Alergia oddechowa to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na substancję, która zazwyczaj nie jest szkodliwa dla zdrowych ludzi. U podłoża tej grupy schorzeń leżą czynniki genetyczne. Alergia może wystąpić i zniknąć w dowolnym momencie, chociaż zachorowania po 40 roku życia zdarzają się stosunkowo rzadko. Postać alergii klasyfikuje się na podstawie narządów, na których występuje oraz substancji je wywołujących: Alergie skórne: kontaktowe i atopowe zapalenia skóry, pokrzywka - występują na skutek kontaktu
z czynnikiem uczulającym: może być to pokarm, pyłki kwiatów, leki, alergeny zwierzęce
a nawet światło lub stres. Alergie oddechowe: katar sienny, astma. W przypadku tych schorzeń czynniki uczulające wdychane są przez chorego: należą do nich unoszące się
w powietrzu pyłki roślin, kurz, pleśń, zarodniki grzybów, roztocza. Objawy: kichanie, kaszel, katar, trudności w oddychaniu, podrażnienie spojówek i błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Z dolegliwościami należy zgłosić się do lekarza alergologa, internisty lub lekarza rodzinnego

Objawy

Kichanie, kaszel, katar, trudności w oddychaniu, podrażnienie spojówek i błon śluzowych jamy ustnej i gardła.

Leczenie

Kuracja środkami przeciwhistaminowymi. W przypadkach ciężkich kromoglikan lub nedokromil sodu. Niekiedy stosowane są kortykosetoridy w postaci aerozolu donosowego lub doustnie

Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry jest to zespół objawów skórnych o charakterze zapalnym, które związane są z genetycznie uwarunkowanym niedorozwojem bariery skórnej
i nadwrażliwością miejscową.

Atopowe zapalenie skóry wyróżnia się zmianami wypryskowymi z silnie zaznaczonym świądem. Towarzyszy jej lichenizacja, czyli zgrubienie i szorstkość długotrwale zmienionej zapalnie i drapanej skóry. Choroba ma przewlekły charakter. Rozpoczyna się zazwyczaj
w dzieciństwie, ale istnieją przypadki wystąpienia pierwszych objawów u osób dorosłych. Choroba często nawraca, choć ma tendencje do wygasania wraz z wiekiem.

Wśród przyczyn atopowego zapalenia skóry wymienia się, poza czynnikami genetycznymi, atopię oraz zaburzenia mechanizmów odpornościowych w skórze związanych z defektem limfocytów T. Czynniki genetyczne odgrywają kluczową rolę w występowaniu AZS. Jednak dziedziczenie ma charakter wielogenowy i do dziś nie udało się do końca poznać mechanizmu powstawania objawów. Jednak pewne jest, że dziecko rodziców chorych na AZS jest bardziej narażone na to schorzenie.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Udowodniono związek między pewnymi substancjami a ryzykiem wystąpienia zmian wypryskowych u chorych na atopowe zapalenie skóry. Pacjenci po ekspozycji na dany alergen częściej doświadczają nawrotów choroby lub nasilenia objawów. Do alergenów najczęściej wiązanych z tą chorobą należą alergeny wziewne (pyłki, kurz, roztocza), pokarmy, antygeny bakteryjne, grzybicze (niektóre drożdżaki) i wirusowe. Istnieją również tak zwane autoantygeny, czyli białka własne organizmu, przeciw którym powstają przeciwciała
i dochodzi do reakcji alergicznej.

Wśród czynników nasilających warto wymienić nagłe zmiany temperatury otoczenia, zbyt częste mycie w wysuszających skórę detergentach i mydłach, małą wilgotność powietrza, zakażenie skóry gronkowcem złocistym. Istnieję związek między wystąpieniem objawów
a noszeniem wełnianych swetrów, co ma związek z obecnością lanoliny w owczej wełnie. Nie do przeoczenia wydaje się również fakt, że stres wyraźnie nasila świąd i zmiany skórne
u chorych na atopowe zapalenie skóry.

Objawy i przebieg atopowego zapalenia skóry

W atopowym zapaleniu skóry zmiany skórne mają charakter wyprysków i silną tendencje do lichenizacja. Wykwity skórne są charakterystycznie umiejscowione - w zgięciach łokciowych i podkolanowych oraz na twarzy i szyi.

Dodatkowo włosy zazwyczaj są suche i łamliwe a paznokcie wyglądają jak polakierowanie (chorzy drapią się używając płytki paznokciowej i grzbietowej strony dłoni zamiast ostrych końców paznokci, by uniknąć widocznych śladów i ran). Zmianom skórnym towarzyszy,
w różnym stopniu, ale zawsze silny świąd, który jest najbardziej dokuczliwym objawem. Może dojść do powiększenia węzłów chłonnych, ale tylko w przypadku, gdy świąd jest bardzo silny a zmiany na skórze liczne, często w postaci uogólnionej.

Zmiany mogą ulec uogólnieniu. W takiej sytuacji może dojść do powstania zmian skórnych
w okolicy sromu, pod pachami, na pośladkach i w pachwinach. Lichenizacja tych okolic jest trudna do wyleczenia i może dojść do nieodwracalnych zmian.

Przebieg atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry zwykle rozpoczyna się przed 5 rokiem życia dziecka a pierwsze objawy mogą pojawić się już w 3 miesiącu życia. Zaostrzenia choroby pojawiają się zazwyczaj na wiosnę i na jesieni a poprawa następuje w lecie i przy zmianie miejsca pobytu.

W pierwszej fazie choroby - niemowlęcej, do 2 roku życia - zmiany skórne maja ostry charakter, dominują objawy wysiękowe, pojawiają się nawarstwione strupy. Wykwity często pojawiają się na twarzy i głowie.

W fazie dziecięcej - do 12 roku życia - zmiany przybierają charakter grudek wysiękowych, następuje złuszczanie skóry dłoni i stóp a wypryski pojawiają się na nadgarstkach, karku
i w zgięciach łokciowych oraz kolanowych. Choroba przebiega z mniej gwałtowny sposób, niż w poprzedniej fazie.

U dorosłych chorych dominuje tendencja do lichenizacja a choroba częściej zajmuje grzbiety rąk. Zmiany mają bardziej przewlekły charakter.

W najcięższych przypadkach może dojść do erytrodermii, czyli zajęcia całej skóry przez chorobę oraz do wystąpienia objawów depresji lub zaćmy.

Rozpoznanie i leczenie atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą o niejednorodnym przebiegu i często rozpoznanie nastręcza rozmaitych problemów. Dlatego też opracowano kryteria, które mają ułatwić postawienie diagnozy. Podzielono je na kryteria większe oraz mniejsze. Obecność 3 z 4 kryteriów większych pozwala na rozpoznanie choroby. Obecność kryteriów mniejszych zwiększa prawdopodobieństwo diagnozy.

Do kryteriów większych należy nasilony świąd, typowe umiejscowienie, przewlekły
i nawrotowy charakter choroby oraz występowanie podobnych chorób u innych członków rodziny.

Wśród kryteriów mniejszych uwzględniona została suchość skóry, rogowacenie przymieszkowe, odczyny skórne po kontakcie z alergenem, wczesny początek choroby, podwyższone stężenie IgE we krwi, nietolerancja wełny, zaostrzenie objawów w wyniku stresu oraz biały dermografizm.

Poszukuje się również alergenów wywołujących za pomocą testów skórnych. Określa się poziom IgE w surowicy krwi, który w 50% koreluje z przebiegiem choroby. Niestety
w większości przypadków nie udaje się zidentyfikować konkretnego alergenu.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Pierwszym etapem leczenia atopowego zapalenia skóry jest możliwe unikanie czynników wywołujących lub nasilających objawy kliniczne. Bardzo istotne jest natłuszczanie skóry po każdej kąpieli, łagodne osuszanie i unikanie przesuszenia lub innego podrażnienia. Produkty nawilżające należy nakładać co najmniej dwa razy dziennie. Na rynku istnieją liczne preparaty do pielęgnacji skóry atopowej dostępne w aptekach bez recepty.

W przypadku zapalenia skóry, zakażenia lub świądu stosuje się maści
z glikokortykosteroidami oraz doustne leki antyhistaminowe. Możliwe jest też podawanie łagodnych leków uspokajających w celu likwidacji świądu. Gdy nastąpi zakażenie, konieczna jest antybiotykoterapia.

Gdy zmiany długo się utrzymują lub są bardzo nasilone, rozważa się podanie okresowe steroidów doustnie lub inne leki hamujące odpowiedź układu odpornościowego. Stosuje się też fototerapię.

Powikłaniem atopowego zapalenia skóry mogą być groźne choroby oczu o podłożu atopowym oraz ciężkie, wirusowe lub bakteryjne zakażenia skóry.

Liszaj zwykły przewlekły

Liszaj zwykły przewlekły to inaczej neurodermit ograniczony. Ze względu na podobny mechanizm powstawania oraz charakterystyczne dla atopowego zapalenia skóry zjawiska immunologiczne, jest uważany za poronną (czyli łagodną, nie tak intensywnie objawowo przebiegającą) postać atopowego zapalenia skóry.

