Finanse publiczne

dr hab. Marek Zdebel - zaktualizowany wykład + zagadnienia opracowane na podstawie książek

Plan wykładu:

1. Zagadnienia ogólne

2. Finanse publiczne

3. Prawo podatkowe

4. Prawo bankowe

5. Prawo dewizowe

6. Ogólne reguły dotyczące gospodarki finansowej przedsiębiorstw

• Dział I: Zagadnienia ogólne finansów publicznych

Próba zdefiniowania pojęcia „finanse publiczne”. Finanse to z łaciny średniowiecznej - działania związane z ruchem pieniądza.

Klasyfikacja finansów:
Najczęściej finanse publiczne przybierają postać gromadzenia i wydatkowania pieniędzy, tworzy się zasoby, które można klasyfikować według kryteriów przedmiotowych i podmiotowych:
a) kryterium przedmiotowe - istotą jest związek między ruchem pieniądza a wywołanym przez ten ruch skutkiem materialnym, zaliczamy tutaj:
- zasoby materialne (charakteryzują się ścisłą więzią między ruchem a skutkiem - np. kupno czegoś - płacąc otrzymujemy usługę)
- zasoby redystrybucyjne (powodują ruchy transferowe ale nie idzie za tym skutek materialny, mają charakter bezzwrotny, np. zasiłek, opłaty, podatki)
- zasoby kredytowe (tutaj także nie mamy substratów materialnych, ale takie zasoby mają charakter zwrotny, zaciągnięcie zobowiązania powoduje, że będzie je trzeba w określonym okresie spełnić)
b) kryterium podmiotowe - łączy się z podziałem systemu finansowego państwa na ogniwa systemu finansowego - pojęcie ogniw nie jest znane ustawie, na gruncie doktryny wykształciła się definicja ogniw systemu finansowego - zróżnicowanych rodzajowo jednostek uczestniczących w systemie finansów państwa. Istnieją grupy tych jednostek:
- grupa podmiotów reprezentujących administrację państwową (ogniwo systemu budżetowego)
- grupa ogniw prowadząca działalność gospodarczą (przedsiębiorcy)
- instytucje o charakterze ubezpieczeniowym
- instytucje bankowe
- podmioty zaliczane do szeroko pojmowanej ludności

Definicje finansów:
1) prof. Stefan Ballard - finanse to procesy i zjawiska pieniężne, do procesów i zjawisk zaliczamy zarówno zdarzenia faktyczne i prawne, istotnym jest to, że wiążą się one z pieniądzem.
2) prof. Wanda Wójtowicz - finanse to pieniężny mechanizm wymiany materialnej.

3) prof. Karol Ostrowski - pisał głównie o finansach państwa socjalistycznego, według niego finanse to pojęcie, które cechuje przejawy i treści działalności finansowej.

4) prof. Jerzy Harasymowicz - finanse to stosunki społeczne, które powstają w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy. Definicja ta eksponuje dwustronność procesów zachodzących, z jednej strony aktywa, z drugiej pasywa  przychody i rozchody (w budżecie państwa), lub przychody i wydatki.
5) prof. Jaśkiewicz - finanse to zjawisko ekonomiczno-społeczne, którego treścią jest gromadzenie pieniędzy i ich wydatkowanie, według tej definicji finanse i pieniądze nie są synonimami. Finanse to ruch, transfer pieniędzy.
6) prof. Borodo - finanse to kategoria ekonomiczna, obejmuje procesy społeczne, które powstają w wyniku gromadzenia i wydatkowania pieniędzy.

7) prof. Kosikowski i Ruśkowski - nowsza definicja - Finanse, to zasoby pieniężne, operacje na tych zasobach oparte i normy prawne dotyczące zasobów i operacji.

Działalność finansowa, definicje:
1) wg. Karola Ostrowskiego  jego rozważania dotyczyły wyłącznie państwa, bo nie było wtedy samorządu terytorialnego; działalność finansowa polega na czerpaniu środków pieniężnych i ich podziale celem zaspokajania określonych potrzeb.
2) Dembowska-Romanowska, Brzeziński  działalność finansowa to z jednej strony czerpanie środków pieniężnych, z drugiej ich wydatkowanie w celu zaspokojenia określonych potrzeb.
3) Komar i Łączkowski  przedmiotem działalności finansowej państwa (i jednostki samorządowej także) jest pobieranie środków pieniężnych i wydatkowanie ich na określone cele.
4) Wanda Wójtowicz  działalność finansowa to procesy o charakterze dwustronnym: gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, w tych procesach występują nie tylko podmioty prawa publicznego, ale i prywatne (to nowość w tych definicjach). Dopiero w połowie lat 90tych definicją finanse objęto osoby prywatne.

Gospodarka finansowa, definicje:

1) prof. Brzeziński  gospodarka finansowa jest to całokształt czynności prawnych i organizacyjnych mających na celu zgromadzenie środków pieniężnych i ich wydatkowanie
2) Wanda Wójtowicz  gospodarka finansowa to pojęcie szersze niż samo gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, obejmuje również podejmowanie czynności prawnych i organizacyjnych umożliwiających te dwa procesy. Profesor Wójtowicz proponuje jakby definicję działalności finansowej i gospodarki finansowej w jednym.

Finanse publiczne - to najczęściej stosowane pojęcie w literaturze i ustawodawstwie. Niektórzy autorzy twierdzą, że finanse publiczne to gałąź prawa publicznego, prof. Jaśkiewicz  finanse publiczne to gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych dokonywane przez państwo lub inny związek publicznoprawny, prof. Brzeziński  finanse publiczne to procesy ekonomiczne wiążące się z podziałem dochodu narodowego przez podmioty prawa publicznego, Kosikowski i Ruśkowski  Finanse publiczne, to publiczne zasoby pieniężne, operacje na tych zasobach oparte i normy prawne dotyczące zasobów i operacji.

Na gruncie ustawy o finansach publicznych z 1998 roku po raz pierwszy wyciągnięto przed nawias całość tych zagadnień, w obecnej ustawie definicję finansów publicznych znajdujemy w art. 3. Według powołanej definicji: Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1)  gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2)  wydatkowanie środków publicznych;

3)  finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4)  finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

5)  zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

6)  zarządzanie środkami publicznymi;

7)  zarządzanie długiem publicznym;

8)  rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Ustawa z 1998 roku zawierała też szereg innych definicji dotyczących np. długu publicznego, środków publicznych. Obecna ustawa jest bardzo podobna w tym zakresie.

W doktrynie dokonuje się podziału finansów na:
- publiczne
- prywatne (finanse osób fizycznych)
Doktryna stara się nakreślić jasne różnice między tymi rodzajami finansów.
1) Gandemait  różnica dotyczy zapewnienia równowagi w ramach finansów: finanse prywatne opierają się na gospodarce rynkowej, natomiast realizacja określonych zadań utrudnia w zakresie finansów publicznych funkcjonowanie gospodarki rynkowej, ale istnieje szereg przejawów gospodarki rynkowej  np. wybór wykonawcy
2) w ramach finansów publicznych dysponujemy przymusem w pozyskiwaniu dochodów na realizację określonych zadań  np. egzekucja podatkowa
3) celem finansów publicznych jest zabezpieczenie interesu publicznego, celem finansów prywatnych jest zabezpieczenie interesów osób fizycznych
4) finanse publiczne - gestorem jest związek publicznoprawny, w przypadku finansów prywatnych nie zawsze gestorem jest ten podmiot komunalny.
Ogólnie doktryna nie wypracowała jednolitej definicji finansów prywatnych, definiuje się je raczej na podstawie różnic.

System finansowy:
Pojęcie systemu finansowego jest szersze niż finansów publicznych, obejmuje też działania podmiotów prywatnych. Nie ma definicji ustawowej. Każdy system wyróżniają dwa rodzaje elementów:
- element materialny (konstrukcja systemu)
- element niematerialny (zasady systemu)
Te dwa elementy powinny być komplementarne.

A) Wanda Wójtowicz:
System finansowy to całokształt funkcjonujących w Polsce, uporządkowanych instytucji finansowych, system finansów publicznych.

W skład systemu finansowego nie wchodzą jednostki nie wchodzące w skład sektora jednostek finansów publicznych. Wanda Wójtowicz wyróżnia IV formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych:
1) jednostki budżetowe
2) zakłady budżetowe
3) gospodarstwa pomocnicze
4) fundusze celowe
Wyeliminowano fundusze specjalne

B) Komar, Łączkowski
System finansów - organizacja finansów, w skład jej wchodzi zespół urządzeń i form umożliwiający gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych
C) Borodo: system finansów publicznych - złożona konstrukcja prawna, działająca w określonym celu - publicznej działalności państwa
D) Brzeziński: system finansów to zespół urządzeń i instytucji prawnych o charakterze publicznym. Postuluje się by system ten opierał się na rozwiązaniach celowych i logicznych. Celem konstruowania tego systemu jest zapewnienie gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.
E) Jaśkiewicz: system finansów to ogół rozwiązań, instytucji, form powiązanych ze sobą, celem których jest gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych.

Po roku 90 stopień udziału państwa w gospodarce uległ zmianie ilościowej i jakościowej. Więzi między podmiotami uległy zmianie, lecz ciągle są ze sobą powiązane i tworzą zorganizowaną całość.

System budżetowy  finanse ludności: świadczenia stypendialne, wypłata wynagrodzeń w sferze budżetowej
Finanse ludności  system budżetowy: przede wszystkim świadczenia podatkowe

System budżetowy  system finansów przedsiębiorstw: obecnie liczba przedsiębiorstw państwowych jest niewielka (ok. 1200). Pojawiły się nowe kategorie przedsiębiorstw. Mamy tutaj rozmaite świadczenia nieodpłatne, pomoc publiczna, np. dofinansowanie odsetek kredytów, zwolnienie z długu podatkowego itp.
System finansów przedsiębiorstw  system budżetowy: rozliczenia z tytułów podatkowych, dług celny, opłata, wpłata z zysku do budżetu (przedsiębiorstwa państwowe), opłata za korzystanie ze środków otrzymanych przy założeniu, świadczenie dywidendy od jednoosobowych spółek skarbu państwa.

System bankowo-kredytowy  system budżetowy: podatki i inne obciążenia.
System budżetowy  system bankowo-kredytowy: obsługa kasy budżetowej, zleceń, zaciąganie zobowiązań w postaci kredytów i pożyczek.

Do lat 90 funkcje ubezpieczeń skupiało państwo (PZU, Warta). W tej chwili do obrotu dopuszczono spółki akcyjne i towarzystwa ubezpieczeniowe. Ustawodawca potraktował ich jak przedsiębiorców.
System ubezpieczeniowy  system budżetowy: podatki, opłaty
System budżetowy  system ubezpieczeniowy: obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia osób fizycznych czy środków materialnych. Instytucja lokat budżetowych - w PRL istniała zasada, że instytucje ubezpieczeniowe osiągały większe dochody niż wydatki. Nadwyżki te lokowano w budżecie państwa, co nie miało wiele wspólnego z lokatą, gdyż nie wracały do przedsiębiorstw, były konsumowane. Zakłady ubezpieczeń powinny swoje nadwyżki lokować w bezpiecznych papierach wartościowych.

Finanse ludności  system ubezpieczeń - opłata, składki, z drugiej strony odszkodowanie
Finanse przedsiębiorstw   ludność - wynagrodzenia pracownicze, zapłata ceny za usługi

Ludność  system bankowo-kredytowy - opłata za korzystanie z udostępnianych środków, wynagrodzenia za obsługę i dokonywanie czynności cywilnoprawnych, kredyty z drugiej strony.

Przedsiębiorstwa   system ubezpieczeń: składka i odszkodowanie
Przedsiębiorstwa   system bankowy: z jednej strony świadczenia związane z obsługą rachunków przedsiębiorstw, z drugiej strony działalność kredytowa.

System bankowy   system ubezpieczeń - opłaty bankowe i opłaty z tytułu ubezpieczenia osób fizycznych (pracowników banków), odszkodowania z drugiej strony.

Funkcje finansów publicznych.
Funkcją finansów publicznych nazywamy sposób oddziaływania, bądź osiągania określonych efektów. W doktrynie wyróżnia się następujące funkcje:
1) funkcja fiskalna - fiskalizm kojarzy się z ciężarami nakładanymi na obywatela, które ciężko udźwignąć. W okresie PRLu podnoszono, że w warunkach gospodarki opartej na uspołecznionych środkach produkcji, nie ma ona racji bytu. Obecnie uważa się ją za funkcję podstawową, nie wymagającą nawet szerszego uzasadniania. Funkcja ta zmierza do pobrania i zgromadzenia środków pieniężnych, które pozwolą na zaspokojenie świadczeń publicznych. Fiskalizm obejmuje nie tylko podatki, ale także cła, akcyzy
2) funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) - ujmowana jest jako celowe, świadome wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych do powtórnego podziału tworzonego w państwie produktu krajowego brutto. Można mówić nawet o redystrybucji terytorialnej, przeznaczaniem środków budżetowych zgodnie z polityką państwa na określone terytoria. Realizuje się ją za pomocą - z jednej strony np. systemu podatkowego, z drugiej przez system dotacji, subwencji, zasiłków dla określonych podmiotów.
3) funkcja stymulacyjna (bodźcowa) - najczęściej utożsamiana z oddziaływaniem na poszczególne podmioty (ludność, przedsiębiorców, banki) za pomocą obietnic korzyści finansowych (np. ulg i zwolnień podatkowych) lub zagrożeń dolegliwościami finansowymi (np. pozbawienie premii w przedsiębiorstwie państwowym za niewykonanie planu produkcji). Ma ona element wspierający (np. zwiększenie produkcji, ochrona środowiska naturalnego) oraz zmiękczający (np. odsetki za nieterminową realizację zobowiązań publicznoprawnych)
4) funkcja ewidencyjno-kontrolna - niektórzy autorzy mówią o niej, jako o funkcji ubocznej (W. Wójtowicz). W warunkach gospodarki sterowanej centralnie funkcja ta miała wyraźnie kontrolny charakter, w warunkach demokratycznych i wolnego rynku - funkcja ta ma bardziej charakter informacyjno-ewidencyjny. Nie dotyczy bowiem sprawowania kontroli, ale polega na sygnalizowaniu pozytywnych lub negatywnych wyników procesów gospodarczych.

