Zagadnienia do egzaminu z teorii wychowania


Istota enkulturacji, socjalizacji, wychowania.

Enkulturacja: jest to przyswajanie sobie przez jednostkę całokształtu doświadczeń i wartości wchodzących w zakres kultury. Procesy te rozpoczynają się od urodzenia i trwają całe życie. Polegają one na nadawaniu jednostce cech właściwych ludziom. Człowiek żyjący bez obecności innych ludzi nie stanie się w pełni człowiekiem, gdyż nie nabierze cech ludzkich. Enkulturacji podlegają wszyscy lecz M. Łobocki podkreśla, że w różnym stopniu. Procesy te odbywają się dzięki naśladownictwu i wychowaniu. Przez termin „kultura” należy rozumieć ogół doświadczenia społecznego, czyli zasady współżycia, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące zachowania, przekazywany z pokolenia na pokolenia.

Socjalizacja: jest to proces poprzez, który jednostka przyswaja sobie reguły, zachowania i systemy przekonań oraz postaw. Socjalizacja przygotowuje jednostkę do skutecznego funkcjonowania jako członka określonego społeczeństwa.

Wychowanie: jest to oddziaływanie wychowawców na jednostkę, skierowane na jego osobowość; zjawisko społeczne i działalność społeczna przebiegająca w swoistej interakcji społecznej. Jest skierowane na osobowość wychowanka. Jest to proces zamierzony i celowy.

WYCHOWANIE + SOCJALIZACJA = ENKULTURACJA

Cechy odróżniające wychowanie od socjalizacji

Socjalizacja:

Wychowanie:

Wychowanie a nauczanie

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
Mechanizm socjalizacji

Socjalizacja: jest to proces internalizacji, czyli nabywania bądź przyjmowania przez jednostkę wartości obowiązujących w danej grupie społecznej w pewnej kulturze zachowań oraz norm wynikających z tych wartości, a następnie proces uczenia się i tworzenia wzorów zachowań, wśród nich także wzorów ról społecznych. Socjalizacja przystosowuje człowieka do życia w zbiorowości. Umożliwia mu porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy, jak się zachowywać i co czynić, aby osiągnąć zasadnicze cele życiowe, kształtując tym samym osobowość człowieka i decydując o tym, kim on jest w różnych momentach swego życia. Przynosi ona trwałe korzyści - zwłaszcza dzieciom i młodzieży - dzięki wytworzeniu się między nimi a ich opiekunami więzi społeczno - emocjonalnej. Psychologia nazywa tę więź przywiązaniem. John H. Kennel, cytowany przez M. Łobockiego zdefiniował jako „unikalna, specyficzna relacja emocjonalna między dwojgiem ludzi, trwająca w czasie i przestrzeni”. Wywieranie wpływu przez środowisko na jednostkę, co ma nie tylko bezpośredni (czyli jednocześnie z osobistym zaangażowaniem we własny rozwój, poddawany wpływom środowiskowym). Oznacza to, że jednostka może mniej lub bardziej świadomie ulegać wpływom środowiska lub celowo się im przeciwstawiać.

Wyróżniamy dwa rodzaje socjalizacji:

  1. socjalizacja pierwotna: ma miejsce w dzieciństwie, wówczas dziecko startuje jako organizm biologiczny z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego i społecznego. Poprzez proces socjalizacji pierwotnej dziecko rozwija swe własności, uczy się wzorów zachowań oraz wartościowania i oceniania. Dzieje się to pod wpływem osób rodziców, osób „znaczących” w życiu dziecka oraz innych dalszych ludzi. Jednakże proces socjalizacji pierwotnej zachodzi także pod wpływem środowiska poprzez styczności bezpośrednie. Dziecko przyswaja sobie wartości, normy i sposoby postępowania funkcjonujące w środowisku. Warto dodać, że normy i wartości zinternalizowane w procesie socjalizacji pierwotnej są najtrwalsze i najmniej poddają się późniejszym wpływom środowiska.

  2. socjalizacja wtórna: ma miejsce w wieku dojrzałym i trwa do końca życia. Nigdy nie jest skończona i całkowita. Socjalizacja wtórna jest związana z nabywaniem wiedzy związanej z rolami, które bezpośrednio/pośrednio wynikają ze społecznego podziału pracy. Cechą charakterystyczną jest to, że jednostka socjalizowana jest bardziej aktywna, aniżeli w procesie socjalizacji pierwotnej. Socjalizacja wtórna zachodzi w grupie społecznej, wspólnocie czy instytucji, do której jednostka należy i w której kształtuje swoją osobowość. Poprzez interakcje jednostka uczy się ról rodzinnych, zawodowych oraz innych ról społecznych, wykorzystywanych w późniejszym życiu.

