SOCJOLOGIA DEWIACJI

• Zjawiska dewiacji społecznej i kontroli społecznej są współzależne.

• Kontrola społeczna może wywoływać lub minimalizować dewiację.

• Kształtują się wzajemnie i wpływają na siebie.

DEVIATION - odstępstwo od średniej arytmetycznej - to nas raczej nie interesuje

DEVIANCE - naruszenie obowiązującej w społeczeństwie normy

Dewiacja - termin socjologiczny (dewiacja społeczna) powstał od łacińskiego słowa devio (zbaczać). Zachowanie nonkonformistyczne, nietypowe, oryginalne, inne, osobliwe, kontrowersyjne.

Pomiędzy dwoma obszarami zachowań - legalnych i nielegalnych zawsze istnieje sfera zachowań niejasnych, dwuznacznych, bardzo trudnych do zakwalifikowania.

5 głównych paradygmatów Jock'a Younga.

I. KLASYCYZM

II. POZYTYWIZM

III. KONSERWATYZM

IV. TEORIA NAPIĘĆ

V. NOWA TEORIA DEWIACJI

1. jaki jest przyjęty punkt widzenia na naturę ludzką,?

2. jaki obraz porządku społecznego przyjmuje się w danej koncepcji?

3. w jaki sposób definiuje się dewiację?

4. jaki jest zasięg i rozprzestrzenienie dewiacji w społeczeństwie?

5. jakie są przyczyny dewiacji?

6. co należy zrobić, jaką przyjąć politykę?

I. KLASYCYZM

Nurt ten był reprezentowany przez mieszczaństwo. Rewolucja Francuska chciała przemodelować państwo: wszyscy są równi niezależnie od urodzenia. Reformatorzy starali się by system sprawiedliwości opierał się na nowych zasadach. Ideologia ta miała poprawić kondycję wszystkich warstw społecznych.

SYSTEM PRAWNY:

Miał stać na straży interesów ludzi i chronić ich przed arbitralną władzą monarchy i arystokracji. Miał bazować na pojęciu wolności i prawnego kontraktu między ludźmi - wolnymi i równymi. Kontrakt ten był koniecznością, gdyż zezwalał jednym ludziom wynajmować pracę innych ludzi. Umowa pozwalała gromadzić dobra i powiększać majątek (nie było ważne urodzenie, lecz wolny rynek). Pojawiło się nowoczesne prawo cywilne na bazie umowy - jej idea pokazała w jakim stopniu zachowania jednych ludzi są ograniczone przez innych.

ROLA JEDNOSTKI:

Filozofia oświecenia podkreślała nadrzędność jednostki. Członkowie społeczeństwa są wolnymi i rozumnymi - nikt lepiej niż oni nie potrafi określić, co jest dla nich najlepsze. Jednostka wykreowała społeczeństwo i państwo, gdyż sama nie jest w stanie chronić swych interesów.

• władza państwowa ma być minimalna, ma chronić interesy jednostki, nie może ograniczać. Jednostkę może ograniczyć tylko umowa, kontrakt, który podpisała z innymi członkami społeczeństwa.

• reformatorzy występowali w imieniu uniwersalnego człowieka i żądali uniwersalnych praw dla wszystkich - z wyjątkiem kobiet i dzieci.

• proponowali oni równość wobec prawa, domagali się, aby prawo opierało się na racjonalnych przesłankach, a nie na zwyczajach i tradycjach. Zasady prawne miały być spójnie uporządkowane i jasne, wyraźne, unikające dwuznaczności (aby obywatel znał swe prawa, mógł kalkulować korzyści i koszty swego postępowania).

• chciano obalić irracjonalizmy w systemie prawnym, wprowadzić rozróżnienie kar.

1. zakładano, że człowiek jest racjonalny, wolny i kieruje się interesem własnym. Ludzie są równi, ponieważ wszyscy posiadają wolną wolę i zdolność posługiwania się rozumem (ludzie upośledzeni nie byli postrzegani jako w pełni racjonalni).

Ludzie pre - racjonalni (dzieci mogą być jeszcze racjonalne).

Ludzie sub - racjonalni (u ludzi starych racjonalizm już zawodzi).

Zakładano, że racjonalizm wyklucza zachowania antyspołeczne (kto czyni zło, ten jest bezrozumny). Aby zapobiec anarchii, interes własny musi być temperowany przez rozum. Kara powinna być tak skonstruowana, aby w konfrontacji z nią jednostce nie opłacało się podejmować działań przestępczych.

2. społeczeństwo nie jest organizmem lub czymś co się rozwija. Jest ono tworem ludzi na bazie umowy społecznej (nie jest pierwotne w stosunku do jednostek). Korzyści i interesy najlepiej będą strzeżone wtedy, gdy stworzy się państwo i jego władzę chroniącą jednostki. Trzeba zrezygnować z części swobód i praw na rzecz ochrony zewnętrznej i wewnętrznej. Przymus państwowy musi być ograniczony do minimum - opierać się na zgodzie między racjonalnymi jednostkami.