Prawo finansowe:
Można wyodrębnić trzy sposoby definiowania prawa finansowego:
1) sensu largo - gałąź prawa, która reguluje wszystkie zagadnienia związane z funkcjonowaniem systemu finansowego;
- ustrojowe
- materialnoprawne (np. rozwiązania prawnopodatkowe)
- formalnoprawne (np. przepisy prawa podatkowego - prawa i obowiązki stron stosunku prawnopodatkowego)
2) sensu stricto - prawo finansowe narodziło się z prawa skarbowości w okresie międzywojennym. Od 51 r. nie ma ministra skarbu i od tego czasu powstaje prawo finansowe. Dotyczy norm, które dotyczą budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz sposobu ich funkcjonowania.
3) prawo finansowe to odrębna gałąź prawa charakteryzująca się odrębnym przedmiotem regulacji, jakim jest stosunek prawno-finansowy.
Istniał też pogląd negujący pojęcie „prawa finansowego”, jako jednej gałęzi prawa. Autorzy tych poglądów wypowiadają się za odrębnym traktowaniem poszczególnych dziedzin prawa, uznawanych w warunkach gospodarki centralnie sterowanej za elementy składowe prawa finansowego (prawo budżetowe, podatkowe, celne, dewizowe i bankowe).
R. Sobczak uważał, że prawo finansowe to w połowie prawo cywilne i prawo administracyjne, gdyż jako podstawę przyjmował rodzaj normy prawnej.

Definicje:
1) prof. Ostrowski - normy prawa składające się na instytucje prawa przeznaczone wyłącznie do obsługi finansów państwa
2) prof. Harasymowicz - ogół norm regulujących działalność finansową, strukturę odpowiadającą rodzajowi stosunków finansowych
3) prof. Wójtowicz - gałąź prawa publicznego, która reguluje prowadzenie przez podmioty prawa publicznego działalności finansowej. Prawo ma charakter publiczny, gdyż oparte jest na władztwie finansowym podmiotów prawa publicznego.
4) Brzeziński - zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie  w ten sposób pozwala odróżnić finanse publiczne od prywatnych
5) Szyrocki - pomiędzy pojęciami prawa finansowego i finansów publicznych jest więź przedmiotowa (wydatkowanie i gromadzenie środków)  prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z gromadzeniem, wydatkowaniem i rozdzielaniem środków pieniężnych.

Źródła prawa finansowego:
- znaczenie szerokie  wszystkie normy, które w jakikolwiek sposób dotykają zagadnień związanych ze stosunkami prawno finansowymi.
- znaczenie wąskie  normy, które regulują przede wszystkim zagadnienia finansowe (np. ustawy podatkowe, ordynacja podatkowa - wątpliwości co do prawa bankowego)

Konstrukcja normy prawnej prawa finansowego:
Profesor Sobczak wyróżniał wśród norm prawa finansowego normy:
- odwołujące się do typowego sposobu regulacji stosunku administracyjnego (charakteryzujące się władztwem organów administracyjnych)
- mające charakter cywilistyczny
Podnosi się także iż, istnieją normy o charakterze karnym, np. ustawa karna skarbowa, regulacje związane ze stosowaniem rygorów prawa celnego, dewizowego i podatkowego. Przepisy te nie mają charakteru finansowego - charakter taki ma ich zakres regulacji opisywany dyspozycją. Przeważa jednak charakter karny, nie jest to szczególny typ norm prawa finansowego.
Norma administracyjna charakteryzuje się nierównością. Normy podatkowe oparte są właśnie na tym sposobie regulacji. Podmiot nie ma właściwie wpływu na kształtowanie decyzji podatkowej, może dążyć do jej rewizji, wzruszenia tylko poprzez określone procedury. Podmiot ma tylko teoretyczny wpływ poprzez przedstawienie organowi dokumentów, które może organ wziąć pod uwagę. Organ ma możność władczego wkraczania w sferę prawną adresata decyzji.
Normy o charakterze cywilnym zawarte są przede wszystkim w prawie bankowym, ubezpieczeniowym, regulują stosunki między przedsiębiorcami  tam wszędzie gdzie mamy stosunek równorzędności. Dowolność stosowania stosunku cywilnoprawnego ma jednak często ograniczony charakter  np. umowy adhezyjne. Ograniczenia wynikają z rodzaju produktu, zasad i mogą mieć też charakter natury obiektywnej.

Polityka finansowa i planowanie finansowe

Planowanie finansowe, definicja:
Ruśkowski, Kosikowski  zespół działań polegający na ustalaniu na przyszłość kształtowania wydatków, dochodów i nadawaniu im mocy wiążącej. Planowanie finansowe wyróżnia element dochodów i wydatków. Ta definicja powinna być uzupełniona, gdyż obecnie ustawa o finansach publicznych określa budżet jako wydatki i dochody, przychody i rozchody. W socjaliźmie plany miały charakter taki, że rozliczano z efektów, plany takie miały charakter rzeczowy i były realizowane w pewnym czasokresie  najczęściej 5 lat. W obecnej praktyce można spotkać się z programami finansowymi (o szerokim charakterze, nie-dyrektywne), projektami (pewne założenia bez mocy wiążącej) i prognozami (przewidywania).
Klasyfikacja:
* ze względu na czasokres obowiązywania:
- krótkoterminowy
- średnioterminowy (3-5 lat)
- długoterminowe (> 5 lat)
* ze względu na moc wiążącą:
- dyrektywne (posiadające moc wiążącą)
- analityczne (brak mocy wiążącej)
* ze względu na zakres podmiotowy bądź przedmiotowy:
- jednostkowe (dotyczące określonych grup podmiotów)
- analityczne (dotyczące określonego przedmiotu, bądź terytorium)
Obecnie de lege lata wyróżniamy:
- budżet państwa
- budżet jednostki samorządu terytorialnego
- założenia polityki pieniężnej
- bilans obrotu finansowego z zagranicą

Polityka finansowa:
Obejmuje procesy związane ze świadomym działaniem określonych podmiotów zmierzających do osiągnięcia określonych celów za pomocą instrumentów finansowych. Polityka finansowa wchodzi często w skład polityki innego rodzaju. Celem polityki finansowej jest skłonienie adresatów do podjęcia lub ograniczenia, zaniechania pewnych działań. Instrumentami są np. dotacje lub podatki.

Administracja finansów publicznych.
Administracja - organizowanie zadań, które odbywają się na podstawie norm prawnych, które realizuje się za pomocą czynności prawnych oraz czynności faktycznych. [Zorganizowana i celowa działalność nastawiona na realizację zadań przy pomocy środków o charakterze czynności prawnych bądź faktycznych).

Administracja finansów publicznych:
W znaczeniu podmiotowym administracja to organy, jednostki organizacyjne i inne podmioty, które zajmują się finansami publicznymi, czasem tylko w jakimś małym odcinku. Jest to pojęcie zbiorcze  obejmuje ogół działań związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy. Jest fragmentem publicznej działalności gospodarczej. Podmioty realizujące administrację finansów publicznych muszą być wyposażone w określone kompetencje, które są zróżnicowane w zależności od charakteru działań organu - mianowicie czy jest to zadanie główne czy poboczne.
Zasadniczo administracja finansów publicznych realizuje dwa zadania:
- kierowanie działalnością finansową
- realizowanie działalności finansowej
W zależności od tego dokonujemy podziału organów i innych jednostek na:
- organy zarządzające
- organy wykonujące (tzw. aparat wykonawczy)
Gdy chodzi o zarządzanie to w ramach tego działania pojawia się programowanie, planowanie finansowe i wreszcie kontrola finansowa. Natomiast gdy chodzi o aparat wykonawczy to mamy tutaj głównie organy finansowe, związane z konkretyzacją uprawnień i obowiązków finansowych podmiotów biernych Organy finansowe są powołane przez państwo, w zdecydowanej większości przez resort finansów.
Wśród organów i jednostek o innym charakterze należy wymienić Minister Skarbu, bank centralny.

Historia administracji finansów publicznych:
Administracja finansów publicznych sięga aż do czasów starożytnych, do czasów wprowadzenia przez Oktawiana Augusta zawodowej administracji skarbowej, gromadzącej środki pieniężne. Wcześniej istniała instytucja tzw. publikanina - tj. dzierżawcy podatków państwowych. W związku z tym, iż skarb państwa potrzebował stałego dopływu gotówki, a konsulowie nie chcieli ponosić kosztów administrowania to dokonywano dzierżawy prowincji. Polegało to na tym, że dzierżawca płacił co roku określoną sumę dla władcy, a resztę uzyskaną z prowincji zatrzymywał dla siebie. Doprowadziło to wiele prowincji do upadku.

Administracja finansów publicznych pojawia się na nowo wraz z kreacją monarchii europejskich, charakteryzując taki system należy wskazać iż dwie sfery: zarządzanie i wykonywanie były rozdzielone. Zarządzanie należało do monarchy, wykonywanie do różnego rodzaju urzędników. Duże znaczenie przypisuje się rozdziałowi finansów prywatnych monarchy od finansów państwa.
W okresie feudalizmu, gdy pozycja panującego słabła, coraz większą rolę odgrywali panowie feudalni. Pewną równowagę przywróciło pojawienie się instytucji parlamentu, którego genezy należy poszukiwać także w czynniku walki z niekontrolowanymi obciążeniami podatkowymi  wskazywało się, że tylko uprawnieni przedstawiciele stanów mogą nakładać na siebie podatki.

Szczególną uwagę należy poświęcić Francji. X-XII w. - zarząd należał do króla i jego rady, pobór dochodów przekazano prewotom, którzy w rzeczywistości byli dzierżawcami podatków publicznych. Już na tamtym etapie istniał organ kontroli - baliwowie. W XIV wieku stworzono Izbę Obrachunkową, kolegialny organ sądownictwa skarbowego. W XVI wieku powołano nadintententa finansów oraz urząd skarbnika Francji i sekretarza finansów - dla zrównoważenia nadintendenta. Urząd nadintendenta był pierwowzorem ministra finansów. Instytucja taka wykształciła się za czasów kardynała Richelieu, który to powołał zarząd generalnego kontrolera finansów, który praktycznie był ministerstwem finansów. Minister finansów w znaczeniu obecnym, wraz z resortem pojawił się w 1801 r. i przetrwał w niezmienionej formie do 1936. W skład jego kompetencji wchodziły także sprawy gospodarcze.

Na gruncie rozwoju niemal każdego kraju, można wyróżnić trzy istotne elementy rozwoju administracji finansów publicznych:
1) stworzenie sprawnego aparatu poboru podatków oraz sprawnego mechanizmu kontroli
2) specjalizacja aparatu poboru dochodów której zwieńczeniem było powołanie ministra finansów
3) pojawienie się organów spoza resortu finansów, wykonujących zadania z zakresu administracji finansów publicznych  na gruncie polskim  min. Skarbu, bank centralny, wcześniej minister przekształceń własnościowych.

W Polsce rozwój administracji finansów publicznych odbywał się według modelu europejskiego. Wcześniej pojawiły się pierwsze urzędy:
- wyższego stopnia: skarbnik oraz mincerz (urzędnik królewski zajmujący się kontrolą monety będącej w obiegu, jej wymianą i ściganiem oraz karaniem fałszerzy)
- niższego stopnia, wśród których można wyróżnić organy, z kompetencjami pobocznymi dotyczącymi finansów: wojewoda, kasztelan, wojski, organy których główną kompetencją były sprawy administracji finansów publicznych: poborcy, celnicy.
Próby ograniczenia władzy monarchy, także w zakresie administracji finansów publicznych pojawiły się już na przełomie XV i XVI w. W 1503 r. - powołano urząd szafarza. W 1525 r. pojawiły się urzędy podskarbich koronnego i nadwornego. Największe znaczenie miał jednak szafarz, powoływany przez Sejm, nawet wbrew woli króla. W tamtym czasie był to organ skarbowy sejmu zajmujący się głównie kontrolą sposobu wydatkowania pieniędzy z podatków nadzwyczajnych. W 1613 r. powołano w Radomiu Trybunał Skarbowy, jego skład pochodził połowicznie od króla, połowicznie od szlachty. Z czasem Trybunał przejął funkcję kontrolne, sprawozdania składali przed nim szafarze, dzierżawcy publiczni i inni urzędnicy skarbowi.
W XVII wieku następuje decentralizacja urzędów skarbowych - wiązano je z sejmikami ziemskimi. Istotne zmiany w wieku XVIII - 1764 r.  powołano Komisję Skarbu - pierwszy organ kolegialny. W jej skład wchodził podskarbi, dziewięciu komisarzy i prokurator. Podzielono państwo na prowincje - na czele urzędów prowincjonalnych stali superintendenci, im podlegali poborcy oraz dzierżawcy publiczni. Na gruncie Królestwa Kongresowego powołano Komisję Rządową Przychodów i Skarbu.
W czasie zaborów administracja finansów publicznych całkowicie została podporządkowana zaborcom.
W okresie 1914-18 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego powołała Ministra Skarbu (urząd przetrwał do 1951 r.  zastąpiony ministerstwem finansów). Zajmował się wydatkami, sprawami kredytowymi itp.
W 1917 roku powołano strukturę administracji - Ministra Skarbu i urzędy skarbowe. Wprowadzono system dwuinstancyjny:
I instancja: - urzędy kontroli skarbowej, izby celne, straż graniczna, urzędy akcyz i monopoli, urzędy skarbowe
II instancja - izba skarbowa i urząd celny
W 1951 r. zastąpiono ministra skarbu ministrem ds. finansów. W latach 80tych mówiło się, że zarządzanie zastąpiono sterowaniem (ręcznym). Całość kompetencji zarządzających przejęła Komisja Planowania (superministerstwo - pozostali ministrowie wykonywali jej polecenia). W 1981 r. zaczęła się reforma finansów publicznych - ten etap wiązany jest z profesorem Baką..

Struktura administracji finansów publicznych:

podmioty administracji finansów publicznych

realizujące zarządzanie finansami publicznymi realizujące wykonywanie zadań z zakresu fin. publ.

Organizacja administracji finansów publicznych oparta jest o dwie główne zasady:
a) specjalizację
b) terytorialność

ad a) Poszczególne organy działają w różnym zakresie przedmiotowym, właściwym dla specjalizacji, na gruncie doktryny wyróżnia się następujące sfery:
- budżet - fundusze celowe - cła - dewizy - daniny państwowe
ad b) Gdy chodzi o terytorialność to mamy tutaj do czynienia z dwiema sferami działania:
- ogólny zasięg działania - aparat Ministra Finansów, Komisja Nadzoru Bankowego
- konkretnego terytorium - urzędy i izby skarbowe, celne, regionalne izby obrachunkowe, administracja samorządu terytorialnego, wojewódzkie kolegia skarbowe, oddziały banku centralnego.

