Raport

Uzależnienia chemiczne

Pracę wykonały:

Agata Grześkowiak

Anna Kasprzak

Weronika Winiarska

Edukacja elementarna z terapią pedagogiczną

Uzależnienia chemiczne.

1. Podstawowe pojęcia związane z uzależnieniami chemicznymi.

Problematyka uzależnień jest współcześnie bardzo rozległa. Istnieje także dość duże zamieszanie terminologiczne. Określenia takie jak: nałóg, toksykomania, narkomania, czy uzależnienie stosowane jest często zamiennie. Różnice pomiędzy wymienionymi pojęciami zależą Np. od powszechności ich stosowania. Kiedy dostrzeżono,że problem utraty kontroli nad toksycznymi formami nawyków stał się problemem o charakterze masowym. Światowa Organizacja Zdrowia w 1968r. dokonała precyzyjnych definicji pojęć związanych z uzależnieniem. Niezależnie, jaką formę uzależnienia mamy na myśli, ich wspólną cechą jest utrata zdolności autoregulacji, prowadząca do dużych konsekwencji natury fizycznej, psychologicznej, a także społecznej. Wspólnym terminem dla zjawisk związanych z uzależnieniem jest miano toksykomanii.

Toksykomania - przyjmowanie substancji chemicznych ( syntetycznych lub naturalnych) mających szkodliwy wpływ na organizm i psychikę jednostki.. Wykazuje charakter przyzwyczajenia do przyjmowania określonego środka. Termin ten stanowi nadmierne używanie lub nałogowe nadużywanie Środków leczniczych, lecz nie w celu leczniczym , ora innych środków naturalnych lub syntetycznych , odurzających lub nie odurzających , działających relaksacyjnie lub pobudzająco, ale zawsze szkodliwie na organizm przyjmującego.

Środki odurzające- wywołują stan odurzenia i mogą spowodować ujemne skutki dla fizycznego lub psychicznego zdrowia ludzkiego.

Środki uzależniające- ich wspólną cechą jest zdolność potencjalnego wywołania stanu psychicznego określanego jako uzależnienia psychiczne.

Środki psychotropowe- terminu tego używa się na określenie substancji syntetycznych: leków lub środków uzależniających.

Substancja psychoaktywna- każda substancja przyjmowana w celu uzyskania określonego efektu psychicznego.

Nałóg-poczucie przymusu w zakresie zażywania określonego środka ( odurzania się), powiązane z koniecznością zwiększania jego dawki, co wiąże się też z uzależnieniem fizycznym, z pojawieniem się głodu narkotycznego i objawów abstynenckich oraz z wystąpieniem poważnych konsekwencji dla psychicznego funkcjonowania jednostki i negatywnymi skutkami w życiu osobistym i społecznym.

Nawyk- swoiste przyzwyczajenie, silne pragnienie, nieodparta chęć odurzania się, ale niepowiązana z koniecznością zwiększania dawki środka i bez wystąpienia uzależnienia fizycznego powoduje mniejszy zakres uszkodzeń w życiu osobistym i społecznym jednostki.

Narkomania- uzależnienie od klasycznych środków odurzających.. Za jeden z najstarszych narkotyków uważane jest opium. Z opium w 1804 r. powstała morfina a w 1832 r. kodeina. Opium był używany jako środek przeciwbólowy oraz leczący choroby umysłowe. Morfina - niezastąpiony środek przeciwbólowy. Kodeina - stosowana w chorobach dróg oddechowych, oskrzeli, gruźlicy. Z morfiny uzyskano w 1874r. heroinę, która była popularnym specyfikiem w leczeniu dróg oddechowych, składnikiem syropów, podnosiła komfort życia, poprawiała nastrój. ZA największych nielegalnych producentów opium uważa się: Afganistan. W 1979r. w Polsce opanowano produkcję heroiny z słomy makowej. Konopie indyjskie znane od tysięcy lat łatwe w uprawie, proste w użyciu. Roślinę tą można stosować jako lek na osłabienie, depresję, nerwice, zmęczenie, bezsenność. W gospodarce jako surowiec do produkcji sznurów, lin, czy uszczelek. W przemyśle chemicznym olej wytłaczany z konopi był składnikiem farb, kitu , mydła. Konopie indyjskie wykorzystuje się jako susz ( marihuanę), żywicę( haszysz). Najwięksi producenci to: Afganistan, Kolumbia. Podział narkotyków. Jeden z najbardziej znanych podziałów dokonany przez ustawodawstwo holenderskie Wyróżniamy- narkotyki miękkie ( pochodne konopi indyjskich) i twarde ( opiaty i kokaina). Narkotyki można podzielić też ze względu na źródło ich pozyskiwania. Mamy narkotyki pochodzenia organicznego ( kokaina, heroina, marihuana) i pochodzenia syntetycznego ( LSD, amfetamina, kleje, rozpuszczalniki). Najbardziej przydatne kryterium z punktu widzenia wpływu narkotyków na człowieka jest sposób oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy. Wyróżniamy- środki tłumiące( sudafen), środki pobudzające ( kofeina, kokaina), halucynogeny, środki wziewne, środki uśmierzające ból, sterydy.