3. przestępstwo (nie istnieje jeszcze pojęcie dewiacji) gwałci umowę społeczną, jest z nią sprzeczne. Nie przynosi ono szkody państwu, lecz własności tych jednostek, które zawarły umowę i stworzyły autorytet państwa. W określaniu przestępstwa przeważają definicje prawne, a uwaga jest skupiona na samym działaniu. Jeśli działanie jest nielegalne powinno być karane bezstronnie i surowo.

Prawo nie powinno być stosowane do kontroli działań nie szkodzących innym - nie jest sprzeczne z interesem własnym i innych obywateli, ani nie zagraża umowie społecznej. Istnieje spis tylko tego, co jest niedozwolone. Chciano rozdzielić kwestie prawne od moralnych. Postulowano, aby prawo regulowało sferę umowy społecznej, a etyka sferę indywidualnych sądów. Postulowano też, aby kodeksy karne zawierały minimalną liczbę czynów przestępczych.

4. jedynie sąd po sprawiedliwym procesie orzeka czy dane działanie jest przestępcze, czy nie. Przestępczość jest obiektem interwencji karnej. Sprawiedliwy proces ma chronić przed źle kontrolowanym przymusem państwowym. Regularna policja miała zbierać dowody przestępstwa. Wyrok oznajmia na ile świadoma była przestępcza jednostka oraz czy może ponosić odpowiedzialność. Wśród warstw niższych jest więcej osób irracjonalnych (przestępczych).

5. w tej koncepcji nie mówi się jeszcze o dewiacji, lecz o przestępczości - kwestia racjonalnej motywacji (zgodna większość społeczna kieruje się rozumem i interesem własnym). Prawo - koszty przestępstw przewyższają korzyści z nich płynące. Wymiar sprawiedliwości jest skutecznie działającą maszyną. Gdy pojawia się przestępstwo - to jest efektem irracjonalnej, bezrozumnej kalkulacji. Karanie jest centralną kwestią - odpowiednia legislacja i reforma prawa karnego spowoduje, że kara będzie zapobiegać popełnianiu przestępstwa. Źródło przestępczości tkwi w jednostce.

6.

• oszczędność, ekonomiczność,

• restrykcje powinny być jak najmniejsze,

• jak najmniej punitywne sankcje

• ograniczanie niebezpieczeństwa (szacowanie zagrożeń - skutki),

• ograniczanie aktualnej i przyszłej przestępczości,

• nieuchronność kary,

• żadna sankcja karna nie powinna przekraczać kary zasłużonej (hamowanie eskalacji sankcji),

• domniemanie niewinności,

• prawo nie interesuje się indywidualnymi cechami jednostek - centralnym punktem zainteresowań jest sam akt, czyn.

II. POZYTYWIZM

Przedstawiciele tego nurtu uważali, że koncepcja klasyczna nie miała znamion koncepcji naukowej - uważali, że kreuje ona wyidealizowany obraz społeczeństwa. Wg Ferriego:

KLASYCYŚCI	POZYTYWIŚCI
- wiedza wypływa z logicznych dedukcji i tradycyjnych opinii - fakty powinny ustąpić miejsca wnioskom rozumowym - aby uprawiać naukę wystarczy coś do pisania i kartka, reszta wypływa z mózgu pełnego wiedzy z ksiąg - rozumowe wnioski wystarczają do zburzenia wielu jednostkowych faktów	- wiedza wypływa z metod eksperymentalnych (indukcyjnych) - fakty rządzą niepodzielnie, bez nich nie ma rozumowania - nauka wymaga sprawdzania faktów, badania ich i wyprowadzania z nich idei głównej - prawda może wynikać jedynie z obserwacji rzeczywistości

Pozytywiści są autokrytyczni wobec rzeczywistości, chcą ją zbadać taką, jaka jest. Wszystko dla nich musi być pewne, niezachwiane, ścisłe, rzetelne, konstruktywne. Pozytywiści krytykują metafizykę (poszukiwanie utajnionych sensów, istnień), walczą z przednaukowymi koncepcjami zachowań ludzkich. Filozofia jako nauka powinna przestać wchłaniać inne dyscypliny jako jej składniki. Zachowanie ludzkie da się wyjaśnić podstawowymi prawami naukowymi obowiązującymi w świecie. Socjologia musiała wykazać przedmiot i metody badań zgodne z kanonami. Próbowali naciskać na jedność metod naukowych. Założenia i instrumenty do ich weryfikacji używane w biologii będą satysfakcjonujące w badaniu społeczeństw i jednostek.

Eksperci naukowi powinni być obiektywni. Ludzkie działanie jest zdeterminowane pewnymi prawami, a badacz ma je odkrywać. Fakty społeczne należy badać jak rzeczy - obiektywnie i z dystansem. Badacz jest obserwatorem a nie uczestnikiem życia społecznego.

ANTYNORMATYWIZM

Do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk. Po stwierdzeniu faktu (jak jest) nie wypływają żadne pouczenia jak być powinno. Prawa ludzkie są prawami naukowymi. W kwestii dewianta - interesowało ich, dlaczego to robi, co go popycha? - wpływy społeczne i biologiczne.

1. jednostki są analizowane jako organizmy biologiczne. Człowiek jest w swoim zachowaniu reaktywny (reakcje na bodźce). Ludzkie zachowanie jest zdeterminowane przez warunki w jakich żyje. Człowiek ma naturę biologiczną (instynktowną), w różnym stopniu zsocjalizowaną. Linia pomiędzy łamiącymi, a strzegącymi norm to continuum stopnia efektywności socjalizacji. Każdy człowiek jest zdeterminowany, ale ludzie różnią się od siebie stopniem i efektywnością socjalizacji oraz posiadanymi indywidualnymi zdolnościami.

2. pozytywiści zakładali, że w społeczeństwie istnieje konsensus przynajmniej co do podstawowych wartości. Wartości owe są konieczne do podtrzymywania całego społeczeństwa. W oparciu o zgodę co do tych podstawowych wartości właśnie wytwarza się więź społeczna. Poziom integracji społecznej jest wskaźnikiem spójności społeczeństwa, ale również poziomu regulacji normatywnej (niski jej poziom to anomia). Miejsce człowieka w hierarchii społ. jest wypadkową procesów socjalizacji i zdolności poddania się. Przymus jest niezbędny jedynie w sytuacjach zagrożenia, na co dzień w stosunku do jednostek właściwie zsocjalizowanych należy go ograniczyć do minimum.

3. pojawia się pojęcie dewiacji. Przestępstwo dotyczy naruszenia kodeksu. Przepis prawny nie musi koniecznie odzwierciedlać zgodnych wartości społecznych. Przepisy nie obejmują wszystkich aktów dewiacji. Dewiacją jest naruszenie norm społecznych danych grup. Kodeksy są oparte na koncepcjach, które są nienaukowym odbiciem pojęć wolnej woli i zamiaru i dlatego nie są dobrym i skutecznym narzędziem. To czy dane zachowanie jest aktem dewiacyjnym zależy od oceny wartości istotnych dla ogółu.

4. pozytywiści byli sceptyczni w podejściu do kryminalnych statystyk (ich sposobu gromadzenia danych). Wg nich powinien być to proces rzetelny, wyczerpujący, szczegółowy, pełny i kompetentny. Uważali, że w niższych warstwach społecznych zjawisko dewiacji jest częstsze, ponieważ są oni gorzej zsocjalizowani. Potrzebni są posłannicy społeczni, wprowadzenie metod naukowych do statystyk. Zakładali oni, że dopóki czegoś nie zbadamy nie wiemy o tym nic.

5. dlaczego socjalizacja jest nieskuteczna, niewłaściwa? Przyczyny dewiacji są ulokowane w trzech kręgach dotyczących słabej socjalizacji:

1. genetyczna lub fizjologiczna niezdolność jednostki do łatwego poddania się socjalizacji (jednostka nie jest w stanie podjąć oferty socjalizacyjnej),

2. najbliższe otoczenie jednostki (rodzina) - środowisko może być nieefektywne w zastosowaniu praktyk socjalizacyjnych w okresie wychowania,

3. w środowisku społecznym brakuje zgodnych i konsekwentnych wartości (chodzi o fragmenty społ. - osoba na styku kultur: dominującej i przestępczej.

Zachowania dewiacyjne są skutkiem istniejących w społeczeństwie przyczyn. To w nim należy poszukiwać determinantów tego zachowania. Powinniśmy badać wpływy oddziałujące na jednostkę. Cechy dewiacyjne (defekty procesu socjalizacji) mogą się kumulować i być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Korzeni szuka się również u przodków. Dewiacja sama w sobie jest spotęgowanym odbiciem determinantów, jest produktem słabej socjalizacji i nie ma wielkiego znaczenia. Jest ona nieracjonalnym porywem pre socjalnych impulsów (społeczna natura jest niewystarczająco wykształcona aby hamować te impulsy)

Dewiant jest osobą łamiącą normy danego społeczeństwa. Pozytywiści nie są zbytnio zainteresowani badaniem norm, interesują ich zachowania powodujące naruszenia norm, motywy.

6.

• niech prawo studiuje człowieka, bada jego kondycję,

• prawnicy przyszłości muszą potrafić dyskutować o indywidualnych i społecznych uwarunkowaniach dewianta (aby zakwalifikować go do odpowiedniej kategorii osób i zastosować odpowiednie metody korekcji),

• należy korygować wady socjalizacji,

• jeśli dewiant jest nakłaniany do dewiacji przez czynniki leżące poza jego kontrolą, to nie powinniśmy go karać - należy poddać go terapii, wtórnej socjalizacji (właściwej i efektywnej),

• należy tak długo prowadzić terapię, jak jest to konieczne do pełnej resocjalizacji,

• pozytywiści są przeciwnikami „inżynierii utopijnej”, nastawionej na osiągnięcie w praktyce społecznej najwyższego, wyobrażonego dobra,

• są zwolennikami „inżynierii małych kroków” - rzetelny, precyzyjny opis istniejącej rzeczywistości. Rzeczywistość naprawia się fragmentami - naprawa najpilniejszych problemów,

• praca u podstaw (naprawa z uwzględnieniem środków, którymi się dysponuje),

• 
  
  postawa badacza musi być neutralna.