Gdy rozpatrujemy zakres działania ministra finansów, to trzeba tutaj odnotować zmiany wprowadzone w 1997 r. ustawą o działach administracji rządowej. Zdejmuje ona z ministra duży zakres odpowiedzialności. Do niego należy opracowanie i inicjacja działań, decyzje jednak podejmuje Rada Ministrów. Minister odpowiada w zakresie swoich obowiązków. Rozpatrując zakres działania Ministra Finansów należy wskazać trzy działy:
1) budżet (zagadnienia związane z opracowaniem, wykonywaniem, kontrolą realizacji budżetu państwa, również przygotowanie sprawozdania z wykonania budżetu państwa, minister zajmuje się systemem finansów - rozumianym szeroko, w którego skład wchodzi także bezpieczeństwo finansowe; zadaniem ministra jest także zarządzanie długiem publicznym)
2) finanse publiczne (realizacja wpływów z podatków i opłat, realizacja przepisów dotyczących ceł, zapewnienie realizacji należności Skarbu Państwa, opracowanie zasad rachunkowości obowiązujących jednostki sektora finansów publicznych i przedsiębiorstwa, kontrola skarbowa, kształtowanie cen, realizacja kontroli finansów i audytu wewnętrznego)
3) instytucje finansowe (banki, fundusze inwestycyjne, instytucje ubezpieczeniowe, kredytowe - również zadania nie związane z konkretnymi instytucjami  np. rynek obrotu ekonomicznego)

Urzędy i izby skarbowe:
Organami podatkowymi są Naczelnicy Urzędów i Dyrektorzy Izb.
Kompetencje organów:
- ustalanie, określanie i pobór należności podatkowych i niepodatkowych stanowiących należności budżetu
- rejestracja podatników
- kontrola podatkowa
- podział i przekazywanie dochodów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego (do 2003 r. wpływy z tego tytułu - z wyjątkiem gmin - były niewielkie. Obecnie obejmuje wszystkie jednostki samorządu terytorialnego)
- uczestniczenie w ściganiu przestępstw karnoskarbowych
- prowadzenie postępowań wyjaśniających
- egzekucja
- rozstrzyganie w sprawach podatkowych
Dyrektor Izby:
- rozstrzyganie w I lub II instancji
- nadzór nad Urzędami Skarbowymi.
Urzędy i izby to organy wykonawcze ministra w zakresie gromadzenia środków finansowych.

Kontrola skarbowa.
Celem ochrony skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa. Kontrola dąży do zapewnienia realizacji decyzji podatkowych. Wszystkie państwowe osoby prawne są poddane kontroli skarbowej. Organami właściwymi są:
- Minister Finansów i Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej (na szczeblu centralnym)
- dyrektor i inspektorzy.

Administracja celna.
Przepisy polskie mają charakter regulacji uzupełniających w stosunku do prawa wspólnotowego. Do 2002 r. funkcjonował Główny Urząd Ceł. Obecnie mamy dwa typy organów:
- dyrektor izby celnej
- naczelnik urzędu celnego
Pewne uprawnienia w zakresie administracji celnej przekazano ministrowi właściwemu ds. finansów. Największe uprawnienia skupia dyrektor izby celnej. Zadania dyrektora:
- indywidualne postępowanie w sprawach celnych
- polityka celna państwa
- nadzór nad naczelnikami
- organ rozstrzygający w I bądź II instancji
- kontrola i dozór celny
- ściganie wykroczeń i przestępstw karnoskarbowych związanych z prawem celnym
Zadania naczelnika:
- czynności związane z odprawami celnymi
Minister:
- sprawuje nadzór w sprawach celnych
- współuczestniczy w kształtowaniu polityki celnej
- realizuje budżet państwa w zakresie ustalonym dla organów celnych.

Wojewódzkie Kolegia Skarbowe.
Podstawowym zadaniem jest konsolidowanie i koordynowanie zadań związanych z realizacją polityki finansowej państwa. Najważniejszą rolę odgrywają w realizacji polityki celnej i podatkowej. W skład wchodzi: dyrektor izby skarbowej, naczelnik urzędu skarbowego, dyrektor izby celnej, naczelnik urzędu celnego, dyrektor kontroli skarbowej.

Administracja dewizowa.
Podmioty: Minister Finansów, Prezes NBP, w ograniczonym zakresie Rada Ministrów
Ustawa przewiduje nadzwyczajne ograniczenia dewizowe, w szczególnych przypadkach. Nie jest to instytucja nowa. W obecnych warunkach przesłankami mogą być:
- zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego
- problemy z utrzymaniem kursu walutowego.
Ustawa nie precyzuje na czym ma polegać to ograniczenie.
Minister Finansów:
- wydaje ogólne zezwolenie dewizowe - w formie rozporządzenia wymienia podmioty i sytuacje w jakich są zwolnione z ograniczeń dotyczących obrotu dewizowego. Zasadą jest swoboda obrotu, ale dopuszcza się możliwość ograniczeń.
- wydaje przepisy szczególne w postaci rozporządzenia dotyczącego obowiązków związanych z obrotem dewizowym.
Prezes NBP (i podporządkowane mu jednostki organizacyjne):
- kontrola dewizowa, która obejmuje także banki komercyjne, które dokonując pewnych czynności muszą dochować staranności związanej z bezpieczeństwem obrotu dewizowego
- wydaje indywidualne zezwolenia dewizowe

Administracja finansowa ministrów i urzędów centralnych.
Każda jednostka w randze ministerstwa posiada swój wewnętrzny aparat finansowy. Są dysponentami wydatków budżetowych. Na ogół mają status jednostek budżetowych, funkcjonują na podstawie uchwalanych corocznie planów finansowych. Podporządkowane są ogólnym zasadom wynikającym z ustaw (min. dot. rachunkowości).
Aparatem kontroli dysponuje Minister Finansów.

Dział II - Finanse publiczne

Poprzednia ustawa o finansach publicznych obowiązywała od 1 stycznia 1999 roku. Przechodziła ona liczne zmiany związane przede wszystkim z korektą błędów o charakterze metodologicznym i terminologicznym. Doktryna krytykowała szereg rozwiązań. Także wejście Polski do UE było jednym z powodów licznych nowelizacji. Ustawa o finansach publicznych z 1998 roku była pierwszym tego rodzaju aktem w Polsce, wcześniej mieliśmy ustawy budżetowe. Ustawa o finansach publicznych składała się z dwóch części:
1) regulacji dotyczących instytucji nowych w prawie polskim
2) zagadnienia dotyczące istniejących wcześniej regulacji

Obecnie ustawa ta została zniesiona i zastąpiona nową regulacją z 30 czerwca 2005 roku. Ustawa obejmuje sześć działów:
1) Zasady ogólne finansów publicznych
2) Państwowy dług publiczny
3) Budżet państwa
4) Budżet jednostki samorządu terytorialnego

5) Środki pochodzące z budżetu UE
6) Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe.

Środki publiczne.
Obecna ustawa reguluje to zagadnienie w art. 5. Wymienione tym przepisem elementy to źródła wpływów budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Klasyfikację tą można przedstawić w następujący sposób:

Środki ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi to przede wszystkim świadczenia pieniężne o charakterze pomocowy.

• Doktrynalna klasyfikacja dochodów

kryteria podmiotowe (od kogo)
- pochodzące od osób fizycznych
- pochodzące od osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej (mające zdolność do nabywania praw lub zaciągania zobowiązań)
* ze względu na rodzaj budżetu:
- zasilające budżet państwa
- zasilające budżety samorządowe
* ze względu na funkcje:
- o charakterze zasadniczym (przede wszystkim o celu fiskalnym  podatki, opłaty, cła)
- o charakterze ubocznym (realizacja innych funkcji niż fiskalne, np. prewencję bądź represję  kary, mandaty, grzywny)
* ze względu na charakter ostateczny:
- bezzwrotne - raz wpłacony nie podlega zwrotowi (np. cło, opłaty  wyjątki: opłata skarbowa, podatek od czynności cywilnoprawnych)
- zwrotne - najczęściej są to świadczenia odpłatne (pożyczki i kredyty)
* kryterium odpłatności
- świadczenie o charakterze nieodpłatnym  nie pociągają obowiązku świadczenia wzajemnego
- o charakterze odpłatnym (np. opłaty)
Nie należy mylić tego podziału z ekwiwalentnością lub nieekwiwalentnością, choć według niektórych autorów jest to to samo. Wartość świadczenia nie zawsze jednak odpowiada np. opłacie.
* kryterium możliwości egzekwowania dochodu
- przymusowe
- dobrowolne
* ze względu na źródło występowania
- obligatoryjne (np. daninowe)
- fakultatywne (dochody związane z majątkiem gminy  wynajem nieruchomości, samoopodatkowanie się, podatek od psów  fakultatywność jeśli chodzi o pobór)
* ze względu na okoliczności pobierania dochodów
- zwyczajne (wiążą się z występowaniem normalnych, powtarzających się zdarzeń)
- nadzwyczajne (np. po II wojnie  podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia wojennego)
* ze względu na częstotliwość pobierania
- dochody zwyczajne
- dochody sporadyczne
* ze względu na pochodzenie
- dochody własne (podstawowe)
- dochody zasilające (zewnętrzne)
* ze względu na położenie źródła
- pochodzące z kraju (najczęściej chodzi o miejsce zamieszkania lub siedzibę podmiotu)
- pochodzące z zagranicy (kredyty udzielane przez banki zagraniczne, pożyczki od innych państw)

Cel pojęć finansów publicznych.

Przeznaczenie środków publicznych  zgodnie z art. 6 nowej ustawy środki publiczne przeznaczone mogą być na:
- wydatki publiczne (budżetowe)  powszechnie przyjmowana kategoria w doktrynie
- rozchody publiczne, w tym rozchody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego.
Pojęci rozchodów było krytykowane w doktrynie. Zwraca się uwagę na to, iż rozchody to nie to samo co wydatki. Rozchody mają charakter zwrotny! Podczas gdy wydatki charakteryzują się bezwzględnością i ostatecznością. Rozchodami publicznymi są:

1)  spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2)  wykup papierów wartościowych;

3)  udzielone pożyczki;

4)  płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
5) pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "prefinansowaniem"

6) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością
Nadwyżka i deficyt sektora finansów publicznych.
Pojęcia nadwyżki i deficytu sektora finansów publicznych są dwoma stronami tego samego „mechanizmu”. Generalnie dąży się do nadwyżki, jednakże w obecnych warunkach osiągnięcie nadwyżki nie jest w Polsce możliwe. Nadwyżki/deficytu sektora finansów publicznych nie należy utożsamiać z nadwyżką/deficytem budżetowym.
Definicja: Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.
W momencie pojawienia się deficytu pojawia się także potrzeba jego pokrycia. Przepisy art. 8 i 9 określają czym są potrzeby pożyczkowe budżetu państwa oraz budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do:

1)  sfinansowania deficytu budżetu państwa (konieczność zaciągnięcia zobowiązań na jego pokrycie)

2)  spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań
3) sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek

4) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.

Gdy chodzi o potrzeby pożyczkowe budżetu jednostki samorządu terytorialnego to ustawa dodatkowo formułuje dodatkowe punkty odnośnie:
- prefinansowania zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

- przeprowadzenia postępowania ostrożnościowego lub naprawczego, realizowanych na podstawie odrębnych przepisów.

Państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa.
Państwowy dług publiczny jest pojęciem szerszym niż dług Skarbu Państwa. Gdy rozważamy stosunek długu publicznego do długu państwa to spotykamy się tutaj z dwiema koncepcjami:
- pojęcia te są tożsame
- nie należy tutaj wliczać długu jednostek samorządu terytorialnego (bo samorząd obejmuje sferę publiczną, ale nie państwową)
Definicje (art. 10): Przez państwowy dług publiczny rozumie się wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustaloną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.
Przez dług Skarbu Państwa rozumie się wartość nominalną zadłużenia Skarbu Państwa.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;

- zaciągniętych kredytów i pożyczek;

- przyjętych depozytów;

- wymagalnych zobowiązań:

a)    jednostek budżetowych,

b)    wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

Jednostka sektora finansów publicznych.
Obecnie częściowo zarzucono dawny podział na sektor rządowy i samorządowy  ustawodawca wprowadził inną regułę klasyfikacyjną. Niezależnie od podziału podmiotów na rządowe i samorządowe ustawodawca zaliczył szereg innych podmiotów do sektora finansów publicznych. Na gruncie art. 4 nowej ustawy możemy wyróżnić:
1) podsektor rządowy, do którego zaliczamy: organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne oraz państwowe jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe fundusze celowe, państwowe szkoły wyższe, państwowe jednostki badawczo-rozwojowe, publiczne zakłady opieki zdrowotnej podsektora rządowego, państwowe instytucje kultury, Narodowy Fundusz Zdrowia (który nie jest finduszem celowym!) oraz inne państwowe osoby prawne z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
2) podsektor samorządowy, do którego zaliczamy jednostki samorządu terytorialnego, ich organy oraz związki, samorządowe jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, samorządowe fundusze celowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej podsektora samorządowego, samorządowe instytucje kultury, samorządowe osoby prawne inne niż banki, przedsiębiorstwa i spółki prawa handlowego
3) podsektor ubezpieczeń społecznych, do którego zaliczamy: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze.

Zasady publicznej gospodarki finansowej.
Zarówno na gruncie ustawy z 1998, jak i obecnie obowiązującej ustawy o finansach publicznych możemy wyróżnić dwie podstawowe zasady odnoszone do gospodarki środkami publicznymi:
- zasada jawności finansów publicznych
- zasada przejrzystości (szczegółowości) finansów publicznych
Co rozumiemy przez „zasady”? Mamy tutaj dwie grupy poglądów:
1) zasada - wzorzec - postulat kierowany do ustawodawcy, np. zasady budżetowe adresowane do ustawodawcy aby dobrze skalkulować budżet
2) zasada - reguła postępowania - posiadająca określone cechy skodyfikowane, jako normy w ustawie  są to normy a nie postulaty. Takie właśnie zasady ustanowiono w rozdziale 2 ustawy o finansach publicznych.
W toku rozważań nad tą kwestią trzeba zaznaczyć, że mamy do czynienia z nieco dziwną sytuacją. Otóż zasady jawności i przejrzystości były już dawno uznawane jako zasady budżetowe. Obecnie jednak ustawodawca odnosi je w ogóle do finansów publicznych  obejmują więc nie tylko budżet, ale także inne procesy związane publiczną gospodarką finansową.
Zasada jawności jest formą realizacji postulatu demokratycznego państwa prawnego, sprzyja stabilności finansów państwa. Przechodząc do unormowań.