Wyróżniamy następujące cechy procesów socjalizacyjnych:

Umiejętności społeczne kształtowane w procesie socjalizacji:

Dzięki socjalizacji jednostka:

Czynniki socjalizacji: socjalizacja jest skomplikowanym procesem obejmującym wiele jednostek, grup i instytucji społecznych. W pewnym sensie, elementy te są kanałami, przez które społeczeństwo wkracza w proces socjalizacji; są one - w istocie - aktywnymi przedstawicielami społeczeństwa jako całości. Niżej wymienione czynniki to zaledwie część nieustannego dramatu socjalizacji.

  1. rodzina: jest pierwotnym i najbardziej trwałym światem społecznym dla niemowlęcia i dziecka. Tworzą się w niej pierwsze i najbardziej trwałe więzi społeczne. Umiejętność porozumiewania się - poprzez naukę języka - zdobywa się właśnie w rodzinie. Tu także dziecko poznaje elementy kultury. Rodzina w dużej mierze jest całym światem społecznym niemowlęcia (a potem dziecka) oraz główną areną jego doświadczeń. To rodzina zapewnia dziecku tożsamość społeczną w kategoriach: rasy religii, klasy społecznej czy płci. W znacznym stopniu od rodziny, w której przyszło na świat zależy także długowieczność, wykształcenie, rodzaj wykonywanego zawodu.

  2. szkoła: instytucja ta jest odpowiedzialna za przekazanie jednostce informacji, umiejętności i wartości, które są uważane przez społeczeństwo za ważne. Podkreśla się, że nie tylko ważne jest liczenie, pisanie czy czytanie, ale także nauka odpowiedzialności, uczciwości, punktualności (cech mających miejsce w obrębie działań socjalizacyjnych szkoły). Należy pamiętać o tym, że szkoła stanowi zupełnie inne środowisko aniżeli rodzina. Związki rodzinne to związki bliskie. Ludzie są traktowani inaczej niż członkowie rodziny. Rodzice są na ogół mili i serdeczni dla wszystkich dzieci, to jednak „domagaj ą się” specjalnych uczuć i więzi własnymi dziećmi. W szkole zaś nauczyciel powinien traktować wszystkie dzieci w jeden sposób. A zatem działania nauczyciela nie powinny być określane przez to kim jest, ale przez to co robi. Niekiedy dochodzi do faworyzowania jednego lub większej ilości dzieci, co nie powinno mieć miejsca. Jest to niezgodne z etyką nauczycielską. Dzieci będąc uczniami w szkole zapoznają się ze sformalizowanym systemem ocen, czyli stopniami i świadectwem. Jest on zupełnie inny niż praktyka niesformalizowana czy ocenianie w domu. Czasem może to stanowić trudne doświadczenie. W szkole dzieci także zdobywają niezbędnych umiejętności, do których można zaliczyć: uczą się, co to znaczy: dzielić się czymś z innymi, robić coś według ściśle określonej kolejności, uczą się porównywania z pozostałymi rówieśnikami.

  3. grupa rówieśnicza: jeszcze przed pójściem do szkoły większość dzieci spotyka się z grupą rówieśniczą. W znacznym stopniu różni się ona od grupy rodzinnej. Wynika to już z samej definicji: grupa rówieśnicza składa się z jednostek o równym statusie społecznym (czyli dzieci w tym samym wieku) oraz o ogólnym statusie społecznym. Innym aspektem wyróżniającym obie te grupy społeczne, jest pozycja społeczna. W rodzinie jest ona automatycznie przypisana do jednostki, kiedy to w grupie rówieśniczej, trzeba sobie na nią zapracować. Ostatnim wyróżnikiem jest planowanie działań socjalizacyjnych. W grupie rówieśniczej nie zachodzi planowanie tego procesu, zaś w rodzinie i w szkole proces ten ma ściśle określony charakter i przebieg. Grupa rówieśnicza - podobnie jak szkoła - spełnia istotną funkcje polegającą na rozluźnieniu więzów łączących dziecko z rodziną, która początkowo stanowi wszechogarniający kontekst społeczny. Szkoła i grupa rówieśnicza przedstawiają dziecku dodatkowe, czasami alternatywne, modele zachowań, a także norm i wartości. W wyniku czego, dziecko uczy się, jak radzić sobie z pozostającym w konflikcie poglądami tych, których uważa się za ważnych oraz tych, którzy są nazywani przez socjologów „znaczących innych”.