Koncepcja Durkheima.

Społeczeństwo należy badać z zewnątrz, badacz jest obserwatorem.

stopień regulacji normatywnej

(+) 1 im mniej swobody tym wyższy stopień

(+)

brak więzi społ., ludzie źle się czują

4 (-)

stopień integracji społ. 3

(+)

(-)

(-)

gdy stare regulaminy straciły ważność 2

a nowych jeszcze nie ma -------------ANOMIA (beznormie)

1,2 - w obydwu sytuacjach występują samobójstwa, ale różny jest ich charakter (2 - nie wiedzą czym się kierować)

3,4 - również występują samobójstwa (3 - samobójstwa altruistyczne; 4 - samobójstwa egoistyczne)

1 - samobójstwo fatalistyczne (człowiek jest pod presją regulaminu, nie unosi ciężaru, np. zbyt wczesny związek małżeński)

2,3,4 - są spotykane w rzeczywistości, empirycznie doświadczalne

III. KONSERWATYZM

KONSERWATYZM ≠ ORTODOKSJA

Postawa tradycjonalistyczna zawiera w sobie elementy retrospekcji - wszystko co dobre, było już wcześniej.

Konserwatyzm jest skierowany przeciwko liberalizmowi. W przeciwieństwie do klasycystów, konserwatyści zmierzają ku bardziej pragmatycznym rozwiązaniom. Sukces argumentów konserwatystów zależy od ich zdolności do nadawania pozytywnego sensu formom tradycyjnym tych instytucji, które na przestrzeni lat okazały się pożyteczne - wartościowe. Nie trzeba wprowadzać innowacji, jeśli nie wiemy na pewno, jakie będą ich konsekwencje. Wg nich liberaliści to utopiści, burzyciele porządku. Wg liberalistów natomiast, konserwatyści są dogmatyczni, twórcy bez inwencji.

1. natura ludzka jest rozdwojona - homo duplex. Jedna jest instynktowna, biologiczna, druga natomiast jest społeczna. Obie są sobie przeciwstawne. Konfliktu nie da się raz na zawsze rozstrzygnąć. Konflikt ów i napięcie w człowieku są stałe, więc człowiek musi być stale mobilizowany. Potrzebny jest do tego cały arsenał środków. Zawsze mamy możliwość wyboru, lecz potrzebujemy wsparcia w mobilizacji. Człowiek odpowiedzialny musi być przez cały czas czujny. U jednostki cenione są przede wszystkim: zdolność do wyrzeczeń, samodyscyplina, samokontrola, szacunek dla świata wartości, lojalność wobec członków społeczności, uległość w stosunku do władzy.

2. konserwatyzm był opozycją dla Rewolucji Francuskiej (niechęć do nieprzewidzianych skutków). Natura społeczna ma charakter organiczny. Rozwija się, nie jest konstrukcją. Ład i porządek są efektem rozwoju. Instytucje społeczne ewoluują, ale inaczej, niż byśmy sobie tego życzyli. Rozum może prowadzić do dezintegracji społecznej. Aby utrzymać społeczną równowagę, należy podporządkować interes własny do ogółu. Sprawiedliwość niekoniecznie musi prowadzić do porządku, nie gwarantuje go. Sprawiedliwość wypływa z porządku i ładu społeczno - prawnego. Narzędziami społecznego porządku są zniewolenie i przymus. Są one nieuchronnymi elementami w społeczeństwie i są skierowane do tych, którzy znajdują się w sytuacji największej pokusy (najubożsi).

3. przestępstwo to takie działanie, które zagraża porządkowi społecznemu. Należy kryminalizować wszelkie dewiacje. To co podkopuje ład moralny, podkopuje również ład społeczny.

4. w górnych warstwach społecznych skłonności do łamania norm są mniejsze (rzadziej ujawniane), biedni znacznie częściej są wystawiani na próbę, niż bogaci.

5. postulat równości jest dobry, ale nie odpowiada rzeczywistości. Jesteśmy nierówno ulokowani w społeczeństwie. Przyczyny dewiacji tkwią w człowieku: dążenie do indywidualnej gratyfikacji nie proporcjonalnej do wysiłku, stała niechęć do akceptowania dyscypliny. W społeczeństwie przyczyny dewiacji leżą w podkopaniu lojalności pewnych praktyk - syn nie szanuje ojca, uczeń nie szanuje nauczyciela. Powoduje to niechęć jednostek do podporządkowywania się. Przyczyną dewiacji jest również słabość więzi społecznej - jednostka nie widzi potrzeby uwzględniania kwestii zbiorowości w swoich decyzjach.