Zasada jawności - głównie art. 12.
Ustawodawca postanawia, iż gospodarka środkami publicznymi jest jawna. W art. 12 ust 2 ustawodawca przedstawia aspekty jawności finansów publicznych:
1) jawność debat budżetowych - zarówno na etapie projektowania, jak i kontroli (debata nad wykonaniem budżetu). Odnosi się do budżetu państwa jak i budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Inne refleksy tego aspektu możemy odnaleźć w szeregu uregulowań o charakterze ogólniejszym  obowiązek spotykania się posłów, radnych z wyborcami, odpowiedni sposób publikowania budżetu w Dzienniku Ustaw, sprawozdania z wykonania budżetu w Monitorze Polskim.
2) podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji z budżetu i funduszy celowych, zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych, informacji o wykonaniu budżetu państwa w okresach miesięcznych; podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących zadań i usług wykonywanych przez tą jednostkę
3) zapewnienie radnym dostępu do dokumentów inwentaryzacyjnych i kontrolnych
4) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia zdrowotne, z którymi ten Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym tych umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;
5) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych które w jakiś sposób otrzymały środki publiczne (dotacja, dofinansowanie, pożyczka)
6) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych
7) podejmowanie, w głosowaniu jawnym, uchwał dotyczących gospodarowania środkami publicznymi.
Zasada ta nakłada także na Ministra Finansów obowiązek publikowania różnorodnych informacji w Monitorze Polskim w formie obwieszczenia m.in. kwotę i relacje do produktu krajowego brutto państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa.

Zasada przejrzystości. Jej treścią jest postulat by budżety były publikowane w odpowiedni i szczegółowy sposób oraz miały jasną systematykę. Jest to ważna sprawa z punktu widzenia struktury ekonomicznej budżetu. Zasada ta jest starsza niż jawność. Początków można się dopatrywać w 1215 kiedy król angielski Jan bez Ziemi musiał usystematyzować budżet, gdyż nie mógł nakładać podatków bez zgody baronów. Zasada ta stwarza warunki do wykonywania kontroli! Odpowiednia systematyka sprawia, iż łatwiej kontrolować.
Podstawowym wyrazem zasady przejrzystości jest art. 16, który stanowi o klasyfikacji budżetu na:
- działy i rozdziały (określające rodzaj działalności np. rolnictwo, szkolnictwo)
- paragrafy (określające rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz środków zagranicznych)
Mamy jeszcze do czynienia z częściami, ale dotyczy to wyłącznie budżetu państwa. Części odpowiadają temu co jest elementem definicji budżetu  podmioty: organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli i ochrony prawa, sądy i trybunały  każdy z tych podmiotów ma „część”.
Z punktu widzenia podmiotowego najogólniejszą jednostką redakcyjną jest część, z punktu widzenia przedmiotowego jest to dział. Po uchwaleniu ustawy budżetowej należy przygotować układ wykonawczy budżetu. Każdy departament przekazuje taki układ Ministrowi Finansów. Co do budżetu jednostek samorządu terytorialnego to mamy tutaj rozwiązania analogiczne, z tym że nie występują tutaj „części”.

Zasady budżetowe:
Definicja budżetu państwa: Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

  1)  organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa;

  2)  sądów i trybunałów.

Definicja budżetu jednostki samorządu terytorialnego: Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki.
W XIX wieku wykształciło się szereg zasad związanych z budżetem. Każda z tych zasad łączy się z funkcjami finansów publicznych, zaliczamy do nich:
1) zasadę jawności
2) zasadę przejrzystości
3) zasadę równowagi budżetowej
4) zasadę zupełności budżetu
5) zasadę jedności budżetu (formalna i nieformalna)
6) zasada roczności (+ uprzedniości).

Zasada zupełności (powszechności) budżetu.
Nazwa ujęcia klasycznego odnosi się do rozumienia tej zasady w XIX w. Ujęcie współczesne to pojmowanie tej zasady obecnie. W klasycznym ujęciu zupełność jest realizowana przez to, że państwowe jednostki organizacyjne są związane z budżetem państwa, ogółem dochodów i wydatków, które ponoszą. Po wystąpieniu specjalizacji zadań, pojawiły się wątpliwości, czy można mówić o tej zasadzie, gdy jednostki dysponowały mieniem państwowym, ale budżetowały się samodzielnie.
W rozumieniu współczesnym zasada zupełności polega na tym, że wiążemy podmioty z budżetem dochodami i wydatkami, a nie ogółem dochodów i wydatków. W ramach tej zasady wyróżniamy dwa rodzaje jednostek
- per brutto (przekazywanie wszelkich uzyskiwanych dochodów do budżetu oraz pokrywanie wszystkich wydatków z budżetu)
- per netto (rozliczanie się z budżetem saldem swoich zysków)
Postulat zupełności budżetu jest podyktowany potrzebą zapewnienia szerokiej kontroli parlamentu nad finansami publicznymi, dysponowanie środkami poza budżetem rodzi niebezpieczeństwo wymknięcia się części publicznych środków spod takiej kontroli.

Zasada równowagi budżetowej.
Zmierza do tego aby zachować równowagę pomiędzy stroną dochodów i wydatków. Teoretycznie więc nadwyżka bądź deficyt budżetowy łamie tą zasadę. Uchwalenie budżetu z nadwyżką nie jest z reguły negatywnym zjawiskiem ekonomicznym, ale rodzi to problem w tym znaczeniu, że rządzący mogliby zmierzać do zagarnięcia tej części środków publicznych. Początkowo w państwach totalitarnych zmierzano do uchwalenia budżetów z nadwyżką, co miało świadczyć o sile państwa i jego dobrej kondycji. Zasada równowagi budżetowej obowiązywała w państwach socjalistycznych, na początku na Węgrzech (lata 70te). W gospodarkach rynkowych (Keynes) udowodniono, że budżet może być niezrównoważony  nie powoduje to automatycznie kryzysu finansów publicznych. Obecnie zasadę pojmujemy tak, że dopuszczamy istnienie deficytu, który winien być ustalany w sposób racjonalny, bezpieczny dla gospodarki, może być on nawet elementem pobudzenia gospodarki poprzez podejmowanie inwestycji. Zasada ta jest dążeniem do zbilansowania dochodów i wydatków. Refleksem tej zasady w ustawodawstwie jest dopuszczenie „potrzeb pożyczkowych” (co oznacza, że ustawodawca dopuszcza deficyt)  pośrednio ustawodawca dopuszcza deficyt w Konstytucji RP stanowiąc zakaz zmiany założonego w projekcie ustawy budżetowej deficytu przez Sejm oraz ustalając maksymalną wielkość państwowego długu publicznego na poziomie 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.
W doktrynie (Ciałkowski) postuluje by równowagę rozumieć kompleksowo, nie tylko opierać się na wynikach budżetu, ale także zbierać informacje z wszystkich możliwych źródeł

Zasada jedności budżetu.
Zasada ta rozumiana jest dwojako:
- formalna jedność
- materialna jedność (merytoryczna, niefunduszowania)
Formalna jedność pojawiła się w XIX wieku. Rozumienie tej zasady od strony formalnej polega na tym, że ogół wydatków i dochodów państwa powinien być objęty jednym aktem prawnym  np. jednej ustawie budżetowej. Zasada ta obowiązywała ściśle w PRLu, na system budżetowy składały się budżety jednostkowe poszczególnych rad narodowych, jak i budżet centralny. Po przywróceniu w RP samorządu terytorialnego zasada jedności formalnej nie ma już zastosowania. Na gruncie światowym zasada ta ma zastosowanie w państwach małych bądź o nieskomplikowanej strukturze terytorialnej. Jednolitość w federacji może przejawiać się w tym, że jedność formalna istnieje pomiędzy poszczególnymi szczeblami - te budżety są spójne.
Czy można realizować zasadę jedności, jeżeli nie ma jedności formalnej? Doktryna przyjmuje, że tak!
Gdy chodzi o rozumienie jedności materialnej, zwane zasadą „wspólnego kotła”, bądź „jednego worka” to mamy na myśli rozwiązanie prawne polegające na tym, że środki publiczne wpływające do budżetu stanowią w nim jeden wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne  chodzi o to, że konkretnym źródłom dochodów nie odpowiadają konkretne kierunki wydatków. Nie ma np. tak, że VAT finansuje konkretny cel  np. promocję przedsiębiorczości. Nie ma więzi - to istota jedności materialnej.

• Zasada funduszowania

Polega na przeciwieństwie jedności materialnej. Funduszowanie oznacza, że z konkretnych środków są funduszowane konkretne cele. To jest istota funduszu celowego, istnienie funduszy celowych osłabia jedność materialną budżetu, dlatego że fundusze celowe mają wypełniać określone zadania. Ok. 25% środków publicznych jest w funduszach! Obecnie istnieje ponad 20 takich funduszy. Im więcej jest funduszy celowych tym trudniej realizować zasadę jedności materialnej. NFZ jest funduszem celowym, ale nie w rozumieniu formalnym  ustawy o finansach publicznych. Zasada ta została podniesiona do rangi normy prawnej (dawniej art. 24, obecnie art. 31  Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej.)

Zasada roczności.

Wyraża się tym, że:
1) akty prawne określają roczny termin budżetu (np. art. 95  budżet państwa to roczny plan finansowy..., art. 165 - analogicznie co do budżetu jednostki samorządu terytorialnego)
2) zasada ta oznacza, że środki publiczne będące rozchodami lub wydatkamie nie mogą być wydatkowane dłużej niż do 31.12.  z upływem roku budżetowego nie ma możliwości dysponowania środkami finansowymi z tego roku. Ustawa dopuszcza pewne wyjątki.
Odstępstwem od tej zasady są próby wydłużenia budżetu powyżej jednego roku.
W latach 70tych w województwie wrocławskim w gminach próbowano uchwalania budżetu na więcej niż rok, wywołało to negatywne skutki, gdyż nie da się wszystkiego przewidzieć.

Zasada uprzedniości budżetu:

W przeszłości od niej odstępowano. Zasada ta oznacza, że budżet powinien być uchwalany (jako akt prawny) przed datą jego wdrożenia. To jest teoria, gdyż w praktyce nie zawsze się tak udaje. Ustawodawca wskazuje jednak pewne granice, kiedy bez uchwalenia budżetu można wydatkować:
 w ciągu 4 miesięcy od wniesienia projektu prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, jeżeli Sejm nie uchwali budżetu. Jest to przymus o charakterze konstytucyjno-politycznym. Przymusu finansowego nie ma.
Inaczej jest w jednostkach samorządu terytorialnego - tutaj nakłada się pewne obowiązki na radnych:
- budżet powinien być uchwalony do końca roku
- ostatecznie do 31 marca, jeśli nie jest możliwe uchwalenie wcześniej

- jeśli nie uda się uchwalić budżetu do 31 marca to Regionalna Izba Obrachunkowa ustala budżet dla danej jednostki w ramach jej obowiązkowych zadań własnych i zleconych.
RIO ma podobny obowiązek, gdy uchwała budżetowa dotknięta jest nieważnością.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych.

Do sektora finansów publicznych art. 4 obowiązującej ustawy zalicza między innymi:
1) jednostki budżetowe
2) zakłady budżetowe
3) gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
4) fundusze celowe
Jednostki sektora finansów publicznych mogą być tworzone jako państwowe lub samorządowe osoby prawne albo jako państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Ad 1) Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności, w tym działalności podstawowej. Podstawą gospodarki finansowej jest plan finansowy jednostki budżetowej. Rozliczają się z budżetem metodą per brutto. Jednostki budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują:

1)  ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów - państwowe jednostki budżetowe;

2)  organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Jednostki takie charakteryzują się:
- brakiem niedoborów i deficytów
- zwolnieniem ze świadczeń publicznoprawnych
- brakiem wolnych środków finansowych
- nie tworzą funduszy celowych
- brak środków na finansowanie swoich wydatków w sposób zwrotny
- jeśli osiągają dochody to trudno związać je z ich działalnością
Jednostki budżetowe uzyskujące dochody z:

  1)  opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej;

  2)  spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej;

  3)  odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej

- mogą je gromadzić na wydzielonym rachunku dochodów własnych.
Natomiast państwowe jednostki budżetowe mogą gromadzić na rachunku dochodów własnych dochody uzyskiwane m.in. z działalności wykraczającej poza zakres działalności podstawowej, określonej w statucie, polegającej między innymi na świadczeniu usług, w tym szkoleniowych i informacyjnych, z opłat egzaminacyjnych, za wydawanie świadectw i certyfikatów, jak również za sprawdzanie kwalifikacji, z wpisów i wpłat z tytułu prowadzenia postępowań odwoławczych itd.
Źródła te mogą być przekazywane na rachunki własne, które są prowadzone fakultatywnie. O utworzeniu takiego rachunku decyduje kierownik właściwej jednostki, bądź w przypadku jednostek państwowych kierownik za zgodą właściwego organu centralnego.
Jednostki budżetowe dysponują środkami publicznymi, stosuje się wobec nich ustawę o zamówieniach publicznych. Środki z tytułu stosowania tej ustawy zasilają rachunki własne.

Dochody własne jednostek budżetowych wraz z odsetkami są przeznaczone na:

- sfinansowanie wydatków bieżących i inwestycyjnych

- cele wskazane przez darczyńcę

-  remont lub odtworzenie mienia

Dochody własne wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczane na finansowanie wynagrodzeń osobowych, z wyjątkiem dodatkowego wynagrodzenia z wyjątkiem unormowania ustawy o Policji, która dopuszcza taką możliwość.
Państwowa jednostka budżetowa, która utworzyła rachunek własny odprowadza do budżetu państwa ustaloną na dzień 31 grudnia nadwyżkę dochodów własnych, uzyskanych z wyliczonych ustawowo źródeł, przekraczającą 1/6 planowanych na dany rok budżetowy wydatków finansowanych z dochodów własnych.
Wyjątkiem od reguły, że jednostka budżetowa nie tworzy funduszy celowych sformułowany jest w art. 23  Fundusze motywacyjne są środkami finansowymi gromadzonymi przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych. Fundusze motywacyjne są przeznaczone na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania dochodów budżetu państwa z ww. tytułów.

Ad 2) Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Są to np. izby wytrzeźwień, żłobki. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem.

Zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe, a także dotacje podmiotowe i dotacje celowe, a także dotacja na wyposażenie w środki obrotowe. Dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50 % kosztów jego działalności.
Zakład budżetowy wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalone na koniec okresu rozliczeniowego.
Zakłady budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują:

1)  ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów - państwowe zakłady budżetowe;

2)  organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie zakłady budżetowe.
W planie finansowym zakładu budżetowego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu. Organ założycielski może upoważnić kierownika zakładu do dokonywania innych zmian niż wymienione.

Ad 3) Gospodarstwem pomocniczym jednostki budżetowej jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna.. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem. Gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe oraz dotację na wyposażenie w środki obrotowe.  Gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku (jedyna forma organizacyjnoprawna gdzie pojawia się kategoria zysku!). W planie finansowym gospodarstwa pomocniczego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu.
Gospodarstwo pomocnicze tworzy, przekształca w inną formę organizacyjno-prawną i likwiduje kierownik jednostki budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody:

1. właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego, wojewody - w przypadku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

2. zarządu jednostki samorządu terytorialnego - w przypadku gospodarstw pomocniczych gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych.
   Kierownik państwowej jednostki budżetowej jest właściwy do podjęcia decyzji w zakresie inwestycji gospodarstwa pomocniczego tej jednostki.