  4. mass media: łatwo zauważyć, że wyżej wymienione czynniki wchodzą w interakcje oraz osobiste kontakty z jednostką socjalizowaną. Inaczej sprawa się ma odnośnie środków społecznego przekazu. Jest to zbiór różnych sposobów komunikowania treści przeznaczonych dla wielu odbiorców (obejmują przykładowo: radio, telewizję, filmy, gazety, magazyny, książki - a w ostatnich czasach także bardzo modne - kasety wideo, płyty i kasety audio oraz płyty kompaktowe). Mass media mają podobny wpływ do pozostałych czynników: ukazują alternatywne modele ról, a także wartości społecznych i norm. W dzisiejszych czasach najpopularniejszym środkiem społecznego przekazu jest telewizja. Pozytywną jej stroną jest znakomite spełniane przez nią funkcji edukacyjnej (np.: „Ulica Sezamkowa”). Telewizja należy do łatwo przyswajalny, poszerza horyzonty dziecka, ukazuje miejsce i wydarzenia, w których ono bezpośrednio nie mógłby brać udziału (np.: seria filmów przyrodniczych). Jednakże telewizja ma swoje wady: ukazuje wiele programów nierealistycznie czy w sposób bardzo uproszczony. Dodatkowo wiele jest programów zawierających przemoc. Od jakiegoś czasu w telewizji są ukazywane programy mające na celu odchodzenie od stereotypowego portretowania jednostki oraz ukazujące w sposób prawdziwy nasze społeczeństwo, w tym także członków grup mniejszościowych.

  5. inne czynniki: na dziecko i jego przebieg procesu socjalizacji wpływają także: instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne, wspólnoty. Przyczyniają się one do rozwoju sposobu spostrzegania świata przez jednostkę i do zrozumienia przez nią, czym jest zachowanie pożądane lub niepożądane w społeczeństwie. Należy podkreślić fakt, że wpływ niektórych czynników bywa niezwykle istotny.

Mechanizm modelowania i jego znaczenie dla socjalizacji i wychowania

Pojęcie modelowania odnosi się do procesu uczenia się zachowań (a zatem nabywania zachowań) poprzez obserwację zachowań innego człowieka, tzw. module. Mechanizm modelowania nie dotyczy tylko socjalizacji, ale i przejmowania pozytywnych wzorów czy w wychowywaniu. Jest to czynność dokonywana bez dostrzegalnego przymusu, a więc naśladowanie jest czynnością nagradzającą samą w sobie.

Albert Bandura wyróżnia cztery podstawowe skutki modelowania:

Czynniki ułatwiające modelowanie:

Zastanawiano się, jakie mechanizmy sterują człowiekiem, aby był on skłonny do naśladowania drugiego człowieka. Należy tutaj dodać, że ważne jest czy model, otrzymuje kary lub nagrody za swoje zachowanie (motyw potencjalnej nagrody wpływa na chęć zachowywania się w podobny sposób):

  1. koncepcje etiologiczne: mieszczą się w obrębie koncepcji socjobiologicznych poszukiwanie źródeł zachowania człowieka w czynnikach biologicznych, głównie w instynktach;

  2. koncepcje „pożądania za” (Lorentz): obecność osoby znaczącej wyzwala zachowania podobne u osób będących pod jej wpływem. Biologia opiera się na przykładzie kaczek, gęsi: obecność dużej 0x08 graphic
    kaczki wyzwala odruch pożądania za nią

0x08 graphic
0x08 graphic

W procesie ewolucji przeżywały tylko te młode osobniki, które trzymały się osobników dorosłych, znajdowały się w ich pobliżu.

Mechanizm kontroli społecznej w procesie socjalizacji

Kontrola (zwana czasem także manipulacją) jest to zdolność do modyfikowania i zmieniania zachowania poprzez systematyczne używanie odpowiednich wzmocnień i kar. Karą społeczną jest dezaprobata dla osoby czyniącej coś złego.

Kontrola społeczna poza mechanizmem kary i nagrody, mamy tu także element poznawczy. Zwraca się tutaj uwagę na to, jakie są przekonania ludzkie. Według J. Szczepańskiego poprzez kontrolę społeczną rozumie się „system powszechnych i ujednoliconych reakcji akceptujących lub dezaprobujących czyjeś zachowanie”.