6. utrzymanie porządku społecznego i wspierającego go ładu społecznego, to główne cele. Przymus jest nieodzowny, jest centralną częścią systemu kontroli społecznej. Kryminalizowanie wielu tendencji. Dewiacja nie zostanie wyeliminowana przez socjalizację i propagowanie rozumu - nie znaczy to jednak, by tego zaprzestać. Sprawiedliwość jest ważna, ale musi być ona utrzymywana w granicach korzystności dla porządku społecznego.

Idea podwójnego śladu karania:

Reakcja na skutki zbrodni; kara musi być proporcjonalna do zbrodni + kryterium przypisania (kim jest sprawca), jeśli zajmuje odpowiedzialną pozycję, a czyn zagroził trwaniu autorytetu państwa, to kara powinna być surowsza. Analogicznie w przypadku recydywy. Kara miała być lekcją - nie dla rozumu, lecz lekcją moralną. Konserwatystów cechowała niczym niezachwiana wiara w moc fizycznego ukarania.

C.D. ROSS

Skąd się bierze kontrola społeczna?

Wypływa ona z „ognisk promieniowania” (te kategorie, które cieszą się w społeczeństwie największym prestiżem). Prestiż społeczny jest decydującym czynnikiem władzy w społeczeństwie. Kontrola społeczna nie może być utożsamiana z kontrolą klasową (działania na rzecz i w interesie danej klasy społecznej). Wszystko dzieje się w interesie całości.

We współczesnym mu społeczeństwie amerykańskim widział niebezpieczeństwo dla jego wizji kontroli społecznej (silna dyfuzja władzy: skupianie jej w rękach klas dominujących ekonomicznie). Wg niego największy prestiż mają: starszyzna, wojskowi, duchowni, urzędnicy (oficjałowie), kapitaliści, uczeni i geniusze.

Kontrola staje się społeczną, gdy uzna ją cała rzesza ważnych osobistości.

Jak działa kontrola społeczna?

1. działa poprzez określone sankcje:

• opinia publiczna (spontaniczne reakcje społeczne zawierające naturalne oceny i odczucia społeczne); dysponuje ostracyzmem i przemocą, jest elastyczna, tania efektywna; trudno nią sterować, kontrolować,

• prawo jest podstawowym filarem porządku i kontroli społecznej; działa często mechanicznie, toleruje to, czego opinia publiczna by nie dopuściła; prawo działa po wystąpieniu zachowania, aczkolwiek istnieje również funkcja zapobiegawcza; kontroluje jawne strony zachowania,

• wierzenia kontrolują ukryte strony zachowania człowieka; niesprawdzalne przekonania respektujące to co jest poza ludzkim wyobrażeniem; sankcje wierzeń trudno się kontroluje; niektóre wierzenia mogą odciągnąć człowieka od społeczeństwa - może nastąpić odwrócenie wartości etycznych.

działa poprzez społeczną sugestię (człowiek ugina się pod opinią społeczną, bo się jej lęka, bo czuje że musi jej ulegać):

• nauczanie powinno być gwarantowane przez społeczeństwo jako całość, ponieważ powinno odbijać pragnienia społeczne dotyczące tego, jak młodzi ludzie mają żyć w społeczeństwie,

• zwyczaj organizuje życie jednostek w społeczeństwie na wielu płaszczyznach; jego zadaniem jest przystosowanie ludzi do pewnych wymagań; człowiek działający nieprawidłowo ma poczucie dyskomfortu, że robi coś nie tak.

3. działa na sferę emocjonalną:

• sztuka jest zdolna do modelowania rzeczywistości społecznej; pobudza zmysły estetyczne, co może prowadzić do doskonalenia społecznych symboli (np. socrealizm),

• wzory osobowe to pewne typy społeczne i ideały, które pojawiają się w społeczeństwie, można je wykorzystać podsuwając je jako wzory dla pewnych kategorii społecznych (np. wzór nauczyciela); ludzie mogą się z nimi identyfikować,

• wybitne osobistości działają podobnie jak wzory osobowe (ale nie wszystkie działają na rzecz kontroli społecznej), lecz wykorzystać można jedynie te, które przyczyniają się do podtrzymywania ładu społecznego,

• ceremonie orientują uczucia w kierunku ładu społecznego i kontroli społecznej; okres ich jako skutecznego instrumentu kontroli społecznej jednak już minął,

4. działa poprze urabianie sądów człowieka:

• oświecenie - w wyniku interakcji jednostek wyłania się zbiorowy umysł (działa on oświecająco na resztę - ideały, wartości, cele społeczne); zmierza do likwidowania egoistycznych zachowań jednostek, jest to wartościowanie społeczne,

• iluzja (propaganda) to działania, poprzez które ludzie są oszukiwani co do wniosków ich doświadczenia (reklamy); zmiana naszego postrzegania,

• wartościowanie społeczne - mają być poskramiane egoistyczne pragnienia, a w zamian ich mają być podsuwane takie, które nie zagrażają porządkowi społecznemu (np. szacunek dla wspólnego dobra);wartościowanie + mechanizmy = społeczeństwo.

