W karierze Napoleona Bonapartego kampania egipska - czyli druga wielka kampania przez niego prowadzona - miala szczególne znaczenie zarówno dla niego samego jak i dla calej Francji. Duza czesc burzuazji ze sródziemnomorskiego wybrzeza republiki od da-wien dawna utrzymywala szerokie stosunki handlowe z tzw. Le-wantem, czyli Egiptem, Syria, krajami wybrzeza pólwyspu balkan-skiego, oraz wyspami wschodniego Morza Sródziemnego (Archipe-lagiem). Ludzie ci dazyli do umocnienia wplywów Francji w tych panstwach, gdyz byly one zle zarzadzane, a inwestycje tam prowa-dzone byly pozbawione ochrony prawnej i policyjnej. Kolejnym ar-gumentem do rozpoczecia tej kampanii byl fakt, ze na ich terenie znajdowaly sie bogate zloza surowców, a dolina Nilu byla bardzo zyznym obszarem rolniczym. Zajecie Egiptu podwazyloby równiez panowanie brytyjskie w tym obszarze Morza Sródziemnego.
Bonaparte myslal o wyprawie do Egiptu juz od czasów kam-panii wloskiej, kiedy to kazal zajac Wyspy Jonskie. Mial równiez zamiar zajac Malte, lecz Dyrektoriat nie wyrazil na to zgody. W 1798 roku, gdy Napoleon wystapil z oficjalna propozycja zajecia Egiptu, bardzo nieoczekiwanie spotkal sie z duzym poparciem za-równo wsród sfer rzadzacych, jak i w kregach dowódczych armii francuskiej. Dyrektoriat chcial pozbyc sie uciazliwego generala, który coraz bardziej okazywal swoje niezadowolenie z obecnego systemu rzadów, a jednoczesnie posiadajacego szerokie poparcie w armii i to zarówno wsród kadry dowódczej jak i wsród prostych zol-nierzy. Napoleon, który wiedzial, ze zima 1797 roku jest jeszcze za wczesnie na przejecie wladzy we Francji, gdyz Dyrektoriat nie byl
2
jeszcze dostatecznie skompromitowany, a on sam nie stal sie jesz-cze „bozyszczem armii”. Bonaparte wiedzial, ze aby uzyskac cal-kowite poparcie za strony wojskowych musial dokonac czegos wielkiego, a podbój Egiptu i Syrii nadawal sie do tego doskonale. ”Maly Kapral” uzyskal srodki na zorganizowanie armii i floty, która miala dokonac podboju Lewantu. W koncu 5 dnia marca 1798 roku zastal mianowany wodzem naczelnym armii przeznaczonej do pod-boju Egiptu.
W dniu 19 marca 1798 roku przygotowania zostaly zakonczone. Flota francuska opuscila port w Tulonie i ruszyla w kierunku Malty, która byla w posiadaniu Zakonu Rycerzy Maltanskich. Po przybyciu na Malte 10 czerwca, Napoleon zazadal jej kapitulacji, na która obroncy przystali bez szemrania. Odpoczawszy dziewiec dni Bona-parte ruszyl ze swoja flota w kierunku portu w Aleksandrii. W cza-sie podrózy Napoleona przez Morze Sródziemne o maly wlos nie do-szlo by do tragedii, gdyz angielska eskadra Morza Sródziemnego pod dowództwem admirala Nelsona dowiedziawszy sie o wyprawie ruszyla za nia w poscig. Anglicy nie znali jednak prawdziwego celu wyprawy Napoleona i zamiast na wschód, poplyneli na zachód w kierunku Gibraltaru. Spostrzeglszy jednak swa omylke poplyneli do Egiptu nie napotykajac jednak po drodze floty francuskiej. Nelson przybywszy do Aleksandrii przed Napoleonem i nie zastawszy go doszedl do wniosku, ze jedynym pozostajacym rozwiazaniem jest atak na Konstantynopol i wlasni tam skierowal swoje okrety. Ten lancuch przypadków i pomylek Nelsona umozliwil Francuzom bez-pieczne ladowanie w malej miejscowosci Marabout niedaleko Alek-sandrii. Drugiego lipca 1798 roku po pólnocy caly korpus francuski znalazl sie na bezpiecznym wybrzezu Egiptu. Po wyladowaniu Bo-
3
naparte od razu przystapil do oblezenia Aleksandrii i po kilkugo-dzinnej wymianie strzalów zdobyl miasto. Ustanowiwszy bardzo sprawnie dzialajacy i silnie zcentralizowany aparat administracyjny, „Maly Kapral” wyruszyl na poludnie w strone Kairu. Na drodze sta-nely mu wojska egipskie i wreszcie 20 lipca 1798 roku nastapilo spotkanie glównych sil obu walczacych armii. Przed rozpoczeciem tej bitwy Bonaparte powiedzial:
„Zolnierze, czterdziesci wieków spoglada dzis
na was z wierzcholków tych piramid.”