Alkoholizm- choroba, zespół uzależnień od alkoholu - substancji psychoaktywnej, która w istotny sposób oddziałuje na sprawność psychofizyczną człowieka, ograniczając jego kontrolę wolicjonalną, przyczyniając się do niekorzystnych skutków dla całego jego funkcjonowania. Alkohol pochodzi z j. arabskiego „ alkahul” i oznacza delikatny puder.

Nikotyna- nazwa pochodzi od francuskiego lekarza Jeana Nicota , który spopularyzował produkcję nikotyny jako preparatu na migrenę. Kolebką produkcji jest Ameryka Północna i środkowa. Do odurzania wykorzystuje się tytoń wirgiński, tabakę lun machorkę. Zwyczajem jest palenie tytoniu, ale w zależności od mody, tytoń wdychano przez nos, żuto lub połykano. Tytoń wykorzystano jako środek uspokajający, na ból głowy. Obecnie znane są niepodważalne dowody szkodliwości palenia tytoniu nie tylko dla palaczy, ale i dla osób w otoczeniu palaczy tzw. biernych opalaczy.

Lekomania- to termin oznaczający używanie leku bądź też innej substancji chemicznej nie dla jego podstawowego działania, lecz z powodu odczuwania nieodpartej potrzeby i przymusu. Wśród wszystkich warstw społecznych możemy znaleźć lekomanów. Wiele z nich jest świadomych swojego uzależnienia. I tak osoby starsze zażywają leki nasercowe. Osoby młode, studenci, ludzie - biznesu, sięgają bardzo chętnie po preparaty zwalczające zbędne kilogramy, alergie, redukujące poziom stresu, czy mające działania profilaktyczne.

Uzależnienie- ( na podstawie ICD-10) - kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych, i poznawczych, pojawiających się w toku wielokrotnego używania substancji psychoaktywnych, charakteryzuje się silną potrzebą używania środka, trudnościami w kontrolowaniu tego zachowania,, zwiększoną tolerancją, czy częsty występowaniem zespołu abstynenckiego.

Uzależnienie psychiczne- silna i trudna potrzeba, a czasem wręcz psychiczny przymus przyjmowania i kontynuowania zażywania określonego środka.

Uzależnienie fizyczne- konieczność zażywania określonego środka na skutek uzależnienia organizmu od obecności w nim danej substancji chemicznej, bez której nie może normalnie funkcjonować.

Uzależnienie społeczne- występuje wyraźnie wśród młodzieży, działa tu czynnik środowiskowy, w postaci presji otoczenia.

Współuzależnienie - głębokie uwikłanie w chorobę alkoholową współmałżonka, rodzica, lub dziecka. Niszczycielska sytuacja życiowa związana z patologicznym zachowaniem osoby uzależnionej.

Tolerancja- nabyty i odwracalny stan organizmu polegający na zmniejszeniu poziomu wrażliwości na określone działanie substancji uzależniającej.Zjawisko to zwiększa się z upływem czasu, efekty oddziaływania tych środków zmniejszają się pomimo stosowania tych samych dawek, zmuszają osoby uzależnione do zwiększania dawki aż do przekroczenia dawki śmiertelnej.

Zespół abstynencki- ( odstawienia) zespół niezmiernie dokuczliwych doznań fizycznych i psychicznych będących wynikiem niedostarczenia organizmowi środka, który został już włączony w szlak przemian metabolicznych. Objawy występują już po 6 -12 godz. Od chwili odstawienia. Symptomy te polegają na trudnych do zwalczania dysfunkcjach, w niektórych układach organizmu: pokarmowym, krążenia, oddechowym. Oraz związane z nimi stanach depresji, podniecenia., czy drgawkach.

2. Etiologia i symptomy uzależnień chemicznych.

Przyczyny.