Siła i rozmiar kontroli społecznej zależy od zapotrzebowania na nią. Im większa trudność z utrzymaniem społecznej dyscypliny, tym większa potrzeba kontroli społecznej.

Najważniejszy podział instrumentów kontroli społecznej:

1. polityczne

poddają się mniejszości, która dla dobra zbiorowego lub klasy wykorzystuje je jako narzędzia polityki: prawo, wierzenia, iluzja, nauczanie, ceremonie. Gdy istnieją w społeczeństwie zróżnicowania rasowe, ekonomiczne wówczas instrumenty te rozwijają się.

2. etyczne

osiągany jest porządek moralny (porządek społeczny lecz nie bezpośrednio): sztuka, religia, wartościowanie społeczne, opinia publiczna, wzory osobowe, sugestia. Gdy nie ma antagonizmów między kategoriami społecznymi, jest wspólna kultura, powszechne pojęcie sprawiedliwości wówczas te instrumenty się rozwijają.

IV. TEORIA NAPIĘĆ

Dynamicznie rozwijają się przede wszystkim socjologowie amerykańscy, skupiają się oni na procesach społecznych i głównie w nich poszukują źródła dewiacji. Jak społeczeństwo tworzy coś, czego wcześniej nie było?

Kluczowe pojęcie to jaźń społeczna - aspekt osobowości, który składa się na koncepcję jednostki odnośnie jej samej. Sposób pojmowania siebie przez jednostkę (rezultat je doświadczeń w kontaktach z innymi). Jaźń rozwija się podczas socjalizacji poprzez społeczne interakcje z innymi. Dzieci nie mają pierwotnie zorganizowanej koncepcji siebie. Jest ona powoli budowana.

Przedstawicieli tego nurtu interesują czynniki socjologiczne, które konstruują naturę człowieka. Dzieci budują sobie jaźń poprzez internalizowanie definicji, jakie inni tworzą o nim i jego miejscu w społeczności. Nabywa ono w ten sposób koncepcję samego siebie (kim jestem?, jaki jestem?)

Niektóre koncepcje zakładają, że jaźń ma trwałą formę, stałą strukturę, w przeciwieństwie do jaźni społecznej, która jest dynamicznym, zmiennym procesem. Nie jest ona sztywną strukturą, jest plastyczna, może się zmieniać. Jest procesem szacowania, porównywania statusów jednostki i ról zmieniających się wraz z definicjami i oczekiwaniami innych.

Badacze przestają się interesować impulsem w człowieku, tworzy się on społecznie (impuls do dewiacji). Dewiacja nie jest rezultatem słabości porządku społecznego. Impuls do dewiacji jest normalny - naturalnie oczekiwana reakcja. Napięcie nie jest w człowieku, lecz w strukturze społecznej.

1. natura ludzka jest społeczna. Nie jest dana „przedspołecznie”, jest tworzona przez poszczególne społeczeństwa, w których żyją jednostki. Przedstawicieli tego nurtu nie interesuje napięcie między naturalną a społeczną jaźnią, ponieważ jaźń jest produktem porządku społecznego - więc jaźni naturalnej nie ma. Analizują oni ludzkie zachowania jako racjonalne rozwiązywanie problemów w określonych społecznych ramach. Człowiek ma kulturowo wszczepione cele, dążenia, aspiracje oraz wszystkie właściwe temu środki.

2. porządek społeczny ustala socjalizacja ludzi do zgodnych wartości odpowiadających potrzebom systemu społecznego. Społeczeństwo to system powiązanych elementów o określonej strukturze - o pewnym stopniu integracji, stanu równowagi. Dezintegracja wywołuje zachowania anormalne (dewiację). Typ i istotę dezintegracji trzeba określić gdyż determinują rodzaj dewiacji. Dysfunkcjonalne konsekwencje porządku społecznego są nieuchronne, gdyż nacisk na możliwość sukcesu stoi stale w sprzeczności z możliwościami ludzi (głównie z tymi z niskich klas).

3. te same środki prowadzące do stabilizacji, powodują destabilizację. Często dewiacja jest normalnym przystosowaniem się do nienormalnej sytuacji. Jest to przejaw patologii otoczenia, a nie jednostki.

4. im niżej w strukturze społecznej, tym więcej blokad w sięganiu po prawomocne środki.

5. przyczyny dewiacji:

• rezultat rozłamu między kulturowo budowanymi aspiracjami, a strukturowo blokowanymi środkami - napięcie między kulturą a strukturą,

• ambicja promuje dewiację, gdy jest instytucjonalnie frustrowana.

Teoria napięć wprowadza PODKULTURĘ - wspólnie wypracowane rozwiązania, kolektywnie doświadczonych problemów; są one pojmowane jako nonkonformizm.

6. uwaga naprawcza jest skierowana na system społeczny w kierunku zwiększenia wachlarza środków i możliwości. Należy uczyć jednostki wykorzystywania swoich możliwości, lepiej się przystosują. Pokazać, że podkulturowe rozwiązania mają ograniczony zasięg.

