodzi na pole i tam zjednoczywszy się z ukochaną ziemią, umiera. 4. Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie ważnych zwyczajów i obrzędów w życiu Lipczan. Potem przystępuje do wykonania rysunku na tablicy dotyczącego porządku kulturalno – sakralnego. Porządek kulturalno - sakralny Wyznaczają coroczne liczne ceremonie, obyczaje, święta i elementy folklorystyczne (wróżby i czary Dominikowej, czy przesądy lipeckich kobiet). Takie dni, jak jarmark, wesele, czy odpust miały w Reymontowskiej wsi funkcję scalającą i łączącą gromadę. 5. Rozmowa na temat stosunków społecznych na wsi. - Jakie są relacje pomiędzy mieszkańcami Lipiec? Jak zachowuje się ksiądz a jak chłopi ( względem siebie nawzajem )? - Co wpływa na relacje między bohaterami powieści? - Ze względu na co występuje podział społeczeństwa? 6. Nauczyciel przypomina klasie wiadomości dotyczące pańszczyzny i uwłaszczenia chłopów. Pańszczyzna to powinność, która polegała na tym, że poddani chłopi zobowiązani byli do wykonywania różnych prac w gospodarstwie pana (orka, siew, zbiory, wypas bydła, podróże z produktami pana na targ itp. Uwłaszczenie chłopów - uwolnienie chłopów od poddaństwa i nadanie im na własność uprawianej przez nich ziemi w zamian za zwrot jej części lub za opłatą. Na terenach Polski uwłaszczenie przeprowadzili w XIX wieku zaborcy. - Jaka jest sytuacja wsi w „Chłopach”? - Co to jest serwitut? 7. Nauczyciel pyta klasę o problematykę narodową „Chłopów” oraz stosunki rodzinne i konflikty. - W jaki sposób ukazuje Reymont problematykę narodową? - W powieści pojawiają się aluzje do powstania styczniowego (1863), które stanowi symbol solidaryzmu społecznego. Owy solidaryzm jest niezbędny do zrzeszenia się wszystkich klas społecznych. Kto w powieści bierze udział w powstaniu styczniowym? - Jak funkcjonuje rodzina w społeczności wiejskiej? - Małżeństwo Boryny i Jagny zawarte było z miłości? - Z jakimi konfliktami mamy do czynienia w powieści?		Uczniowie zapisują punkty do zeszytów. Porządek zdarzeniowy stanowią losy głównych bohaterów i całej społeczności wsi (gromady). Obejmuje on szereg różnorodnych typów ludzkich, począwszy od uległej i kochliwej, a zarazem samotnej Jagny, a skończywszy na apodyktycznej i chytrej Dominikowej, przez co mamy do czynienia z bogatym obrazem wiejskiego środowiska. W fabularnej warstwie Reymont przedstawił dzieje postaci pierwszoplanowych: Macieja Boryny (główna postać w tomie I), jego syna Antka (począwszy od romansu z Jagną - późniejszą macochą – przez co zdominowali II tom, przez wypędzenie z domu z ciężarną żoną i dwójką małych dzieci, areszt za zabójstwo borowego, aż do powrotu na gospodarstwo zmarłego ojca i przejęcie pozycji gospodarza), Hanki (jej przemiana i zmaganie się z przeciwnościami losu stanowi główny wątek w III tomie), Jagny, jak również drugoplanowych (na przykład losy Kuby Sochy). Egzystencja to byt, bytowanie, istnienie, warunki życia. Wszystko co jest związane z życiem człowieka. Uczniowie zapisują w zeszytach wykres. Uczniowie przerysowują wykres do zeszytów. Wymieniają rodzaje prac wykonywanych na wsi. Każda pora roku niesie ze sobą inne zadania. Praca to również obowiązek wobec ziemi i ojców. Przypomnijmy sobie, jak wielkim nieszczęściem było dla Lipczaków była niemożliwość obrobieniem wszystkich pól, gdy mężczyźni trafili do więzienia. Cała wieś była pogrążona w smutku, że ziemia się marnuje. Puste pola w u początków wiosny to coś zupełnie nienaturalnego. Oczywiście praca, pozwalała chłopom również wyżywić rodziny, była źródłem utrzymania. Z tego powodu ziemi-żywicielka otaczana była niezwykłym szacunkiem, ponadto była przedmiotem pragnień większości ludzi. Obrzędy, zwyczaje: Święcenie pól Pogrzeby Śluby Swaty Pasterka Obcięcie włosów pannie młodej Błogosławieństwo rodziców Wypiekanie, roznoszenie płatków Malowanie pisanek Uroczystość święcenia wody o ognia Wieczorne spotkania przy pracy: kiszenie kapusty, darcie pierza, pędzenie wełny Ostatki Pierwszy taniec panny