Ad 4) Fundusz celowy to pojęcie szerokie, charakteryzujące się tym, że środki z określonych źródeł są przeznaczane na określony rodzaj wydatków. W rozumieniu ustawy o finansach publicznych  funduszem celowym jest fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.
Minusem funduszy celowych jest fakt absorpcji środków publicznych i zmniejszania przez to wpływów budżetu. Nie są objęte zasadą roczności, niewykorzystane środki przechodzą na rok następny, mogą zaciągać zobowiązania, także zwrotne, podstawą ich funkcjonowania jest plan finansowy. Nadzór nad funduszem zależny jest od tego czy jest to rachunek (wtedy wyznaczony ustawą organ), czy osoba prawna (wtedy odpowiedni podmiot). Środkami funduszu dysponuje uprawniony ustawowo organ.

Spotykamy się też z funduszami, które mają charakter celowych, lecz nie należą do takich funduszy w rozumieniu ustawy o finansach publicznych  NFZ i bankowy fundusz gwarancyjny.

Zasady gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych

Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Podstawową zasadą gospodarki finansowej jest więc zasada niefunduszowania, wszelkie wyjątki muszą być wprowadzone przepisami rangi ustawowej.
Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej  ustawodawca nie określa tych zadań  chodzi o zadania państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, które mogą być realizowane przez np. przedsiębiorstwa.  
Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy.

Sposób rozumienia dochodów i wydatków oraz przychodów i kosztów:

dochody - stanowią prognozy ich wielkości;

wydatki - stanowią nieprzekraczalny limit.

przychody - stanowią prognozy ich wielkości;

koszty - mogą ulec zwiększeniu, jeżeli:

a)    zrealizowano przychody własne wyższe od prognozowanych,

b)    zwiększenie kosztów nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków obrotowych na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem.

Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa  wiąże się to z prognostycznym charakterem dochodów i wydatków

Wyjątek: nie stosuje się tej zasady do wydatków budżetu państwa na subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego.

Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów zasada celowości i zasada efektywności

Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków.  zasada legalności

Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób umożliwiający terminową realizację zadań  zasada terminowości.

Jednostki sektora finansów publicznych zawierają umowy, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych.

Procedury oszczędnościowe i sanacyjne.

obowiązki nałożone głównie na Radę Ministrów jeżeli PKB jest mniejszy niż planowane wydatki:

• I próg - 50 - 55%, - procedura ostrożnościowa  uchwalenie budżetu, w którym relacja deficytu budżetu do dochodów budżetu nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego.

• II próg - 55 - 60% - to nie jest już w zasadzie procedura oszczędnościowa, tylko konieczność ustalenia przez Radę Ministrów „programu sanacyjnego”, określającego przyczyny tego stanu, program przedsięwzięć działających długofalowo, a nie doraźnie rozwiązujących problem i trzyletniej prognozy (czy da się nie tylko usunąć zagrożenie, ale i ustabilizować stan właściwy); dotychczas te procedury nie były stosowane,

• III próg - 60% i więcej  zakaz udzielania poręczeń i gwarancji, przedstawienie programu sanacyjnego, w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy oraz w uchwalonych budżetach jednostek samorządu terytorialnego kwota wydatków jest równa lub niższa od kwoty dochodów.

Przepisów o procedurach ostrożnościowych i sanacyjnych nie stosuje się w przypadku wprowadzenia:

  1)  stanu wojennego;

  2)  stanu wyjątkowego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

  3)  stanu klęski żywiołowej na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Sanacja - niepoprawnie używane określenie, ale ustawodawca używa go jako „uzdrowienie” budżetu czy finansów publicznych.

• Budżet

Instytucja budżetu istnieje od czasów średniowiecza. Pierwszym aktem prawnym zbliżonym do budżetu był Bill of Rights z 1689  nakładał na panującego obowiązki w związku z pozyskiwanymi dochodami. Następny taki akty był w Polsce  tabele intrat i expensy ordynaryjnej i ekstraordynaryjnej  1768 r.
W 1817 r.  Francja następuje podział na tego kto uchwala budżet (parlament) i na wykonawców budżetu (organy wykonawcze).
Obecnie mamy jeden typ budżetu  jednostkowy. Realizuje się nie budżet jako akt, tylko układ wykonawczy budżetu.
Gdy chodzi o definicje na gruncie polskim to zmieniały się one w czasie:
PRL - budżet by planem, istniało podporządkowanie, wszystkie budżety lokalne musiały odpowiadać wydatkom i dochodom budżetu centralnego.
Po roku '90.  mamy tylko budżety jednostkowe państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
Budżetem w rozumieniu prawa budżetowego z 1991 r. był roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa, uchwalany w formie ustawy na okres 1 roku przez parlament. Od tego momentu budżet nie służy bezpośredniej realizacji celów i zadań państwa.
Obecna definicja różni się tym od definicji z prawa budżetowego tym, że występuje w niej strona podmiotowa:
Art. 95. 1. Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

  1)  organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa;

  2)  sądów i trybunałów.

2. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej "rokiem budżetowym".

3. Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym.

Na gruncie poprzedniej definicji (z art. 61 nie obowiązującej już ustawy o finansach publicznych) pojawiła się dyskusja czy zakres podmiotowy nie jest za wąski, ustawodawca rozwiązał to rozszerzeniem zakresu podmiotowego z ust. 4 art. 61  obecnie zrezygnowano z tego rozszerzenia!)
Gdy chodzi o definicję budżetu jednostki samorządu terytorialnego:
Art. 165. 1. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki.

2. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy.

3. Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w roku budżetowym.

4. Uchwała budżetowa zawiera także plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i funduszy celowych oraz dochodów własnych jednostek budżetowych.
Definicja ekonomiczna: zcentralizowany zasób finansowy przeznaczony na realizację określonych zadań.
Definicje funkcjonujące w nauce:
1) prof. Komar  rdzeń finansów publicznych i nerw państwa, w którego strukturze dochodów i wydatków zawiera się program rządzenia państwa.
2) Gaj  plan powiązany z innymi planami zatwierdzany przez parlament, najwyższej rangi, obejmujący w ujęciu klasyfikacyjnym dochody i wydatki państwa na roczny okres czasu
3) prof. Misiog  plan finansów sektora publicznego i wyodrębnionej jego części stanowiący podstawę gospodarki państwa i gmin uchwalony przez organy przedstawicielskie na okres jednego roku.
4) prof. Guzowska  zasób pieniężny państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, roczny plan gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych gospodarki państwa lub samorządu terytorialnego, jest to akt normatywny zobowiązujący egzekutywę do gromadzenia środków zgodnie z ustaleniami. Zawiera także elementy prawne i organizacyjne.  trojakie spojrzenie na budżet.
Na temat budżetu nie wypowiada się judykatura.

Pojęcia budżet i ustawa budżetowa nie są tożsame. Podstawowy plan finansowy jakim jest budżet państwa, z racji istotnego znaczenia dla całej gospodarki finansowej otrzymuje corocznie formę ustawy. Jest to w pewnym sensie ustawa szczególna, w doktrynie dominuje pogląd, iż ustawę należy uznać za akt normatywny ale szczególnego rodzaju. Moc wiążąca ustawy nie jest pełna. Zamieszczenie w budżecie dochodów z określonych źródeł oraz wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa. Wyjątek!: Jeżeli poziom subwencji zaplanowany w ustawie budżetowej nie zostanie zrealizowany, jednostce samorządu terytorialnego przysługuje roszczenie. W innych przypadkach umieszczenie jakiejś pozycji po stronie wydatków lub dochodów nie stwarza roszczenia!
Plan finansowy w formie załącznika do ustawy budżetowej to budżet. Jest on częścią ustawy budżetowej, przepisy poza załącznikiem są powszechnie obowiązujące. Ustawa budżetowa nie może zmieniać przepisów innych ustaw, ustawa ta obowiązuje tylko rok  mimo to ustawodawca w przeszłości wprowadzał przepisy zmieniające ustawy bezterminowe.
Budżet ma charakter dyrektywny  po wykonaniu organy składają sprawozdanie z jego wykonania. Odpowiedzialność za niewykonanie bądź nieprawidłowe wykonanie budżetu ma charakter wyłącznie polityczny. Budżet kierowany jest do konkretnych podmiotów, ale są też wyjątki np. subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego o charakterze przedmiotowym. Powinien być rozumiany z prawnego punktu widzenia inaczej jeśli chodzi o stronę dochodów i przychodów a wydatków i rozchodów. Dochody - przewidywana prognoza, wydatki - nieprzekraczalny limit.

System budżetowy
Definicje:
1) K. Ostrowski  zespół uregulowanych przepisami urządzeń społecznych przy pomocy których państwo tworzy scentralizowane zasoby pieniężne dla zaspokajania potrzeb państwowych za pomocą metody bezzwrotnej.
Dysponowanie środkami jest bezzwrotne, mamy tutaj dwie formy:
- dotacje
- subwencje
System dopuszcza odstępstwo od tej zasady, np. pożyczki (tzw. prefinansowanie)
Ostrowski eksponował 2 strumienie: dochodów i wydatków
2) J. Harasymowicz  ustalone prawem zasady, instytucje i urządzenia, które są związane z działalnością finansową państwa a w szczególności budżetową (gromadzenie i dysponowanie w trybie bezzwrotnym i zdecentralizowanym). Bezzwrotność jest zasadniczą cechą systemu budżetowego.

Struktura budżetu:
O strukturze budżetu możemy mówić w dwóch kontekstach:
- struktury organizacyjnej
- struktury ekonomicznej
Brak definicji strony organizacyjnej - doktryna podkreśla, że oparta jest ona na zasadzie centralizmu i skoordynowania z organami władzy i administracji  chodzi o dostosowanie w oparciu o podział państwa i samorządu - budżetu do podziału administracyjnego kraju. Po stronie państwowej budżet państwa i części dla wojewodów + sieć budżetów samorządowych.
Obecnie wszystkie budżety mają charakter jednostkowy, budżety o charkterze zbiorczym występowały w latach 50-80 - wtedy istniał problem relacji budżeu zbiorczego do jednostkowego. Budżet zbiorczy konstruowany o wzory szacunkowe, jego zakres był większy.

Strona ekonomiczna:
1) zasadnicze źródła wpływów budżetu
2) zasadnicze źródła wydatków budżetu
3) wzajemne relacje dochodów i wydatków

Ad 1) Przepisy wymieniają nazwane źródła dochodu budżetu oraz „inne”, których nie nazywają.
za art. 96 należy odnotować, że dochodami budżetu państwa są:

  1)  podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;

  2)  cła;

  3)  wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

  4)  wpłaty z tytułu dywidendy;

  5)  wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

  6)  wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

  7)  dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  8)  dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  9)  odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

  11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

  12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

  13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

  14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;

  16) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej przeznaczone na finansowanie programów i projektów realizowanych przez administrację rządową.
Obecnie przeważają wpływy od podmiotów prywatnych.

Ad 2) Ustawodawca nie wymienia wydatków, tylko je grupuje:
 Wydatki budżetu państwa dzielą się na:

  1)  dotacje i subwencje;

  2)  świadczenia na rzecz osób fizycznych;

  3)  wydatki bieżące jednostek budżetowych;

  4)  wydatki majątkowe;

  5)  wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;

  6)  wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Najważniejsze wydatki:
- na cele inwestycyjne i gospodarcze (30-40%)
- na cele socjalno-bytowe (ponad 30%)
- na cele administracji państwowej
- na cele obronności (do 10%)
- na cele związane ze spłatą długu, rozumiane szeroko.
- wydatki związane z członkostwem w UE.

ad 3) Art. 98. 1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

2. Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być pokryte przychodami pochodzącymi z:

  1)  sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;

  2)  kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;

  3)  pożyczek;

  4)  prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Funkcje budżetu.
Kiedy mowa o funkcjach budżetu trzeba mieć na myśli funkcje finansów publicznych:
1) fiskalna
2) redystrybucyjna
3) stymulująca
4) kontrolna
5) polityczna

Zasady budżetowe.
Tu także powinniśmy odnosić się do zasad finansów publicznych:
1) zupełności
2) jawności formalnej
3) jawności materialnej

4) szczegółowości
5) równowagi budżetowej  wydatki powinny być dokonywane w granicach zgromadzonych dochodów  normy konwergencji  60% PKB długu publicznego, 3% PKB deficytu sektora finansów publicznych.
6) jawności i przejrzystości budżetowej

Procedura budżetowa:

Definicje:
1) Brzeziński, Wójtowicz  ogół prawnie określonych zasad, którymi kierują się organy państwowe i samorządowe oraz podległe im jednostki organizacyjne w trakcie planowania i realizacji zadań finansowych objętych budżetem
2) Ruśkowski, Kosikowski  zasady postępowania organów państwowych bądź samorządowych oraz jednostek realizujących budżet w trakcie opracowywania projektu, jego uchwalania i wykonywania budżetu.
Ogólnie mamy więc zespół działań zmierzających do:
1) przygotowania
2) uchwalenia
3) realizacji
4) kontroli wykonania i sprawozdawczości budżetu

Ad 1) Przygotowanie (opracowanie) projektu budżetu
Budżet państwa:
Regulacje ustawy o finansach publicznych: Pracę nad budżetem rozpoczyna się już na przełomie lutego i marca. Opracowuje się wtedy projekt założeń budżetu. W kwietniu wydaje się notę budżetową  rozporządzenie Ministra Finansów określające materiały do projektu ustawy budżetowej opracowywane i przedstawiane Ministrowi Finansów przez dysponentów części budżetowych. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie zawierające m.in. główne cele polityki społecznej i gospodarczej, założenia makroekonomiczne, przewidywane wykonanie budżetu, kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz szereg zestawień i omówień dotyczących aktywów i pasywów budżetu.
Konstytucja RP: Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego:
Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie zmian tej uchwały, należą do wyłącznej kompetencji zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Zarząd jednostki samorządu terytorialnego opracowuje prognozę łącznej kwoty długu na koniec roku budżetowego i lata następne oraz informację o stanie mienia komunalnego. Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz prognozę i informację zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia:

- regionalnej izbie obrachunkowej - celem zaopiniowania,

- organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Opinię regionalnej izby obrachunkowej o projekcie uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego jest obowiązany przedstawić, przed uchwaleniem budżetu, organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego  opinia ta jest niewiążąca.
Ad 2) Uchwalenie
Budżet państwa:
Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi, Senat nie może odrzucić ustawy. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się prawa veta. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Budżet jednostki samorządu terytorialnego:
Uchwałę budżetową organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego. W przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżetowego, Regionalna Izba Obrachunkowa ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumień. W ciągu 7 dni od podjęcia uchwały kieruje się ją do Regionalnej Izby Obrachunkowej. RIO bada czy uchwała budżetowa jest zgodna z prawem:
- uchwała może być zgodna z prawem
- w przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały, lecz ogranicza się do wskazania, że wydano je z naruszeniem prawa.
- Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia. Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części. W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby.
ad 3) Wykonanie i kontrola wykonania budżetu
a) zasadniczo art. 96 wymienia źródła dochodów budżetu państwa  są to źródła o charakterze wewnętrznym, innym oraz źródła z UE (wymienione wyżej!)
b) strona wydatkowa  art. 97 wymienia wydatki, kolejne artykuły doprecyzowują  zwłaszcza w odniesieniu do dotacji, rozwiązania unijne nie przewidują dotacji innych niż celowe, wymagało to dostosowania polskiego prawa. Obecnie ustawa posługuje się wyrażeniem „wydatki” budżetu państwa, poprzednie wyrażenie „kredyt budżetowy” było krytykowane w doktrynie, gdyż kredyt jest środkiem odpłatnym i zwrotnym.
Zgodnie z ustawą wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:

  1)  utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;

  2)  zadania wykonywane przez administrację rządową;

  3)  funkcjonowanie sądów i trybunałów
[Przepis ten wymienia powyżej podmioty określające stronę podmiotową definicji budżetu państwa, ustawodawca nie precyzuje zadań i funkcji ww. podmiotów  są one określone ustawami szczególnymi]

  4)  subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego [stała część budżetu państwa - dzieli się ona na kilka elementów, powtarza się we wszystkich szczeblach tylko subwencja oświatowa]

  5)  dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

  6)  środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej

  7)  subwencje dla partii politycznych [mówi się o tym by zlikwidować subwencje dla partii politycznych]

  8)  dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

  9)  obsługę długu publicznego;

  10) finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";

  11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej. [dopłaty obszarowe dla rolników, działania związane ze zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich i ochroną rynków rolnych]

Z budżetu państwa, w zakresie ustalonym w ustawie budżetowej , mogą być udzielane pożyczki:

  1)  dla jednostek samorządu terytorialnego w ramach postępowań ostrożnościowych lub naprawczych, realizowanych na podstawie odrębnych przepisów;

  2)  wynikające z umów międzynarodowych;

  3)  wynikające z ustaw innych niż ustawa budżetowa.

