WYKŁAD 3 22.10.2002

GRUPA PRODUKTÓW, które oferuje bank

• uslugi operacyjne:

-prowadzenie rachunków bankowych

-obrót gotówkowy

-działalność sejfow

-sprzedaż produktów parabankowych i pozabankowych

• Działalność depozytowa

• Szeroko pojęta działalność kredytowa(daje bank.zarobić,straty)

Usługi operacyjne

-rachunki bankowe=są najważniejsze

(gdy chcemy kredyt musi być rachunek kredytowy)

umowa rachunku bankowego- ma charakter cywilno-prawny, zgodnie z nią bank i klient są równoprawnymi partnerami. wg umowy bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych na rachunku bankowym klienta zgodnie z jego przeznaczeniem oraz do wykonania zleconych mu operacji. Umowe rachunku zawiera się na czas określony i nieokreślony.Bank może wypowiedzieć umowę tylko z ważnych powodów. Można obracać chwilowo wolnymi środkami pieniężnymi pod warunkiem ich zwrotu w całości lub części, chyba że umowa przewiduje zwrot środków po jej wcześniejszym wypowiedzeniu.

Bank ma prawo odmówić wykonania zlecenia, tylko z ważnych powodów. Niewłaściwe wykonanie zlecenia lub jego nie wykonanie powoduje, że bank bierze na siebie odpowiedzialność za te zlecenia

Bank ma obowiązek przesyłania informacji i wyciągów szczególnie wtedy gdy następuje zmiana salda r. Bankowego chyba, że umowa przewiduje osobiste odbieranie wyciągów z banku.

14 dni można składać reklamacje, kontrolować wydruki bankowe zgłaszać do banku wszelkie zmiany.

Rodzaje rachunków:

*-bieżące-mają podstawowe znaczenie dla krajowych rozliczen pieniężnych, przede wszystkim jednostek gosp. przeprowadza się na tych rach. rozmaite operacje, gromadzi się środki pochodzące ze sprzedaży towaró i usług. Z rachunków tych podejmuje się środki przeznaczone:

- na wyplatę wynagrodzeń

-opłate podatków

-spłate zobowiązań

Można też wyodrębniać tzw. Środki celowe i wtedy przeprowadzić rozliczenie

-*pomocnicze - wykorzystuje się do przeprowadzania rozliczen w innych bankach, a operacje przeprowadzane ne nich ograniczaja si do określonych celow,może być inkaso…wpływów i wyplaty wynagrodzen

-w placówkach terenowych

-wyplaty w skupach płodów rolnych

- wyplaty zaliczek na wydatki administr.-gospodarzcze

Otwarcie tego rachunku nie wymaga zgody banku prowadzacego rach.bierzacy,lecz może w umowie wystąpić zastrzezenie o konieczności przekazania takich inf. do banku.

*-lokaty terminowe- sluza do lokowania chwilowo wolnych środków pieniężnych na określony czas

--regulamin banku

ZALOZENIE

- wypełnić wniosek o otwarcie rach.bankowego

- złożyć swój podpis jako wzor popisu

-może wyodrębnić trzy osoby do dysponowania rachunkiem

-dowod tożsamości(ks.zdrowia,paszport,jakis dokument ze zdjęciem)

-gdy jest to osoba prawna-na firme-odpis dokumentu stwierdzający osobowość prawna

-dosarczenie karty wzoru podpisu

- pisemne upoważnienie

LIKWIDACJA

- na wniosek posiadacza rachunku

- na wniosek banku=gdy na rach.bank od ostatniej operacji nie przeprowadzono wiecej,i gdy srodki na koncie SA niewystarczające do prowadzenia rachunku

1)Najwięcej rachunkow-rach osob prowadzacych działalność gospodarcza,sa tam operacje kredytowe,dyskontowe,rach.os.praw.

2)Rachunki instytucji i organizacji

- rach.bierzace,przeprowadza się najmniej skomplikowane operacje bez kredytowych kredytowych dyskontowych,sa operacje gotówkowe i bezgotówkowe

3)Rachunki jednostek budżetowych

-jednostki budżetu centralnego=szkolnictwo,wojsko

- jednostki budżetu terenowego= wyplaty i wplaty na podstawie pr. Budrzeto

4)Rach.kon osobistych-rory

właściciele otrzymuja dodatkowe dokumenty jak np.ksiazeczki czekowe

5)rach.walytowy-nie można otworzyc w każdym banku

6)rach.kredytowy- sluzy do ewidencjonowania wykorzystania kredytu przez klienta,ma tendencje do malenia,gdy kredyt jest terminowo splacany

7)Rach.biezacy otwartego kredytu-polaczenie rach.bierzacego i kredytowego

Posiadanie go daje możliwość debetowania się obrebie rachunku

8)rach.a-vista-zwany rachunkiem na zadanie lub za okazaniem.

Daje możliwość swobodnego dysponowania zgromadzonymi na nim srodkami,ksiazeczka oszczednosciowa

9)lokat terminowych- umowa miedzy klientem a bankiem o czasowym…

OBROT GOTÓWKOWY

• wyplaty pieniędzy

• wplaty pieniędzy

-wplaty do kas tak długo jak sa czynne

Można tez dokonac wplaty po zamknieciu banku

*wplaty do wrzytni skarbcow nocnych

*wplaty przy urzyciu inkaso samochodowego=sam,bank

objerzdza klientow i zbiera pieniadze

*nowość wplaty przy urzyciu bankomatow,(musza być tasma drukujaca i odpowiednie koperty pakujące pieniadze)

3)liczenie i zestawianie ilości pieniędzy

Ad3 Liczenie i sortowanie pieniędzy

-liczy się je komisyjnie-min.2osby,sa tez maszyny

paczka=100szt.banknotow

wiazka=10szt.banknotow

Dopisy=2 lub3 w zależności od liczby sprawdzających

- woreczki na monety = licza liczarki nie ludzie

Działalność sejfowa(nie jest popularna w Polsce)

Działalność kasetkowa-kasetki przechowuje się w sejfie,jest możliwość przegladania tej kasetki w osobnym pomieszczeniu

Sprzedaz produktow parabankowych i nieparabankowych

-prowadzenie spolek handlowych,wspolne przedsiewzicia(joint wentures),pośrednictwo w handlu nieruchomościami,obsluga firmowa handlu zagranicznego,sprzedaz ubezpieczen,działalność informacyjna roznego typu

Działalność depozytowa=przekształcenie długoterminowego kredytu bankowego…

WYKŁAD 4 29.10.02

Depozyty:

- avista(na żądanie)

- terminowe = lokaty (od 1-30 miesięcy)

- umowy - udostępnianie pieniędzy na jakiś czas

Książeczki oszczędnościowe:

- zwykłe (dolicza się co roku odsetki od przeprowadzonych transakcji)

- specjalne (systematycznego oszczędzania)

Wycofane są już książeczki samochodowe,posagowe

Pojawiły się:

Certyfikaty depozytowe - instrumenty rozwiniętego rynku pieniężnego wystawiane na okaziciela, a będące świadectwem złożenia w banku określonej kwoty na określony czas; emitowane od 1-12 msc. (najczęściej 1-3 msc) były nieodnawialne

Certyfikaty wprowadzone przez Polski Bank Rozwoju :

- złotowe

- złotowo - indeksowane

- depozytowo - dewizowe

Depozyty międzybankowe:

• krótkoterminowe (od 1 dnia do 1msc.)

depozyty jednodniowe - 0/N (overnight) T/N (tommorownext -tomnext) S/N (spotnext)

• długoterminowe (od 1 - 12 msc.)

DATA WALUTY - dzień roboczy , w którym środki pieniężne efektywnie zmieniają posiadacza

Data waluty spot - drugi dzień roboczy po zawarciu transakcji

O/N - przekazanie środ. pien. następuje w tym samym dniu co zawarcie kontraktu , powrót w dniu następnym

T/N - przekazanie środ. pien. następuje w pierwszy dzień roboczy po zawarciu kontraktu , powrót w kolejny dzień roboczy

S/N - przekazanie środ. pien. następuje na drugi dzień roboczy po zawarciu kontraktu , powrót w kolejnym dniu

Długoterminowe depozyty międzybankowe:

Najczęściej obejmują równe odcinki czasowe np. 1 miesiąca

Ostatnio depozyty łamane - nie obejmują równych odcinków czasu

Określenie początku i końca transakcji:

Jeśli początek transakcji ma miejsce w dowolnym dniu roboczym różnym od ostatniego dnia miesiąca to transakcje kończą się w kolejnym lub następnym miesiącu w tym samym dniu (o identycznym numerze jak rozpoczynający transakcje)

Jak kontrakt rozpoczyna się w ostatnim dniu miesiąca to jego zakończenie wypada na ostatni dzień następnego miesiąca (np.28.II. - niedziela , to kontrakt kończy się 26.II. w piątek)

KREDYT BANKOWY

Grupy produktów działalności kredytowej:

• kredyt - bank żąda od klienta podania celu przeznaczenia śr. pien.

• pożyczka - nie żąda się podania celu

• awal kredytowy - udzielenie poręczenia i gwarancji innemu podmiotowi

Kredyt - stosunek ekonomiczny polegający na odstąpieniu przez jedną stronę , czyli wierzyciela drugiej stronie, dłużnikowi określonej wartości pod warunkiem jej zwrotu z określonym procentem, w określonym czasie.

Podział kredytów:

Kryterium I. Czas:

• krótkoterminowe - udzielany na okres nie dłuższy niż 12 msc.(najczęściej 1 - 6 msc.) ma postać dyskonta weksla lub kredytu na rach. bank. na finansowanie bieżących potrzeb

• średnioterminowe - na okres nie dłuższy niż 5 lat , najcz. od 2 -3 lat , przeznacza się na zakup maszyn i urządzeń , większe zakupy ratalne , gdzie liczba rat przekracza 12

• długoterminowe - na okres dłuższy niż 5 lat , charakter kredytów inwestycyjnych , przeznacza się na niektóre transakcje towarowe o charakterze międzynarodowym

Kryterium II. Przeznaczenie kredytów:

• konsumpcyjne

• produkcyjne (eksploatacyjne i inwestycyjne)

Kryterium III. Zabezpieczenie kredytu:

• hipoteczne

• lombardowe

Kryterium IV. Z punktu widzenia waluty w której kredyt został udzielony:

• złotówkowe

• dewizowe

Kryterium V. Forma:

• W rachunku bieżącym - kredyty które mogą otrzymywać osoby z otwartym w banku rach. bieżącym

Rodzaje:

• kasowy - bank zezwala klientowi na zdebetowanie się w obrębie rachunku

• otwarty (IN BLANCO) - bank daje możliwość zdebetowanie się w obrębie rach., sam przejmuje na siebie zobowiązania do zapłaty dokumentów płatniczych , na których jest wskazany jako DOMICYLIANT = osoba u której dokumenty te są płatne

Mają charakter krótkoterminowy , odnawialny.

• W rachunku kredytowym - kredyty dla których otwiera się rach. kredytowy , służące do ewidencjonowania , wykorzystania i spłaty kredytu

Rodzaje:

• kredyt docelowy - przeznaczony na finansowanie określonej transakcji

• kredyt na wymagalne zobowiązania - bierze się go w banku w celu uregulowania wcześniejszych zobowiązań

• kredyt kasowy - uruchamia się gdy klient nie ma otwartego w banku rach. bieżącego

• kredyt sezonowy -np. skup płodów rolnych , powiązanie z porami roku , nie są to duże kwoty

• linia kredytowa - kredyt , gdzie w ramach 1 umowy kredytowej można sfinansować kilka transakcji

• Kredyty dyskontowe - udziela bank odkupując od posiadacza weksle przed terminem ich obowiązkowego wykupu. Weksle które są w banku mogą być odsprzedane do Banku Centralnego - REDYSKONTO

• Kredyty akceptacyjne - bank zobowiązuje się do akceptowania ciągnionych na niego weksli przez osobę do tego upoważnioną , pojawia się tu weksel trasowany

PRODUKTY BANKU DLA OSÓB FIZYCZNYCH:

1. Kredyty dla ludności - klient zobowiązany do podania celu , postać kredytu bezgotówkowego

2. Pożyczka -bank nie ma możliwości kontrolowania

3. Weksel własny(in blanco)-bank nie ma możliwości kontrolowania

4. Weksel poręczony- bank nie ma możliwości kontrolowania

5. Pożyczka lombardowa - zabezpieczeniem pożyczki są przedmioty wartościowe lub pap. wartościowe

6. Dyskonta weksla

7. Awal kredytowy - udzielenie poręczenia i gwarancji innemu podmiotowi , bank nie stawia do dyspozycji klienta pieniędzy

poręczenie - bank zobowiązuje się wobec strony trzeciej , że w wypadku nie wywiązania się ze zobowiązań finansowych przez jego klienta , bank przejmuje na siebie te zobowiązania(dotyczy konkretnego zobowiązania)

awal - podpis na wekslu lub czeku

gwarancje - zobowiązanie banku w stosunku do strony trzeciej , że w przypadku nie wypełnienia przez klienta zobowiązań umieszczonych w dokumencie otrzyma strona wyrównanie straty i odszkodowanie w banku

WYKŁAD 5 5.11.2002

FUNKCJE KREDYTU:

1. Emisyjna- polega na tym, że dzięki kredytowi zostaje wprowadzona do obiegu dodatkowa ilość pieniędzy

2. Dochodowa- dzięki kredytowi kredytobiorca może dokonywać większych wydatków w porównaniu ze swoimi dochodami

3. Oddziaływania- na globalny popyt i jego strukturę

4. Kontrolna- przez kredyty możemy kontrolować sposób gospodarowania pieniędzmi; kredytami możemy wspierać lub ograniczać pewne działalności

Wniosek kredytowy (nie ma odgórnych przepisów, bank sam tworzy i rozpatruje wniosek)

3 modele rozpatrywania wniosków:

pełna centralizacja- wszystkie wnioski spływają do centrali a tam następnie są rozpatrywane

pełna decentralizacja- wniosek jest rozpatrywany przez bank (dla klienta jest to dobre, dla banku- nie, gdyż może dojść do korumpowania pracowników bankowych)

podział kompetencji w zależności od uwarunkowań i potrzeb- jest to najczęstszy sposób rozpatrywania wniosków np. wnioski na niskie kwoty w oddziałach, wnioski na wysokie kwoty i wnioski dewizowe w centrali

Jak wygląda wniosek kredytowy:

1. Cel przeznaczenia

2. Proponowane terminy spłaty kredytu i wysokość rat kredytowych

3. Proponowane formy i źródła zabezpieczenia kredytu (rachunek strat i zysków, rachunek efektywności)

Na podstawie tych danych i dokumentów bank określa ryzyko i możliwości spłaty, czyli ocenę zdolności kredytowej.

Metody oceny zdolności kredytowej:

• punktowa (osoby fizyczne i prawne)

• wskaźnikowa

Dodatkowe metody określają banki- np. metoda choinkowa (badanie każdego klienta).

Jeśli rozpatrzenie wniosku jest negatywne to jest ono udzielone bez motywacji.

Jeśli rozpatrzenie wniosku jest pozytywne to dopiero teraz następuje ustalanie warunków (kwot, rat, terminów spłat). Bank określa tutaj swoje ryzyko- gwarancje kredytowe.

Klasy kredytowe wg ryzyka:

1. Kredyty zadowalające (terminowe spłaty)- bank nie ma z nimi problemów, bo klient płaci raty regularnie, ale mimo wszystko bank tworzy rezerwę 2% wartości kredytu

2. Kredyty pod obserwacja (opóźnienia czasowe)- są niezle, ale mogą się zdarzyć 2-3 dni opóźnienia, rezerwa 5% wartości

3. Substandard- bank miewa pewne kłopoty z otrzymywaniem spłat, rezerwa 25% wartości

4. Kredyty wątpliwe- rezerwa 50% wartości kredytu

5. Kredyty stracone- rezerwa 100% wartości kredytu

Ta klasyfikacja pozwala ocenić portfolio (portfel kredytowy banku) i określić wskaźnik wypłacalności banku (wskaźnik ryzyka banku).

Pogarszanie sytuacji kredytobiorców związane jest z czynnikami zewnętrznymi. Rezerwy tworzone są w czasie trwania kredytu.