Bardzo częstym pytaniem nasuwającym się przy omawianiu zjawiska uzależnienia jest pytanie, - dlaczego ludzie zaczynają używać czy nadużywać różnych środków mając świadomość ich autodestrukcyjnego wpływu. Po pierwsze nikt z nich nie bierze pod uwagę faktu, że środek dostarczający początkowo różne przyjemności satysfakcję, zacznie kierować ich życiem.. Wzmaga to poczucie złudzenia panowania nad sobą i własnym życiem,, poczucie silnej woli. Bardzo duży wpływ czerpiemy z obserwacji innych osób, czyli presja otoczenia, często znajomych, rówieśników, przyjaciół. Dany wzorzec zachowania propagują również środki masowego przekazu. Jedną z przyczyn uzależnień od środków chemicznych są uwarunkowania genetyczne, czyli biologiczna podatności jednostki na uzależnienia. Jeżeli w rodzinie uzależniony jest jeden z rodziców to ryzyko rozwoju uzależnienia wzrasta 3- krotnie w porównaniu z potomstwem rodziców nieuzależnionych. Istnieją 4 hipotezy podające próbę wyjaśnienia biologicznej skłonności jednostki do sięgania po środki uzależniające. Pierwsza hipoteza mówi: Uzależnienie jest skutkiem specyficznego neuroprzekaźnictwa. Drugi: Efekt nietypowej przewagi biochemicznej. Trzeci: Różnice w aktywności bioelektrycznej mózgu osób podatnych na uzależnienia. Czwarty: Dziedziczenia genetyczne lub zaburzenia genetyczne. Do przyczyn związanych z uzależnieniem należy także koncepcja psychologiczna mówiąca m.in. o hipotezie redukcji napięcia. , szczególnie wśród osób narażonych na duży stres . Rozwój uzależnienia ma charakter progresywny, dokonuje się fazowo, w każdej fazie towarzyszą mu inne czynniki motywacyjne. Kolejną przyczyną należąca do koncepcji psychologicznej są zaburzenia osobowości, a w nim antysocjalne zaburzenia osobowości, skłonności depresyjne., impulsywność, słaba kontrola emocji, negowanie autorytetów, agresywność, . Koncepcja psychologiczna zakłada również aspekt problemu z własną tożsamością , czyli nadmierna zależność, niedojrzałość emocjonalna niska odporność na stres , niska samoocena. Przy tak ukształtowanej strukturze osobowości naturalnymi mechanizmami obronnymi stają się: regresja, wyparcie reakcje zastępcze. Koncepcja psychologiczna wiąże się także z skłonnościami autodestruktywnymi. Osoba uzależniona robi wszystko by zniszczyć swoje życie, przysłowiowo „ stacza się na dno”. Do etiologii uzależnień chemicznych przyczynia się także czynnik społeczno - kulturowy. Nie ma najmniejszej wątpliwości, ze na ryzyko rozwoju uzależnień chemicznych ma wpływ ich łatwa dostępność szczególnie: alkoholu, papierosów, czy leków., Akceptacja społeczna, czy styl picia. Wzory picia, zwyczaje alkoholowe, czy palenie tytoniu są zwyczajem celebrowania pomyślnych wydarzeń, czy uroczystości rodzinnych, świąt, spotkań towarzyskich. Wówczas powstaje swoista presja otoczenia, Dostępność alkoholi, papierosów, leków mierzona jest ich ceną i ilością punktów sprzedaży. Doś niska cena alkoholi, w szczególności piwa sprawia, że jest ono najchętniej sięganym alkoholem wśród dzieci i młodzieży. Dziś nastolatek z puszką piwa nie jest postrzegany jako przedstawiciel młodzieży z marginesu społecznego., tylko jako zwykły przechodzień na ulicy. Do przyczyn prowadzących do uzależnień chemicznych możemy także wyróżnić: próbę ucieczki przed kłopotami, i trudnościami życiowymi, przekraczające możliwości adaptacyjne do życia we współczesnym świecie, bezkrytyczne naśladownictwo i podążanie za trendami, zaspokojenie ciekawości, doświadczanie nowych przeżyć, problemy rodzinne, szybkie tempo życia, nuda. W przypadku lekomanii do etiologii dochodzi: moda na samodzielne leczenie się, brak czasu na konsultacje z lekarzem, rozwój czarnego rynku leków, pojawianie się leków bez recepty np. na stacjach paliw. Do najczęstszych schorzeń podatnych na uzależnienia należą: bezsenność, bóle głowy, nerwobóle, depresje, nerwice.

Objawy.

Alkohol w istotny sposób oddziałuje na sprawność psychofizyczną człowieka, ograniczając zarówno jego kontrolę wolicjonalną, jak i przyczyniając się do niekorzystnych skutków dla całego jego funkcjonowania.. Statystycznie rzecz biorąc można zaobserwować następujące objawy spożycia alkoholu, mierzone w promilach po godzinie * 0,3-0,5 promila - upośledzenie koordynacji wzrokowo ruchowej, nieznaczne zaburzenia równowagi, euforia, obniżenie krytycyzmu. * 0,5-0,7 promila - zaburzenia sprawności i ruchowej, nadmierna pobudliwość, gadatliwość, , obniżenie samokontroli* 0,7- 2,0 promila- zaburzenia równowagi, sprawności, i koordynacji ruchowej obniżenie progu bólu, spadek sprawności intelektualnej, opróżnienie czasu reakcji, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, przyspieszenia akcji serca * 2,0-3,0 promila - zaburzenia mowy ( bełkot), zaburzenia równowagi ( chwianie się ) wzmożona senność. Jest to stan upojenia głębokiego. * 3,0- 4,0 promila- sadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych. Jest to stan ciężkiego zatrucia * powyżej 4,0 promila - głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczyniowo- ruchowego, i oddechowego. Jest to stan zagrożenia życia. Najbardziej powszechną konsekwencja nadużywania alkoholu są stany zapalne różnych narządów, które następnie przechodzą w zapalenia chroniczne i powodują zamiany nieodwracalne. Dotyczą one: jamy ustnej, przełyku, żołądka, wątroby, trzustki. Chroniczne stany zapalne prowadzą do wyłączenia funkcji poszczególnych organów. Alkoholicy częściej zapadają na nowotwory przełyku, gardła, krtani,, marskość wątroby, niewydolność nerek. Najpoważniejsze zmiany dotyczą jednak mózgu, prowadząc do ciężkich zaburzeń psychicznych. Do najcięższych objawów należy delirium tremens - majaczenia alkoholowe ujawniające się w postaci urojeń dotykowych ( łażące po ciele pająki, mrówki, myszki, zapachowych, manii prześladowczych. Najbardziej bezpośrednią konsekwencja wyniszczenia mózgu w wyniku długotrwałego picia jest zespół Korsakowa, oraz zespół Wernickego. Objawami pierwszego są zaburzenia pamięciowe, stany amnezyjne. Drugi stan charakteryzuje się zanurzeniami nerwów ruchowych, mięśni, co powoduje niedowład kończyn, drżenie. Nadużywanie alkoholu wiąże się również z konsekwencjami społecznymi, obejmują one 3 sfery: osobistą( rozpad bliskich więzi, obniżenie się standardu życia, utrata realizacji ważnych życiowych celów, degradacja osobowości, izolacja społeczna, sferę zawodową ( obniżenie kompetencji zawodowych, utrata, wiarygodności, ryzyko utraty pracy, sferę prawną ( naruszenie prawa,, problemy z policją).