Pożyczki udzielane z budżetu państwa są oprocentowane. Wysokość oprocentowania określa umowa.

Wydatki budżetu państwa dzielą się na:

  1)  dotacje i subwencje;

  2)  świadczenia na rzecz osób fizycznych;

  3)  wydatki bieżące jednostek budżetowych;

  4)  wydatki majątkowe;

  5)  wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;

  6)  wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Wydatki bieżące jednostek budżetowych obejmują:
1)  wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych

2)  zakupy towarów i usług;

3)  koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych zadań;

4)  koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom niezaliczonym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń.
Wydatki majątkowe obejmują:

  1)  wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

  2)  wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.

Do środków własnych Unii Europejskiej zalicza się:

  1)  udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych;

  2)  środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów Unii Europejskiej;

  3)  środki obliczone na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto.
W ustawie pojawia się też pojęcie subwencji, definicji jednak nie wypracowano. Jest ono kojarzone przede wszystkim z jednostkami samorządu terytorialnego, jest to pewne uposażenie. Różnice między dotacjami a subwencjami:
- w subwencji nie określa się jej przeznaczenia  mimo iż np. istnieje subwencja oświatowa na wszystkich szczeblach samorządu to nie ma bezwzględnego przymusu wykorzystania jej na ten cel, choć istnieje pewna racja ekonomiczna. Jeśli natomiast mówimy o dotacjach to mamy do czynienia z dotacjami celowymi  udzielający dotacji ma prawo żądać wykazania, że dotacja została wykorzystana zgodnie z przeznaczeniem

Dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa przeznaczone na:
1)  finansowanie lub dofinansowanie szeregu zadań administracji rządowej, zadań własnych i zleconych jednostkom samorządu terytorialnego, ustawowych zadań realizowanych przez inne podmioty, zadań zleconym organizacjom pozarządowym, kosztów realizacji inwestycji szczególnego rodzaju, o charakterze wieloletnim  dotacje celowe [wiąże się z zasadą subsydiarności  na przyznane zadania powinny być środki]

2)  dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu  dotacje podmiotowe

3)  dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług  dotacje przedmiotowe  
4)  dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie  dopłaty do kredytów preferencyjnych - trudno je sklasyfikować, albo kryterium przedmiotowe albo podmiotowe  raczej przedmiotowe, gdyż kredyt zaciąga się w związku z jakimś celem

5) dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe  kryterium podmiotowe
Dotacja to świadczenie pieniężne, na sfinansowanie pewnego przedsięwzięcia w całości lub w części, szczególny tryb rozliczenia, jest środkiem jednostronnym, nie zawsze ma charakter celowy, jej przyznawanie ma charakter uznaniowy.
Dotacje udzielone z budżetu państwa w części niewykorzystanej we właściwym terminie, podlegają zwrotowi do budżetu państwa odpowiednio do 15 stycznia następnego roku albo w terminie 7 dni od dnia określonego w rozporządzeniu. Dotacje udzielone z budżetu państwa:

  1)  wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem,

  2)  pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości

- podlegają zwrotowi do budżetu państwa wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, w terminie do dnia 28 lutego roku następującego po roku, w którym udzielono dotacji.
Udzielanie dotacji celowych dla jednostek samorządu terytorialnego określają odrębne ustawy. Dotacje te mogą być przyznane na:

  1)  realizację zadań z zakresu administracji rządowej, zadań inspekcji i straży oraz innych zadań zleconych odrębnymi ustawami;

  2)  dofinansowanie zadań własnych bieżących i inwestycyjnych.  dotacje przedmiotowe
Z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje przedmiotowe kalkulowane według stawek jednostkowych dla:

  1)  przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług, z uwzględnieniem ich równoprawności;

  2)  państwowych zakładów budżetowych;

  3)  gospodarstw pomocniczych;

  4)  różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa;

  5)  publicznych zakładów opieki zdrowotnej utworzonych przez Ministra Obrony Narodowej.

Dotacje takie mają spowodować obniżenie cen danego dobra lub usługi. Na wysokość ceny mają wpływ 3 składniki: materiał, produkcja, utrzymanie organizacji. Uwzględniając te 3 składniki wiele podmiotów nie mogłoby sobie pozwolić na zakup usług czy dóbr. W związku z tym stosuje się dotacje przedmiotową, by umożliwić podmiotowi nabycie produktu poniżej kosztów wytworzenia.
Dotacje celowe dla przedsiębiorców mogą być udzielane na realizację inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska, mających szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej. Chodzi tutaj o dotacje podmiotowe.

c) wykonanie budżetu
W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają Ministrowi Finansów szczegółowy plan dochodów i wydatków danej części budżetowej, zwany dalej "układem wykonawczym". Beneficjenci powinni dokonywać korekty wydatków i dochodów zgodnie z budżetem. Tak naprawdę beneficjenci realizują nie budżet a układ wykonawczy.
Strukturę podmiotów wykonujących budżet można ująć w tzw. siatkę (strukturę pionowo-poziomą). Jeżeli spojrzymy na podmioty od strony posiadanych uprawnień to mamy Radę Ministrów  dysponentów części budżetowych  jednostki im podległe (struktura pionowa)
Struktura pozioma: Rada Ministrów (jeden organ), ale już dysponentów mamy kilkadziesiąt, a jednostek im podległych setki.
Dysponenci wydatków budżetowych: części są w dyspozycji dysponentów części  należą do nich np. organy centralne, kancelarie urzędów i organów centralnych, w nauce przyjmuje się trzyczłonowy podział:
- dysponenci I-ego stopnia - dysponenci części budżetowych, mogą nie tylko wydatkować ale też przekazywać dalej
- dysponenci II-ego stopnia - także mogą nie tylko wydatkować, ale przekazywać dalej, o ile istnieją jednostki im podległe
- dysponenci III-ego stopnia - mogą wyłącznie wykorzystywać, a nie przekazywać.
Przykład: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (I stopień)  Komenda Główna Policji (II stopień)  szkoły policyjne (III stopień).
Na ogół występują wszystkie trzy stopnie.
Ta sama reguła dotyczy samorządu (W terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego:

  1)  opracowuje układ wykonawczy budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

  2)  przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu;

  3)  opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami, przyjmując jako podstawę dla tego planu kwotę dotacji przyznanych na ten cel w danym roku budżetowym oraz wielkość dochodów związanych z realizacją tych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.

Jednostki organizacyjne jednostki samorządu terytorialnego dostosowują projekty planów do uchwały budżetowej.), najczęściej jednak występują tam dwa stopnie  I wójt  II - kierownik zakładu budżetowego.
Układu wykonawczego nie można wiązać z podziałem administracyjnym kraju!

Wykonawcy budżetu:
Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu państwa i w tym celu może, w drodze rozporządzenia, wydawać odpowiednie wytyczne, określające m.in. podmioty, sposób dokonywania wydatków, terminy oraz sposób udzielania informacji o wydatkach oraz jednostki w których przeprowadza się audyt zewnętrzny..
Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę:

  1)  realizacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa;

  2)  wykorzystania środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

  3)  poziomu deficytu.

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę:

  1)  nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych oraz przestrzegania przez te jednostki realizacji procedury kontroli oraz zasady wstępnej oceny celowości poniesionych wydatków;

  2)  wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa;

  3)  realizacji zadań finansowanych z budżetu państwa;

  4)  przestrzegania realizacji procedur kontroli finansowej w toku wykonywania budżetu.

Tak naprawdę budżet wykonują dysponenci II i III stopnia, podlegają nadzorowi i kontroli dysponentów stopnia I-ego.

Rezerwy celowe i ogólne:
Tworzone w naszym budżecie, podobnie jak rezerwy ogólne. W przedmiocie wydatkowania tych środków największe znaczenie ma: art. 133. 1. Podziału rezerw celowych dokonuje, z zastrzeżeniem ust. 2, Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami lub innymi dysponentami części budżetowych.
2. Podziału rezerwy celowej na zwiększenie wynagrodzeń i limitów zatrudnienia wynikających ze zmian organizacyjnych i nowych zadań w państwowych jednostkach budżetowych dokonuje Rada Ministrów.
Rezerwy celowe mogą być przeznaczone, wyłącznie na cel, na jaki zostały utworzone, oraz wykorzystane zgodnie z klasyfikacją wydatków. Jednak Minister Finansów może, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej.

Art. 134. 1. Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów.

2. Rada Ministrów może upoważnić, w drodze rozporządzenia, Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną do wysokości określonych kwot, uwzględniając zróżnicowanie kwot.

3. Rezerwa ogólna nie może być przeznaczona na zwiększenie wydatków, które w wyniku przeniesień dokonywanych przez dysponentów części budżetowych między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków, zostały zmniejszone.

Ograniczenia dotyczące dysponowania rezerwą celową i ogólną, nie mają zastosowania w przypadku realizacji zadań wynikających z przepisów dotyczących wprowadzenia stanów nadzwyczajnych na terytorium państwa lub jego części.

Zasady gospodarki finansowej
Obowiązują w czasie wykonywania budżetu  znajdują też odpowiednie zastosowanie dla jednostek samorządu terytorialnego (odesłanie do art. 138 i 139). Nie wyjaśnia ustawodawca pojęcia gospodarki finansowej. Wiąże się ono na pewno z dokonywaniem wydatków, uzyskiwaniem przychodów, wykonywaniem świadczeń.
1) zasada terminowości  realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem realizacji budżetu państwa. Zasada terminowości wiąże się z możliwościami finansowymi budżetu, np. gdy zadanie przewidziane jest na II kwartał to nie można wcześniej go wykonać, gdyż w I kwartale należy realizować inne zadania i brakło by pieniędzy. Realizowanie zadań po terminie prowadzi do wniosku, że mogły być jakieś nieprawidłowości.

2) zasada legalności  ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów. Działa to w dwie strony: zarówno wtedy kiedy dochód (czyli na korzyść państwa), oraz w sytuacji gdy państwo jest zobowiązane. Np. zobowiązanie podatkowe  jeżeli podatnik nie wypełnia swojego obowiązku to organ podatkowy musi dążyć do uzyskania należności, nie może zaniechać czynności. W odwrotnej sytuacji np. gdy zawyżono podatek.
3) zasady celowości, oszczędności i efektywności  dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.
4) zasada wyboru najkorzystniejszej oferty  zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu do organizacji pozarządowych, z odpowiednim zastosowaniem przepisów ustawy o finansach publicznych (art. 33 i 131)  ustawodawca nie odwołuje się tu do terminu rachunku ekonomicznego, ale każdy podmiot wybierający ofertę musi kierować się czymś na kształt rachunku ekonomicznego. Kierowanie się rachunkiem ekonomicznym może występować, gdy wybrano realizację zadania przy najmniejszych nakładach, albo w momencie gdy mamy do czynienia z maksymalizacją nakładu  osiąga się więcej niż założono
5) Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel. Wymagana jest wtedy odpowiednia zmiana planu wydatków
6) niewykorzystane środki z dotacji celowych wracają do budżetu.
7) przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą być dokonywane na zasadach i w zakresie określonych w art. 148 i 149;  Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków;  Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów. Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić kierowników podległych jednostek do dokonywania przeniesień wydatków w obrębie jednego rozdziału, z wyłączeniem wydatków majątkowych. Zakazane jest przenoszenie wydatków z rezerwy budżetu państwa. Prezes Rady Ministrów może, w razie zniesienia lub przekształcenia ministerstwa, w drodze rozporządzenia, dokonywać przeniesienia planowanych dochodów i wydatków budżetowych między częściami budżetu państwa, z zachowaniem przeznaczenia środków publicznych wynikającego z ustawy budżetowej.

8) Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej do jej budżetu dokonywane są w terminach i wysokości wynikającej z umowy międzynarodowej. W przypadku, gdy w trakcie roku budżetowego - w wyniku zmian wprowadzonych w budżecie ogólnym Unii Europejskiej - wpłata środków własnych ulegnie zwiększeniu, Rada Ministrów przedstawia sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu propozycje sfinansowania zwiększonego wydatku.
9) Art. 156. W przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub jego części Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, dokonywać przeniesienia planowanych wydatków budżetowych między częściami i działami budżetu państwa w celu realizacji zadań wynikających z przepisów dotyczących wprowadzenia tych stanów.  swoisty wentyl bezpieczeństwa.

Blokada wydatków budżetowych - art. 154.

Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków. Powoduje ten skutek, że odnosi się do zadań dysponenta jak i osób trzecich finansowanych z budżetu. Jest bardzo mocnym środkiem oddziaływania na dysponentów:
- realizacja którejkolwiek z przesłanek uzasadnia blokadę
- decyzja o blokadzie ma charakter fakultatywny
Przesłanki zastosowania tej instytucji:
1)  niegospodarności w określonych jednostkach;

2)  opóźnienia w realizacji zadań;

3)  nadmiar posiadanych środków;

4)  naruszenie zasad gospodarki finansowej, o których mowa w art. 138
Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków podejmują:

- Minister Finansów - w zakresie całego budżetu państwa, z wyłączeniem wydatków organów ochrony praworządności (np. RPO, RPD, KRS)

- dysponenci części budżetowych - w zakresie ich części budżetu państwa.
Minister Finansów informuje niezwłocznie Radę Ministrów o przyczynach podjęcia decyzji, Rada Ministrów może uchylić decyzję Ministra Finansów.
Minister Finansów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, może utworzyć nową rezerwę celową i przenieść do tej rezerwy zablokowane kwoty wydatków.
Sytuacja nadzwyczajna: Art. 155. 1. W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie na czas oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa.

2. Blokowanie planowanych wydatków budżetu państwa, o którym mowa w ust. 1, oznacza wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa lub okresowy albo obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków.

3. Rada Ministrów, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu podejmuje, w drodze rozporządzenia, decyzję o blokowaniu wydatków.
Przepis krytykowany ze względu na swoją nieostrość.
Co do samorządu terytorialnego: Art. 192. 1. W przypadkach stwierdzenia okoliczności określonych w art. 154 ust. 1 zarząd jednostki samorządu terytorialnego może podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych.

2. O podjętej decyzji zarząd jednostki samorządu terytorialnego zawiadamia organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

3. Zarząd jednostki samorządu terytorialnego może, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu, przenieść zablokowane kwoty wydatków do rezerwy celowej, z tym że decyzje o przeznaczeniu tych środków podejmuje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

4. Rezerwa celowa, o której mowa w ust. 3, nie może być przeznaczona na finansowanie wynagrodzeń (lol :P)

Kasowa obsługa budżetu.
Decydujące znaczenie ma centralny rachunek bieżący budżetu państwa. Są też prowadzone inne rachunki: rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych,  rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe,  rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, rachunki pomocnicze, rachunki bieżące jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Do obsługi kasowej budżetu państwa powołano dwie instytucje:
- Narodowy Bank Polski
- Bank Gospodarki Krajowej
Zasadniczo wyboru podmiotu prowadzącego obsługę rachunków dokonuje Minister Finansów  jeżeli dojdzie do otworzenia rachunku to na podstawie przepisów prawa bankowego i cywilnego.  Obsługa bankowa rachunków budżetu państwa jest prowadzona w ramach umowy rachunku bankowego.
Rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, rachunki pomocnicze oraz rachunki państwowych lub samorządowych osób prawnych utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego może prowadzić także inny bank  umowę taką realizuje się w trybie przepisów o zamówieniach publicznych.

Art. 164. W przypadku występowania przejściowych nadwyżek środków na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa Minister Finansów może dokonywać oprocentowanych lokat w Narodowym Banku Polskim lub w Banku Gospodarstwa Krajowego.
Dlaczego obok NBP mamy BGK?
Długa tradycja, powstał w 20leciu. Po wojnie reaktywowany, po reformie z 1960 roku jego rola sprowadzała się do udziału w likwidacji banków i ich zobowiązań. Jest to obecnie jedyny bank państwowy.
Co do samorządu:

Art. 195. 1. Bankową obsługę budżetu jednostki samorządu terytorialnego wykonuje bank wybrany w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych.

Pojawia się typ rachunku skonsolidowanego  w ramach jednego rachunku prowadzone są rachunki różnych podmiotów związanych z danym budżetem  np. gminnym.
Rachunki bankowe wspólne  dla kilku jednostek samorządu terytorialnego (wcześniej tylko dla osób fizycznych - nowelizacja prawa bankowego). Polski ustawodawca nie wypowiada się na ten temat. Trzeba opierać się na analogiach. Rachunki te powinny „obsługiwać” zadania wspólne jednostek.

Kontrola i sprawozdawczość.

Ogólną zasadą jest to, iż kontrola budżetu należy do organu przedstawicielskiego. Dodatkowym elementem kontroli jest posłużenie się opinią wyspecjalizowanego organu. Przechodząc do szczegółów:
Budżet państwa: Art. 158. 1. Wykonanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu.

2. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 31 maja roku następującego po upływie roku budżetowego, roczne sprawozdanie z wykonania budżetu państwa wraz ze:

1)  sprawozdaniem o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami;

2)  zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3)  ocenę realizacji założeń makroekonomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

Art. 159. Minister Finansów przedstawia komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze w terminie do dnia 10 września tego roku.  już wtedy parlament może reagować zarządzając korekty.

• Art. 226. Konstytucji RP

1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.

2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Samorząd terytorialny:
Art. 199. 1. Zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia, w terminie do dnia 20 marca roku następującego po roku budżetowym, organowi stanowiącemu:

  1)  sprawozdanie roczne z wykonania budżetu tej jednostki, zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej;

  2)  sprawozdanie roczne z wykonania planu finansowego jednostki podsektora samorządowego

2. Sprawozdanie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia, w terminie do dnia 20 marca roku następującego po roku budżetowym, regionalnej izbie obrachunkowej.

3. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego w terminie do dnia 30 kwietnia roku następującego po roku budżetowym i podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu jednostki samorządu terytorialnego.

W przedmiocie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych została uchwalona ustawa z 2004 r. Najważniejsze normy:
Zakres podmiotowy: Art. 4. Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają:

1)  osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych albo jednostki niezaliczanej do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzającego mieniem tych jednostek;

2)  kierownicy jednostek sektora finansów publicznych;

3)  pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych;

4)  osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych.
Art. 5-18 - określają jakie czyny są naruszeniem dyscypliny finansów publicznych.

Art. 19. 1. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

2. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia.

3. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę finansów publicznych.

Art. 21. Naruszenie dyscypliny finansów publicznych uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.

Art. 22. 1. Odpowiedzialność jest ponoszona zarówno za umyślne, jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Art. 31. 1. Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:

  1)  upomnienie;

  2)  nagana;

  3)  kara pieniężna;

  4)  zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Art. 42. 1. Organami orzekającymi w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych pierwszej instancji są komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

2. Organem orzekającym w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych drugiej instancji jest Główna Komisja Orzekająca w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych.

Prowizorium budżetowe

Konstytucja RP: W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.
Inicjatywa ustawodawcza w ustawy o prowizorium budżetowym, przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu vecie prezydenckim.

W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.
Ustawa o finansach publicznych:
Art. 126. 1. W przypadku gdy Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym, przepis art. 122 stosuje się odpowiednio. (obowiązek wniesienia do 30 września przez RM)

2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej.

3. W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym.

Art. 127. 1. W przypadku gdy ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy:

  1)  podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi odpowiedni projekt ustawy, o którym mowa w art. 122 lub 126;

  2)  obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, w przypadku gdy podstawą gospodarki finansowej państwa jest ustawa lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym na określoną część roku, a przed upływem terminu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym nie zostanie uchwalona ustawa budżetowa.

• Procedura uchwalania budżetu UE

Artykuł 268

Wszystkie dochody i wydatki powinny stanowić przedmiot preliminarza na każdy rok budżetowy i być wpisane do budżetu. (...)Budżet powinien być zrównoważony w odniesieniu do dochodów i wydatków.

Artykuł 272

1. Rok budżetowy rozpoczyna się 1 stycznia i kończy 31 grudnia.

2. Każda instytucja Wspólnoty sporządza przed 1 lipca swój preliminarz wydatków. Komisja łączy te preliminarze we wstępny projekt budżetu. Dołącza do tego opinię, która może zawierać różne warianty preliminarzy.

Wstępny projekt budżetu obejmuje prognozę dochodów i wydatków.

3. Komisja przedkłada wstępny projekt budżetu Radzie najpóźniej 1 września roku, który poprzedza rok, w którym budżet ma być wykonywany.

Rada konsultuje Komisję i, w stosownym przypadku, inne zainteresowane instytucje za każdym razem, kiedy zamierza odstąpić od wstępnego projektu budżetu.

Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, uchwala projekt budżetu i przedkłada go Parlamentowi Europejskiemu.

4. Projekt budżetu jest przedkładany Parlamentowi Europejskiemu najpóźniej 5 października roku, który poprzedza rok, w którym budżet ma być wykonywany.

Ma on prawo, stanowiąc większością głosów swoich członków, zmienić projekt budżetu i zaproponować Radzie, stanowiąc bezwzględną większością oddanych głosów, poprawki do projektu co do wydatków wynikających obowiązkowo z niniejszego Traktatu lub z aktów uchwalonych zgodnie z nim.

Jeśli w terminie 45 dni od chwili przedłożenia projektu budżetu Parlament Europejski wyrazi zgodę, budżet jest ostatecznie uchwalony. Jeśli w tym terminie Parlament Europejski nie zmienił projektu budżetu, ani nie zaproponował do niego poprawek, budżet uważa się za ostatecznie uchwalony.

Jeśli w tym terminie Parlament Europejski przyjął zmiany lub zaproponował poprawki, projekt budżetu ze zmianami lub proponowanymi poprawkami jest przesyłany do Rady.

5. Po rozważeniu projektu budżetu z Komisją i, w stosownych przypadkach, z innymi zainteresowanymi instytucjami, Rada stanowi zgodnie z następującymi warunkami:

a) Rada może, stanowiąc większością kwalifikowaną, zmodyfikować każdą zmianę przyjętą przez Parlament Europejski;

b) w odniesieniu do proponowanych poprawek:

• jeśli poprawka proponowana przez Parlament Europejski nie spowoduje zwiększenia ogólnej kwoty wydatków instytucji, Rada może, stanowiąc większością kwalifikowaną, odrzucić proponowaną poprawkę. W razie braku decyzji poprawka jest przyjęta.

• jeśli poprawka proponowana przez Parlament Europejski powoduje zwiększenie ogólnej kwoty wydatków instytucji, Rada może, stanowiąc większością kwalifikowaną, zaakceptować proponowaną poprawkę. W razie braku decyzji o jej akceptacji proponowana poprawka jest odrzucana;

• jeśli, zgodnie z jednym z dwóch poprzednich akapitów, Rada odrzuciła proponowaną poprawkę, może ona, stanowiąc większością kwalifikowaną, bądź utrzymać kwotę znajdującą się w projekcie budżetu, bądź określić inną kwotę.

Projekt budżetu jest modyfikowany stosownie do proponowanych poprawek zaakceptowanych przez Radę.

Jeśli, w terminie 15 dni od chwili przedłożenia projektu budżetu, Rada nie zmodyfikowała żadnej ze zmian przyjętych przez Parlament Europejski i jeśli proponowane poprawki przez niego przedstawione zostały zaakceptowane, budżet uważa się za ostatecznie uchwalony. Rada informuje Parlament Europejski, że nie zmodyfikowała żadnej ze zmian i że proponowane poprawki zostały zaakceptowane.

Jeśli w tym terminie Rada zmodyfikowała jedną lub więcej zmian przyjętych przez Parlament Europejski lub jeśli proponowane poprawki przez niego przedstawione zostały odrzucone lub zmodyfikowane, zmodyfikowany projekt budżetu jest ponownie przekazywany do Parlamentu Europejskiego. Rada przedstawia Parlamentowi Europejskiemu wynik swoich obrad.

W terminie 15 dni od chwili przedłożenia projektu budżetu Parlament Europejski, poinformowany o biegu nadanym proponowanym przez niego poprawkom, może, stanowiąc większością głosów swoich członków i trzech piątych oddanych głosów, zmieniać lub odrzucać poprawki do jego zmian dokonane przez Radę i, w konsekwencji, uchwala budżet. Jeśli w tym terminie Parlament Europejski nie podjął uchwały, budżet uważa się za ostatecznie uchwalony.

Parlament Europejski, stanowiąc większością głosów swoich członków i dwóch trzecich oddanych głosów, może z ważnych powodów odrzucić projekt budżetu i zażądać, aby został mu przedłożony nowy projekt.

Pożyczki na prefinansowanie

Jednostki sektora finansów publicznych realizujące programy i projekty finansowane z udziałem środków pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności;, mogą otrzymać z budżetu państwa środki na prefinansowanie tych programów i projektów.

Agencje płatnicze realizujące zadania Wspólnej Polityki Rolnej mogą otrzymać z budżetu państwa środki na prefinansowanie tych zadań. Środki na prefinansowanie udostępniane są w formie oprocentowanych pożyczek.

Pożyczki, udzielane państwowym jednostkom budżetowym, samorządom województw na zadania z zakresu zwalczania bezrobocia realizowane przez wojewódzkie urzędy pracy oraz agencjom płatniczym nie są oprocentowane.

Jednostka sektora finansów publicznych, która otrzyma z budżetu państwa środki na prefinansowanie, jest obowiązana do otwarcia w Narodowym Banku Polskim lub w Banku Gospodarstwa Krajowego rachunku bankowego do obsługi finansowej realizowanego projektu.

Jednostka samorządu terytorialnego, która otrzyma z budżetu państwa środki na prefinansowanie, może otworzyć odrębny rachunek bankowy do obsługi finansowej realizowanego projektu w banku prowadzącym obsługę budżetu tej jednostki.

Zwrot pożyczki udzielonej na prefinansowanie następuje po otrzymaniu środków z budżetu Unii Europejskiej.

W przypadku niewpłynięcia środków z budżetu Unii Europejskiej, z przyczyn zależnych od jednostki sektora finansów publicznych, zwrot pożyczki następuje ze środków własnych jednostki sektora finansów publicznych.

Umowę pożyczki z jednostką sektora finansów publicznych zawiera właściwy minister odpowiedzialny za zarządzanie projektem lub programem z udziałem środków z funduszy strukturalnej

Umowę pożyczki z państwową jednostką budżetową, państwową osobą prawną działającą w formie agencji lub agencją płatniczą zawiera Minister Finansów.

Pożyczka wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem podlega zwrotowi do budżetu państwa wraz z odsetkami ustalonymi jak dla zaległości podatkowych w terminie 7 dni od dnia stwierdzenia nieprawidłowego wykorzystania pożyczki.

Zwrotowi podlega ta część pożyczki udzielonej na prefinansowanie, która została nieprawidłowo wykorzystana.

W przypadku niedokonania zwrotu w terminie, o którym mowa w ust. 1, Minister Finansów może:

  1)  potrącić pożyczkę wraz z odsetkami z należnej jednostce samorządu terytorialnego subwencji lub udziałów w podatkach;

  2)  dokonać blokady wydatków, przewidzianych na dotacje lub inne dofinansowanie wydatków jednostki sektora finansów publicznych, jeżeli jednostka takie finansowanie z budżetu państwa otrzymuje.