Formy zabezpieczeń kredytów:

1. Zabezpieczenie osobowe kredytu- osoba dająca zabezpieczenie odpowiada całym swoim majtkiem za zabezpieczany kredyt

2. Zabezpieczenie rzeczowe- osoba odpowiada tylko ta częścią swojego majątku, która dala w formie zabezpieczenia

Umowa pożyczki- jest określona przez kodeks cywilny; dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkę, określoną kwotę lub określoną ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku a biorący pożyczkę zobowiązuje się zwrócić te sama ilość pieniędzy lub rzeczy tego samego gatunku. Ma 3 cechy:

• jest umowa konsensualna, czyli dochodzi do skutku w momencie jej podpisania a nie przekazania pieniędzy lub rzeczy

• jest umowa dwustronnie zobowiązująca

• jest umowa odpłatna jeśli chodzi o bank w postaci prowizji i odsetek, może tez być nieodpłatna jeśli pożyczka jest osobista

Elementy umowy pożyczki:

• określenie stron umowy (osoba X pożycza osobie Y)

• określenie wysokości pożyczki

• określenie obowiązków stron umowy

Cechy, które mogą, ale nie musza wystąpić:

• termin zwrotu pożyczki- jeśli w umowie nie jest określony to obowiązuje 6-tygodniowy termin zwrotu po wypowiedzeniu umowy

odpłatność w postaci prowizji lub odsetek- jeśli nie jest podana to można naliczyć odsetki ustalone w kodeksie cywilnym

sposób przekazania środków pieniężnych- czek, wyplata gotówki, przelew środków na wskazany rachunek bankowy

określenie dodatkowych zabezpieczeń spłaty pożyczki- np. poręczenie wekslowe; brak zabezpieczeń rzeczowych

Elementy umowy kredytu

Umowa kredytu jest umowa nienazwana (nie ma jej w KC). Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas określony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych. Kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w umownym terminie spłaty oraz do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.

Obowiązkowe elementy umowy kredytu:

1. Określenie stron umowy

2. Określenie podstawowych obowiązków stron umowy

3. Określenie kwoty kredytu

4. Określenie terminu spłaty kredytu

5. Oprocentowanie kredytu i wysokość prowizji

6. Zakres uprawnień banku związanych z wykorzystaniem udzielonego kredytu oraz zabezpieczeniem jego spłaty

7. Określenie terminu postawienia do dyspozycji klienta środków pieniężnych

8. Określenie warunków korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu

Fakultatywne elementy:

1. Określenie sposobu wykorzystanie przez kredytobiorcę kredytu

2. Dodatkowe zabezpieczenie spłaty kredytu

3. Zobowiązanie kredytobiorcy do przedstawienia w banku informacji i dokumentów niezbędnych do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej

4. Określenie sytuacji, w której bank ma prawo wypowiedzieć umowę

5. Określenie uprawnień banku dotyczące inspekcji ilustracji u kredytobiorcy

6. Możliwość posiadania uprawnień do wcześniejszej spłaty kredytu

Różnice umowy kredytu i umowy pożyczki:

1. Podstawa prawna (pożyczka- KC, kredyt- prawo bankowe)

2. Na mocy umowy pożyczki na pożyczkobiorcę przenoszona jest własność określonej ilości pieniądza. Na mocy umowy kredytu stawia się do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę w postaci bezgotówkowego pieniądza bankowego

3. Kredyt jest udzielany na określony cel. Umowa pożyczki nie precyzuje zaś celu.

4. Wykorzystanie kredytu musi nastąpić zgodnie z umowa zaś pożyczki dowolni

5. Kredyt jest zawsze odpłatny pożyczka zaś może, ale nie musi być odpłatna

6. Umowa kredytu musi być zawarta na piśmie zaś umowa pożyczki powinna być zawarta pisemnie, gdy kwota przekracza 500 zł, inaczej- ustnie

Inne (specyficzne) rodzaje kredytów:

• leasing

• faktoring

• forfaiting

Leasing (z angielskiego „dzierżawa”)

Umowa leasingowa była umowa nieznana. Leasingodawca przekazuje leasingobiorcy prawo użytkowania określonego dobra w określonym czasie za określoną odpłatność. Od grudnia 2000r. jest to umowa nazwana, znalazła się w kodeksie cywilnym. Przez umowę leasingowa finansujący zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa nabyć rzecz od określonego zbywcy na warunkach zawartych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania lub używania i pobierania pożytku przez określony czas a korzystający zobowiązuje się spłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co najmniej cenie lub wynagrodzenie z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.

Umowa leasingowa powinna być zawarta na piśmie pod rygorem jej nieważności. Leasingobiorca nie może czynić zmian w przedmiocie leasingu bez zgody finansującego, chyba ze wynika to z przeznaczenia przedmiotu leasingu.

WYKŁAD 6 12.11.2002

Elementy charakterystyczne dla leasingu:

• Przedmiot użyczenia przez cały okres trwania umowy leasingowej jest własnością leasingodawcy;

• Czas trwania umowy leasingowej jest dokładnie określony;

• Zaplata za użyczenie danego dobra zawsze wyrażona jest w pieniądzu;

• Leasingodawca nie może odebrać przedmiotu leasingu w trakcie trwania umowy, chyba ze leasingobiorca nie spełnia warunków zawartych w umowie.

Rodzaje leasingu:

• Z punktu widzenia liczby podmiotów występujących w transakcji leasingowej

• Leasing bezpośredni - producent przekazuje wytworzone przez siebie dobra w zamian za opłatę leasingową, jest to alternatywa do zakupu danego dobra bezpośrednio u producenta. Przez cały czas trwania umowy leasingowej producent jest właścicielem przedmiotu leasingu. Dla leasingobiorcy umowa ta może być korzystna, jeśli producent oferuje lepsze warunki finansowe w porównaniu z pośrednikiem. Może być umowa uciążliwą, jeśli miedzy producentem a pośrednikiem istnieje duża odległość i brak jest serwisu producenta. Dla producenta jest to korzystna umowa, ponieważ w ten sposób może rozszerzyć swój rynek zbytu pod warunkiem ze jest w dobrej sytuacji finansowej i może oczekiwać na spłatę leasingu

• Leasing pośredni - charakteryzuje się tym, iż oprócz producenta i użytkownika występuje pośrednik(firma leasingowa) Cecha charakterystyczna jest istnienie stosunku prawnego trzech podmiotów oraz faktu, ze leasingodawca udziela leasingobiorcy kredytu rzeczowego. W tym przypadku firma leasingowa dokonuje zakupu maszyn i urządzeń lub nieruchomości wskazanych przez leasingobiorcę, oddaje je odpłatnie przyszłemu użytkownikowi sama pozostając właścicielem przedmiotu leasingu. W przypadku, gdy wartość środka trwałego jest duża może pojawić się bank lub firma kredytująca działająca na zasadzie jednostki refinansującej firmę leasingowa jest to leasing popierany. Przy określaniu opłacalności tego leasingu należy doliczyć prowizje dla jednostki refinansującej.

• Z punktu widzenia charakteru zobowiązania:

• Leasing operacyjny (bieżący) - podobny jest do klasycznej dzierżawy a czas trwania umowy leasingowej jest stosunkowo krótki. Od 1 m-ca do 2 lub 3 lat. Umowa tego leasingu może zostać wypowiedziana przez leasingodawcę zgodnie z warunkami w niej zawartymi lub za obopólnym porozumieniem stron. Przedmiotem leasingu są zazwyczaj te dobra, które po zakończeniu umowy leasingowej mogą zostać przekazane następnemu użytkownikowi. Leasingodawca ponosi zazwyczaj wszystkie opłaty związane z przedmiotem leasingu ( koszty utrzymania, ubezpieczenia) w zamian, za co otrzymuje rekompensatę w czynszu lub na podstawie odrębnej umowy. Raty leasingowe planuje się w ten sposób, aby zapewniony był zysk przed całkowitą amortyzacja środka i aby zawierały one w sobie element ryzyka na wypadek wcześniejszego rozwiązania umowy. Główną korzyścią dla leasingobiorcy jest to, że, nie wpisuje on przedmiotu leasingu do księgi środków trwałych, czyli po stronie aktywów nie występują koszty amortyzacji. Jedynym kosztem dla niego jest rata, leasingowa.

• Leasing finansowy (kapitałowy) - przekazanie danej rzeczy w użytkowanie za wynagrodzeniem czynszowym, przy czym może nastąpić formalno-prawne przekazanie własności rzeczy. Ten rodzaj umowy leasingowej w zasadzie nie podlega rozwiązaniu przed upływem czasu, na jaki została zawarta ( 3 do 10 lat lub dłużej) po tym czasie leasingobiorca może i ma prawo pierwszeństwa wykupu przedmiotu leasingu po cenie niższej od wolnorynkowej. Koszty utrzymania przedmiotu leasingu ponosi użytkownik i nie wlicza się ich do rat czynszowych. Raty są kalkulowane, aby oprócz wynagrodzenia podstawowego dla leasingodawcy znalazła się splata ratalna danej rzeczy oraz zysk. W tym przypadku wymiar czynszu jest negocjowany.

• Z punktu widzenia rodzaju dóbr podlegających leasingowi:

• Leasing dóbr konsumpcyjnych

• Leasing dóbr inwestycyjnych

• Leasing ruchomych środków trwałych

• Leasing nieruchomości

• Z punktu widzenia czasu, na który została zawarta umowa leasingu:

• Leasing krótkoterminowy do 3 lat

• Leasing długoterminowy powyżej 3 lat

• Z punktu widzenia tego, kogo obciążają koszty eksploatacji:

• Leasing czysty (koszty obciążają leasingobiorcę)

• Leasing pełny (koszty obciążają leasingodawcę)

• Z punktu widzenia sposobu kalkulacji stawki leasingowej:

• Leasing z pełnym zwrotem kosztów ( rata leasingowa zawiera wszystkie koszty poniesione przez leasingodawcę)

• Leasing z częściowym zwrotem kosztów ( raty leasingowe nie pokrywają wszystkich poniesionych kosztów a przedmiot leasingu po zakończeniu umowy leasingowej zostaje oddany kolejnemu użytkownikowi lub sprzedany)

Bank i jego działania:

Może dać gwarancje ze leasingobiorca będzie się wywiązywał ze swoich zobowiązań finansowych.

Może udzielić kredytu leasingodawcy.

Może założyć własna firmę leasingowa zwaną córką albo jako samodzielną instytucję albo jako spółkę z inną firmą.

Faktoring - polega na krótkoterminowym finansowaniu usług i towarów przez podmiot pośredniczący miedzy dostawca a odbiorca. Podstawa jest umowa miedzy dostawca a odbiorca i faktorem.

Podział faktoringu:

Kryterium z punktu widzenia umiejscowienia ryzyka wypłacalności dłużnika:

Faktoring właściwy (pełny) - strony dokonując przelewu wierzytelności jednocześnie postanawiają ze ryzyko wypłacalności dłużnika obciążać będzie od tej chwili faktora, od tego momentu faktor będzie względem wierzyciela za wykonanie zobowiązań przez dłużnika. Jest to faktoring bez prawa regresu. Pomimo nie uzyskania pieniędzy przez faktora nie może on rościć sobie na drodze regresu nabytej kwoty od przedsiębiorcy faktoranta, dla wierzyciela jest ona wtedy stratą.

Faktoring niewłaściwy (niepełny) - cechy charakterystyczne:

Ryzyko niewypłacalności dłużnika nie przechodzi na faktora

Zawarta umowa nie rodzi skutków ostatecznych, czyli faktor nie nabywa nieodwołalnie danej wierzytelności

W razie wystąpienia niewypłacalności dłużnika wierzytelność powraca do przedsiębiorcy faktoranta, w umowie tego faktoringu faktor zobowiązuje się do wypłacenia kwoty pieniężnej faktorantowi, ten zaś przelewa na niego swoje wierzytelności, co ma zabezpieczyć prawa faktora związane z udzielona pożyczką

Faktoring mieszany - łączy w sobie cechy dwóch poprzednich, faktor przejmuje na siebie ryzyko do określonej wysokości, natomiast ryzyko powyżej tej wysokości bierze na siebie faktorant

Kryterium wg momentu otrzymania zapłaty za sprzedaną wierzytelność:

Przyspieszony faktoring - polega na tym, że faktor dokonuje płatności na rzecz faktoranta natychmiast po otrzymaniu faktur do wykupu. Wypłacana kwota jest wierzytelności pomniejszona o zarobek faktora.

Colection faktoring - faktor dokonuje płatności na rzecz faktoranta w terminie płatności wierzytelności przez dłużnika. Natomiast wcześniej dokonuje wypłat zaliczek na poczet przyszłej płatności

Faktoring wymagalnościowy - płatność następuje dopiero w terminie płatności przez dłużnika, w ramach umowy faktoringowej może zostać wykupionych kilka wierzytelności i wtedy ustala się średni termin wykupu. Za tę usługę faktor pobiera tylko prowizję i marżę.

Kryterium z punktu widzenia zawiadomienia dłużnika o zawarciu umowy faktoringowej:

Faktoring otwarty (notyfikowany) - dłużnik zostaje zawiadomiony natychmiast po zawarciu umowy faktoringowej przez faktora lub faktoranta w praktyce stosuje się specjalne nadruki na fakturach idących od dostawcy do odbiorcy

Faktoring półotwarty - momentem uzyskania informacji o zawarciu umowy faktoringowej jest moment otrzymania przez dłużnika wezwania do zapłaty należności faktorowi, na rachunku powinna znaleźć się adnotacja „wszelkie wpłaty należności należy dokonywać na konto...w banku...”

Faktoring tajny (nienotyfikowany) - dłużnik nie zostaje poinformowany o zawarciu umowy faktoringowej

Kredyt Forfighting - długoterminowa forma finansowania dostawców, polega ona na zakupie terminowych wierzytelności przez wyspecjalizowana instytucje, zakup ten wiąże się z całkowitym przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika (bez prawa regresu, umowa nienazwana)

Podmioty forfightingu

Zbywca wierzytelności (forfightysta) -może nim być dostawca towarów, produktów i usług, posiadacz weksli, leasingodawca lub dostawca lub dostawca dóbr inwestycyjnych

Instytucja forfightingowa (forfighter) - podmiot nabywający wierzytelności.

Dłużnik

Rodzaje forfightingu:

Właściwy (prawidłowy) - pomiędzy przedsiębiorstwem a instytucja forfightingu zostaje zawarta umowa sprzedaży wierzytelności średnio lub długoterminowych. Umowa charakteryzuje się, że zbywca tej wierzytelności zostaje zwolniony z wszelkiej odpowiedzialności za dalsze losy prawne sprzedanej wierzytelności, natomiast instytucja forfightingu przejmuje na siebie wszystkie ryzyka, które wiążą się ze ściąganiem danej wierzytelności.

Hermes forfighting (Quasi forfighting, tak zwany forfighting) - specyficzna forma forfightingu, która zachodzi w przypadku wierzytelności zabezpieczonych gwarancjami państwa (gwarancjami Hermesa) do jego zaistnienia należy spełnić kilka warunków:

Dłużnicy winni pochodzić z krajów rozwijających się.

Umowa podstawowa powinna obejmować export średnio i długotrwałych dóbr inwestycyjnych

Eksporter powinien wypełnić wszystkie obowiązki zawarte w umowie podstawowej

Importer powinien spłacić cześć swych długów

Czas dostawy powinien trwać 3-5 lat

Sposoby funkcjonowania forfightingu:

• Jawna sprzedaż wierzytelności - eksporter działając za zgoda swojego rządu sprzedaje swoją wierzytelność określonemu forfighterowi przenosząc na niego prawa z gwarancji Hermesa. Rząd godzi się na utrzymanie tych gwarancji wobec forfightera

• Jawna sprzedaż wierzytelności połączona ze swoistym odnowieniem długu - wierzytelność zostaje oderwana od pierwotnej umowy i oparta o nowa umowę, czyli gwarancje państwa

• Forfighter udziela kredytu wierzycielowi w wysokości danej wierzytelności

Klasyfikacja forfightingu:

• Z punktu widzenia ilości podmiotów występujących po drodze dojścia do umowy forfightingu:

• Forfighting bezpośredni - instytucja forfightingu zawiera bezpośrednio umowę ze zbywca wierzytelności (ma miejsce wtedy, gdy wszystkie podmioty pochodzą z jednego kraju)

• Forfighting pośredni - oprócz forfightera i zbywcy wierzytelności występują inne podmioty np. pośrednicząca instytucja forfightingu lub pierwsza instytucja forfightingu zwana krajową instytucją forfightingu (ma to miejsce najczęściej w przypadku umów eksportowych)

• Z punktu widzenia miejsca siedziby podmiotów forfightingu:

• krajowy

• międzynarodowy

• Z punktu widzenia zawiadomienia dłużnika o zawarciu umowy forfaghtingu:

• Forfighting otwarty (jawny)

• Forfighting ukryty ( tajny)

• Z punktu widzenia wierzytelności podlegających forfightingowi:

• Forfighting wierzytelności wekslowych (najstarsza z form forfaghtingu; stanowił on większość obrotów forfaghtingowych)

WYKŁAD 7 19.11.2002

• Z punktu widzenia wierzytelności podlegających forfighterowi

Forfighting wierzytelności wekslowych - najstarsza z form forfightingu; stanowi on większość obrotów forfightingowych

Weksel jest papierem wartościowym o charakterze abstrakcyjnym, czyli że jest oderwany od leżącej u jego źródeł transakcji obligacyjnej bądź handlowej;

Zbywalność wierzytelności wekslowych jest prostsza niż innych praw majątkowych;

Forma weksla jest ujednolicona;

Dochodzenie wierzytelności wekslowych przebiega szybciej niż w przypadku innych roszczeń majątkowych;

Międzynarodowe unormowania prawne dotyczące weksli oparte są na zasadach jednolitych.

W ramach forfightingu zbywalne są weksle własne oraz weksle trasowane z reguły po zaakceptowaniu. Waluta, w której ustanawia się weksel ustalana jest tak, aby był on jak najlepiej zbywalny. Wystawia się je na niezbyt wysokie kwoty, ponieważ sprzyja to rozszerzeniu ich obrotu. Mogą być to weksle poręczone przez inne osoby lub przez określony bank. Każdy z weksli powinien być bezbłędnie wypełniony, ponieważ łączy się to z odpowiedzialnością (z tytułu rękojmi za wady prawne weksla i wierzytelności, której weksel dotyczy, ok. 90% obrotu forfightingowego stanowią weksle własne).

• Forfighting wierzytelności z tytułu dostawy, sprzedaży i usług;

Jest drugą formą forfightingu najczęściej stosowaną i obejmuje on wierzytelności dokumentowane w odpowiednich księgach prowadzonych przez odbiorców i dostawców. Dlatego tez nazywa się go forfightingiem wierzytelności księgowych. Wierzytelności te nie są inkorporowane w wekslach ani innych papierach wartościowych, często są niezabezpieczone. Dlatego też forfighting występuje wśród podmiotów, które często ze sobą współpracują, darzą się zaufaniem. W tym przypadku szczegółową rolę odgrywa udokumentowanie wierzytelności. W umowie dokładnie opisuje się umowy podstawowe, umieszcza dane dotyczące wykonania tych umów. Za pomocą dokumentacji finansowo-księgowej wskazuje się na istnienie wierzytelności i ustala się jej wysokość. Oprócz tego wymaga się dostarczenia przez dostawcę oświadczenia o wykonaniu wszystkich ciążących na nim zobowiązań. Natomiast od odbiorcy wymagane jest oświadczenie o jakości otrzymanego towaru i ewentualnym braku zarzutów w stosunku do wierzytelności dostawcy.

• Forfighting wierzytelności objętych akredytywami (formami rozliczeń bezgotówkowych tez z zagranicą)

Forfighting ten dotyczy akredytyw, które są nieodwołalne i przenaszalne, ponieważ związane z akredytywami prawa przechodzą na forfightera. Innym koniecznym warunkiem, aby umowa ta doszła do skutku jest spełnienie warunków akredytowych, czyli zgromadzenie wszystkich dokumentów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania akredytywy oraz ujawnienie okresu jej trwania (rozliczenie terminowe). W przypadku, gdy forfighter ma do czynienia z podmiotami mało sobie znanymi ważne jest dostarczenie potwierdzenie istnienia nieodwołalnej, przenaszalnej akredytywy wystawione przez bank, w którym akredytywa została ustalona.

• Forfighting wierzytelności leasingowych

Polega on na wykupie wierzytelności wynikających z umów leasingowych. Podmiotami są:

- leasingobiorca (dłużnik)

- leasingodawca (zbywca wierzytelności - forfightysta)

- forfighter

Cechą szczególną jest to, że pomimo zawarcia umowy forfightingowej zachowany zostaje stosunek leasingowy między leasingobiorcą a leasingodawcą. Leasingowadca dalej pozostaje właścicielem przedmiotu leasingu, chyba że został on przewłaszczony na zabezpieczenie, nadal też jest obciążony obowiązkiem usługowym wobec leasingobiorcy. Zbywalne mogą być:

Wszystkie raty leasingowe, 1 rata leasing.

Zabezpieczeniem tego forfightingu może być przedmiot leasingu => (zastaw, przewłaszczenie) gwarancja bankowa lub ubezpieczenie rat leasingowych.

ZABEZPIECZENIA KREDYTÓW BANKOWYCH

1.Zabezpieczenia osobiste - osoba dająca zabezpieczenie odpowiada całym swoim majątkiem za zabezpieczony kredyt:

• Weksel własny In blanco;

• Poręczenie wekslowe;

• Poręczenie wg prawa cywilnego;

• Gwarancje bankowe;

• Przelew wierzytelności;

• Przystąpienie do długu kredytowego;

• Pełnomocnictwa.

• Najczęściej osobistym zabezpieczeniem stosowanym przez banki jest weksel własny In blanco. Jest to dokument zawierający co najmniej podpis wystawcy weksla. Weksel przyjmowany przez bank musi być wystawiony na urzędowym blankiecie wekslowym lub wzorcu weksla sporządzonym przez bank. Weksel może podpisać kredytobiorca lub jego pełnomocnik posiadający upoważnienie do zaciągania tego typu zobowiązań (pisemne upoważnienie). Jeśli kredytobiorca jest osobą prawną to prócz podpisu osób upoważnionych w firmie weksel powinno się zaopatrzyć stemplem firmowym. Podpis na wekslu powinien być własnoręczny i posiadać cechy trwałości (pióro, długopis, cienkopis). Bank przyjmujący weksel powinien zbadać wcześniej sytuację finansową i gospodarczą osoby podpisującej weksel i powinna być ona znana bankowi. W przypadku tego zabezpieczenia kredytobiorca może ubezpieczyć siebie i swój majątek od ryzyka niepłacenia kredytu (cesja polisy ubezpieczeniowej na bank). Nie powinno się przyjmować weksli samoistnych (jako jedynego zabezpieczenia kredytu) od następujących osób:

• Od podmiotów gospodarczych

słabo znanych bankowi;

• Od spółek z o. o.

• Od spółek akcyjnych z małym

kapitałem zakładowym;

• Od podmiotów będących

osobami zagranicznymi oraz od państwowych jednostek organizacyjnych, ponieważ w ich przypadku windykacja może nastąpić tylko z ich rachunków bankowych.

Elementy weksla:

Obowiązkowe:

• Podpis wystawcy weksla

Dodatkowe (nieobowiązkowe):

• Data wystawienia weksla;

• Miejsce wystawienia weksla;

• Miejsce płatności weksla;

• Klauzule wekslowe;

Nie może natomiast na wekslu pojawić się:

• Kwota wekslowa;

• Data płatności weksla.

Deklaracja do weksla In blanco - jest to pisemne porozumienie między bankiem a wystawcą weksla co do sposobu spłacenia weksla, jeśli zajdzie taka potrzeba.

• Poręczenie wekslowe (awal)

Poręczenie za osobę wekslową zobowiązaną przez osobę trzecią fizyczną lub prawną lub osobę już na wekslu podpisaną. Poręcznie sporządza się na wekslu lub na przedłużku. Poręczenie może być sporządzone na pierwszej stronie weksla i wtedy wystarczy podpis poręczyciela różny od podpisu wystawcy weksla lub poręczenie sporządza się na odwrocie weksla (ewentualnie przedłużce) i wpisuje się formułę: ręczę, poręczam, gwarantuję; podaje się kwotę poręczenia oraz podpisuje się. Jeśli poręczycielem jest osoba prawna to przybija się pieczęć firmy.

Nie powinno znaleźć się na poręczeniu określenie warunków, uzależnień, bo wtedy jest nieważne. Poręczenie powinno się przyjąć dopiero po stwierdzeniu sytuacji finansowej poręczyciela lub poręczycieli. Poręczenie może sporządzić kilka osób, które mają odpowiedzialność za całą kwotę lub za określone jej części. Poręczyciel nie może odmówić spłacenia.

• Poręcznie wg prawa cywilnego

Jest to umowa, przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu gdyby nie zrobił tego kredytobiorca w określonym czasie. Poręczenia tego mogą udzielać osoby fizyczne i prawne. Dojście do skutku umowy poręczenia uzależnione jest od złożenia przez obie strony oświadczenia. Oświadczenie poręczyciela musi być sporządzone na piśmie. Natomiast oświadczenie banku może być złożone w dowolny sposób.

Obowiązkowe elementy:

• Jednoznaczne wskazanie kredytu do spłaty, którego poręczyciel się zobowiązuje spłacić gdyby nie zrobił tego kredytobiorca;

• Wskazanie osoby, za którą się poręcza;

• Czas obowiązywania poręczenia, ale tylko jeżeli jest to poręczenie terminowe;

• Jeśli poręczenie bezterminowe nie podaje się czasu; można je odwołać jeśli dotyczy kredytu przyszłego.

Przyczyny wygaśnięcia poręczenia:

• Odmowa udzielenia kredytu;

• Upływ terminu ważności poręczenia;

• Spłata lub umorzenie kredytu;

• Odnowieniezobowiązania kredytowego;

• Przejęcie zobowiązania przez osobę trzecią a poręczyciel nie wyraził zgody na to działanie;

• Rozszerzenie zobowiązania kredytowego a umowa zabraniała takiego roszczenia.

Pełnomocnik może zrezygnować, jeżeli nie wiedział że dana osoba nie posiada zdolności do czynności prawnej lub nie mógł się łatwo dowiedzieć.

• Gwarancja bankowa

Pisemne zobowiązanie banku do spłaty kredytu wraz z odsetkami i dodatkowymi kosztami w przypadku gdyby nie zrobił tego kredytobiorca. Jest to zobowiązanie abstrakcyjne niezależne od umowy kredytowej i dlatego gwarancja bankowa powinna zawierać informacje dotyczące danego kredytu.

Strony gwarancji:

• zleceniodawca (kredytobiorca);

• Gwarant (czyli bank dający gwarancję);

• Beneficjent (bank udzielający kredytu).

• Przelew, cesja wierzytelności

Jest to pisemna umowa między bankiem a kredytobiorcą lub osobą trzecią zwaną cedentem, na podstawie której następuje przeniesienie na bank praw do otrzymania konkretnej kwoty przez dłużnika cedenta. Wierzytelność ta musi pochodzić od osób odpowiedzialnych materialnie i mieć stwierdzony tytuł prawny, powinna być również realnie ściągalna. Powinno być także potwierdzenie na piśmie. Cesje:

• Cesja konkretnej wierzytelności;

• Cesja kilku wierzytelności;

• Cesja globalna (przelanie wielu wierzytelności już istniejących lub przyszłych).

• Przystąpienie do długu kredytowego

W tym przypadku następuje zmiana w stosunku kredytowym po stronie dłużnika. Do kredytobiorcy przystępuje osoba trzecia jako dłużnik solidarny. Dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony ze spłaty kredytu, natomiast nowy dłużnik odpowiada jak za spłatę kredytu własnego. Natomiast obaj odpowiadają solidarnie wobec banku. Bank może znaleźć dłużnika solidarnego, na którego zgodę musi wyrazić kredytobiorca lub dłużnika solidarnego znajduje kredytobiorca.

Pełnomocnictwa

Mogą być one udzielane przez kredytobiorcę, osobę trzecią lub osobę już zabezpieczającą kredyt bankowy.

Rodzaje:

• Pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym

Dotyczy ono dysponowania rachunkami oszczędnościowo-rozliczeniowymi, złotówkowymi i dewizowymi, oraz dysponowania rachunkami otwartymi. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą:

- jeśli jest udzielone- nieodwołalne;

- może być terminowe;

- upoważnia bank do pobierania środków z rachunku bankowego;

- powinno być potwierdzone lub w jakikolwiek inny sposób przyjęte przez bank.

Jeśli pełnomocnictwo daje kredytobiorca a dotyczy ono rachunku w banku udzielającym kredytu to pełnomocnictwo umieszcza się w umowie kredytowej. Jeśli natomiast dotyczy rachunku w innym banku to sporządza się go na odrębnym dokumencie. Jeśli pełnomocnictwo daje poręczyciel i dotyczy ono rachunku w banku udzielającym kredytu, to umieszcza się go w zobowiązaniu poręczyciela. Jeśli dotyczy rachunku w innym banku sporządza się go na odrębnym dokumencie.

• Pełnomocnictwo do umorzenia jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych

Reprezentuje ono udział w aktywach funduszu i jest odzwierciedleniem prawa z papierów wartościowych znajdujących się w posiadaniu funduszu oraz stanowią tytuł do udziału w dochodach funduszu. Jednostki uczestnictwa są niezbywalne na rynku wtórnym, dlatego bo na nich samych nie można ustanowić zastawu (można je tylko umorzyć otrzymując w zamian ich cenę wykupu).

Na podstawie takiego pełnomocnictwa dokonuje się blokady jednostek w rejestrze uczestników funduszu.

2.Zabezpieczenie rzeczowe - osoba dająca zabezpieczenie odpowiada tylko tą częścią swojego majątku, którą dała w formie zabezpieczenia:

• Zastaw ogólny;

• Sądowy zastaw rejestrowy;

• Zastaw na prawach;

• Przewłaszczenie na zabezpieczenie;

• Kaucja;

• Blokada środków na rachunku bankowym;

• Hipoteka;

• Przyrzeczenie przeniesienia własności nieruchomości;

• Przeniesienie własności nieruchomości.

Wykład 8 26.11.2002

Zabezpieczenia rzeczowe

Zabezpieczenia rzeczowe - osoba dająca zabezpieczenie odpowiada tą częścią swojego majątku, którą dała w formie zabezpieczenia

Rodzaje zabezpieczeń rzeczowych:

1. Zastaw ogólny na rzeczach ruchomych

Na podstawie tego zastawu bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich praw bez względu na to czyją własnością stały się te rzeczy przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Zastawem tym można zabezpieczyć kredyt już udzielony lub przyszły, pożyczki, gwarancję oraz inna wierzytelność.

Zastaw zabezpiecza należność główną, nieprzedawnione odsetki za ostatnie 2 lata od przysądzenia własności rzeczy oraz wartość 1/10 części kapitału jako koszty postępowania. Nie zabezpiecza natomiast odsetek przedawnionych.

Zastaw może należeć do kredytobiorcy lub do osoby trzeciej. Można zastawić park maszynowy, pojazdy mechaniczne z polską rejestracją, przedmioty wartościowe, rzeczy oddane na przechowanie, towary znajdujące się w przedsiębiorstwie składowym oraz statek morski niewpisany do rejestru okrętowego.

Zastawione przedmioty powinny być łatwo zbywalne oraz łatwe do wyceny. Powinny być również oznaczone w ten sposób, aby można je było odróżnić od innych tego samego rodzaju.

Można zastawić również ładunek znajdujący się na statku morskim w drodze. Wtedy bank musi otrzymać dokument zwany konosamentem morskim czystym, który stanowi potwierdzenie przyjęcia na statek ładunku, daje możliwość dysponowania ładunkiem oraz jego odbiór.

Jeśli przedmiotem zastawu są przedmioty wartościowe to powinny one posiadać bieżącą wycenę rzeczoznawcy. W przypadku przedmiotów oddanych na przechowanie zastawca zobowiązany jest oznaczyć je w sposób trwały, aby na tych samych przedmiotach nie ustanowiono nowego zastawu w trakcie trwania poprzedniego.

Jeżeli przedmioty zastawu mogą ulec uszkodzeniu lub zniszczeniu to bank będzie mógł wymagać:

• Złożenia ich do depozytu sądowego;

• Wymiany na inne zabezpieczenie;

• Lub sprzedania i oddania pieniędzy do depozytu sadowego.

Najczęściej bank żąda ubezpieczenia przedmiotu zastawu i dokonaniu cesji z polisy ubezpieczeniowej na bank za zgodą ubezpieczyciela.

Umowa zastawu jest umowa pisemną miedzy bankiem a właścicielem rzeczy, na której ma być ustanowiony zastaw. Wymagane jest również wydanie tej rzeczy bankowi lub osobie trzeciej, na którą strony wyraziły zgodę.