Narkotyki. Środki tłumiące powodują: przy dużych dawkach: oszołomienie, przyćmienie świadomości, niewyraźną mowa, podwójne widzenie, nudności, rozszerzenie źrenic. Objawy abstynenckie: huśtawka nastrojów, bezsenność, koszmary nocne, depresja. Środki pobudzające powodują: rozszerzenie źrenic, brak reakcji źrenic na światło, gadatliwość, bladość twarzy, agresywność, gonitwa myśli, majaczenie, wysypka, niepokój. Objawy abstynenckie; depresja, wyczerpanie. Halucynogeny powodują: uczucie odprężenia, wesołkowatość, zadowolenie, zaczerwienione oczy, spadek kontroli napięcia mięśniowego. środki wziewne powodują: zapach we włosach, na ubraniu, podrażnienie śluzówek nosa, stany urojeniowe, powolne ruchy. Środki uśmierzające powodują uczucie odprężenia, lekkość, potliwość, swędzenie skóry, opadające powieki, zwężone źrenice, szklane oczy. Objawy abstynenckie: dreszcze, bóle mięśniowo- stawowe, patia, utrata równowagi. Sterydy powodują: szybki przypis masy mięśniowej, obrzęk twarzy, przebarwienia skóry, rozstępy, zatrzymanie płynów w organizmie.

Lekomania. Objawy to: zmiany zachowania, wzrost t tolerancji organizmu na dany specyfik, halucynacje, uszkodzenie narządów ciała ( wątroba, serce), uzależnienie uodparnia na inne przyjmowane w danym przypadku leki, izolacja społeczna, zaburzenia umysłowe. Skutki zależą od rodzaju leku, ilości, i czasu zażywania.

Palenie tytoniu. Skutki palenia tytoniu powodują nieodwracalne zmiany w układzie sercowo - naczyniowym powodując: miażdżycę naczyń krwionośnych, nadciśnienie tętnicze, niedokrwienie serca, zawał serca, tętniaka aorty. Zmiany także w układzie oddechowym: gruźlica, astma, zapalenie oskrzeli. Jedną z najpoważniejszych schorzeń są jednak nowotwory złośliwe,: płuc, przełyku, gardła.

3. Skala zjawiska w Polsce.

Populacje osób, w których występują kategorie problemów alkoholowych. Dane z 2008 roku. Na podstawie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W Polsce żyje ok. 38,6 miliona osób. Liczba osób uzależnionych od alkoholu to 2 % populacji. W Polsce ogółem ich ok. 800 tyś. W mieście 100 tyś. - ok. 2 tyś. W mieście 25 tyś -ok. 5 00 osób. W gminie 10tyś. - 200 osób.

Dorośli żyjący w otoczeniu alkoholika to 4 % populacji. W Polsce to ok. 1,5 miliona osób. W mieście 100 tyś. - ok. 4 tys. W mieście 25 tyś. - ok. 1 tys. Osób. W gminie liczącej 10 tyś osób - ok. 400 osób.

Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholickiej to ok. 4 % populacji. Dane SA takie same jak w przypadku dzieci żyjących w otoczenie alkoholika. .

Osoby pijące szkodliwie to ok. 5%- 7% populacji. W Polsce jest ich od 2 do 2,5miliona osób. W mieście 100 tyś. - ok. 5-7 tyś. W mieście 25 tyś - ok.. 1,250 - 1,750 osób. W gminie tych osób jest od 500 -do 700.

Ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemami alkoholowymi. . W Polsce jest ich ok. 2 miliony zarówno dzieci i dorosłych. W mieście 100tys. - ok. 5.200 osób. W mieście 25 tyś -ok. 1,330 osób. W gminie jest tych osób ok. 530.

Palenie tytoniu. Palenie papierosów w Polsce stało się zjawiskiem popularnym, gdyż z dnia na dzień liczba palaczy gwałtowanie wzrasta od 30 lat. Polska znajduje się niezmiernie w czołówce krajów o najwyższej konsumpcji tytoniu na świecie. Statystyki są naprawdę alarmujące, ponieważ w Polsce liczba palaczy szacowana jest na 10 milionów, którzy wypalają dziennie 90 milionów papierosów.