W dużej grupie społecznej kontrola społeczna jest bardziej luźna, gdyż nie jest ona wsparta wzajemną identyfikacją wszystkich członków. Ponadto jest ona zróżnicowana w zależności od środowiska. Najbardziej powszechną formą kontroli społecznej jest opinia publiczna. Jednakże do jej zaistnienia potrzebna jest pewna organizacja życia zbiorowego. Kontrola społeczna może mieć dwa wymiary: formalny (wówczas jest sprawowana przez specjalne powołane do tego osoby i instytucje o charakterze porządkowym i nadzorczym) oraz nieformalny (wówczas mówimy o spontanicznym udziale osób będących członkami grupy, którzy wyrażają aprobatę lub dezaprobatę społeczną).

W małej grupie społecznej mechanizm kontroli społecznej działa szczególnie skutecznie. Wynika to z faktu, me wszyscy członkowie takiej grupy wchodzą w wzajemne, bezpośrednie interakcje, dzięki czemu następuje zwykle daleko posunięte ujednolicenie wymagań oraz zintegrowanie wpływów. Skutkiem tego każda jednostka w małej grupie jest zidentyfikowana, aprobata lub dezaprobata jej zachowania przez grupę pociąga za sobą daleko idące konsekwencje. Jednostka może być zagrożona we wszystkich swych dążeniach, które są związane z uczestnictwem w życiu grupy. Poczucie owego zagrożenia może być odbierana jako kara dla jednostki pod warunkiem, że grupa jest atrakcyjna dla jednostki oraz członkostwo w grupie pozwala na realizację ważnych celów dla jednostki. Od poczucia atrakcyjności członkostwa w grupie będzie zależała siła kontroli społecznej.

Skuteczność kontroli społecznej opiera się w znacznej mierze na ukształtowaniu już wcześniej w jednostce tendencji do nie rozróżnienia się od innych. Tendencja ta to wynik doświadczeń jednostki, w których wszelkie odchylenia od normy, były niezwykle dotkliwe karane.

Uczenie się przez kary i nagrody

Uczenie się przez kary i nagrody - nazwy zamienne:

Badania nad mechanizmem warunkowania instrumentalnego przeprowadzał Burrhus Frederic Skinner. Badania te były przeprowadzane na szczurach, które były umieszczone w klatce ze specjalną dźwignią umożliwiającą dostęp do pożywienia. Szczur, który początkowo biegał chaotycznie po klatce, po odnalezieniu tejże dźwigni, następnie udaje się w miejsce dźwigni i w ten sposób zdobywa nagrodę w postaci pokarmu.

Uczenie się przez kary i nagrody to specyficzna forma uczenia się, w której prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania sprawczego zmienia się w skutek jego wzmacniających lub karzących konsekwencji.

Definicja pojęcia nagrody:

  1. nagrodą jest dobrowolne zdarzenie towarzyszące lub następujące po danej reakcji (zachowaniu), które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tej reakcji w tej samej lub podobnej sytuacji;

  2. nagrodą jest to wszystko, co redukuje motywację, a zatem powoduje zaspokojenie jakiejś potrzeby.

Nagradzanie to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń (dostarczaniu nagród) w następstwie określonych czynności.

Aby stosować nagradzanie należy uwzględnić:

Metoda nagradzania ma dwa główne cele:

  1. utrwalenie tendencji do wykonywania pewnej czynności w określonej sytuacji;

  2. intensyfikację czynności.

Karanie to każda działalność wychowawcy polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się.

Metoda karania ma dwa główne cele:

  1. eliminacja pewnej czynności z repertuaru odpowiedzi jednostki na pewną sytuację;

  2. intensyfikację czynności.

Zasady skutecznego nagradzania i karania

Spośród wielu twierdzeń dotyczących skuteczności nagradzania najważniejsze dla praktyki wychowania są poniższe:

                1. Prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji wzrasta wraz ze wzrostem wartości, częstości, regularności nagród otrzymywanych w następstwie tego rodzaju zachowania (czy reakcji).

                2. Jeśli nagroda jest za często powtarzana w krótkim okresie czasu, to każda następna nagroda tego samego rodzaju w coraz mniejszym stopniu zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia nagradzanej reakcji.

                3. Nagrody opóźnione są mniej skuteczne niż nagrody bezpośrednie.

                4. Gdy powtarzanie jakiejś wyuczonej reakcji nie przynosi żadnych nagród prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji stopniowo słabnie (zjawisko wygaszania reakcji).

                5. Dana reakcja jest bardziej odporna na wygaszenie, to znaczy będzie dłużej występować bez nagradzania, gdy: