Struktura społeczna, dwa poziomy uwarunkowań kształtowania się struktur społecznych: interakcyjnych i planowanych regulacji.
STRUKTURA SPOŁECZNA - sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane w przewidywalną sieć wzajemnych relacji. Inaczej można ją określić jako trwały układ relacji między elementami społeczeństwa.
Struktury społeczne kształtują się na 2 poziomach: interakcyjnym i planowanych regulacji.
Poziom interakcyjny.
znaczenie podstawowe (poziom mikrospołeczny) - to oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, najczęściej w warunkach bezpośredniego kontaktu, poprzez sekwencje znaków (symboli, zrozumiałych w danej kulturze).
w szerokim rozumieniu - może obejmować również obustronne wpływanie na siebie jednostek i grup społecznych, oraz grup społecznych między sobą.
Przebieg interakcji warunkowany jest przez normy kultury, pozycję ich uczestników, bilans kar i nagród związanych z ich przebiegiem. Interakcje społeczne wiążą się z procesami tworzenia się struktur społecznych.
Charakterystyczną cechą trwałych relacji między ludźmi jest to, że się szybko strukturyzują.
PRZYKŁADY: wolny rynek, załoga przedsiębiorstwa, młoda rodzina po przyjściu na świat dzieci, stopniowo tworząca później obowiązujący ład wzajemnych relacji.
Poziom planowanych regulacji. - gdy w strukturze społecznej występuje i aktywnie działa podstruktura władzy, zdolna do posługiwania się przymusem. Stosunki władzy przybierają różnorodny charakter i zakres w różnych typach zbiorowości. Ogólnie władza, to relacja podporządkowania zachodząca między grupami społecznymi lub jednostkami, uprawniająca jedną ze stron (rządzącą), do podejmowania decyzji w imieniu rządzonych, oraz sprawowania nad nimi kontroli. Skuteczność władzy zależy, między innymi, od stopnia jej akceptacji przez osoby podporządkowane.
Ład społeczny ukształtowany na poziomie interakcyjnym, może pozostawać w różnych relacjach do ładu wdrażanego przez ośrodki władzy, od względnej zgodności, do wzajemnego blokowania się i wykluczania. Druga z tych sytuacji sprzyja kształtowaniu się alternatywnych ośrodków władzy, opozycyjnych w stosunku do istniejącego porządku.
Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji:
DEWIACJA - naruszenie norm społecznych uznanych i sankcjonowanych (przez odrzucenie społeczne lub reguły prawne). Dewiantem jest ten, kogo wartości i zachowania odbiegają od norm społeczeństwa lub grupy społecznej, do której należy
perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona):
przestępczość i dewiacja wynikają z napięć strukturalnych. Jeżeli cele jednostki postawione są zbyt wysoko i nie może ona spełnić tych aspiracji za pomocą dostępnych środków, rodzi się zachowanie dewiacyjne.
Wg Mertona jedną z form dewiacji jest dobrowolna marginalizacja, czyli fakt pozostawania jednostki poza grupą lub pewnej grupy na marginesie społeczeństwa.
perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania) -prekursor tego kierunku (t.społ. naznaczenia) - E. Lemert - twierdzi, że dewiacja jest wynikiem reakcji społecznej, która również określa częstotliwość występowania i charakter dewiacji.
perspektywa konfliktowa - dewiacja jest świadomym wyborem, często natury politycznej. Dewiacja dotyczy wszystkich warstw społeczeństwa i należy ją rozumieć w kontekście nierówności i konfliktów pomiędzy interesami różnych grup społecznych.
perspektywa teorii kontroli („zero tolerancji”) - dewiacja jest wynikiem zachowania równowagi między impulsami, które skłaniają do dokonania czynu przestępczego a mechanizmami kontroli społecznej powstrzymującymi od takich czynów. Warunkiem ochrony przed dewiacją jest silna integracja grupy.
1