Lekomania. Jesteśmy narodem lekomanów. 35% Polaków regularnie przyjmuje medykamenty przepisane lekarza, oraz sami bardzo chętnie sięgamy po te leki, które są bez recepty. Średnie spożycie wynosi 5 tabletek dziennie. Co 4 z nas kupuje leki bez recepty „ na zapas”. Jeżeli chodzi o spożycie leków przeciwbólowych , mamy 3 miejsce na świecie po Amerykanach i Francuzach. 20% nas sięga po preparaty witaminowe i wzmacniające. Przy czy świadomość, po co to kupujemy jest raczej nikła. „ Łykamy na wszelki wypadek”. Coraz częściej padamy ofiarą agresywnego marketingu.

Narkomania. Problem zażywania przez młodzież nielegalnych substancji psychoaktywnych, zwanych potocznie narkotykami. Nabrał od lat 90 - tych coraz większego znaczenia. Media prowadziły liczne kampanie mające na celu zahamowanie wzrostu zjawiska. Wyniki najnowszego badania świadczą, że w ostatnich latach mamy do czynienia ze zmniejszeniem się skali zjawiska zażywania narkotyków przez młodzież. Od 2003 roku. Znacznie spadł odsetek uczniów twierdzących, że można narkotyki kupić w szkole. Wówczas 26% badanych uważało, ze jest to możliwe, dziś jedynie 10% badanych. Jednym ze wskaźników opisujących problem zażywania narkotyków jest obecność tego rodzaju środka w ich otoczeniu. W 2003 roku 65% osób twierdziło że mogą kupić narkotyki w sąsiedztwie , w 2008 r. tak samo uważa 52% osób. Także w kwestii osobistych doświadczeń z narkotykami odnotowano trend zniżkowy w 2003r. - 24% natomiast w 2008r. 15%.

4. Programy przeciwdziałania i - przezwyciężania, profilaktyka, instytucje.

Używanie różnorodnych środków odurzających, powoduje nieobliczalne szkody we wszystkich sferach życia człowieka. Rosnące koszty społeczne tego rodzaju zjawisk, sprawiają, że coraz intensywniejsze stają się działania zmierzające do ograniczania używania środków odurzających we wszystkich grupach wiekowych. Szczególny nacisk kładzie się na profilaktykę uzależnień w grupie dzieci i młodzieży. Profilaktyka ta, może być ujmowana w różnorodny sposób.

Pierwszym rodzajem zachowań, jest pogląd, że należy zapobiegać nadużywaniu środków odurzających, a przez nadużywanie, rozumie się taki model patologicznego używania, które trwa co najmniej jeden miesiąc i przynosi negatywne skutki w życiu społecznym i rodzinnym osoby odurzającej się.

Drugim rodzajem zachowań, jest regularne używanie substancji psychoaktywnych i to niezależnie od tego, czy temu odurzaniu się, towarzyszą negatywne skutki w różnych wymiarach życia. W takim przypadku podstawą podejmowania działań zapobiegawczych, jest pogląd, że niezależnie od tego, czy aktualnie są już obserwowane przejawy dysfunkcjonalności, to na pewno zawsze w konsekwencji regularne używanie środków odurzających, np. palenia papierosów, prowadzi do negatywnych skutków zdrowotnych.

Trzecim rodzajem zachowań, jest wszelkie używanie środków odurzających, niezależnie od tego, czy ma ono charakter regularny, czy też okazjonalny. W tym przypadku uzasadnienia profilaktyki poszukuje się przynajmniej w dwóch wymiarach. Z jednej strony, wskazuje się, że wszelkie środki psychoaktywne, przyjmowane w okresie dojrzewania, stanowią realne zagrożenie dla prawidłowego rozwoju. Z drugiej, podkreśla się, że każde eksperymentowanie ze środkami odurzającymi, stanowi potencjalne niebezpieczeństwo przejścia w fazę używania zależnego.

Czwartym sposobem rozumienia profilaktyki, jest traktowanie jej jako działań zmierzających do opóźnienia wieku, w jakim człowiek dokonuje inicjacji alkoholowej lub narkotycznej. Stanowisko takie wyrasta z licznych badań, które w sposób jednoznaczny wykazują, że im wcześniejszy kontakt ze środkami odurzającymi, tym większe niebezpieczeństwo rozwoju uzależnienia, duża łatwość rozszerzenia kręgu przyjmowanych środków i przechodzenie do substancji bardziej szkodliwych oraz większe prawdopodobieństwo angażowania się w inne rodzaje działań dewiacyjnych. Opóźnianie inicjacji, jest, więc jednocześnie, zmniejszeniem zagrożeń.

Piątym sposobem rozumienia profilaktyki, jest podejmowanie działań ukierunkowanych na zapobieganie używania określonych rodzajów środków odurzających. zasadność tych działań wynika z faktu, że człowiek używający jednego rodzaju środków odurzających, znacznie łatwiej sięga po następne. Jeśli więc podejmie się działania zapobiegające używaniu środków odurzających, znajdujących się na początku tego łańcucha (głównie tytoń, alkohol i marihuana), to tym samym zapobiega się sięganiu po środki bardziej niebezpieczne (np. opiaty). Profilaktyka powinna być: interdyscyplinarna, wielopłaszczyznowa, wielopoziomowa, wieloaspektowa, i perspektywiczna. Musi: wzmacniać czynniki chroniące i eliminować czynniki ryzyka. Rodzaje programów profilaktycznych : Programy informacyjne- wyrastają z wiary w ludzkie możliwości samodoskonalenia się podejmowanie odpowiednich decyzji. Głównym celem tego programu jest dostarczanie adekwatnych i aktualnych informacji o wszystkich rodzajach środków odurzających i ich wpływie na człowieka. Programy edukacyjne- opierają się na założeniach,ze ludzie w swoim działaniu kierują się na zaspokojenie podstawowych potrzeb takich jak: miłość, bezpieczeństwo. Programy pomagają w rozwijaniu podstawowych umiejętności życiowych, realizowane są w szkołach, kościołach, zakładach pracy. Programy alternatyw- opierają się na założeniu, że ograniczenie używania środków odurzających może dokonywać się w drodze uczestnictwa przez dzieci i młodzież działaniach, które wzmagają pozytywną świadomość siebie, możliwość realizacji w pozytywnym rozwoju, poczucie własnej siły. Programy interwencyjne - pomagają jednostkom w identyfikowaniu swoich problemów i poszukiwaniu możliwości ich rozwiązywaniu. Podstawowe techniki interwencyjne to: poradnictwo indywidualne, i rodzinne, telefon zaufania, sesje konferencyjne. Programy zmian środowiskowych - są nakierowane na identyfikację i zmienianie tych czynników środowiska społecznego i fizycznego, które sprzyjają używania środków odurzających.

Zapobieganie uzależnieniom, może być realizowane na trzech poziomach - wyróżnia się profilaktykę pierwszo-, drugo- i trzeciorzędową.

Profilaktyka pierwszorzędowa, to działanie mające na celu z jednej strony promocję zdrowia i przedłużanie życia człowieka, z drugiej zaś, zapobieganie pojawiania się problemów związanych z używaniem i nadużywaniem środków odurzających. Szczególnie wyraźnie tutaj akcentuje się budowanie i rozwijanie różnorodnych umiejętności radzenia sobie z wymogami życia, gdyż deficyty w tym zakresie są powszechnie spotykane w populacji osób, uwikłanych w używanie środków odurzających.

Profilaktyka drugorzędowa ma na celu ujawnianie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w uzależnienie oraz pomaganie im w redukcji tego ryzyka, a więc zapobieganie popadaniu w używanie zależne.

Profilaktyka trzeciorzędowa rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu uzależnienia. Ma ona na celu z jednej strony, przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego, z drugiej zaś, umożliwienie osobie leczącej się, powrotu do społeczeństwa, prowadzenia w nim satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia, wolnego od środków odurzających.

Wszystkie w/w poziomy działań profilaktycznych, charakteryzują się wspólnymi celami, dotyczącymi w szczególności:

- promowania zdrowia i dobrego samopoczucia, a tym samym wydłużania jednostkowego życia,

- redukowania liczby przypadków uzależnienia lub problemów związanych z odurzaniem się w ogólnej populacji,

- redukowania zachorowalności i śmiertelności związanych z nadużywaniem środków odurzających,

- obniżania prawdopodobieństwa długoterminowej niezdolności do pracy zawodowej

i odpowiedzialnego wywiązywania się z innych obowiązków społecznych.

Marek Kotański, nazywa uzależnienie narkotykowe, ciężką chorobą na granicy nieuleczalności. Narkoman nie chce się leczyć, a o jego leczeniu nie mogą decydować osoby trzecie. leczenie ma być alternatywą całkowicie wykluczającą narkotyki, a nie odkładającą je na jakiś czas. Przed przystąpieniem do leczenia uzależnionego, musi być sporządzony inwentarz problemów, tzw. „Lista problemów związanych z uzależnieniem”, z jakimi zgłasza się do leczenia. Konieczna jest diagnoza rodzaju i stopnia uzależnienia, poznanie przyczyn choroby.

Narkomana czekają:

	Detoksykacja, tj. odtrucie organizmu, polegająca na stopniowym zmniejszaniu dawek (dotyczy zaawansowanych narkomanów).
	Odbudowa zdrowia somatycznego.
	Odbudowa stabilności emocjonalnej.
	Zmotywowanie do akceptacji terapii.
	Wytworzenie potrzeby leczenia i korzystania ze wsparcia po zakończeniu leczenia (grupy „AN”).
	Nabranie wiary w możliwość wyleczenia i uratowania swego życia.
	Poważna praca nad swoją osobowością.
	Wytworzenie poczucia tożsamości bez pomocy środków odurzających.
	Opracowanie planu utrzymania abstynencji i samoaktualizacji.
	Wprowadzenie programu wsparcia po zakończeniu terapii.