Tu, podobnie jak w atopowym zapaleniu skóry, znaczenie ma czynnik psychiczny. Stres nasila objawy. Obniżony jest próg odczuwania świądu. Na skórze pojawiają się brunatno-czerwone ogniska pokryte złuszczającym się, pogrubiałym naskórkiem. Nie są zbyt dobrze odgraniczone od otoczenia. Zmiany często pojawiają się w miejscach narażonych na ucisk, na przykład na karku, łokciach, narządach płciowych i wyprostnych powierzchniach podudzi. Świąd nasila się w stresie.

Rozpoznanie stawia się a podstawie objawów klinicznych. W leczeniu stosuje się maści
z glikokortykosteroidami oraz leki redukujące, miedzy innymi dziegcie. Doustnie podaje się leki przeciwhistaminowe oraz leki uspokajające w celu zmniejszenia odczuwania dokuczliwego świądu.

Świerzbiączka guzkowa Hyde

Świerzbiączka guzkowa Hyde jest to prawdopodobnie nasilona forma neurodermitu ograniczonego. Zmiany mają charakter guzkowy, są rozsiane.

Świąd towarzyszący wykwitom jest wybitnie nasilony, co prowadzi do uporczywego drapania. W części przypadków stwierdza się podwyższony poziom IgE. Jednak najważniejszy wydaje się związek z układem nerwowym i stresem. Nerwowe sytuacje bardzo nasilają i tak mocno wyrażone objawy, głównie świąd. Zdarza się, że nasilenie objawów prowadzi do prób samobójczych i koniecznej opieki ze strony lekarza psychiatry.

Leczenie świerzbiączki opiera się na stosowaniu leków neuroleptycznych (odmiany leków stosowanych w psychiatrii i neurologii) oraz na podawaniu silnie działających steroidów, czasem wstrzykiwanych do ognisk chorobowych. Czasem ulgę przynosi zabieg krioterapii lub laseroterapii.

Alergie pokarmowe

Nieżyt nosa, biegunki, wymioty, obrzęki krtani, objawy astmatyczne, zmiany skórne
w postaci wyprysku lub pokrzywki mogą być reakcjami alergicznymi.

Problem alergii pokarmowych dotyczy coraz większej liczby osób, zarówno dzieci, jak
i dorosłych. Poszerza się również gama substancji powodujących różnego rodzaju uczulenia, czyli alergenów (antygenów). Organizm człowieka traktuje je jako ciało obce, przed którym broni się wytwarzaniem przeciwciał rozpoznawanych jako reakcje alergiczne. Reakcje alergiczne na żywność są zróżnicowane i zależą nie tylko od rodzaju alergenu, ale również od osobniczej reakcji organizmu na antygen.

Co uczula?

Najczęstszym alergenem jest białko: mleka krowiego, jaja kurzego, ryb, mięsa, soi oraz białka niektórych warzyw i owoców (głównie fasola, groszek, pomidory, cytrusy i banany).

• Alergia na białko mleka krowiego dotyczy głównie dzieci i ujawnia się wtedy, gdy mleko matki jest zastępowane lub nawet tylko uzupełniane mieszankami sztucznymi. Główne objawy tego rodzaju alergii u niemowląt to ulewania, wymioty, kolka brzuszna, biegunka, zmiany skórne (głównie na policzkach, tzw. lakierowane rumieńce). Rzadziej występuje sapka, przeziębienia, zmiany w oskrzelach.

• Bardzo podobne objawy występują u dzieci, karmionych mieszankami na bazie soi, które uczuliły się na białko sojowe. U dorosłych alergia na białko soi, zawarte w takich produktach sojowych jak sosy, mąka, mleko, kotlety, zupy, powoduje przede wszystkim niestrawność i bóle głowy.

• Alergia na białko jaja kurzego występuje także po spożyciu ciasta, makaronu, majonezu. Jaja mogą również wchodzić w skład czekolady. Uczulenia na ten rodzaj białka jest poważnym problemem u niemowląt i małych dzieci, a przejawiają się one przede wszystkim zmianami skórnymi. U starszych osób łagodnieją reakcje nadwrażliwości lub całkowicie ustąpują. Reakcja alergiczna może pojawić się u osób szczególnie wrażliwych nawet po zjedzeniu samego żółtka.

• Niektóre gatunki ryb mogą być przyczyną wystąpienia alergii po spożyciu mięsa ryby, dostania się alergenów do dróg oddechowych (reakcja na zapach), a nawet po dotknięciu talerza z rybą. Szczególnie uczula śledŸ, makrela, łosoś i łupacz (zwłaszcza wędzone). Ich spożycie może wywoływać migreny, nudności, zaburzenia perystaltyki jelit, zmiany skórne oraz obrzęki jamy ustnej i twarzy. Osoby uczulone na ryby mogą również uczulać mięczaki (ostrygi, małże), skorupiaki (krewetki, kraby, homary, langusty), a także mięsa (jeśli do paszy dodawana była mączka rybna) lub wyroby mięsne, do których dodano rybne półprodukty.