KONTRKULTURA - tworzy się w wyniku kontestacji celów społecznie oferowanych jednostkom.

5. NOWA TEORIA DEWIACJI (TEORIA NAZNACZANIA)

Również skupia się na społecznych czynnikach dewiacji. W jednostce odbija się społeczeństwo. Jej początek datuje się n lata 60 - te, wraz z ruchami kontrkulturowymi.

• Szpitale psychiatryczne zostały uznane za dość wyraźny symbol instytucji totalnej,

• Pojawiły się ruchy radykalnego feminizmu,

• Wszystkie dotychczasowe koncepcje zostały uznane za zbyt mocno przesiąknięte duchem pozytywizmu,

• Wszystko to miało bardzo silny wpływ na kryminologię.

Dotychczas było:

sprawca czynu jeśli naruszy

(pot. dewiant) normę społeczną

W społeczeństwie nie ma wspólnoty doznań, sztywnych kanonów, w oparciu o które interpretuje się zachowania ludzkie. Znaczenia są stale tworzone - jest to proces dynamiczny i zmienny.

1.

• wolna wola i kreatywność jednostki,

• krytykowany jest determinizm i reaktywność,

• jednostka stale uczestniczy w procesie tworzenia,

• każde działanie jednostki jest wykreowane, nie jest przymuszane,

• jednostka tworzy znaczenie obiektów w świecie,

• jednostka dąży do rozmaitych celów kulturowych mnożąc interpretacje otaczającego świata,

• chcąc zrozumieć zachowanie jednostki musimy przyjąć perspektywę aktora,

• zachowanie musi być rozumiane na poziomie znaczenia nadawanego mu przez innych ludzi,

• realność świata społecznego nie jest dana i raz na zawsze ustalona, określona - jest stale konstruowana, stale tworzona społecznie,

• racjonalność ludzka nie jest „jakaś tam” jedna, zawsze odnosi się do logiki danej kultury,

• człowiek jest stale otwarty, jednostka jest egzystencjalnie nieograniczona.

2.

• w społeczeństwie istnieje pluralizm wartości,

• rzeczywiste jest różnorodne, to co trzeba wyjaśniać - to jednoznaczność,

• ludzie żyją w granicach normatywnych enklaw (zachodzących na siebie, przenikających się),

• konsensus jest mistyfikacją, iluzją narzuconą przez dysponentów władzy, jest próbą narzucenia systemu wartości reszcie społeczeństwa,

• a wszystko to poprzez kontrolę nad głównymi aparatami ideologicznymi (media , szkolnictwo), oraz kontrolę stosowaną przez aparaty przymusu, represji,

• wszystko to sprawia wrażenie, że ów system wartości jest naturalny, zgodny z naturą ludzką.

3.

• pojęcie labellingu (to label - naznaczać),

• społeczeństwo to pluralistyczne spektrum wartości (a jeśli tak to co jest dewiacją),

• dwie czynności są potrzebne do określenia d. zachowania jako dewiacja:

1. sprawca zachowuje się w określony sposób,

2. audytorium społeczne nadaje temu zachowaniu cechę dewiacyjności,

• ci którzy naruszają narzucone reguły są etykietowani, naznaczani jako dewianci,

• dewiacja pojawia się kiedy jednostka należy do jednej grupy, a jej zachowanie jest interpretowane przez inną.

4.

• wszechobecność dewiacji; dewiantem może być każdy, wystarczy tylko audytorium na tyle silne aby przykleić mu etykietę,

• dewiacja jest relatywna w stosunku do wartości jakie przyjmują ci którzy o niej orzekają.

6.

• akcentuje się ironię kontroli społecznej prowadzącej do dewiacji,

• kontrola jest postrzegana jako irracjonalna i dysfunkcjonalna,

• stygmatyzacja przestępców prowadzi do jeszcze poważniejszych przestępstw i form dewiacji,

• sprawujący władze są postrzegani jako nietolerancyjni a ich nadreakcja wzmacnia dewiację (nadskuteczność),

• w miejsce braku skuteczności we wzmacnianiu konformizmu wprowadzono dewiantyzację kontroli społecznej ,

• zbyt silne restrykcje wobec odmienności - powodują one jeszcze bardziej nieprzejednaną, pogłębioną dewiację (cyklicznie: silniejsza kontrola - silniejsza dewiacja),

• klucz do kontrolowania problemów dewiacji leży w kontrolowaniu reakcji społecznej wobec dewiacji, a nie samej dewiacji, w odejściu od stygmatyzujących działań kontroli społecznej.

• Trzeba sobie poradzić z (1)ideologią i z (2)przymusem kontroli społecznej:

1. rzecznicy naznaczania postulują, iż należy przyznać, że istnieje pluralizm, rozmaitość, różnorodność wartości. W związku z tym potrzebna jest kultura uprzejmości - niepożądane jest nietolerowanie odmienności. Ideologia poprawności politycznej w miejsce oburzenia społecznego.