Terapia składa się zatem z odtrucia i odbudowania zniszczonej chorobą narkotykową osobowości. Trzeba zbudować nowy system wartości, celów, zainteresowań nowego człowieka. Wyeliminować defekt (praca z problemem), u podłoża którego, leżała nieprawidłowa socjalizacja, co oznacza resocjalizować, czyli nauczyć żyć prawidłowo wśród ludzi. Pierwszym celem terapii jest życie bez narkotyku. Każde postanowienie narkomana o własnej terapii, jest uważanie za przyczółek do dalszego leczenia, lecz do każdego uzależnionego, trzeba stosować indywidualnie dobrane odmiany terapii. W ośrodkach terapeutycznych obowiązują zasady: uczciwości, udziału, abstynencji, pracy fizycznej, nieagresji. W większości złamanie jednej z tych zasad, oznacza konieczność odejścia z ośrodka, czyli powrót do narkotyku. W spartańskich i sformalizowanych warunkach życia, pacjenci (klienci), przeżywają podstawowe doświadczenia emocjonalne, uczą się dojrzałości psychicznej i społecznej. Następuje reorientacja postaw: z koncentracji na sobie, na koncentrację na innych i innych wartościach większości ośrodków terapeutycznych, przy zróżnicowaniu szczegółowych metod, praca z pacjentem trwa ok. dwóch lat. Jest podzielona na fazy, w których narkoman zmienia się w neofitę, pomagającego w zwalczaniu uzależnień innych. Dalsza terapia i rehabilitacja, odbywają się już w rodzinie, (jeśli ją ma) i we wspólnocie terapeutycznej. Tam przebiega dalsze budowanie osobowości w warunkach etosu tej wspólnoty. Społeczność terapeutyczna jest najskuteczniejszą formą kontynuacji leczenia uzależnienia, o ile rekonwalescent z nią się identyfikuje i wierzy w jej skuteczność. Zjawisko narkomanii ma charakter społeczny. Niestety nie ma w Polsce pełnej oceny epidemiologicznej tego zjawiska. Z rejestrów policyjnych wynika, że w 1984 r. było 17.363 Narkomanów, a 4.673 hospitalizowano, 70% spośród nich było nosicielami wirusa HIV. Biorąc pod uwagę, że dane te nie mogły być pełne i upłynęło dużo czasu - liczba uzależnionych z pewnością jest większa, szacunkowo określa się ją na 200 tysięcy, czyli około 0,5% populacji. Walkę z uzależnieniem narkotycznym zapoczątkował w Polsce Marek Kotański, który utworzył stowarzyszenie MONAR, czyli wspólnotę terapeutyczną, dysponującą siecią swoich placówek w całym kraju. Leczeniem osób uzależnionych, głównie detoksykacją oraz terapią odwykową tradycyjnymi metodami (m.in. farmakologicznymi), zajmują się także oddziały detoksykacyjne szpitali psychiatrycznych.