• Do alergogennych pokarmów należą orzechy: ziemne, włoskie, pekan, nerkowce i olej arachidowy.

• Uczulające działanie wykazują sery żółte, które mogą wywołać migreny bezpośrednio po ich spożyciu. Przyczyną tego jest amina powstająca z aminokwasu tyrozyny zwana tyraminą, która powoduje zmiany w naczyniach krwionośnych mózgu, prowadzące do wystąpienia napadów migreny. Najwięcej tego związku chemicznego zawierają sery z niebieskimi żyłkami, takie jak: roqueort, gorgonzola i cheddar, gruyere oraz parmezan.

• Siarczany dodawane do owoców, soków, wina, piwa, warzyw, dań ze skorupiaków i mięczaków mogą doprowadzić do wymiotów, skurczu spastycznego oskrzeli, a nawet objawów wstrząsu.

• Popularny wzmacniacz smaku - glutaminian sodu, występujący powszechnie w mieszankach przyprawowych, zupach w proszku oraz kuchni chińskiej, może być przyczyną bólów głowy, napadów duszności, zaczerwienienia twarzy.

• Uczulać również może barwnik tartrazyna stosowany do napojów, gotowych pokarmów i leków (może powodować skurcz oskrzeli) oraz konserwanty będące pochodnymi kwasu benzoesowego dodawane do gotowych produktów (wywołują przewlekłą pokrzywkę).

Jak wykryć alergeny?

Leczenie alergii pokarmowych opiera się przede wszystkim na wykryciu alergenu. Diagnostyka jest prostsza, gdy alergen wywołuje odczyny natychmiast po spożyciu. Jednak u wielu osób reakcja ta może wystąpić po kilku godzinach, a nawet dniach. Określenie wówczas, jaki produkt wywołuje niepożądane objawy, jest bardzo trudne, zwłaszcza gdy występuje on w codziennym jadłospisie.

Najłatwiej jest wyeliminować szkodliwy pokarm u małego dziecka. W miarę wzrostu dziecka i przedłużania się procesu chorobowego poszerza się ilość uczulających pokarmów. Alergizujący pokarm można zidentyfikować na podstawie eliminacji z diety na pewien czas wszystkich potencjalnych czynników uczulających. W jadłospisie pozostawia się produkty uznane za najmniej uczulające, takie jak: jabłka, gruszki, brzoskwinie, marchew, sałatę, karczochy, ryż - zwłaszcza brunatny, mięso jagnięce. Następnie stopniowo wprowadza się po jednym produkcie i obserwowuje odpowiedzi organizmu. Po ponownym zjedzeniu określonego pokarmu w przypadku istnienia reakcji uczuleniowej na to pożywienie pokażą się wcześniej obserwowane objawy. Daje to duże prawdopodobieństwo właściwej diagnozy.

W diagnostyce stosuje się również dodatkowo testy skórne (u małych dzieci mogą dawać fałszywy wynik ujemny) i oznaczenie we krwi przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom.

Dieta eliminacyjna

Po określeniu czynnika uczulającego konieczne jest stosowanie diety eliminacyjnej. Eliminuje się z niej nie tylko konkretny produkt spożywczy, ale również wszystkie, które mogą zawierać go w swoim składzie. I tak w przypadku uczulenia na białko mleka krowiego konieczna jest eliminacja mleka i jego przetworów, czekolady, lodów, niektórych rodzajów ciast, pieczywa i słodyczy, masła oraz wszystkich produktów z jego dodatkiem.

Każda dieta eliminacyjna, zwłaszcza wykluczająca wiele artykułów spożywczych, może grozić wystąpieniem niedoborów pokarmowych. Należy więc zawsze stosować ją pod opieką lekarza i doświadczonego dietetyka. Dotyczy to zwłaszcza przypadków alergii na wiele produktów spożywczych.

Najczęściej uczula białko: mleka krowiego, jaja kurzego, ryb, mięsa, soi oraz białka niektórych warzyw i owoców (głównie fasola, groszek, pomidory, cytrusy i banany).

Nie ma standardowej diety eliminacyjnej. Powinna być dobrana indywidualnie do każdego przypadku tak, aby nie tylko nie uczulała, ale również dostarczała organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych.

Walka z alergią pokarmową jest trudna, a terapia farmakologiczna nigdy nie stanowi leczenia przyczynowego. Dostępne na rynku leki przeciwalergiczne to głównie leki przeciwhistaminowe, przeciwzapalne oraz glikokortykosteroidy (stosowane przy cięższych objawach). Długotrwałe stosowanie tych leków wiąże się z występowaniem szeregu powikłań, dlatego farmakoterapia powinna być leczeniem doraźnym i krótkofalowym, w wyjątkowych sytuacjach stosowanym przewlekle.

Podstawowym leczeniem alergii pokarmowej jest stosowanie diety eliminacyjnej. Pomaga ona zarówno skutecznie określić źródło alergenu odpowiadającego za wystąpienie konkretnych objawów, jak i całkowicie zlikwidować źródło uczulenia. Jest najprostszym i najskuteczniejszym sposobem walki z alergią.

Dieta eliminacyjna

Dieta eliminacyjna polega na wykluczaniu z diety poszczególnych składników (zawsze pojedynczo) z jednoczesną obserwacją nasilenia objawów. Zmniejszenie się lub ustąpienie objawów po eliminacji owego składnika oznacza rozpoznanie alergii na ten pokarm. Podstawą skutecznej terapii jest częsta kontrola objawów oraz ścisłe unikanie jakiegokolwiek kontaktu z alergenem.

Może się zawsze zdarzyć, że jedna osoba jest uczulona na więcej niż jeden składnik pokarmowy. Taka sytuacja zdarza się całkiem często, co wynika z faktu, że osoby mające określone predyspozycje do atopii i alergii, są krzyżowo uczulone na wiele składników, które chemicznie posiadają podobne fragmenty cząstek. Dieta eliminacyjna jest terapią o najlepszym stosunku skuteczności do powikłań i kosztów.

Dieta eliminacyjna jest jedynym leczeniem przyczynowym, które za pomocą wyciszenia reakcji immunologicznych ma na celu zniwelowanie uczulenia na dany pokarm. Drugorzędną zaletą diety jest poprawa funkcjonowania przewodu pokarmowego, którego błona śluzowa nie funkcjonuje prawidłowo. Reakcje immunologiczne zachodzące w przewodzie pokarmowym podczas kontaktu z alergenem doprowadzają do złuszczenia niezbędnych rzęsek na błonie śluzowej, co pogarsza wszystkie jego funkcje: wydzielanie substancji i przyswajanie składników odżywczych. Ostatnią zaletą diety eliminacyjnej jest możliwość przywrócenia tolerancji  na wcześniej uczulający pokarm, co jest równoznaczne z wyzdrowieniem.

Najczęściej uczulające składniki pokarmowe:
- dzieci: białka mleka krowiego, białko jaja kurzego, białka zbóż,
- dorośli: alergeny pochodzenia roślinnego - orzechy, soja, cytrusy, seler, pomidor, przyprawy oraz owoce morza i ryby.

Stosowanie diety eliminacyjnej nie jest w dzisiejszych czasach trudne. Zarówno sama choroba, jak i składniki uczulające są popularne, dlatego większość dostępnych w sklepach produktów posiada dokładne opisy o składzie chemicznym produktu i ewentualnej obecności powszechnie uczulających alergenów (np. „zawiera śladowe ilości orzechów”).

Skuteczność diety eliminacyjnej wynika również z faktu, że jest to leczenie celowane i indywidualnie dopasowane do pacjenta. Lekarz przedstawia nam nasz unikatowy plan terapii, terminy kontroli, obserwację objawów i wskazówki dietetyczne.

Powikłania terapii

Dieta eliminacyjna nie jest w 100% bezpieczna. Główne zagrożenie polega na możliwości niedożywienia i powstania niedoborów pokarmowych, choć problem ten dotyczy przede wszystkim dzieci (czytaj dalej). Inne działania niepożądane terapii to zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia) oraz  objawy ze strony skóry (wysypki) lub układu oddechowego (duszność). Należy jednak pamiętać, że często wymienione symptomy mogą być oznaką także niewłaściwego stosowania diety, która wciąż może zawierać choćby śladowe ilości alergenu.

Dieta eliminacyjna u dzieci i niemowląt

Sposób prowadzenia diety eliminacyjnej u dzieci

Wprowadzenie diety eliminacyjnej u niemowląt nie stwarza problemów, ponieważ  na rynku dostępnych jest wiele mieszanek i mlek modyfikowanych dających duże spektrum wyboru. Trudności mogą pojawiać się u większych dzieci, gdzie pojawiają się kryteria smakowe wyboru potraw i nie zawsze ograniczenia spotykają się ze zgodą ze strony pociech. Przeważnie dieta trwa od 6 do 12 miesięcy (nie dotyczy sytuacji, gdy dziecko choruje na nietolerancję pokarmową, a nie alergię np. posiada blok metaboliczny i nie przyswaja pewnych substancji).

Pamiętajmy, że wprowadzenie terapii powinno nastąpić natychmiast po rozpoznaniu alergii. Udowodniono, że wczesne rozpoczęcie leczenia u dzieci z alergią pokarmową poprawia przebieg choroby w ciągu życia i częściej prowadzi do wyleczenia. Dieta eliminacyjna jest priorytetem u dzieci uczulonych na określone pokarmy i rodzice muszą często się pogodzić z faktem, że ich dzieci nie będą mogły jeść „normalnie” (bez kaszek mannych, bez mleka etc.).

W przypadku dzieci nadzieja na wyleczenie jest bardzo duża, gdyż wprowadzenie terapii i odbarczenie przewodu pokarmowego z szkodliwych składników nakłada się na naturalny proces dojrzewania tego układu. Często po 3 roku życia, gdy błona śluzowa przewodu wykształci się prawidłowo można zaczynać powoli wprowadzanie tych składników.

Grupy szczególnego ryzyka

U niektórych dzieci skłonność do alergii jest większa, a uczulenia (nie tylko pokarmowe) notuje się u wielu członków rodziny. Jeżeli wywiad rodzinny w kierunku alergii jest dodatni możemy się spodziewać nie tylko zachorowania ze strony dziecka, ale także występowania u niego jednocześnie uczuleń na wiele rodzajów pokarmów. U takich pacjentów zasadnym jest po pierwsze długie karmienie mlekiem matki (minimum 4-6 miesięcy) oraz profilaktyka zakażeń jelitowych.

Zagrożenia związane z terapią

U dzieci najbardziej boimy się niedożywienia oraz związanych z nim chorób niedoborowych, które w okresie wzrostowym mogą zaburzyć prawidłowy rozwój dzieci.  Najczęściej niedobory dotyczą witamin z grupy B, witaminy C (szkorbut), kwasu nikotynowego, kwasu pantotenowego oraz mikroelementów (manganu, żelaza i selenu). W trakcie stosowania diety eliminacyjnej szczególnie należy monitorować wskaźniki rozwoju fizycznego (przyrostu masy i długości ciała względem siatek centylowych) oraz psychiczny dzieci. Jednak nawet stwierdzenie niedoboru w zakresie jakiegoś składnika nie jest wskazaniem do podawania suplementacji. U dzieci zawsze próbujemy uzupełniać niedobory lepiej skomponowaną dietą.

Powikłania diety eliminacyjnej

U małych dzieci i niemowląt najbardziej boimy się biegunek, które przy dużym nasileniu mogą bardzo szybko doprowadzić do odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych i w ostateczności do kwasicy metabolicznej. Jeżeli dziecko pije, należy podawać mu maksymalnie dużo płynów, przy normalnym żywieniu produktami stałymi. Sprawdzonym domowym sposobem jest podawanie tzw. marchwianki, mleka marchwiowego lub kleiku ryżowego, które są smaczne, chętnie przyjmowane, dobrze nawadniają, a dodatkowo zagęszczają treść jelitową. Jeżeli natomiast mamy problem z nawodnieniem pociechy, wtedy należy udać się do lekarze, który oceni niedobory płynów i elektrolitów. U nieco większych dzieci występują częściej zaparcia, z którymi walczymy podając wysokobłonnikowe pokarmy (warzywa, owoce).

Jeżeli dieta nie przynosi efektów…

Jeżeli alergii nie da się opanować samą dietą eliminacyjną, można zastosować farmakoterapię (glikokortykosterydy, leki przeciwhistaminowe, przeciwzapalne). Leczenie farmakologiczne jest jednak zawsze leczeniem wspomagającym.

Osoby intensywnie uczulone, nie tylko na alergeny pokarmowe ale na jakiekolwiek substancje, obowiązkowo muszą posiadać ampułkostrzykawkę z adrenaliną. Jest to jedyny lek ratujący życie w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego - najsilniejszej reakcji organizmu na alergen, bezpośrednio zagrażającej śmiercią.

Ostatnią deską ratunku dla alergików niereagujących na dietę eliminacyjną oraz leczenie farmakologiczne jest odczulanie (immunoterapia swoista). Polega ono na podawaniu alergenów, rozpoczynając od małych stężeń nie wywołujących objawów uczulenia, stopniowo zwiększając ilość alergenu, aż do dużych stężeń. Uczulający związek podaje się najczęściej podskórnie, rzadziej drogą doustną, donosową i inhalacyjną. Powoduje to niejako „uśpienie” reakcji organizmu na daną substancję, poprzez przyzwyczajanie go do niej. Wywołuje to wzrost tolerancji układu immunologicznego chorego na dany alergen. Immunoterapia swoista trwa zwykle od roku do kilku lat, ale jej skuteczność jest bardzo wysoka, szczególnie przy uczuleniach na alergeny wziewne (pyłki roślin, roztocza, grzyby) oraz na jady owadów.

Astma

jest przewlekłym schorzeniem zapalnym dróg oddechowych, wywołanym alergenami, przewlekłymi zakażeniami wirusowymi lub bakteryjnymi, czynnikami zawodowymi, nietolerancją aspiryny lub innych niesterydowych leków przeciwzapalnych.

Proces zapalny

toczący się w drogach oddechowych powoduje

• napady duszności

• uczucie ciężaru w klatce piersiowej

• kaszel

• świszczący oddech

Wymienione objawy ustępują samoistnie lub pod wpływem leczenia.

Astmie towarzyszy także nadreaktywność oskrzeli, czyli nadmierna reakcja dróg oddechowych na bodziec, będący dla osoby zdrowej obojętny (np. kaszel, duszność po wysiłku fizycznym lub kontakcie z czynnikami drażniącymi oskrzela - zimne powietrze, zanieczyszczenia).

Skutki zapalenia

1. Skurcz oskrzeli - mięśniówka oskrzeli kurczy się, zmniejszając światło oskrzeli, przez które przedostaje się mniej powietrza, dając uczucie duszności

2. Obrzęk ściany oskrzeli - wytworzony przez naciek komórek zapalnych, które napłynęły do błony śluzowej oskrzeli

3. Tworzenie czopów śluzowych - pobudzona błona śluzowa wytwarza dużą ilość gęstej śluzowej wydzieliny

4. Przebudowę ściany oskrzeli - tzw. remodeling, czyli zmiany zwyrodnieniowe będące wyrazem przewlekającego się zapalenia

Czynniki wywołujące astmę

• alergeny (roztocza kurzu domowego, grzyby pleśniowe, sierść zwierząt, pyłki, pokarmy)

• czynniki zawodowe (środki chemiczne)

• częste zapalenia dróg oddechowych

Czynniki zaostrzające przebieg choroby

• czynniki drażniące (dym tytoniowy, intensywne zapachy, dymy, zanieczyszczenia powietrza)

• czynniki fizyczne (śmiech, płacz, wysiłek, zimne powietrze)

• zakażenia dróg oddechowych

• czynniki emocjonalne

• leki (beta-blokery, niesterydowe leki przeciwzapalne)

• inne (ciąża, choroby tarczycy)

Rodzaje astmy

Astma alergiczna

Objawy ujawniają się przed 30 rokiem życia, najczęściej w dzieciństwie. Często towarzyszą jej inne choroby alergiczne tj.:

• atopowe zapalenie skóry

• alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa

• zapalenie spojówek oczu

Początkowo ma charakter napadowy z okresami remisji objawów. Wyniki alergicznych testów skórnych są dodatnie, a w surowicy krwi można oznaczyć alergenowo swoiste przeciwciała IgE. Istotne znaczenie w leczeniu astmy alergicznej stanowi profilaktyka antyalergiczna.

Astma niealergiczna

Zaczyna się zwykle po 30 roku życia. Pierwsze objawy pojawiają się po przebytym zakażeniu dróg oddechowych (wirusowym lub bakteryjnym). Początkowo ma charakter napadowy. Zbyt późno postawione rozpoznanie i zaniechanie leczenia przyczynowego powoduje utrwalenie objawów. Prowadzi do stałej duszności, zaostrzającej się w trakcie infekcji dróg oddechowych. Wyniki testów alergicznych są negatywne. Chorym z astmą spowodowaną nadwrażliwością na kwas acetylosalicylowy i inne niesterydowe leki przeciw zapalne stawia się również rozpoznanie astmy niealergicznej.

Astma aspirynowa

Astma aspirynowa występuje u chorych nadwrażliwych na aspirynę oraz inne niesterydowe leki przeciwzapalne. Towarzyszą jej objawy przewlekłego zapalenia zatok i błony śluzowej nosa.

Kupując leki przeciwbólowe zawsze poinformuj farmaceutę o nietolerancji NLPZ.

Leki dobrze tolerowane w astmie aspirynowej

• paracetamol

• meloksykam

• nimesulid

Co to jest alergen i alergia?

Alergen to substancja w zasadzie nieszkodliwa, powodująca jednak u osób predysponowanych (uczulonych), alergiczną reakcję immunologiczną organizmu.

Alergia to stan, w którym alergeny (np. pyłki roślin, pokarmy, odchody roztoczy, zarodniki pleśni, inne) wywołują reakcję obronną organizmu, co powoduje powstanie objawów i specyficznych dolegliwości tj.:

• katar = alergiczny nieżyt nosa

• łzawienie spojówek = alergiczne zapalenie spojówek

• kaszel, świsty przy oddychaniu, duszność = astma

• swędzące zmiany skórne = zespół atopowego zapalenia skóry

• objawy dyspeptyczne, bóle brzucha, wymioty

Astma może powstać na tle alergicznym, mogą ją wywołać przewlekające się infekcje bakteryjne lub wirusowe albo może być związana z wykonywanym zawodem.