2. Sądowy zastaw rejestrowy

Jest to zabezpieczenie nowe (1.01.1998r.), zastąpił on bankowy zastaw rejestrowy (tajny), który obowiązywał do 1.07.1998r.

Sądowy zastaw rejestrowy jest zastawem jawnym. Powoduje on wpisanie zastawu do ogólnopolskiego rejestru zastawów. Natomiast przedmiot zastawu pozostaje w dyspozycji zastawcy.

Tym zastawem można zabezpieczać wiele wierzytelności, np.:

• Wierzytelności skarbu państwa;

• Wierzytelności banków;

• I innej państwowej osoby prawnej;

• Wierzytelności gminy i związku międzygminnego;

• Wierzytelności osoby prawnej udzielającej kredytów i pożyczek;

• Wierzytelności międzynarodowych organizacji finansowych, których członkiem jest Polska;

• Wierzytelności innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na terenie Polski.

Zastawić można rzeczy i prawa już istniejące lub te, które zastawca nabędzie w przyszłości. Wtedy obciążenie zastawem stanie się skuteczne.

3. Zastaw na prawach

Ustanawia się go na prawach, które są zbywalne, czyli np. zastaw na wkładach na książeczkach oszczędnościowych płatnych na żądanie oraz terminowych, pod warunkiem, że nie posiadają ona na 2 stronie okładki książeczki zakazu wypłat z mocy orzeczenia sądowego.

Wyróżniamy:

• Zastaw na wierzytelnościach;

• Zastaw na udziałach w spółce z o.o.;

• Zastaw na prawach w zakresie wynalazczości;

• Zastaw na papierach wartościowych jak akcje, obligacje i weksle.

Ad. Zastaw na wierzytelnościach

Umowa zastawu jest umową pisemną zawarta między bankiem a właścicielem dokumentu stwierdzającego prawo, na którym ma być ustanowiony zastaw. Wymaga się również oddania tego dokumentu do banku. Umowa ta powinna być zawarta z datą pewną, czyli potwierdzoną przez notariusza. Taki sam skutek ma skreślenie na dokumencie adnotacji innych organów państwowych opatrzonych datą, (pobranie opłaty skarbowej i jej skasowanie oraz data stempla pocztowego).

Umowa zastawu musi być podpisana między odpowiednio:

• Bankiem a właścicielem książeczki, na którą ma być ustalony zastaw; zastawu tego nie może robić osoba, która posiada pełnomocnictwo do dysponowania środkami na tej książeczce.

Data - pewna, a o zastawie powinien być poinformowany bank prowadzący rachunek książeczki.

Ad. Zastaw na udziałach w spółce z o.o.

Kodeks handlowy przewiduje możliwość zastawienia całego udziału, ale na ten zastaw muszą wyrazić zgodę wszyscy wspólnicy. W tym przypadku bank wymaga umowy spółki, odpisu z rejestru handlowego; oświadczenia spółki o niezastawieniu udziałów oraz zgody spółki na zastawienie udziałów. Oprócz samych udziałów mogą być zastawione prawa płynące z tych udziałów.

Ad. Zastaw na prawach w zakresie wynalazczości

Może być to zastaw na patencie i prawie do patentu, na prawie ochronnym i prawie do prawa ochronnego oraz na prawie z umowy licencyjnej, jeśli można to prawo przenieść. W tym przypadku zastawca użytkuje przedmiot zastawy, ponieważ leży to w jego interesie oraz interesie zastawnika, czyli banku, który może z tego tytułu pobierać pożytki i zaliczać je na poczet spłaty kredytu.

Ad. Zastaw na papierach wartościowych

• Zastaw na akcjach - kodeks handlowy przewiduje możliwość zastawienia akcji z pewnymi ograniczeniami. Jeśli ustanowi się zastaw na akcjach będących przedmiotem obrotu na giełdzie papierów wartościowych, to bank musi posiadać informacje dotyczącą kształtowania się cen tych pap. Wart. W okresie bieżącym oraz musi stworzyć prognozę kształtowania się cen przez cały okres kredytowania.

Warunki wypłacania dywidendy:

• Dywidenda może być wypłacona akcjonariuszom;

• Dywidenda może być przyblokowana na rachunku papierów wartościowych;

• Dywidenda może być przeznaczona na spłatę kredytu;

• Dywidenda może być przeznaczona na zakup nowych akcji.

• Zastaw na obligacjach (tylko obligacje Skarbu Państwa obarczone prawie zerowym ryzykiem)

Obligacje mogą być sprzedawane w trakcie trwania okresu ważności obligacji i powinny być oddane w ciągu 2 lat od daty wykupu obligacji.

Mogą one zabezpieczać kredyty krótkoterminowe jak i długoterminowe. W przypadku zastawu należy poinformować bank odnośnie tego, co dzieje się z odsetkami:

• Można je przyblokować;

• Spłacić nimi kredyt;

• Zakupić nowe obligacje, które powiększą już istniejący pakiet lub zastąpią obligacje, które muszą zostać wycofane.

• Zastaw na wekslach

Bank, który przyjmuje ten zastaw musi znać wystawcę, który powinien być solidnym płatnikiem, czyli posiadającym zdolność kredytową, terminowo wywiązującym się ze swoich zobowiązań oraz niedopuszczającym do protestu weksli (odmowa zapłacenia weksla).

4. Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Występuje ono na drodze przeniesienia na bank przez kredytobiorcę lub osobę trzecią posiadanych przez nich rzeczy ruchomych.

Rzecz przewłaszczona powinna być w umowie oznaczona w ten sposób, aby możliwa była jej identyfikacja.

1. przewłaszczenie rzeczy oznaczonych co do gatunku;

2. przewłaszczenie rzeczy oznaczonych co do tożsamości.

Ad.1.

Przewłaszczający otrzymuje prawo do zatrzymania rzeczy jako bezpłatny przechowawca. Może rzeczy te zbywać zastępując je jednocześnie rzeczami tego samego rodzaju lub rzeczami wytworzonymi z rzeczy przewłaszczonych. Natomiast nie może tych rzeczy oddać na przechowanie; sam musi ponosić koszty ich utrzymania.

Ad.2.

Przewłaszczający otrzymuje prawo zatrzymania tych rzeczy czyli bierze je w użyczenie (bezpłatne użytkowanie). Po spłaceniu kredytu wraz z odsetkami i prowizją umowa przewłaszczeniowa traci moc.

5. Kaucja

Może mieć postać gotówki, którą umieszcza się na nieoprocentowanym koncie lub postać bonów na okaziciela.

Umowa kaucji jest umowa pisemną i dokładnie określa się w niej przedmiot kaucji, który musi zostać złożony w banku. W przypadku bonów należy złożyć również upoważnienie dla banku do przedstawienia bonów do wykupu.

6. Blokada środków na rachunku bankowym

Jest to nieodwołalna blokada środków zgromadzonych na rachunkach złotowych lub dewizowych. Mogą być to rachunki rozliczeniowe, oszczędnościowo-rozliczeniowe (ROR), lub rachunki otwarte w związku z prowadzona działalnością. Blokady dokonuje się na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub osób posiadających nieograniczone pełnomocnictwo do dysponowania tym rachunkiem. Blokada powinna być potwierdzona przez bank prowadzący rachunek.

7. Hipoteka

Aby zabezpieczyć daną wierzytelność można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela wierzytelności.

Hipoteką można obciążyć całą nieruchomość, jej część ułamkową, użytkowanie wieczyste, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, na spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego, na prawie do domu lub mieszkania budowanego przez spółdzielnię na sprzedaż oraz na wierzytelności.

Natomiast nie można obciążyć hipoteką nieruchomości oddanej w użytkowanie.

Wraz z nieruchomością obciążane są:

• Jej przynależności czyli rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z wierzytelności zgodnie z jej przeznaczeniem;

• Części składowe nieruchomości, które nie mogą być od niej odłączone bez jej uszkodzenia bądź istotnej zmiany uszkodzonego przedmiotu (drzewa, rośliny, budynki, prawo związane z własnością np. prawo łowieckie - dlatego również je obciąża się hipoteką). Jak również hipoteką obciąża się niektóre roszczenia okresowe, np. czynsze.

Przed ustanowieniem hipoteki należy posiadać odpis z ksiąg wieczystych oraz bieżącą wycenę rzeczoznawcy.

Rodzaje hipoteki:

• Hipoteka umowna (zwykła) - podstawą do jej ustanowienia są 3 dokumenty:

• Wniosek o wpis do hipoteki zwykłej;

• Dokument z banku stwierdzający udzielenie kredytu, w którym podaje się cel przeznaczenia kredytu, kwotę kredytu, warunki spłaty i zasady oprocentowania;

• Oświadczenie właściciela lub właścicieli nieruchomości w postaci aktu notarialnego o własności lub współwłasności danej nieruchomości i ustanowienie na niej zabezpieczenia.

• Hipoteka kaucyjna - stanowi ona zabezpieczenie kredytu o nie znanej wysokości, np. w postaci linii kredytowej określonego kredytu, który zostanie udzielony w przyszłości oraz jest zabezpieczeniem wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos. Hipoteką tą nie można zabezpieczyć kredytu już udzielonego.

• Hipoteka przymusowa - ustanawia się ją wtedy, gdy kredyt nie został spłacony w terminie a kredytobiorca lub osoba odpowiadająca za spłatę kredytu są właścicielami nieruchomości. Do ustanowienia tej hipoteki potrzebny jest wniosek o wpis do hipoteki przymusowej złożony przez bank oraz tytuły wykonawcze, np.: zarządzenie sądu, nieprawomocne orzeczenie sądu, lub postanowienie prokuratury.

• Hipoteka morska - przedmiotem hipoteki jest statek morski wspisany do rejestru okrętowego prowadzonego przez izbę morską właściwą dla portu macierzystego statku.

Pozostałe formy zabezpieczeń:

8. Przyrzecznie przeniesienia własności nieruchomości

9. Przeniesienie własności nieruchomości

10. Czek In Blanco

Jako zabezpieczenie banki przyjmują czeki potwierdzone (ważny 30 dni od daty potwierdzenia) lub gwarantowane.

WYKŁAD 9 3.12.2002

Rynek finansowy - jest to ogół transakcji papierami wartościowymi, które są instrumentami udzielania kredytów krótko, średnio i długoterminowych.

Rynek finansowy:

• Rynek pieniężny;

• Rynek kapitałowy;

• Rynek walutowy:

• Rynek kredytowy

• Rynek pozabilansowych instrumentów finansowych (rynek opcji, rynek futuresów, rynek forwardów)

Rynek pieniężny jest to rynek krótkoterminowych instrumentów finansowych o okresie zapadalności do 1 roku.

Rynek pieniężny dzieli się na:

• Rynek międzynarodowych depozytów i lokat;

• Rynek zbywalnych krótkoterminowych papierów wartościowych.

Jest to rynek obrotu wystandaryzowanymi jednorodnymi instrumentami, instrumentami, a standaryzacja może dotyczyć nominałów (np. bony skarbowe 10.000 zł., papiery komercyjne - najmniejszy nominał 100 000 zł.).

Standaryzacja może dotyczyć okresów zapadalności, czyli czasu, na jaki został wyemitowany dany instrument lub czasu, na jaki zostały ulokowane pieniądze (od 1 do 365 dni).

Standaryzacja może dotyczyć sposobów rozliczania - określenia, na jaką datę rozlicza się transakcję.

Data waluty - dzień roboczy, w którym zostaje uznany rachunek wierzyciela i obciążony rachunek dłużnika, (data waluty SPOT najczęściej).

Rynek hurtowy - obraca się na nim dużymi, zaokrąglonymi kwotami. Jest to rynek zdecentralizowany, czyli występuje na nim sieć luźno powiązanych podmiotów podejmujących transakcje.

Funkcje rynku pieniężnego:

1. Funkcja alokacyjna

Polega ona na umożliwieniu i ułatwieniu przepływu krótkookresowych środków pieniężnych między zainteresowanymi podmiotami. Elementami równoważącymi popyt z podażą są stopy dyskontowe lub stopy procentowe. Środki te dają możliwość aktywnego i efektywnego oddziaływania na płynność, ponieważ istnieje możliwość lokowania pieniędzy w takich instrumentach, których termin wykupu odpowiada zapotrzebowaniu na pieniądz w przyszłości. Natomiast niedobory pieniądza gotówkowego mogą zostać pokryte przez szybko zbywalne aktywa ulokowane w papierach wartościowych tego rynku. Warunkiem takiego działania jest istnienie rozwiniętego rynku wtórnego.

2. Funkcja dochodowa

Uczestnicy rynku pieniężnego mogą ograniczać wielkość utrzymywanych niezbędnych rezerw gotówkowych a tym samym zwiększyć udział aktywów pracujących, przynoszących dochody. Wynika to z łatwości zamiany pieniądza na papiery wartościowe tego rynku i odwrotnie. Poprawia to alokację środków pieniężnych oraz wyniki ekonomiczne, ponieważ kieruje się pieniądze tam, gdzie przy określonym ryzyku można osiągnąć najwyższe stopy procentowe.

3. Funkcja informacyjna

Rynek ten dostarcza danych dotyczących krótkookresowych relacji rzadkości i warunków wymiany, czyli informuje o rynkowej wycenie papierów wartościowych w czasie oraz dostarcza informacji o bieżącej sytuacji gospodarczej w kraju na podstawie kształtowania się krótkookresowych stóp procentowych oraz wielkości popytu i podaży na dane instrumenty.

4. Funkcja regulacyjna

W gospodarce pełnią ją Skarb Państwa i Bank Centralny, które mają możliwość efektywnego oddziaływania na warunki wymiany oraz poziom krótkookresowych stóp procentowych a pośrednio mogą oddziaływać na przebieg koniunktury gospodarczej.

Głównymi uczestnikami rynku pieniężnego są:

• Skarb Państwa- mając na uwadze potrzeby finansowe budżetu skarb państwa decyduje o wielkości emisji bonów skarbowych oraz o wielkości oferty sprzedaży tych papierów na różne okresy wymagalności. Ponieważ wykup tych papierów jest gwarantowany przez państwo są ona obciążone prawie zerowym ryzykiem inwestycyjnym. Duża skala zadłużenia publicznego z wysokim udziałem bonów skarbowych w jego finansowaniu sprzyja funkcjonowaniu rynku wtórnego oraz zabezpiecza jego płynność. Aukcyjna sprzedaż bonów daje możliwość wyboru najkorzystniejszych ofert i przesądza o poziomie stóp dyskontowych.

• Bank Centralny- pełni on funkcję regulacyjna, która jest powiązana z określoną polityka stóp procentowych, ustalaniem wysokości rezerw obowiązkowych oraz oddziaływaniem na płynność rynku pieniężnego za pośrednictwem operacji otwartego rynku. Od lipca 1990 roku do stycznia 1992 bank centralny występował jako remitent własnych papierów wartościowych, czyli bonów pieniężnych. Wprowadzenie w połowie 1991 roku bonów skarbowych spowodowało wycofanie się BC z emisji własnych papierów, ponieważ stał się on agentem emisji bonów skarbowych.

• Banki komercyjne i handlowe- są one podstawowymi uczestnikami tego rynku i występują na nim jako remitenci lub nabywcy papierów wartościowych. Wynika to ze zróżnicowanej działalności statutowej tych banków.

• Firmy ubezpieczeniowe- ze względu na swoją działalność muszą ona utrzymywać wysokie rezerwy środków finansowych, które można wykorzystać w krótkim okresie czasu. Zainteresowane są kupowaniem bezpiecznych instrumentów finansowych o dużym stopniu płynności.

• Fundusze powiernicze- wg prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi fundusze otwarte mogą emitować jednostki uczestnictwa sprzedawane inwestorom, ale inwestorzy nie mogą ich odsprzedać osobom trzecim. Mogą oddać jednostki do funduszu, gdzie ulegają one umorzeniu. Wartość jednostek uczestnictwa zamienia się w zależności od rynkowej wartości aktywów, a tutaj znaczący udział posiadają bony skarbowe.

• Firmy brokerskie- działają one na zlecenie swoich klientów pośrednicząc w zawieraniu kontraktów i kojarzeniu stron. Od wartości kontraktu pobierają prowizję.

INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO

1. Bony skarbowe

Są one papierami wartościowymi emitowanymi w celu pokrywania niedoborów budżetowych państwa. Mają charakter papierów dyskontowych. Pojawiły się w maju 1991 roku w formie papierowej z terminami wykupu 8, 13, 26, 39 i 52 tygodni. Nominał 10.000(tylko). Mogą je nabywać zagraniczne i krajowe osoby prawne i fizyczne oraz spółki nie posiadające osobowości prawnej. Rynek pierwotny stanowią przetargi organizowane przez bank centralny każdego 1. dnia tygodnia lub w pierwszym dniu roboczym po dniu wolnym od pracy (wg organizatora przetargu).

W przetargu mogą wziąć udział wszystkie osoby, które w BC mają otwarte rachunek bieżący. Natomiast wszyscy pozostali mogą korzystać z oferty za ich pośrednictwem. Rynek wtórny tych papierów jest rozwinięty, ponieważ stanowią one atrakcyjną formę lokaty ze względu na prawie zerowe ryzyko inwestycyjne, na dużą płynność i łatwość ich sprzedaży. Banki, które posiadają w swoich papierach bony skarbowe mogą pod ich zastaw zaciągać w BC kredyt lombardowy. Rynek tych papierów jest rynkiem transakcji bezpośrednich, czyli dokonywanych poza giełdą.

2. Certyfikat depozytowy

Jest to dokument wystawiony na okaziciela, stanowiący świadectwo złożenia w banku określonej kwoty na wskazany czas. Ma postać:

• Zmaterializowaną

• Zdematerializowaną (zapis

komputerowy)

Emitowane są w okrągłych, wysokich nominałach (np. w Wielkiej Brytanii 10.000 funtów, w Polsce 100.000 zł.). Są emitowane na okres od 1 do 12 miesięcy. Najczęściej na okres od 1 do 3 miesięcy.

Rodzaje:

• Certyfikaty depozytowe złotowe - emitowane na okres 1 miesiąca o wartości nominalnej 100.000 zł., posiadające stałe oprocentowanie do poszczególnych rodzajów emisji;

Certyfikaty depozytowe indeksowane - emitowane na 3 miesiące. Nominał 100.000 zł. Wysokość oprocentowania ustalona w oparciu o stawkę LIBOR (Londyński Międzybankowy System Depozytowy) dla 3miesięcznych depozytów, depozytów tych walutach, w których był indeksowany certyfikat. W dniu wymagalności certyfikatu jego posiadacz otrzymywał kwotę składającą się z 3 elementów

• Kwoty nominału;

• Przychodu z tyt. Dewaluacji polskiego złotego względem indeksowanej waluty;

• Ustalone odsetki.

Rozlicznie tej transakcji następowało wg kursów walutowych NBP na dzień rozliczenia.

Certyfikat depozytowy dewizowy - emitowany był na okres 3 miesięcy w walutach, które wchodziły w skład koszyka walutowego będącego podstawą ustalania przez NBP kursu walutowego polskiego złotego:

• Dolar US

• Marka

• Funt

• Frank francuski i szwajcarski

3. Papiery komercyjne - są to dyskontowe, zbywalne papiery wartościowe w postaci krótkoterminowych zobowiązań dłużnika remitentowi do zwrotu określonej kwoty nominalnej w wymagalnym terminie. Okres zapadalności to od 7 do 364 dni. Najczęściej okres od 1 do 3 miesięcy.

Emituje je przede wszystkim podmioty gospodarki nie finansowe, głównie przedsiębiorstwa w celu dostarczenia źródeł krótkoterminowego finansowania. Organizacją emisji i jej przeprowadzeniem zajmują się przede wszystkim banki, rzadko biura maklerskie. Nabywcami tych papierów mogą być banki, przedsiębiorstwa handlowe i produkcyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze, narodowe fundusze inwestycyjne oraz firmy zagraniczne. Emituje się je w 3 nominałach 100.000, 500.000 i 1 mln zł. Sprzedaje z dyskontem, oprocentowanie wynika z dyskonta i jest powiązane ze stopą procentową obowiązującą na rynkach międzybankowych lub ze stopą WIGOR.

Terminy zapadalności tych papierów dostosowuje się do potrzeb remitenta. Istnieje możliwość odnawiania zapadających tranż, czyli rolowania tych papierów. Pozwala to wykorzystywać papiery komercyjne w średnich i długich terminach.

RODZAJE PAPIERÓW KOMERCYJNYCH

W Polsce nie istnieje jednolita podstawa prawna emisji tych papierów i wykorzystuje się trzy konstrukcje prawne.

1. Konstrukcja oparta na kodeksie cywilnym

Papiery w ten sposób emitowane mają konstrukcje opartą o pożyczkę wg KC. Są to papiery zwane bonami. Mogą być to bony komercyjne, bony handlowe, inwestycyjne lub bony dłużne. Obecnie odchodzi się od takich emisji, chociaż nazwa „bon” pozostaje jako nazwa tego papieru.

2. Konstrukcja prawna oparta na prawie wekslowym

Podstawą jest tu prawo z lat 30 i papiery te określa się mianem „Kwitów” (Komercyjny Weksel Inwestycyjno Terminowy). Mogą być to również weksle inwestycyjno-komercyjne, weksle obrotowo inwestycyjne. Zaletą tych papierów jest lepsza możliwość windykacji należności od emitenta w przypadku wystąpienia kłopotów z wypłacalnością. Stanowią one większą część emitowanych papierów komercyjnych.

3. Konstrukcje prawne oparte na ustawie o obligacjach

Są to papiery oparte o ustawę z 1995 roku i nazywa się je albo obligacjami krótkoterminowymi albo krótkoterminowymi papierami dłużnymi. Wykorzystywane są stosunkowo rzadko. Ale ta konstrukcja prawna ułatwia ich nabywanie przez te podmioty, którym nie wolno inwestować w weksle.

RYNEK PAPIERÓW KOMERCYJNYCH W POLSCE

Papiery te wprowadził w Polsce w 1992 roku Polski Bank Rozwoju S.A.. Początkowo ich remitentami były wyłącznie duże przedsiębiorstwa, znane na giełdzie spółki oraz filie koncernów zagranicznych działające w Polsce. Natomiast nabywcami były banki kupujące te papiery na własny rachunek. Później zaczęli pojawiać się inni emitenci, czyli przedsiębiorstwa produkcyjne i handlowe, nie notowane na giełdzie, elektrownie, czy też narodowe fundusze inwestycyjne. Wszystkie dotąd realizowane programy emisyjne miały charakter emisji niepublicznych.

Warunki emisji

Emitent papierów powinien posiadać odpowiednią wiarygodność kredytową oraz zdecydować się na odpowiednią wielkość emisji. Dolna granica emisji to 5 milionów złotych.

• Najczęściej spotykane programy emisyjne - od 10 do 50 mln zł. ;

• Największy program emisyjny to program Telekomunikacji Polskiej o wartości 350 mln zł. Zrealizowany w 1997 roku przez Centrum Operacji Kapitałowych Banku Kapitałowego (handlowego) handlowego Warszawie.

Mają one postać zmaterializowaną lub zdematerializowaną.

Emitent ponosi następujące koszty:

• Przygotowania programu emisji;

• Koszty proporcjonalne do wysokości zaciągniętych zobowiązań (koszty dyskonta).

Dodatkowo:

• Prowizję dla banku za przygotowanie programu emisji jednorazowo za cały okres trwania programu, poniżej 0,25% wartości nominalnej emisji; wysokość prowizji jest wynikiem negocjacji;

• Wartość prowizji dla banku za plasowanie emisji (0,25% wartości nominalnej uplasowanych emisji);

• Opłata skarbowa w wysokości 1/10 % wartości nominalnej programu, jeśli była to emisja weksli.

Korzyści stron w umowie:

Dla emitenta:

1. Może być to zasadnicze lub dodatkowe źródło pozyskiwania krótkoterminowych środków pieniężnych;

2. Koszty pozyskania są niższe niż w przypadku kredytów;

3. Jest to szybki sposób pozyskiwania środków szczególnie wtedy, gdy uruchamia się kolejne transze.

4. Istniej możliwość pozyskiwania dowolnie dużych kwot (minimum 5 mln zł.);

5. Wielkość emisji i terminy zapadalności poszczególnych transz dostosowane SA do potrzeb emitenta;

6. Emisja umożliwia zaistnienie emitenta na rynku finansowym, zwiększa się jego wiarygodność i ułatwia to wprowadzenie akcji na giełdę.

Wady dla emitenta:

1. Brak elastyczności w odniesieniu do terminu spłaty, czyli zobowiązanie musi być spłacone dokładnie w dniu wymagalności;

2. W przypadku podmiotów nie notowanych na giełdzie istnieje konieczność ujawnienia danych finansowych szerszemu kręgowi odbiorców.

Korzyści dla inwestorów:

1. Papiery te posiadają wyższą stopę zwrotu niż depozyty bankowe i bony skarbowe;

2. Istnieje możliwości przedterminowego zbycia tych papierów na rynku wtórnym, organizowanym przez agenta emisji;

3. Istnieje możliwość dostosowania inwestycji do preferencji dotyczących ponoszonego ryzyka; rentowności i terminów zapadalności;

4. Papiery te można wykorzystać do sterowania płynnością.

Wady dla inwestora:

1. Poziom ryzyka jest wyższy niż przy bonach skarbowych;

2. Rynek wtórny tych papierów nie posiada tak dobrej płynności jak rynek bonów skarbowych.

FINANSE - WYKŁAD 10 10.12.2002

Korzyści agenta emisji:

• otrzymuje on dochody z tytułu opłat i prowizji za przygotowanie i plasowanie programu emisyjnego

• może otrzymać dochody z tytułu obrotu na rynku wtórnym

• pośredniczenie w emisji tych papierów nie wymaga pozyskiwania dodatkowych środków i nie zwiększa sumy bilansowej agenta (banku)

• poprawia się wizerunek agenta emisji oraz jego pozycja rynkowa w oczach klientów

Wady dla agenta:

• zapewnienie płynności na rynku wtórnym wiąże się często z koniecznością wykupienia tych papierów od inwestorów na własny rachunek

• jeśli wystąpią problemy ze spłatą wierzytelności w wyznaczonym terminie to wpływa to negatywnie na dobre imię agenta emisji

Rynek wtórny tych papierów w Polsce

Jest on we wstępnym okresie rozwoju, nie jest rozwinięty. Najważniejszym aspektem emisji jest zapewnienie płynności na rynku wtórnym, a to głównie polega na zobowiązaniu się agenta emisji do zakupu oferowanych przez inwestorów papierów emisji, robi on na własny rachunek.

Od 1996r pojawiają się na nim podmioty spoza sektora finansowego, które są zainteresowane odkupywaniem papierów od inwestorów.

PAPIERY WARTOŚCIOWE - są to instrumenty rynku finansowego albo towarowego reprezentujące określone prawa majątkowe.

Funkcje papierów wartościowych

• f. kredytowa - emitent uzyskuje u jego nabywcy określony kapitał lub prolongatę zagrożenia z tytułu wcześniej dokonanych transakcji

• f. płatnicza - daje ona możliwość posługiwania się niektórymi papierami wartościowymi jako środkami pieniężnymi np. czek

• f. obiegowa - ułatwia obrót papierami wartościowymi i prawami majątkowymi

• f. gwarancyjna - polega na zabezpieczaniu roszczeń mogących powstać w ramach określonego stosunku prawnego

• f. legitymacyjna - ułatwia ona identyfikację podmiotów, przysługuje inkorporowanie w papierach wartościowych prawa majątkowe

• f. kapitałowa - daje ona możliwość zwiększenia kapitałów własnych emitenta w wyniku nowych emisji

Klasyfikacja papierów wartościowych:

Kryterium:

► z punktu widzenia przedmiotu uprawnień zawartych w papierach wartościowych

1. papiery opiewające na wierzytelności pieniężne

• weksle

• czeki

• obligacje

• bony skarbowe

• certyfikaty depozytowe

• bony pieniężne

papiery wartościowe uprawniające do rozporządzania towarem, który znajduje się u wystawcy dokumentu

• konosamenty (maski

3. papiery wartościowe zawierające prawa majątkowe

• akcje

► z punktu widzenia oznaczenia w dokumencie osoby uprawnionej

1. papiery wartościowe imienne - uprawniają jedynie osoby imiennie oznaczone w papierach

• akcje imienne

• obligacje imienne

• czeki imienne

2. papiery wartościowe na zlecenie - są to takie, które osobę upoważnioną wskazują w postaci podmiotu imiennie wymienionego w papierach oraz każdego, na kogo zostają przeniesione prawa z tych papierów na drodze indosu, czyli dokonanego oświadczenia osoby uprawnionej, zbywającej dokument

• czeki

• weksle

3. papiery wartościowe na okaziciela - nie wskazują osoby uprawnionej, a do przeniesienia własności takiego dokumentu wystarczy jego wydanie

► z punktu widzenia czasu ważności papieru

1. papiery krótkoterminowe

2. papiery średnioterminowe

3. papiery długoterminowe

► z punktu widzenia celów gospodarczych

1. papiery rynkowe - wykorzystywane w obrocie masowym, w którym uczestniczy wiele podmiotów, a transakcje dokonywane są na zorganizowanych, regulowanych rynkach

2. papiery nierynkowe - posiadają wąski krąg odbiorców, ich odbiór jest przypadkowy, bez instytucjonalnego uporządkowania

► z punktu widzenia ekonomicznego

1. papiery procentowe - zapewniają stały dochód od zainwestowanego kapitału

2. papiery dywidendowe - dochód zależy od wyników ekonomicznych emitenta

► z punktu widzenia struktury rynku kapitałowego

1. papiery wyłączone z publicznego obrotu z mocy prawa

• weksle

• czeki

• certyfikaty depozytowe

• bony oszczędnościowe

• krótkoterminowe papiery wierzytelskie

papiery wartościowe z mocy prawa znajdujące się w obrocie publicznym

• emitowane przez Skarb Państwa

• emitowane przez NBP

• świadectwa udziałowe

3. papiery wprowadzone do obrotu za zgodą Komisji Papierów Wartościowych i Giełd

• akcje i obligacje nieskarbowe

4. papiery wprowadzone do obrotu publicznego w wyniku braku sprzeciwu KPWiG po uprzednim złożeniu przez emitenta odpowiedniego (stosownego) zawiadomienia

• obligacje

► z punktu widzenia konstrukcji papieru wartościowego

1) papiery bazowe - wynikają bezpośrednio z obowiązujących regulacji materialno- prawnych 2)instrumenty pochodne - wyprowadzone są z instrumentów

bazowych

• opcje

• warranty

AKCJE- papier wartościowy potwierdzający udział w kapitale akcyjnym oraz potwierdzający prawa i obowiązki akcjonariusza spółki

1. jest to instrument lokacyjny umożliwiający tworzenie nowych podmiotów oraz finansowanie ich rozwoju

2. jest to instrument podwyższonego ryzyka, posiadanie go uprawnia do otrzymywania dywidendy, której wysokość zależy od rentowności danej spółki i osiąganego przez nią zysku, akcje nie podlegają spłacie i nie dają gwarancji choćby minimalnego dochodu (wyjątek: akcje uprzywilejowane), natomiast w sprzyjających warunkach tworzą szansę dla szybkiego i dużego przyrostu kapitału

3. wyrażają ściśle określone prawa własności w stosunku do majątku spółki i wytyczają granice odpowiedzialności za ponoszone straty i zaciągnięte zobowiązania w spółce

4. przesłanką istnienia akcji jest obowiązek wniesienia wkładów pieniężnych, aportów rzeczowych, praw majątkowych oraz wartości niematerialnych przez akcjonariusza

5. istnieje równość wartości nominalnej akcji

akcje są niepodzielne, ale istnieje możliwość scalania akcji, którą przeprowadza się wtedy, gdy w interesie spółki leży zamiana dużej ilości akcji o małych nominałach na mniejszą ilość akcji o większych nominałach

istnieje również możliwość rozdrabniania akcji w celu zwiększenia ich płynności na rynku wtórnym

6. akcje są papierami znajdującymi się w ciągłym obrocie i zbywalnymi bez ograniczeń; tylko w określonych warunkach ich zbywalność może być ograniczona (np. akcje imienne)

Postacie akcji:

• zmaterializowana

• zdematerializowana (tradycyjna) - postać oparta na systemie depozytów, potwierdzonych tylko świadectwem depozytowym; składa się z:

- płaszcza (nominał, emitent)

- kuponu, odcinanego w momencie wypłacenia dywidendy

- talonu, uprawniającego do poboru następnego arkusza kuponowego

Rodzaje akcji:

• Ze względu na zakres obowiązków i uprawnień akcjonariuszy:

• akcje uprzywilejowane- ich właściciele posiadają nast. przywileje :

• prawo głosu (na 1 akcję max. 5

głosów, najczęściej 2-3 głosów)

• prawo do dywidendy

- prawo do wypłaty wyższej dywidendy

niż ta, która przysługuje właścicielom akcji zwykłych

- prawo do otrzymywania dywidendy przed innymi akcjonariuszami

- prawo do wypłaty dywidendy za te

lata, w których spółka nie wypłacała dywidend = prawo do dywidendy skumulowanej, wypłacanej z zysku bieżącego (max. 5 lat

wstecz)

• preferencje przy podziale majątku

spółki po jej likwidacji- zapewniają pierwszeństwo przy wypłacie wartości nominalnej akcjom uprzywilejowanym, (jeśli cos zostanie to dzieli się to między pozostałe akcje)

• akcje zwykłe - nie posiadają takich przywilejów jak akcje uprzywilejowane

• prawo głosu (1 głos na 1 akcję)

• prawo do dywidendy, kiedy jest ona wypłacalna, (gdy mają je wszyscy)

Obowiązki akcjonariuszy:

- terminowe wniesienie, jednorazowe lub ratalne, jednorazowej zapłaty za akcje

- wpłaty za wszystkie akcje powinny być dokonywane równomiernie

- statut spółki może przewidywać konieczność zapłacenia odsetek za zwłokę oraz umownego odszkodowania, a nieuiszczenie tych płatności może spowodować unieważnienie akcji.