W lecznictwie otwartym funkcjonuje sieć poradni (punktów konsultacyjnych), leczących uzależnienia. W Polsce działają też samopomocowe grupy wsparcia, np. „Towarzystwo Rodzin i Przyjaciół Dzieci Uzależnionych”, „Powrót z U”, „Pogotowie Makowe”, „Anonimowi Narkomani - AN”. Służą one wzmacnianiu wyników terapii, motywowaniu do działania oraz uświadamianiu niebezpieczeństw uzależnienia wchodzącym w nałóg. W grupach wsparcia działają zawodowi terapeuci, wolontariusze, ale przede wszystkim neofici. Ich pomoc jest nieoceniona. Mamy w kraju sporo placówek naukowych, zajmujących się teorią uzależnień. Do najbardziej znanych należą: Instytut Psychiatrii i Neurologii oraz Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości ze swoimi szkołami - Studium Pomocy Psychologicznej i Studium Terapii Uzależnień. Mamy (podobno) najwięcej na świecie czasopism, zajmujących się tematyką zapobiegania i leczenia narkomanii. Do najbardziej znanych należą: „Arka”, „Karan”, „Problemy Alkoholizmu”, „Remedium”, „Trzeźwymi Bądźcie”, „Skalnik”, „Świat Problemów”. Zarówno w teorii, jak i w praktyce, wielkie zasługi mają placówki wyznaniowe. Kościół Katolicki, poza szeroką działalnością profilaktyczną (katecheza, ruch oazowy, pielgrzymki), prowadzi także liczne ośrodki terapeutyczne i poradnie otwarte. W pomocy uzależnionym, specjalizują się niektóre zgromadzenia zakonne. Dobre wyniki w leczeniu osób uzależnionych, osiągają Zielonoświątkowcy i inne ruchy religijne. Problemy związane z profilaktyką i leczeniem uzależnionych, podlegają Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej, a zajmuje się nimi Pełnomocnik Ministra ds. Narkomanii. W każdym województwie, zatrudniony jest pełnomocnik wojewody ds. problemów alkoholowych i narkomanii. Problematyką tą częściowo zajmują się także terenowe oddziały SANEPID-u. Środki finansowe na zapobieganie i leczenie w znacznej części pochodzą z Biura ds. narkomanii i Biura ds. Zapobiegania AIDS; w niewielkim stopniu także z funduszy samorządowych. Niektóre ośrodki terapeutyczne, własną pracą pokrywają część kosztów. Profilaktyka a szczególnie leczenie narkomanów są bardzo drogie. Oprócz samego uzależnienia, leczyć trzeba przecież liczne infekcje. Każdy uzależniony od narkotyków, żyje na koszt społeczeństwa. I nie tylko on, ale także producenci i handlarze narkotyków. Sposób postępowania z uzależnionymi ewoluuje. Wynika z przeobrażeń społecznych, których jesteśmy uczestnikami. Uzależnieni są częścią, niestety dużą, społeczeństwa naszego kraju. Są poważnym problemem, od którego nie uciekniemy. Im wcześniej stworzymy spójny system przeciwdziałania zjawisku narkomani, tym mniejsze będą jego koszty. Metody leczenia uzależnionych od nikotyny.
Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ), w Polsce dostępna pod postacią gumy do żucia i plastra przyklejanego na skórę zawierających nikotynę. Celem NTZ jest złagodzenie głodu nikotyny i zapobieganie wystąpieniu objawów odstawienia, przy stosowaniu małych nie wywołujących uzależnienia dawek nikotyny. NTZ zwiększa szansę rzucenia palenia około dwukrotnie, skuteczność zwiększyć można stosując dwa produkty jednocześnie.
Leki antydepresyjne: BUPROPION (nazwa handlowa Zyban). Działa na ośrodkowy układ nerwowy podnosząc poziom dopaminy i noradrenaliny w mózgu: działa na system nagradzania w mózgu podobnie jak nikotyna i w ten sposób pomaga osłabić objawy abstynencji. Lek ten został zatwierdzony przez WHO do leczenia uzależnienia od nikotyny. Dopuszczono do jego stosowania w USA, Kanadzie i Meksyku a także w Polsce.
Inne metody farmakologiczne o mniejszym znaczeniu i skuteczności to np. preparaty oparte na produktach naturalnych mające pomóc przełamać potrzebę zapalenia papierosa, odświeżyć
Rytuał trzymania czy zapalania papierosa wzmacnia uzależnienie i utrudniają jego zwalczenie. Obecnie zalecane metody terapii behawioralnej mają zwiększać motywację do rzucenia palenia oraz uczyć technik ułatwiających wytrwanie w abstynencji, np. samokontroli zachowań czy technik radzenia sobie z głodem nikotynowym
Palacz sam kontroluje swój nałóg: wykorzystuje się tutaj m. in. różne zdarzenia związane z paleniem np. jeśli ktoś zazwyczaj palił papierosa podczas picia kawy, powinien zmienić napój lub porę jego konsumpcji. Celem jest przerwanie jednego ogniwa nałogu
Opiera się na elementach edukacji zdrowotnej oraz pracy w grupach terapeutycznych, które zapewniają wsparcie w przezwyciężaniu uzależnienia .Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym(PPP)Pracują w niej wyspecjalizowani terapeuci udzielający fachowej pomocy. Czynna jest w Fundacji "Promocja Zdrowia" ul. Roentgena 5, 02-781 w Warszawie pod numerem telefonu (0 22) 643 92 86 przez większą część roku we wtorki w godz. 14.00-18.00, a w maju (miesiącu Światowego Dnia bez Tytoniu) i w listopadzie (kampania "Rzuć palenie razem z nami")codziennie w tych samych godzinach. Program minimalnej (krótkiej) interwencji Lekarze mający bezpośredni kontakt z uzależnionymi od nikotyny mają, często niedoceniane, możliwości skutecznej pomocy pacjentom w rzucaniu palenia. Amerykańskie agencje do spraw zdrowia polecają lekarzom model krótkiej interwencji lekarskiej tzw. "4 As": Ask, Advise, Assist, Arrange follow-up. Polega on na określeniu statusu pacjenta, poradzie i motywowaniu, pomocy w wyborze właściwego leczenia i późniejszym umacnianiu pacjenta w abstynencji (kontrola). Niektórzy zalecają także stosowanie metod niekonwencjonalnych, jakkolwiek ich skuteczność nie została potwierdzona. Należą do nich: hipnoza i akupunktura oraz środki pomocnicze i awersyjne (atrapy papierosów, specjalne filtry, płyny do płukania ust pogarszające smak papierosów).

Skuteczna profilaktyka i resocjalizacja musi mieć charakter systemowy, gdzie społeczne oddziaływania zaczynają się od rodziny a kończą na wyspecjalizowanych instytucjach leczniczych, pomocowych, i terapeutycznych.

5. Bibliografia

1). I. Pospiszyl „ Patologia społeczne”, Wrocław 2008

2). A. Nowak, E. Wysocka „ Problemy i zagrożenia we współczesnym świecie „, Kraków 2001

3). Z. B. Gaś „ Profilaktyka uzależnień”, Warszawa 1993

4). http//: www.narkotyki.pl ( data dostępu 21.10.2009)

5). http//: www.parpa.pl ( data dostępu 21.10.2009)

6). http//: www. tzn..org.pl ( data dostępu 22.10.2009)

7). http//: www. alkoholizm.akcjasos.pl ( data dostępu 21.10.2009)

1

---