Podział astmy oskrzelowej

Rozwój medycyny pozwolił na opracowanie skutecznych metod leczenia astmy oskrzelowej. Stosując leki wziewne (przede wszystkim sterydy wziewne i beta-2-mimetyki) chory może w ogóle nie odczuwać objawów choroby. Stosowanie prawidłowego leczenia pozwala na uzyskanie całkowitej kontroli choroby - takie leczenie ma spełniać wszystkie kryteria kontroli astmy wg GINA 2009.

Stopnie kontroli astmy według GINA 2008
Kryterium	Kontrolowana Spełnienie kryteriów	Częściowo kontrolowana Spełnienie powyżej 1 kryterium w ciągu tyg.	Niekontrolowana
Objawy dzienne	Nie występują lub <2/tydz.	>2/tydz.	3 i więcej kryteria astmy częściowo kontrolowanej obecne w którymkolwiek tygodniu
Ograniczenie aktywności życiowej	Nie ma	Jakiekolwiek
Objawy nocne - przebudzenia	Nie występują	Jakiekolwiek
Potrzeby leczenia doraźnego	Nigdy lub <2/tydz.	>2/tydz.
Czynność płuc (PEF lub FEV1)	Prawidłowa	<80% wartości należnej lub maksymalnej
Zaostrzenia	Nie występują	Co najmniej jedno w roku	1 raz w każdym tygodniu
Każdy tydzień z zaostrzeniem astmy uważa się za tydzień z astmą niekontrolowaną.

Jeśli miałeś zaostrzenie astmy w tym roku lub czujesz, że twoja aktywność życiowa jest ograniczona z powodu choroby, skontaktuj się z lekarzem. Być może wymagasz zmiany dotychczasowego leczenia. W przypadku wystąpienia duszności nocnej skontaktuj się z lekarzem w ciągu następnego dnia - Twoja choroba jest niekontrolowana. Jeśli używasz leków doraźnie znoszących duszność częściej niż 2 x tydzień, skontaktuj się z lekarzem. Jeśli używasz tych leków codziennie, odwiedź lekarza niezwłocznie.

Leczenie astmy

• Właściwie zastosowane leki powodują, że objawy choroby zmniejszają się lub następuje całkowita remisja

• Podstawowymi i niezbędnymi lekami stosowanymi w astmie są steroidy wziewne

Pamiętaj: leczenie jest skuteczne wtedy, gdy jest stosowane regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza!

Stosujemy następujące leki:

przeciwzapalne, kontrolujące przebieg choroby

• glikokortykosteroidy wziewne - podstawowe leki, bez których nie uzyskamy pełnej kontroli astmy - nie wolno ich odstawiać

• wziewne długodziałające leki rozszerzające oskrzela

• doustne leki antyleukotrienowe

• preparaty teofiliny długodziałające

• kromoglikany

rozszerzające oskrzela, objawowe, znoszą uczucie duszności

• b2 mimetyki

• leki antycholinergiczne

• szybkodziałające preparaty teofiliny

- leki złożone: przeciwzapalny + rozszerzający oskrzela

• flutykazon + salmeterol

• budesonid + formoterol

• beclometason + formoterol

Najnowocześniejsza forma terapii - leczy stan zapalny i rozszerza oskrzela - optymalne zestawienie zapobiegające astmie.

Zaostrzenia astmy

zdarzają się pomimo najlepszej terapii przewlekłej. Sposób postępowania w razie zaostrzenia ustal ze swoim lekarzem prowadzącym. Ogólne zasady znajdziesz poniżej.

Skuteczne leczenie zaostrzenia jest możliwe, jeśli posiadasz:

• przystawkę inhalacyjną (spejser) lub nebulizator

• szybko działający lek rozszerzający oskrzela, zapas sterydu w formie tabletek doustnych

Zaostrzenie przebiega w różny sposób. Nie czekaj - zastosuj leki:

I. Objawy

kaszel, świsty przy oddychaniu, duszność: weź szybko działający lek rozszerzający oskrzela 2-4 dawki, stosując zasady prawidłowej aerozoloterapii

II. Objawy nie mijają po 20 minutach

weź szybko działający lek rozszerzający oskrzela 2-4 dawki, stosując zasady prawidłowej aerozoloterapii

III. Objawy nie mijają po kolejnych 20 minutach

weź szybko działający lek rozszerzający oskrzela 2-4 dawki, stosując zasady prawidłowej aerozoloterapii oraz ewentualnie dodatkowo steryd doustny

Skontaktuj się z lekarzem lub wezwij pogotowie ratunkowe, lub udaj się do szpitala.

Zastosowanie się do tych zaleceń zmniejszy ryzyko zagrożeń spowodowanych astmą oskrzelową.

---