Prawa akcjonariuszy:

- prawo do uczestnictwa w spółce

- prawo do żądania i otrzymywania informacji o działalności spółki

- prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

- prawo do dywidendy

- prawo do poboru akcji nowych emisji

OBLIGACJE- papier wartościowy imienny lub na okaziciela, zbywalny bez ograniczeń, a zawierający w sobie zobowiązanie emitenta do zapłaty jego posiadaczowi wartości nominalnej tego papieru wraz z odsetkami, jeśli są one przewidziane w warunkach emisji.

Funkcje obligacji:

▪ f. kredytowa- obligacje umożliwiają poprawę płynności finansowej emitenta

▪ f. rozwojowa- dają możliwość finansowania przyrostu aktywów emitenta

▪ f. lokacyjna- tworzą one nowe formy i możliwości inwestowania

▪ f. płatnicza- obligacje mogą skutecznie zastępować pieniądz ze względu na łatwość przenoszenia praw

▪ f. gwarancyjna- wynika z możliwości częściowego lub całkowitego zabezpieczenia wierzytelności z obligacji oraz szybkiego i skutecznego dochodzenia tych praw.

Budowa obligacji:

• płaszcz- wartość nominalna, emitent, podstawy prawne, zabezpieczenia + harmonogram

• talon- potrzebny, aby otrzymać następny

• kupony na poszczególne odsetki

Rodzaje obligacji:

• z punktu widzenia identyfikacji obligatariusza

• obligacje imienne

• obligacje na okaziciela

• z punktu widzenia regulacji prawnej

• obligacje regulowane przepisami ustawy o regulacjach

• obligacje unormowane przepisami innych aktów prawnych

• z punktu widzenia przedmiotu zobowiązania emitenta

• obligacje o wierzytelnościach o charakterze pieniężnym

• obligacje zawierające zobowiązania do świadczeń niepieniężnych

• z punktu widzenia terminu wykupu

• obligacje krótkoterminowe

• obligacje średnioterminowe

• obligacje długoterminowe

• z punktu widzenia sposobu oprocentowania

• obligacje o stałym oprocentowaniu

• obligacje o zmiennym oprocentowaniu

• obligacje indeksonowane

• obligacje o kuponie zerowym- obligacje bez oprocentowania, sprzedawane z dyskontem (poniżej wartości nominalnej.

► Obligacje Skarbu Państwa (obligacje pupilarne)- służą do pokrywania niedoborów budżetowych państwa, odsetki wypłacane są z posiadanych dochodów podatkowych, ich wykup wiąże się z emisją nowych obligacji o wyższym nominale.

► Obligacje emitowane przez samorządy (obligacje municypalne, komunalne)- służą pokrywaniu wydatków inwestycyjnych emitenta.

► Obligacje wielkich przedsiębiorstw i korporacji- głównie euroobligacje lub obligacje japońskich banków zw. samurajbonds.

► Obligacje prywatne- obciążone sporym ryzykiem.

ŚWIADECTWO UDZIAŁOWE- jest to specyficzny instrument polskiego rynku kapitałowego, dokument ten uprawnia do realizacji praw w nim zawartych:

prawo do wymiany świadectwa na jednakową ilość akcji każdego z narodowych funduszy inwestycyjnych, które zostaną do tej wymiany wyznaczone

prawo do otrzymania należności pieniężnej w postaci kwot przypadających na akcje funduszy związanych z dywidendami, kwotami likwidacyjnymi oraz przypisanymi im odsetkami

Papiery te nie posiadały wartości nominalnej, służyły one do otrzymywania poza należnościami nominalnymi także papierów wartościowych typu udziałowego, czyli akcji. Posiadacz św. udziałowego otrzymywał tytuł uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych.

Funkcje świadectw udziałowych:

• f. obiegowa- świadectwo może być przedmiotem obrotu między zainteresowanymi osobami, dawało możliwość uzyskania gotówki w zamian za posiadane świadectwo

• f. inwestycyjna- papier ten pozwala uzyskać tytuły uczestnictwa w narodowych funduszach inwestycyjnych

Był to papier o charakterze czasowym, bo z chwilą jego wymiany na akcje funduszu wygasały wszystkie prawa reprezentowane przez ten instrument, czyli dotychczasowy posiadacz świadectwa udziałowego stawał się akcjonariuszem narodowych funduszy inwestycyjnych z momentem wymiany.

Rodzaje świadectw udziałowych:

• powszechne

• rekompensacyjne- nigdy się nie pojawiły

WYKŁAD 11 17.12.2002

RYNEK KAPITAŁOWY - obejmuje transakcje kupna i sprzedaży walorów będących instrumentami kredytowania oraz walorów wyrażających współwłasność.

1. rynek pierwotny- nie posiada konkretnej lokalizacji, transakcje kupna i sprzedaży walorów odbywają się najczęściej przez telefon, pojawia się tu nowa emisja papierów wartościowych.

2. rynek wtórny :

• giełda

• rynek pozagiełdowy

Giełda to instytucjonalna forma rynku kapitałowego, to miejsce , gdzie odbywają się regularne spotkania w określonym czasie, podporządkowane określonym zasadom i normom i spotykają się tam osoby, które chcą zawrzeć transakcje kupna i sprzedaży tych instrumentów oraz osoby pośredniczące. Przedmiot transakcji to zamienne papiery wartościowe. Ceny owych transakcji ustalane są na zasadzie układu popytu i podaży i podawane do publicznej wiadomości.

Wyróżniamy 4 podstawowe grupy uczestników giełdy papierów wartościowych:

1. GRUPA POŚREDNIKÓW- maklerów papierów wartościowych. Są to przedstawiciele firm maklerskich i banków, którzy zostali członkami giełdy po uzyskaniu od instytucji, w których pracują upoważnienia do zawierania transakcji w ich imieniu. Działają oni na zlecenie i na rachunek klientów, którymi mogą być osoby fizyczne, przedsiębiorstwa i instytucje. Tylko na niektórych giełdach mogą przeprowadzać operacje na własny rachunek i we własnym imieniu.

Maklerzy:

• kursowi: inaczej handlowy- to osoba, która zarobkowo podejmuje się pośrednictwa w kontraktach zakupu i sprzedaży papierów wartościowych podejmowanych przez różne podmioty bez zawierania z nimi formalnych umów. To osoba powoływana przez odpowiedni urząd administracyjny państw, dysponująca upoważnieniami państwowymi (egzamin państwowy), powinna posiadać odpowiednie warunki finansowe. Osoba nie może zawierać transakcji na własny rachunek i we własnym imieniu, chyba że wymaga tego realizacja udzielonych zleceń. Nie może wykonywać innych zawodów handlowych bez zgody odpowiednich władz, ma jednak całkowitą wyłączność handlu giełdowego określonymi papierami wartościowymi.

• wolni: pośredniczą oni w transakcjach papierami wartościowymi miedzy innymi uczestnikami giełdy, najczęściej instytucjami kredytowymi i dokonują obrotu papierami na własny rachunek i we własnym imieniu. Podstawowym zadaniem tego maklera jest handel tymi papierami, które nie zostały dopuszczone do urzędowego obrotu na giełdzie. Za pośrednictwo w handlu otrzymują prowizję, natomiast znaczna część ich dochodu wynika z marży (różnicy między ceną kupna a sprzedaży papieru wartościowego).

2. SAMODZIELNI UCZESTNICY GIEŁDY- osoby dopuszczone do handlu giełdowego z prawem zawierania transakcji we własnym imieniu i na własny rachunek. Mogą występować w:

1. grupie specjalistów- sprzedający i kupujący papiery przede wszystkim na własny rachunek i we własnym imieniu, transakcje przeprowadzane tylko na giełdzie i tylko z innymi uczestnikami giełdy. Mają obowiązek przeprowadzania transakcji z każdym oferentem, ale po cenach ustalonych przez siebie. Zawsze podają dwie ceny: kupna i sprzedaży, co oznacza, że są zainteresowani uczestnictwem po obu stronach rynku. Ich zarobkiem jest marża.

2. samodzielnych uczestników reprezentujących banki - występują jako komisanci, dokonujący transakcji na rachunek zleceniodawców.

3. URZĘDNICY - osoby na pewien czas dopuszczone do handlu giełdowego zawierają transakcje z upoważnienia, w imieniu i na rachunek przedsiębiorstwa, w których pracują.

4. GOŚCIE- osoby przebywające na giełdzie bez prawa uczestnictwa w prowadzonym handlu, np. personel pomocniczy banków i firm maklerskich, pracownicy giełdy, dziennikarze, osoby posiadające zezwolenie na przebywanie na giełdzie.

• najstarsza giełda we Frankfurcie w XVI wieku

• w USA: -nowojorska

-filadelfijska /nie wiadomo, która najstarsza-obie z XVIII wieku/

• miejsce na giełdzie w 1929 roku - 625 tys. dolarów

• obecnie nie ma cennika, odkupuje się od osób, które chcą sprzedać

• giełda londyńska powstała w 1802 roku, jej pracowników nazywa się maklerami

• XIX wieczna giełda w Polsce, dwie daty: 1809 rok (nie ocalały żadne dokumenty), 1817 rok (pozostały dokumenty). Otrzymała budynek, w którym pozostała do wybuchu wojny.

RYNEK WALUTOWY - to rynek, na którym można kupić i sprzedać walutę na dowolne terminy i występują tu zawsze dwie waluty: kupowana i sprzedawana.

WALUTA - to inaczej system pieniężny, czyli jest to całokształt zasad funkcjonowania pieniądza obowiązujący na terenie danego

kraju.

DEWIZY - czyli waluty obce, to krótkoterminowe należności, które ze względu na swoja formę i płynność mogą być użyte do natychmiastowej zapłaty w obrocie międzynarodowym.

Należności te to banknoty, depozyty na żądanie w bankach, czeki, weksle pod warunkiem, że opiewają na jednostkę pieniężną innego kraju. Dewizami są również zagraniczne płynne należności uruchamiane przy użyciu kart płatniczych stosowanych w obrocie międzynarodowym.

Uważa się, że na rynku walutowym najwięcej jest dewiz w formie należności na rachunkach a vista w bankach i przyjmuje się, że stanowią one od 90-95% obrotów na rynkach walutowych. Rynek ten jest rynkiem rozproszonym i tworzą go wszystkie miejsca, w których przeprowadza się transakcje dewizowe. Jest on rynkiem zdecentralizowanym od względem geograficznym, technicznym i ekonomicznym. Przeprowadza się na nim transakcje 24 godz/dobę ze względu na strefy czasowe , to rynek międzynarodowy ponieważ kilka najważniejszych walut jest przedmiotem obrotu we wszystkich lub prawie wszystkich ośrodkach narodowego rynku walutowego.

Funkcje rynku walutowego:

• umożliwia porównywanie cen towarów i usług w poszczególnych krajach dzięki kursom walutowym

• umożliwia rozwój handlu walutowego

• umożliwia dokonywanie transferów siły nabywczej między różnymi państwami i podmiotami różnych krajów

• kursy walutowe ustalane na rynku walutowym są najważniejszą ceną w każdej gospodarce otwartej i stanowią odniesienie dla wszystkich pozostałych cen

• jest najważniejszym mechanizmem alokacji zasobów w skali międzynarodowej

• wiąże on narodowe rynki finansowe i przyczynia się do tworzenia międzynarodowego rynku finansowego

• jest mechanizmem techniczno - ekonomicznym, bez którego nie byłoby transferu kapitału w skali międzynarodowej

• jest jednym z narzędzi, przy pomocy, którego rządy starają się realizować cele polityki gospodarczej

UCZESTNICY RYNKU WALUTOWEGO:

1. banki komercyjne - pośredniczą one między rynkiem a klientem, którzy dokonują operacji walutowych. Suma operacji z klientami tworzy w banku otwartą pozycje walutową w poszczególnych walutach, a pozycje te tworzą globalną pozycję otwartą. Na pozycje te składają się przede wszystkim różnice między ilością walut kupionych i sprzedanych. Banki muszą zamykać swoje pozycje na międzynarodowym rynku walutowym.

Cele przeprowadzania operacji na rynku walutowym:

• obsługa klienta

• zarządzanie otwartą pozycją walutową

• wypracowanie sobie zysku z powyższym działaniem

2. Bank Centralny - to instytucja odpowiadająca za prowadzenie właściwej polityki kursów walutowych. Operacje tego banku na rynku walutowym zmieniają poziom rezerw oraz podaż waluty narodowej. Jeżeli zaistnieje nadmierny popyt na walutę krajową, to BC będzie za tę walutę kupował waluty obce. Spowoduje to:

• wzrost rezerw walutowych

• presję na rewaluację własnej waluty

• wzrost cen krajowych

• zwiększenie się ilości pieniądza w obiegu co wywoła presje inflacyjną i może spowodować stymulację wzrostu gospodarczego.

W przypadku nadmiernej podaży pieniądza krajowego występuje spadek kursu tego pieniądza względem innych walut, BC będzie skupował pieniądz krajowy za waluty obce, nastąpi:

• odpływ rezerw

• presja dewaluacyjna

• zmniejszenie podaży pieniądza krajowego

• zmniejszenie inflacji przez ograniczenie możliwości kredytowych => są to elementy strategii monetarnej państwa.

3. Instytucje niefinansowe - angażują się w rynek za pośrednictwem banków i są ich najważniejszymi klientami

.

Przyczyny prowadzenia przez nie operacji walutowych są dwie:

• dokonywanie inwestycji w innych krajach

• dokonywanie wymiany międzynarodowej denominowanej w wielu walutach

4. instytucje finansowe - firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze. Świadomie podejmują ryzyko kursowe w celu inwestowania swoich aktywów w instrumentach tych walut, które przynoszą największy dochód. W rynku tym uczestniczą za pośrednictwem banków

5. osoby fizyczne - przeprowadzają najczęściej operacje gotówkowe

kupując i sprzedając waluty na własne potrzeby.

6. maklerzy lub brokerzy - nie są aktywnymi uczestnikami tego rynku ale pośredniczą między rynkiem a bankami, koncentrują w swoich rękach najlepsze kursy kupna i sprzedaży walut i sprawiają, że rynek ten jest efektywny i elastyczny.

KURS WALUTOWY - cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie.

Może być to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty

obcej lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w jednostce

waluty obcej.

Kurs walutowy spełnia dwie funkcje:

1. informacyjną - informuje osoby prawne i fizyczne w danym kraju o cenie

walut obcych. Jest on wykorzystywany przez importerów i

eksporterów.

2. cenotwórczą - polega na przenoszeniu przez kursy walutowe

zagranicznego układu cen i zagranicznych relacji

cenowych na krajowy układ cen ze wszystkimi

konsekwencjami cenowymi z tym związanymi.

Podział kursów walutowych:

1. kryterium z punktu widzenia czasu funkcjonowania kursów

1'. Kurs wolnorynkowy - określany tylko przez popyt i podaż na waluty

obce na krajowym rynku walutowym. Występuje od 1919 - 1924 i od

1929-1933.