młodej Uczniowie przerysowują wykres do zeszytów. KSIĄDZ – uzależniony materialnie od swoich parafian, musi dlatego utrzymywać z nimi dobre relacje. Konsekwencją tego jest podpisywanie się niepisanym prawom gromady. Wykazuje się zręcznością i dyplomacją. CHŁOPI – nieufni w stosunku do reprezentantów środowisk pozawiejskich tj. władze zaborcze, ksiądz, organista. Nie chcą się dawać dalej wykorzystywać. Na pewno duży wpływ ma ilość posiadanej ziemi, inwentarz, pieniądze, które decydują o autorytecie we wsi. Podział społeczeństwa występuje ze względu na ilość posiadanej ziemi. Im ktoś ma więcej, tym jest bogatszy i bardziej się liczy, ma uznanie u innych. Uczniowie słuchają. W powieści zostają ukazane realia wsi pouwłaszczeniowej. Chłopi domagają się prawa do serwitutów. Serwitut – nadawane do początków XX w. uprawnienia chłopa posiadającego ziemię orną, polany lub hale do korzystania z pańskich lasów, dworskich pól, łąk. Część lasu objętą serwitutem nazywano cerklem lub cyrklem. Serwituty, zwane też służebnościami, były więc rodzajem prawa rzeczowego. W okresie uwłaszczenia chłopów w Galicji (1848) i Królestwie Polskim (1864) przyznano właścicielom ziemskim własność terenów obciążonych serwitutami, a chłopom pozostawiono prawo ich użytkowania. Serwituty zlikwidowano pod koniec XIX w. Przykładowa odpowiedź: Głównym celem utworu jest ukazanie stosunków pomiędzy chłopami a inteligencją w zaborze austriackim. Chłopi przedstawieni są jako grupa zróżnicowana, obdarzona jednak pewną świadomością narodową. Na dany znak chłopi są gotowi chwycić za broń i walczyć przeciw obcemu panowaniu. Nie potrafią zrobić tego samodzielnie, potrzebują przywódców spoza swojego stanu. Jasiek gubi powierzony mu Złoty Róg - gospodyni dba o własny dobytek i chowa do kufra zgubioną przez konia cenną podkowę. Czepiec jest ciekawy świata i świadomy siły chłopstwa. Zarzuca panom bierność, niechęć do czynu, wynikającą z obawy przed rewolucja społeczną. To Czepiec organizuje chłopów do walki, wiele spodziewa się po wizycie Wernyhory. Chłopi z kosami mało przypominają jednak dawnych kosynierów. Bez panów są bezsilni. Najbardziej surową opinię wystawił autor polskiej inteligencji - biernej, niezdolnej do objęcia przywództwa nad narodem. Autor bezlitośnie wyszydza chłopomanię, nie mająca nic wspólnego ze zrozumieniem kultury i mentalności ludu. Pokazuje intelektualną pustkę postawy dekadenckiej, demaskuje poczucie wyższości inteligencji, zupełny brak porozumienia między miastem a wsią, wreszcie pijaństwo. Chłopi choć często prymitywni, skłonni do bójek, byliby w stanie podjąć narodowy czyn. Inteligencja zupełnie zawodzi. W najważniejszej chwili Gospodarz powierza Złoty Róg Jaśkowi - prostemu parobkowi, który schylając się po upuszczoną czapkę z pawimi piórami gubi go. - w młodości brał w nim udział Boryna - powraca z niego parobek Borynów - Kuba - Roch natomiast snuje opowieści o dawnych czasach, chce rozbudzić wśród chłopstwa poczucie tożsamości narodowej. Rodzina ukazana jest jako ludzie mieszkający pod jednym dachem, walczących ze sobą o każdą piędź ziemi. To właśnie ziemia, posiadanie jej i praca na niej przesłaniają im więzy rodzinne. Dzieci najpierw upominają się o przepisanie im majątku po czym tracą wszelki szacunek do rodziców, teraz oni są właścicielami więc są ważniejsi i mogą odebrać rodzicom wszystko nawet dom ( Jagustynka ). Wiejskie małżeństwa nie zawierane były z miłości, a dla posagu i majątku jaki wnosiła dziewczyna do gospodarstwa. Rodzaje konfliktów w „Chłopach”: Z dworem o las ( Pomiędzy Boryną a Antkiem o ziemię i Jagnę Pomiędzy kowalem a Boryną o posag Magdy Pomiędzy kolonistami niemieckimi a chłopami Między samymi chłopami - Dominkikowa – syn Szymek o Nastusię Antek – Mateusz ( o Jagnę )
CZĘŚĆ KOŃCOWA
1.Nagrodzenie aktywnych uczniów plusami. 2. Test a, b, c z wiedzy o „Chłopach”. Zestaw pytań w załączniku nr 1.	Uczniowie wyjmują kartki i zapisują poprawne odpowiedzi

Konspekt lekcji opracowała:

Beata Urbańska