2. zaleca się deeskalację przymusu, deinstytucjonalizację, deprofesjonalizację (odchodzenie od wyuczonego patologa społecznego), dekryminalizację (zmniejszenie listy zachowań kryminalnych), dekarcerację (szukanie alternatywnych w stosunku do więzienia sposobów karania).

Zaleca się to wszystko po to. Aby uświadomić ludziom, że dewiacja pierwotna - jej zagrożenie dla społeczeństwa jest znikome. Problem pojawia się po reakcji na dewiację pierwotną, tworząc dewiację wtórną. Zaleca się blokowanie wszczynania paniki społecznej (mass media).

SCHUR - zaproponował radykalną nieinterwencję. To ona zakłada obniżenie kar, poszukiwanie alternatywnych form karania, niereagowanie na przestępstwa „bez ofiar”.

DOUGLAS - prawdopodobnie trzeba będzie ich maksymalnie odizolować, ale dlatego żeby społeczeństwo nie skrzywdziło ich zbyt bardzo. Wysłać ich np. na wyspę aby tam „budowali sobie życie”. Pozbędziemy się poczucia winy.

Teorii naznaczania społecznego zarzuca się:

• lekceważenie strukturalnych uwarunkowań - one determinują zachowanie ludzkie. W strukturze społecznej nie ma nic złego, zło kryje się w złej administracji kontroli społecznej,

• niewystarczające wyjaśnienie reakcji społecznej - to co jest kluczowe w tej teorii,

• reakcja na dewiację jest często nieracjonalna, nieskuteczna, nie widać jej logiki,

• niesłuszne założenie o wszechobecności dewiacji,

• statystyki fałszują rzeczywistość,

• polityka nieinterwencji.

KEN PLUMMER

Próbował wyjaśnić falę nieporozumień, która narosła wokół teorii labellingu.

2 wersje Labellingu:

1. wąska

2. szeroka

Testerzy teorii przyjmują wersję wąską, natomiast jej rzecznicy przyjmują szeroką.

naznaczanie - zmienna zależna

kto? po co? dlaczego?

twierdzenie 1.

Dewiacyjne etykiety przyznawane są niezależnie od osobowości, czy zachowania naznaczanych.

twierdzenie 2.

Dewiacyjne etykiety są przykładane bezpośrednio przez agentów formalnej kontroli.

naznaczanie - zmienna niezależna

jakie konsekwencje? skutki?

twierdzenie 3.

Naznaczanie inicjuje bądź wzmacnia dewiację i ma negatywne skutki.

Twierdzenie 4.

Etykiety są deterministycznie internalizowane przez naznaczonych.

Twierdzenie 5.

Etykiety są nieodwołalne.

naznaczanie - zmienna zależna

twierdzenie 1a.

Dewianci mogą przyczyniać się do naznaczenia na wiele sposobów wymagających specyfikacji.

twierdzenie 2a.

Dewiacyjne etykiety mogą być przykładane nie bezpośrednio zarówno przez nieformalnych, jak i przez formalnych agentów kontroli a także przez autonaznaczanie.

naznaczanie - zmienna niezależna

twierdzenie 3a.

Etykiety dewiacyjne mogą zapobiegać (odstraszać), bądź zmieniać, przekształcać dewiację, mogą mieć także pozytywne skutki.

twierdzenie 4a.

Do etykiet dewiacyjnych można się dobrowolnie przyznać, można je wypierać, negocjować, można na nie odpowiadać na wiele różnych sposobów, a w końcu przyjąć je w ostatecznej formie.

twierdzenie 5a.

Etykiety mogą być odwracalne, destygmatyzacja jest możliwa, etykiety dają się zmieniać.

Badania współzależności między kontrolą społeczną a dewiacją.


KS D

1. model wzmocnienia dewiacji LESLIE WILKINS

2. model fal kontroli społecznej JAZON DITTON

3. model matryc do badania dewiacji PAUL ROCK i DAVID DOWNES

W obu pierwszych modelach kontrola społeczna jest tym czynnym, aktywnym elementem tego związku.


KS! D

1. funkcja dewiantyzująca kontroli społecznej;

jak to się dzieje, że gdy wzmacnia się kontrola społeczna, wzmacnia się również dewiacja




KS D

zmniejszenie



tolerancji

nasilenie dewiacyjnych nasilenie zachowań

zachowań dewiantów definiowanych jako dewiacja





zwiększenie alienacji

dewianta

Autor z góry zakłada, że istnieją nieprzekraczalne granice poza które dewiacja już nie wyjdzie. Gdyby rzeczywiście było tak jak przewiduje ten model w niedługim czasie 100% populacji musiałoby stać się przestępcami.

Zarówno kontrola społeczna jak i dewiacja są traktowane jako niezmienne i postępujące wg tego samego schematu. Jedynym zmieniającym się elementem jest logika wzmocnienia. Agenci kontroli społecznej ingerując w obiektywnie istniejącą sferę bezprawia tropią czyny i nadają im rangę dewiacyjnych, jednostki popełniające te czyny zostają wykluczone aż w końcu same przyjmują etykietę dewianta.

1

---