2'. Kurs czarnorynkowy - kurs ukształtowany przez nielegalne transakcje

kupna i sprzedaży walut. Występuje on w sytuacji gdy oficjalny kurs

walutowy ustalony jest na poziomie niezgodnym z układem popytu i

podaży na waluty obce i gdy występuje oficjalny zakaz handlu walutami.

3'. Kurs płynny zwany elastycznym - to kurs ustalony przez popyt i podaż

na waluty obce ale czasem korygowany przez władze walutowe danego

kraju, wtedy gdy oceniają one, że kurs ten odchyla się od pożądanego lub

optymalnego, wtedy najczęściej jest to interwencja dolarem

amerykańskim na rynku walutowym:

1. interwencje mające na celu ochronę interesów gospodarki narodowej - czyste manipulowanie kursem.

2. drugi sposób to interwencja polegająca na takim manipulowaniu kursem aby wywołać szkodliwe skutki - brudna manipulacja kursem (1973)

4'. Kurs stały krótkookresowy, pełzający - to kurs stały, który ulega

częstym zmianom najczęściej pod wpływem wyższego tempa inflacji

danego kraju w porównaniu z zagranicą (w Polsce w 1991)

5'. Kurs stały o szerokiej marży wahań wokół parytetu lub kursu

centralnego - ten kurs pozwala wyeliminować krótkookresowe lub

przejściowe zakłócenia w bilansie płatniczym (od 1949 - 1971). Kurs ten

nie podlegał zmianom w krótkim okresie czasu, często zmieniał się

również w średnim okresie. W długim okresie czasu mógł być on

zmieniany jeśli wymagał tego stan bilansu płatniczego lub występowała

trwała nierównowaga w bilansie.

6'. Kurs sztywny - to kurs niezmieniajac7y się w bardzo długim okresie

czasu, nawet wtedy, gdy wymaga tego sytuacja w bilansie płatniczym -

występuje odkąd obowiązuje euro.

WYKŁAD 12 07.01.2003

System wielodewizowy (połowa lat 70`) spowodowany:

• zmiana w układzie sił na świecie;

• zniesiono wymienialność $ na złoto (71`);

• płynne kursy walutowe (73`).

Wprowadzenie tego systemu było sposobem dostosowania międzynarodowego systemu walutowego oraz prywatnego systemu bankowego do zmieniających się warunków gospodarowania i zmiany układu sił na świecie.

System wielodewizowy (definicja):

• w wąskim znaczeniu - jest to wielość walut międzynarodowych;

• w szerokim znaczeniu - system składający się z różnych rodzajów walut międzynarodowych . Na nie składa się: złoto, waluty między., SDRy - prawa ciągnione - papierowe złoto.

O tworzeniu pieniądza międzynarodowym w systemie wielodewizowym decydują producenci i eksporterzy złota, władze pieniężne USA, władze pieniężne krajów, których wymienialne waluty znajdują się w obiegu międzynarodowego funduszu walutowego oraz rynki eurowalut nie podlegające kontroli narodowych władz walutowych.

4 typy walut:

• waluty rezerwowe - to te waluty, w których poszczególne kraje przechowują swoje waluty (złoto, waluty między.).

Na strukturę rezerw walutowych wpływają:

1/ systemy kursowe stosowane w danym kraju;

2/ handel zagraniczny z krajami o walutach rezerwowych;

3/ waluty używane w płatnościach z tytułu obsługi zadłużenia wewnętrznego.

• waluty interwencyjne - to te waluty, w których BC lub inne oficjalne instytucje monetarne przeprowadzają operacje na rynkach walutowych w celu niedopuszczenia do nadmiernych odchyleń kursu walut narodowych w stosunku do innych walut lub w celu uzyskania takiego poziomu kursu waluty narodowej, który byłby uznany za optymalny lub pożądany w danych warunkach rynkowych.

Interwencyjne i rezerwowe to te same waluty.

• waluty lokacyjne (inwestycyjne) - są to waluty, w których nie rezydenci utrzymują swoje należności i zobowiązania i w których dokonuje się emisji międzynarodowe obligacji i euroobligacji. ($, dolar Kanadyjski, funt brytyjski, frank szwajcarski, euro).

• waluty transakcyjne - te waluty, które występują w obrocie na rynkach ($ przewaga) walutowych i w których fakturowany jest eksport i import.

SDR-y → specjalne prawa ciągnienia zwane papierowym złotem; pojawiły się w `69 i różnie określana była jego wartość:

1/ wart. ta była określana w stosunku do wart. dolara ;

2/ stosowano również koszyk 16 walut;

3/ koszyk 5 walut ($, frank francuski, jen, marka, funt brytyjski).

BILANS PŁATNICZY - jest to usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonywane w określonym czasie między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi.

Bilans płatniczy obejmuje 2 rodzaje transakcji: odpłatne i nieodpłatne.

Do odpłatnych:

• kupno lub sprzedaż towaru lub usługi za gotówkę lub na kredyt;

• zamiana towaru lub usługi na inny towar lub usługę;

• wymiana, czyli zamiana jednego elementu finansowego na 2 elementy finansowe.

Do transakcji nieodpłatnych:

• nieodpłatne nabycie lub dostarczenie towaru (ew. usługi) np. paczki z zagr.

1. Bilans obrotów bieżących.

Obejmuje on wszelkie płatności z tytułu obrotu zewnętrznego w dziedzinie dóbr, usług i obsługi kapitału.

Składa się on z:

• bilansu handlowego - jest to zestawienie porównawcze wart. eksportu i importu dokonywanego w warunkach handlowych i niehandlowych. W bilansie handlowym pojawiają się obroty złotem niemonetarnym.

• bilansu usług - zestawienie płatności z tytułu obrotu usługami między danym krajem a zagranicą (czyli z tytułu transportu, ubezpieczenia, wpływy i wydatku z tyt. Obrotu osobowego, wpływy i wyd. z tytułu usług bankowych, telekom. pocztowych ).

• bilans procentów i dywidend - zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału obecnego (czyli dywidendy z lokat bezpośrednich, procenty z tyt. pożyczek, kredytów, lokat bankowych, czynszu z powodu posiadania nieruchomości lub z tyt. płacenia dzierżawy z danej nieruchomości).

Dolicza się tu czasem wydatki rządowe: z tytułu wojsk zagr., transakcje nieodpłatne - przepływy śr. pieniężnych powodujące powstawania dwustronnych zobowiązań: renty, stypendia, emerytury, transfery rządowe: składników dla organizacji międzynarodowych, nieodpłatne dostawy dóbr i usług w ramach pomocy gospodarczej, pomocy wojskowej lub reparacje wojenne.

2. Bilans obrotów kapitałowych.

Obejmuje on przepływy kapitału we wszystkich możliwych formach oraz transakcje równoważące bilans płatniczy

1/ kapitały krótkoterminowe czyli, przepływy kredytów, pożyczek i lokat o okresie wymagalności poniżej 1 roku czyli są to należności zobowiązania w postaci krótkoterminowych kredytów handlowych, zagranicznych weksel skarbowych oraz innych pap. wart. a także wkładów na rachunki bankowych.

2/ kapitały długoterminowe - przepływy kapitałów prywatnych w postaci lokat bezpośrednich, pośrednich oraz kredytów prywatnych, rządowych oraz organizacji międzynarodowych

3/ przepływy złota monetarnego i dewiz czyli transakcje BC mające na celu przywrócenie równowagi bilansu płatniczego.

PODSTAWOWE KATEGORIE RYNKU WALUTOWEGO

Waluty, które są przedmiotami obrotu na rynku walutowym to waluty bazowe i waluty notowane.

• Waluta bazowa jest walutą transakcji kupowaną lub sprzedawaną.

• Waluta notowana jest walutą transakcji, za który kupuje się lub sprzedaje walutę bazową. W notowaniu kursu walut rozpoznaje się, że występuje jako wielkość stała (albo 1 albo 100 albo 1000).

Waluta notowana jest wielkością, która zmienia się

Najczęściej walutą bazową jest dolar amerykański przede wszystkim, dlatego, że występuje on w charakterze w. przejścia czyli uczestniczy w znanej liczbie transakcji. Jest pośrednikiem przy zakupie innych walut.

Istnieją wyjątki od tego, że $ jest walutą bazową:

• transakcje $ - funt brytyjski,

• transakcje $ - funt irlandzki,

• transakcje $ - ecu (euro),

• gdy transakcje $ - dolar kanadyjski zawierany na rynkach am. północnej,

• wszystkie transakcje gdy nie występuje dolar.

2. KATEGORIE RYNKU WALUTOWEGO

• Notowania zwyczajne (bezpośrednie) to takie, w których waluta zagraniczna uznawana jest za walutę bazową a waluta krajowa za walutę notowaną.

• Notowania odwrotne (pośrednie) to takie gdzie waluta krajowa jest uznawana za walutę bazową a waluta zagraniczna za walutę ustawową (np. kurs funta w stos. do innych, funt irlandzki w stos. do innych).

W USA zwykłe i odwrotne.

Jak są podawane ceny na rynku walutowym?

W sposób widełkowym (1 wartość - kurs kupna, 2 wartość - kurs sprzedaży; reguła 5-ciu cyfr).

Pozycja walutowa- zestawienie zależności i zobowiązań wyrażone w walutach obcych bez względu na termin realizacji transakcji.

pozycja dla pojedynczej waluty,

pozycja maksymalna dla wszystkich walut,

pozycja globalna

• Jeśli wart. należności = wart. zobowiązania to wówczas mamy do czynienia z poz. domkniętą, zamkniętą, zerową lub zrównoważoną.

• Jeśli wart. należności ≠ wart. zobowowiązania, to pozycja otwarta.

• Jeżeli wart. należności > wart. zobowiązania to pozycja otwarta długa.

• Jeżeli wart. należności < wart. zobowiązania to pozycja otwarta krótka.

Długa pozycja walutowa zwana również dodatnią lub na zwyżkę lub na nadmierny zakup występuje wtedy, gdy należności w danej walucie przewyższają zobowiązania tej walucie zysk dewizowy w tym przypadku wystąpi wtedy, gdy wystąpi wzrost kursu waluty obecnej w stos. do waluty krajowej. Natomiast strata dewizowa w poz. długiej wystąpi, gdy nastąpi spadek kursu waluty obcej w stos. do waluty krajowej.

Pozycja walutowa krótka (ujemna, na zniżkę, na ujemne aktywa netto, na nadmierną sprzedaż) występuje wówczas, gdy zobowiązania przewyższają należności w danej walucie. Zysk dewizowy wystąpi wówczas, gdy kurs walutowy wyrażony w walucie krajowej spadnie. Wówczas spadnie wartość zobowiązań w walucie krajowej. Strata dewizowa nastąpi wówczas, gdy kurs waluty obcej wzrośnie w stosunku do waluty krajowej.

Pozycja walutowa maksymalna- suma wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich lub krótkich. Natomiast pozycja walutowa globalna to suma pozycji długich pomniejszona o sumy pozycji krótkich.

Rodzaje transakcji walutowych:

• transakcje tradycyjne:

• Transakcje natychmiastowe - polegają one na ustaleniu kursu kupna- sprzedaży kursu X za walutę Y, w momencie zawarcia umowy i jednoczesnym zobowiązaniu stron umowy, że waluty będące przedmiotem transakcji będą dostarczone w ciągu 2 dni roboczych. Za dzień roboczy rozumie się dzień, który jest dniem pracy w obydwu krajach transakcji.

Szczególną formą transakcji natychmiastowych są takie transakcje, w których strony ustalają następny dzień roboczy jako termin dostawy walut lub transfer walut lub także gdzie transfer występuje w tym samym dniu, w którym zawarto transakcje.

• Transakcje terminowe- polegają na sprzedaży waluty X za walutę Y przy założeniu, że dostawa waluty nastąpi w ściśle określonym momencie w przyszłości. Ustalanie kursu terminowego następuje w momencie podpisanie kontraktu, a transakcje te dotyczą zwykle równych odcinków czasowych. Coraz częściej pojawiają się transakcje terminowe o nieregularnych odcinkach czasowych wybieranych przez

Podstawą do określenia dnia dostawy lub odbioru waluty jest wyznaczenie dnia w którym nastąpiłby transport waluty gdyby była to transakcja natychmiastowa ze spot datą.

• Transakcje SWAP-owe - transakcje zwrotnej zmiany waluty. Transakcje tego typu polegają na kupnie (sprzedaży) waluty X za walutę Y z określonym terminem odbioru i jednoczesnym sprzedaży (kupnie) tej samej ilości waluty X za walutę Y tylko w późniejszym terminie dostawy lub odbioru.

Najbardziej powszechną formą takiej transakcji jest połączenie transakcji natychmiastowej z transakcją terminową. Inną odmianą tej transakcji jest podwójna transakcja terminowa. Rzadko- overnight, tomnext.

• transakcje nowe:

• Transakcje futures- warunkowe transakcje przyszłościowe. Twórcą był żyd polski Leo Melaned. Sens operacji tego typu jest zbliżony do operacji terminowych. Operacje futures polegają na tym, że kupujemy lub sprzedajemy waluty X za waluty Y, a kurs transakcji zostaje ustalony w dniu jej zawarcia. Natomiast dostawa waluty następuje w określonym terminie w przyszłości.

Czym różnią się transakcje terminowe?

Futures- umowa jest zawierana między nabywcą, a sprzedającym, a strony umowy zobowiązane są wobec izby cleaingowej giełdy futures na której został zawarty kontrakt. Izba cleaingowa jest gwarantem wykonania umowy.

2 element różniący- transakcje futures mogą być realizowane w dwojaki sposób:

I fizyczna dostawa walut w określonym momencie w przyszłości (1-15%)

II wyrównanie pozycji walutowych wobec izby cleaingowe przed nominalnym terminem realizacji transakcji. Wyrównanie pozycji polega na zawarciu transakcji odwrotnej wobec tej, która została wcześniej dokonana.

Przedmiot transakcji- waluta i kontrakt na walutę, na ten sam termin jak termin zawarcia umowy podstawowej.

Przy terminowych- tylko fizyczna dostawa waluty na określenie terminu.

• Transakcje kombinowane (terminowe połączone z opcjami)

• Opcje

WYKŁAD 14.I.2003

PODATKI -są to nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne o charakterze ogólnym. Nakładane jednostronnie przez związek publiczno -prawny najczęściej państwo bądź samorządy, związki.

Cechy podatków: z definicji

• Nieodpłatność- przedmiot, który uiścił podatek nie może rościć sobie wzajemnego świadczenia ze strony nakładającego podatek.

Wpływy z podatków powiększają kwotę dochodów państwa.

Odpłatne- tylko ogólnospołeczne

• Przymusowość- polega na tym, że obowiązek świadczenia podatku może być wyegzekwowany przez organ administracji finansowej państwa. W tym przypadku przewiduje się tak zwany tryb egzekucyjny.

• Bezzwrotność- uiszczony podatek nie podlega zwrotowi z wyjątkiem nieprawidłowości obliczonej lub nałożonej ( obliczonej) niezgodnie z obowiązującymi przepisami.

• Jednostronność- jest on ustalony i nakładany jednostronnie przez centralne i terenowe organy stanowiące.

Podstawą opodatkowania jest konkretny przedmiot najczęściej dochód. Stawki podatkowe dzielą się na 2 grupy: na stałe i zmienne stawki podatkowe.

Stałe stawki- kwota podatku rośnie lub maleje proporcjonalnie do zmian wielkości podstawy opodatkowania.

Stawki zmienne dzielą się na:

stawki proregresywne- wysokość podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania, natomiast maksymalna stawka skali nie może przekroczyć 100%, ponieważ zniknie wtedy podstawa opodatkowania

stawki regresywne- maleją one w miarę wzrostu podstaw opodatkowania

stawki degresywne- są one szczególną odmianą stawek progresywnych. Wtedy wielkości obciążenia podatkowego wzrasta w miarę wzrostu najniższych podstaw opodatkowania, lecz przy pewnym stosunkowo niskim poziomie podstawy, obciążenie podatkowe osiąga stałą wysokość i staje się proporcjonalne.

Termin płatności podatków:

• określony dwojako:

*można go ustalić na z góry określony dzień, okres lub może się on wiązać z zaistnieniem określonego faktu lub zdarzenia, którego z góry nie można przewidzieć.

Warunki płatności podatków dotyczą trybu uiszczenia świadczenia podatkowego oraz form i sposobów zapłaty. Jeśli przedmiotem opodatkowania są zdarzenia lub zjawiska jednorazowe to podatek jest płatny każdorazowo, gdy one występują.