Wykorzystanie pożyczki niezgodnie z przeznaczeniem wyklucza prawo do otrzymania środków na współfinansowanie programów i projektów oraz prefinansowanie przez okres 3 lat, licząc od dnia stwierdzenia nieprawidłowego wykorzystania pożyczki.

Nie dotyczy to agencji płatniczych

Zasady finansowania jednostek samorządu terytorialnego

Art. 167.  Konstytucji RP

1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.  jest to reguła ogólna, która ulega uszczegółowieniu w przepisach niższego rzędu, zwłaszcza w odniesieniu do dochodów własnych.
Mamy tutaj dwie grupy aktów:
1) regulujące tradycyjnie zasady finansowania samorządów:
1990 - ustawa o dochodach gmin
1998 - ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

2003 - ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (obowiązuje obecnie)
2) przepisy aktów ustrojowych
1990 - ustawa o samorządzie gminnym
1998 - ustawa o samorządzie powiatowym
1998 - ustawa o samorządzie województw
W zamyśle prawodawcy ustawa o dochodach jest lex specialis wobec ustaw ustrojowych. Zarzuca się tej ustawie, że jest niekompletna np. brak reguły, że wraz ze zwiększoną liczbą zadań powinny się zwiększać dochody. Doktryna twierdzi, że nie odpowiada wielu wymaganiom Karty Samorządu Terytorialnego z 1995 r.
Ustawa o finansach publicznych nie wypowiada się o dochodach (Art. 167. 1. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego określa odrębna ustawa.), reguluje generalnie kwestie związane z budżetem i jego wykonaniem, kwestie dochodów pozostawia ustawom szczególnym. Ustawa o dochodach ma za zadanie wskazać źródła dochodów oraz sposób przyznawania subwencji, co jest problemem węzłowym, gdyż są to środki publiczne niezbędne do wykonywania zadań publicznych.
Przechodząc do unormowań.
UoDJST: Art. 3. 1. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:

  1)  dochody własne  także z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, w których jednostki partycypują)

  2)  subwencja ogólna;

  3)  dotacje celowe z budżetu państwa.

3. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być:

  1)  środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi;

  2)  środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;

  3)  inne środki określone w odrębnych przepisach.
Jest to przepis trochę niejasny, obecnie w zasadzie każda jednostka ubiega się o te środki, nie zawsze je jednak otrzymuje.
GMINA
USG: Art. 54. 1. Dochodami gminy są:

  1)  podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy,

  2)  dochody z majątku gminy,

  3)  subwencja ogólna z budżetu państwa.
2. Dochodami gminy mogą być:

  2)  dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych,

  3)  wpływy z samoopodatkowania mieszkańców,

  5)  spadki, zapisy i darowizny,

  6)  inne dochody.
Jest to podział oparty o kryterium obligatroryjności i fakultatywności: obligatoryjne to podatki opłaty i inne świadczenia, dochody z majątku gminy, subwencja ogólna, fakultatywne: dotacje celowe na realizację zadań zleconych i dofinansowanie działań własnych, samoopodatkowanie, spadki, zapisy darowizny oraz inne dochody.
W art. 4 UoDJST ustawodawca przyjął inne kryterium:
Art. 4. 1. Źródłami dochodów własnych gminy są:

  1)  wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od posiadania psów, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych;

  2)  wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej - w części określonej w prawie geologicznym i górniczym, innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;

  3)  dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych;

  4)  dochody z majątku gminy (sprzedaż majątku, bądź czynsz dzierżawny)

  5)  spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy;

  6)  dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;

  7)  5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  8)  różnego rodzaju odsetki - od pożyczek, od niezapłacongo podatku, od rachunku bankowego

  11) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;

  12) inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.

Udział gminy w PIT: 39,34 %, CIT: 6,71 %.
POWIAT:
art. 56 ustawy powiatowej podobnie jak w przypadku gminy dzieli dochody na obligatoryjne i fakultatywne. Regulacja jest jednak bardziej szczegółowa, w gminie nie występują odsetki od nieterminowo przekazywanych subwencji i dotacji.
Art. 56. 1. Dochodami powiatu są:

  1)  udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,

  2)  subwencje z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat,

  3)  dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiatowe służby, inspekcje i straże,

  4)  dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych,

  5)  dochody z majątku powiatu,

  6)  odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, dotacji i subwencji, o których mowa w pkt 1-3.

2. Dochodami powiatu mogą być:

  1)  subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

  2)  dotacje celowe z budżetu państwa przekazywane na wykonanie określonych czynności

  3)  dotacje z państwowych funduszów celowych,

  4)  dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej,

  5)  dotacje celowe z budżetu województwa na zadania z zakresu samorządu województwa wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z województwem,

  6)  spadki, zapisy i darowizny,

  7)  odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,

  8)  odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,

  9)  inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.
Przekazywanie powiatowi, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia środków finansowych koniecznych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów.
UoDJST: Art. 5. 1. Źródłami dochodów własnych powiatu są:

  1)  wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;

  2)  dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych;

  3)  dochody z majątku powiatu;

  4)  spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu;

  5)  dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;

  6)  5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  7)  odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  8)  odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu;

  9)  odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  10) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;

  11) inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.

Partycypacja powiatu w PIT: 10,25 %, CIT: 1,40 %.
WOJEWÓDZTWO:
Także podział na obligatoryjne i fakultatywne. Natomiast zasadą jest, że dochody własne są podstawą finansowania zadań województwa.
Art. 67. 1. Dochody własne stanowią zasadnicze źródło finansowania zadań województwa.

2. Dochodami własnymi województwa są:

  1)  udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,

  2)  dochody z majątku województwa,

  3)  spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,

  4)  dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,

  5)  odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, o których mowa w pkt 1,

  6)  inne dochody własne uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

3. Przekazanie województwu, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 6.

Art. 68. Dochodami województwa mogą być:

  1)  subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

  2)  dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez województwo,

  3)  dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organami administracji rządowej,

  4)  dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu,
5) inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.
Art. 6 UoDJST w zasadzie powtarza te dochody, z tym że: 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
Partycypacja województwa w PIT: 1,60 %., CIT: 15,90 %.

Subwencja:
Nie ma definicji pojęcia „subwencja”. „Dotacja” szczątkowo zdefiniowana w ustawie o finansach publicznych.. W ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wszystkie dotacje to dotacje celowe. Nie ma jednak analogicznego przepisu jeśli chodzi o subwencje. W subwencjach nie trzeba określać przeznaczenia, nie jest rozliczana pod tym kątem. O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego
Subwencja jest świadczeniem jednostronnym, bezzwrotnym, pieniężnym, jest udzielana po spełnieniu przez subwencjonowanego określonych kryteriów. Cechami wspólnymi dotacji i subwencji jest ich jednostronność, bezzwrotność, przymusowość (gdy podmiot nie otrzyma w terminie to przysługują mu odsetki za zwłokę. Subwencje dzielą się na trzy rodzaje, które składają się na pojęcie „subwencja ogólna”.
Podział subwencji ogólnej (art. 7 UoDJST):

Przeciwieństwem subwencji jest wpłata: art. 7 ust 2. Jednostki samorządu terytorialnego dokonują, na zasadach określonych w ustawie, wpłat do budżetu państwa.
Jednostki samorządowe zobowiązane są do wpłat do budżetu państwa, gdy wysokość dochodów tych jednostek jest wyższa od średniej krajowej  konkretnie chodzi o sytuację w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w danej jednostce samorządowej (odpowiednio określany G, P, W) jest odpowiednim procentem wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich jednostek danego typu (Gg, Pp, Ww). Ustawa bardzo szczegółowo reguluje te kwestie w art. 29-31.
Ustawa jest tak skonstruowana, iż istnieje możliwość istnienia takich jednostek, które nie otrzymują subwencji wyrównawczej, albo otrzymują tylko część podstawową. Podstawą obliczeń są podane wyżej wskaźniki.
GMINA:
Subwencja wyrównawcza:
Kwotę podstawową otrzymuje gmina, w której wskaźnik G, jest mniejszy niż 92 % wskaźnika GG  G < 92%GG
Kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju  17%GG * liczba mieszkańców gminy * [(średnia gęstość zaludnienia w kraju - gęstość zaludnienia w gminie) / średnia gęstość zaludnienia w kraju]
Jeżeli w gminie, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia kraju, wskaźnik G jest wyższy od 150 % wskaźnika Gg, gmina ta nie otrzymuje kwoty uzupełniającej.
Subwencja równoważąca:
Składa się z dwóch elementów: środków z niewypłaconej części uzupełniającej subwencji wyrównawczej i sumy środków wpłacanych przez bogatsze gminy.
POWIAT:
Subwencja wyrównawcza:
Kwotę podstawową otrzymuje powiat, w którym wskaźnik P, jest mniejszy niż wskaźnik Pp  P < Pp
Chodzi tutaj tylko o dochody z udziału w podatkach dochodowych PIT i CIT.
Kwotę uzupełniającą otrzymuje powiat, w którym wskaźnik bezrobocia w powiecie, obliczony jako iloraz stopy bezrobocia w powiecie i stopy bezrobocia w kraju, jest wyższy od 1,10.  Wskaźnik B = stopa bezrobocia w powiecie / stopa bezrobocia w kraju > 1.10
Subwencja równoważąca:
Część równoważącą subwencji ogólnej dla powiatów ustala się w wysokości łącznej kwoty wpłat bogatszych powiatów.
WOJEWÓDZTWO:
Subwencja wyrównawcza:
Kwota podstawowa W < WW
Kwotę uzupełniającą otrzymuje województwo, w którym liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów
Subwencja regionalna:
Część regionalną subwencji ogólnej dla województw ustala się w wysokości łącznej kwoty wpłat najbogatszych województw. Część regionalna dzieli się na cztery nierówne części:
- kwotę stanowiącą 20 % części regionalnej, dzieli się między województwa, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110 % średniej stopy bezrobocia w kraju.
- kwotę stanowiącą 40 % części regionalnej, dzieli się między województwa, w których powierzchnia dróg wojewódzkich, w przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa, jest wyższa od powierzchni dróg wojewódzkich w kraju, w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju.
- kwotę stanowiącą 10 % części regionalnej, dzieli się między województwa, w których PKB w województwie, w przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa, jest niższy od 75 % PKB w kraju, w przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju.
- kwotę stanowiącą 30 % części regionalnej, dzieli się między województwa w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań - odpowiednik części równoważącej.

W budżecie państwa tworzy się rezerwę subwencji ogólnej.
Wysokość rezerwy: kwota ustalonaj w wysokości 2,0 % sumy planowanych części wyrównawczych subwencji ogólnej, ustalonych dla gmin, powiatów i województw + kwoty nie mniejszej niż kwota rezerwy, przyjęta na dofinansowanie zadań z art. 26 ust. 4 UoDJST.

Subwencja oświatowa.
Wielkość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa. Bierze się pod uwagę potrzeby zaistniałe w przeszłości jak i nowe. Rezerwa wynosi 0,6% odliczone od kwoty przeznaczonej na część oświatową. Rezerwą części oświatowej subwencji ogólnej dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego.
Subwencja oświatowa podzielona jest na 13 rat (dwie raty w marcu), pozostałe subwencje mają 12 rat.

Zasady i tryb przekazywania części subwencji ogólnej:
1) Obowiązkiem Ministra Finansów jest powiadomienie właściwych jednostek samorządu terytorialnego zarówno o planowanych kwotach części subwencji ogólnej jak i o planowanych wpłatach do 15 października roku bazowego; rocznych kwotach części subwencji ogólnej, wynikających z ustawy budżetowej, oraz o rocznych wpłatach, wynikających z ustawy budżetowej - w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej oraz o zmianach wynikłych z podziału rezerwy. W przypadku różnic między kwotami minister, bądź jednostka dokonują właściwych rozliczeń.
2) Minister Finansów przekazuje właściwym jednostkom samorządu terytorialnego (w imieniu Min. Finansów częściami subwencji dysponuje wojewoda):

- część oświatową subwencji ogólnej, w dwunastu ratach miesięcznych - w terminie do 25 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzeń, z tym że rata za marzec wynosi 2/13 ogólnej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej;

-  część wyrównawczą subwencji ogólnej, w dwunastu ratach miesięcznych - w terminie do 15 dnia każdego miesiąca;

- część równoważącą i regionalną subwencji ogólnej, w dwunastu ratach miesięcznych - w terminie do 25 dnia każdego miesiąca.
Jednostkom samorządu terytorialnego przysługują odsetki ustalone jak dla zaległości podatkowych od kwoty subwencji nieprzekazanej w terminach.
3) Jednostki samorządu terytorialnego dokonują wpłat na rachunek budżetu państwa w dwunastu równych ratach w terminie do 15 dnia każdego miesiąca. Od kwot niewpłaconych w tym terminie nalicza się odsetki ustalone jak dla zaległości podatkowych. W skrajnych przypadkach organ państwa może wszcząć egzekucję. Nie można płatności rozkładać na raty, umarzać, potrącać.
Gdyby subwencja została obliczona nieprawidłowo (wyższa) - podlega zwrotowi z odsetkami, ale Minister Finansów może potrącić tą kwotę z następnej raty

Dotacje:
Rodzaje dotacji celowych:

1) na zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami;

2) na zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej;

3)  na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych;

4) na  finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych;

5)  na realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

6)  na realizację zadań straży i inspekcji powiatowych
Art. 42. 1. Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim.

2. Oprócz dotacji, o których mowa w ust. 1, jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie szeregu zadań własnych (głównie o charakterze wspierającym rozwój i inwestycyjnym)

Art. 43. 1. Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje na zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury, w szczególności na dofinansowanie programów realizowanych przez instytucje filmowe i instytucje kultury, przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego w dniu 1 stycznia 1999 r.
Art. 45. Jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu administracji rządowej, na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej, otrzymuje od tych organów dotacje celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia.
Art. 46. Jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu działania innych jednostek samorządu terytorialnego, na mocy porozumień zawartych z tymi jednostkami, otrzymuje od tych jednostek dotacje celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.
Art. 47. 1. Jednostka samorządu terytorialnego może udzielać dotacji innym jednostkom samorządu terytorialnego na dofinansowanie realizowanych przez nie zadań.

2. Wysokość dofinansowania określa, w drodze uchwały, organ stanowiący tej jednostki samorządu terytorialnego, która udziela dotacji.

Art. 49. 1. Jednostka samorządu terytorialnego wykonująca zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami otrzymuje z budżetu państwa dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizację tych zadań.
4. Dotacje celowe, o których mowa w ust. 1, są przekazywane przez wojewodów, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

5. Dotacje celowe, o których mowa w ust. 1, powinny być przekazywane w sposób umożliwiający pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań.

6. W przypadku niedotrzymania warunku określonego w ust. 5, jednostce samorządu terytorialnego przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia wraz z odsetkami w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych, w postępowaniu sądowym.

---