Gdy przedmiotem opodatkowania są przedmioty powtarzające się lub mające charakter ciągły to zapłata podatków dokonywana jest okresowo.

Zwolnienia i ulgi podatkowe.

Są one związane przede wszystkim z sytuacją osobistą płatnika podatku oraz z jego sytuacją ekonomiczną.

Niektóre z nich mają charakter indywidualny, a niektóre ogólny.

• zwolnienia i ulgi podmiotowe- polegają na wyłączeniu spod opodatkowania określonych osób

• zwolnienia i ulgi przedmiotowe- są wyrazem preferencji gospodarczych państwa i sposobem zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu.

Ogół podatków płaconych w danym kraju tworzy tak zwany system podatkowy.

Funkcje podatków:

Funkcja fiskalna- najstarsza funkcja podatków. Podatki stanowią podstawowe źródło dochodów budżetowych państwa. Wpływy z podatków stanowią ok. 90% dochodów budżetowych państwa.

Funkcja redystrybucyjna- polega na tym, że dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami, a związkami publiczno-prawnymi. Zakres redystrybucji podatków zależy od struktury gospodarczej. Jest tym szerszy im więcej sektorów występuje w danej gospodarce.

Funkcja stymulacyjna- ma ona charakter uniwersalny i stymulacja może polegać na wprowadzeniu określonego podatku, na różnicowaniu stawek podatkowych na stosowaniu zniżek, ulg i zwolnień podatkowych.

Rozróżnia się stymulacje:

gospodarczą polega na oddziaływaniu na struktury gospodarki narodowej wpływa na kierunki i lokalizację działalności gospodarczej na kształtowanie akumulacji i konsumpcji.

pozagospodarczą- to stosowanie sankcji lub ochrony wobec określonych grup ludzkości, preferencji wobec określonej działalności rzemieślniczej bądź artystycznej.

Podział podatków:

• Kryterium przedmiotowe:

• Podatki przychodowe- pobiera się je od przychodów osiąganych przez podmioty w wyniku prowadzonej przez nich działalności na ogół są one pobierane w momencie osiągania tych przychodów, niezależnie od kosztów osiągniętych przychodów. Są one na ogół podatkami stosunkowo prostymi i łatwymi w pomiarze.

Nie potrzebują rozbudowanej rachunkowości oraz ewidencji i w podmiotach osiągających przychody. Nie wymagają rozbudowanego sprawnego aparatu podatkowego.

• Podatki dochodowe- pobierane od dochodów osiąganych przez podmioty w wyniku prowadzonej przez nie działalności z tym, że dochody traktuje się jako przychody pomniejszone o koszty ich uzyskania. Są one znacznie trudniejsze do zastosowania, ponieważ należy nie tylko zdefiniować dokładnie przychody, ale określić, które koszty są kosztami uzyskania przychodów, a które nie. Podatki te wymagają rozbudowanego rachunku i ewidencji w podmiocie osiągających dochody oraz sprawnego aparatu podatkowego.

• Podatki majątkowe są wymieniane od wartości majątku, najczęściej nieruchomości.

Podatki majątkowe realne, które w rezultacie ich pobierania zmniejszają substencje majątkowe podatnika i podatki majątkowe nominalne, które nawiązują do wartości majątku, lecz ich pobór nie zmniejsza substencji majątkowej podatnika, gdyż następuje albo z pożytków, jakie majątek przynosi albo z innych źródeł.

Skrajne podatki majątkowe mają postać częściowej konfiskaty.

Wśród podatków majątkowych wyróżnia się:

-podatek od stanu majątku lub posiadania

-podatek zmiany praw majątkowych (spadki, darowizny, przeniesienia)

-podatki przyrostu majątku

Podatek konsumpcyjny- stosuje się go w przypadku wypłat (wydatków)

Poniesionych przez gospodarstwa domowe jako finalnych odbiorców dóbr i usług, niezależnie od tego, kto przekazuje należności podatkowe

*podatki obrotowe o różnej konstrukcji (jedno- wielofazowe)

*podatek od wartości dodanej, VAT

Specyficzny rodzaj podatku konsumpcyjnego to AKCYZA- podatek nakładany na towary powszechnego spożycia ludności ( sól, alkohol, itp.). Składa się na towary, na których produkcje posiadała w przeszłości monopol władze państwowe.

• Kryterium z punktu widzenia tego, kto ponosi ciężar podatku

• podatki bezpośrednie- ich ciężar ponosi bezpośrednio podmiot, na który podatek został nałożony. Podatki te obciążają bezpośrednio dochód lub majątek podatnika.

• podatki pośrednie - podatki, których ciężar nie jest ponoszony przez tych, na których podatek został nałożony, lecz przez osoby trzecie.

Podmioty, które występują w trakcie płacenia podatków są pośrednikami pomiędzy własnością publiczną, a tym, który rzeczywiście ponosi ciężar podatkowy.

Zjawisko przerzucalności podatkowej.

• Kryterium z punktu widzenia podmiotu czynnego, czyli tego, który nakłada podatek i na rzecz, którego podatek jest płacony.

• podatki państwowe

- podatki samorządowe

• podatki na rzecz kościołów i związków wyznaniowych

• podatki na rzecz innych związków publiczno- prawnych o ile mają władztwo podatkowe

• Kryterium według tak zwanego podmiotu biernego, podmiotu, na który nakładane są podatki:

• podatek od podmiotów gospodarczych

• podatek od gospodarstw domowych

Przerzucalność- wszystkie podatki są przerzucalne, lecz łatwiej przerzucać

Przerzucalność rzeczywista- dokonuje się na rynku i z inicjatywy podmiotu, na który podatek został nałożony. Występuje wtedy zmiana warunków wymiany rynkowej (płac, cen, czynszów, procesów, itp.)

Przerzucalność pozorna- można ją odnieść do podmiotu konsumpcyjnego pobieranego nie w momencie wydatkowania środków przez konsumenta, ale w zależności od przyjętego rozwiązania od producenta lub kupca w momencie uzyskiwania od nich przychodów pieniężnych.

Przerzucalność w przód- występuje wówczas, gdy podmiot, na który został nałożony podatek przerzuca ciężar tego podatku na swoich odbiorców podnosząc ceny sprzedawanych przez siebie wyrobów. W ostateczności konsument płaci podatek.

Przerzucalność wstecz- polega na próbach obniżenia kosztów działalności podatnika przez obniżenie płac, cen nabywanych surowców lub obniżkę zużycia energii, paliwa, itp..

Przerzucalność podatkowa dokonywana jest przez zastosowanie mechanizmów rynkowych, czyli ma charakter ekonomiczny. Jeżeli mechanizmy rynkowe nie dają szansy na złagodzenie ciężarów podatkowych to podatnik będzie uciekał od płacenia podatków. Ucieczka ta może mieć charakter unikania płacenia podatków lub oszustw podatkowych. Unikanie to świadome powstrzymywanie się przed dokonaniem czynności wywołujących powstanie zobowiązania podatkowego lub też wyszukiwanie w przepisach podatkowych.

Oszustwa podatkowe mogą mieć postać zatajeń materialnych, czyli postać ukrywania przedmiotów podlegających opodatkowaniu, zatajeń rachunkowych (podwójna rachunkowość), fałszywych kwalifikacji (polega na ukrywaniu rzeczywistej sytuacji podatnika przez określenie fikcyjnej sytuacji prawnej, podstawienie osób, zmianę treści operacji finansowej).

Opłaty publiczne różnią się one od podatków tym, że są świadczeniami odpłatnymi. Wnoszone są one w związku i niejako w zamian za usługi publiczne i czynności urzędowe. Tylko w niektórych przypadkach jest to odpłatność ekwiwalentna, czyli na zasadzie wzajemności. Najczęściej wniesienie tej opłaty stanowi warunek konieczny, aby skorzystać z usługi rządowej.

Klasyfikacja:

• Kryterium przedmiotowe:

1. a) opłaty za czynności organów administracji rządowej i samorządowej:

• opłaty administracyjne i sądowe:

*sądowe- pobierane przez sądy za wymierne czynności tych sądów

*administracyjne- pobierane przez organy administracyjne państwowej lub samorządowej za wykonywane przez nie czynności

b) opłaty ogólne i szczegółowe

*ogólne- pobieranie na jednakowych zunifikowanych zasadach w całym kraju

*szczegółowe- odnoszą się do poszczególnych ministerstw działów administracji rządowej np. opłaty konsularne, skarbowe

1. opłaty osobiste i rzeczowe

• osobiste odnoszą się do stanu osobistego osób wnoszących te opłaty.

2. Opłaty za usługi podmiotów gospodarki publicznej (opłaty za usługę komunikacji miejskiej, publiczną służbę zdrowia czy publicznych przedszkoli).

3. Opłaty za korzystanie z dóbr objętych szczególną ochroną (tzw. podatki środowiskowe) np. taksa klimatyczna.

4. Opłaty czyli dopłaty- są to opłaty pobierane przez organy państwowe lub samorządowe od podmiotów odnoszących szczególne korzyści gospodarcze, polegające na zwiększaniu dochodów względnie podniesieniu wartości rynkowej ich majątku w przypadku realizowania przez te organy inwestycji ułatwiających działalność podatkową.

WYKŁAD 14 21.01.2003

BUDŻET

Budżet - roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa lub gminy za okres roku kalendarzowego. Jest on tworzony na podstawie ustawy budżetowej, a uchwalany przez Sejm w postaci ustawy budżetowej. Jeśli Rada Ministrów nie może przedłożyć projektu całej ustawy budżetowej, to ma obowiązek przedłożenia tzw. prowizorium budżetowego (tylko za pewien odcinek czasu).

CECHY BUDŻETU

1. Jest to fundusz scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań;

2. Gromadzenie środków budżetowych odbywa się z reguły w sposób przymusowy a wynika to z atrybutów władzy;

3. Proces gromadzenia i rozdzielania środków implikowany jest przez zasady ustrojowo-konstytucyjne;

4. Proces ten ma charakter nie tylko ekonomiczny, ale również społeczny;

5. Środki gromadzone w budżecie są bezzwrotne;

6. Budżet dotyczy zawsze przyszłości, dlatego też jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry określony czas;

7. Cechuje go specjalizacja polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

8. Budżet tworzy strumień dochodów i wydatków;

9. Strumieniowy charakter budżetu oznacza konieczność egzekwowania w danym okresie dochodów i obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed zakończeniem okresu budżetowego;

10. Budżet jest jednym z elementów oceny finansowej działalności państwa.

FUNKCJE BUDŻETU

Funkcje ekonomiczne

• Funkcja redystrybucyjna- budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. A działalność ta polega na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce.

• Funkcja fiskalna- wiąże się bezpośrednio z funkcją redystrybucyjną a polega ona na przejmowaniu na rzecz państwa określonych dochodów oraz dzieleniu zespołów pieniężnych.

• Funkcja alokacyjna- związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i społecznych.

• Funkcja stabilizacyjna (wyrównawcza)- polega na wykorzystywaniu budżetu jako narzędzia do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

• Funkcja bodźcowa (stymulacyjna)- jest to negatywna funkcja stymulacyjna w stosunku do podmiotów.

BUDOWA BUDŻETU

Do sporządzania planu budżetowego i jego realizacji dochody i wydatki muszą zostać sklasyfikowane. Stosuje się w budżecie 4 przekroje dochodów i wydatków:

1. Części budżetu - reprezentują one podmiotowy układ budżetu, swoje części posiadają naczelne organy administracji państwowej, np.; obsługa długu publicznego, rezerwy ogólne, subwencje, obsługa zadłużenia zewnętrznego.

2. Działy budżetu - reprezentują one funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych. Analiza budżetu w przekroju działowym umożliwia ocenę stopnia zaangażowania środków budżetowych w realizacji funkcji państwa.

3. Rozdziały - stanowią one pogłębienie klasyfikacji działowej, np. poszczególne szpitale.

4. Paragrafy - treścią paragrafów są rodzaje dochodów i wydatków budżetowych; rodzaje podatków; cła; opłaty; zysk Banku Centralnego; pożyczki zagraniczne i krajowe; wydatki w ujęciu podmiotowym, przedmiotowym i dotacje.

Dochód - dochody budżetu to środki pieniężne pobierane bezzwrotnie przez państwo lub gminę od podmiotów gospodarczych i osób fizycznych oraz budżety państwa lub gminy na sfinansowanie wydatków związanych z realizacją ich zadań.

Wyróżniamy dochody:

• krajowe; zagraniczne

• podatkowe; niepodatkowe (cła, dywidendy, kary, grzywny, opłaty skarbowe, przychody ze sprzedaży, dzierżawy lub najmu, składniki majątku, odsetki od pożyczek i lokat); bieżące; majątkowe.

Wydatki - są to środki przekazywane z budżetu na realizację zadań państwa lub gminy. Nie zalicza się do wydatków budżetowych środków wypłacanych z budżetu na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Nie jest wydatkiem budżetowym przekazanie pieniędzy dysponentom szczebla niższego szczebla. Wydatek budżetowy uznaje się za dokonany z chwilą dokonania przelewu rachunku bankowego lub wypłaty z kasy jednostki budżetowej. Wydatki budżetowe można pogrupować na:

• wydatki bieżące - bieżące funkcjonowanie jednostek sfery budżetowej, np. wydatki na obsługę zobowiązań Skarbu Państwa;

• wydatki majątkowe - przeznaczone na finansowanie inwestycji, zwiększenia kapitału własnego instytucji finansowych oraz udziały w spółkach Skarbu Państwa.

Pozostałe pozycje w budżecie

• Nadwyżka budżetowa;

• Deficyt budżetowy;

• Przychody i rozchody związane z kredytami;

• Wpływy ze sprzedaży państwowych papierów wartościowych.

Ze względów organizacyjnych wyodrębnia się 4 formy gospodarki budżetowej:

• Państwowe jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu a dochody tych jednostek są automatycznie dochodami budżetu, Państwowe jednostki budżetowe tworzone są w takich dziedzinach, gdzie wydatki są niewspółmiernie wysokie w stosunku do realizowanych dochodów. Tworzenie i likwidacja jednostek budżetowych leży w kwestii dysponentów części budżetu.

• Zakłady budżetowe tworzone są w tych dziedzinach sektora publicznego, w których istnieje możliwość pełnej lub częściowej odpłatności za świadczone usługi. Zakład budżetowy pokrywa swoje wydatki z uzyskiwanych dochodów. Daje to możliwość wprowadzenia elementu motywacyjnego w jego działalność. Mają one możliwość zachowania wypracowanych środków i przekazania ich na następny okres.

• Gospodarstwa pomocnicze przy państwowych jednostkach budżetowych - są wyodrębnione organizacyjnie i podmiotowo z jednostek budżetowych. Celem takiego wyodrębniania jest łagodzenie rygorów budżetowych szczególnie wtedy gdy pewien wycinek działalności jednostki budżetowej można oprzeć na zasadach samofinansowania, co pozwala odciążyć środki budżetowe, np., warsztaty, stołówki, hotele pracownicze.

• Środki specjalne tworzone przy panstwowe jednostki budżetowe- wyodrębnione są z jednostek budżetowych pod względem finansowym, są to np., rachunki, na których gromadzi się środki z opłat za korzystanie z placówek organizacyjno-wychowawczych, sal, urządzeń, są to opłaty za usługi medyczne oraz ze sprzedaży przedmiotów pochodzących z przestępstw celnych i dewizowych.

Dysponenci środków budżetowych

Nazywamy nimi jednostki upoważnione do wykonywania wydatków budżetowych oraz do przekazywania środków budżetowych podległym jednostkom. Wyróżnia się 3 stopnie dysponentów środków budżetowych.

• I państwowe jednostki budżetowe posiadające swoje części w budżecie lub inne jednostki organizacyjne, którym minister finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego;

• II państwowe jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym;

• III państwowe jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym lub dysponentom II stopnia, które nie mają prawa przekazywania otrzymanych środków budżetowych.

Wykonanie budżetu

To realizacja dochodów i wydatków budżetów przez wszystkich dysponentów środków budżetowych. Przez wykonanie budżetu rozumie się gromadzenie dochodów i wykonanie wydatków przed jednostki budżetowe:

• uruchamianie środków budżetowych;

• rozliczenia z gminami;

• dokonywanie zmian w planach finansowych;

• prowadzenie ewidencji i sporządzanie sprawozdawczości budżetowej;

• dysponowanie rezerwami budżetowymi;

• pozyskiwanie środków na sfinansowanie deficytu budżetowego;

• lokowanie planowanych wydatków budżetowych.

1

2

---