Bitwa zostala stoczona pomiedzy wioska Embabech a piramidami. Wojska egipskie poniosly calkowita kleska i rzucily sie do ucieczki na poludnie, zostawiajac na placu boju czesc artylerii (40 armat). Zaraz po tym zwyciestwie armia francuska wkroczyla do Kairu, gdzie zmeczone pulki francuskie mogly odpoczac i uzupelnic zapasy zywnosci, ale przede wszystkim wody. Napoleon zdobywszy stolice Egiptu i pokonawszy glówne sily obronców wyslal czesc wojska do zlikwidowania niedobitków wojsk egipskich, a sam zajal sie tworze-niem administracji opartej na francuskim wojsku. Aparat admini-stracyjny byl silnie scentralizowany i bardzo wydajny. Tym sposo-bem zostalo stworzone panstwo o silnej wladzy centralnej i spraw-nej administracji, co pozwolilo Bonapartemu na rozpoczecie przy-gotowan do kampanii syryjskiej.
Syria (podobnie jak Egipt) byla lennikiem Turcji, lecz Napo-leon nie przewidywal silnej obrony i obecnosci wiekszych oddzia-lów tureckich. Jednak tym razem popelnil blad, gdyz rzad turecki
zdecydowal bronic swoich wplywów w Syrii i wyslal silne wojska do obsadzenia twierdz na pustyni, którymi w owym czasie byly sil-nie ufortyfikowane miasta takie jak Jaffa czy Akka.
4
Na poczatku 1799 roku armia francuska wkroczyla na teryto-rium Syrii i poczawszy od El-Arisz zaczela zdobywac kolejne mia-sta na swojej trasie. W koncu Francuzi przeszli przesmyk sueski i 4 marca 1799 roku zaczeli oblezenie Jaffy. Miasto nie chcialo sie poddac, wiec general Bonaparte wydal obwieszczenie, w którym za-wiadamial, ze jezeli miasto trzeba bedzie zdobyc szturmem, wszyscy jego mieszkancy zostana zgladzeni. Lecz i ten krok nie sklonil obronców do kapitulacji. Szóstego marca 1799 roku nastapil szturm. Zolnierze francuscy wdarlszy sie do miasta mordowali kazdego, kto nawinal sie im pod reke. W jednym jednak punkcie cztery tysiace obronców (glównie pochodzenia albanskiego) zajelo dobrze uforty-fikowane pozycje i zgodzilo sie skapitulowac tylko pod warunkiem, ze zostana wzieci do niewoli, a nie zabici. Kiedy jednak doniesiono Napoleonowi o wzieciu 4 tysiecy jenców ten wpadl w furie i do-szedlszy do wniosku, ze nie ma warunków do zywienia i przetrzy-mywania takiej ilosci jenców wydal rozkaz ich rozstrzelania. Wkrótce po tym smutnym wydarzeniu wojska francuskie ruszyly w kierunku twierdzy Akka, która nazywali Saint-Jean d'Acre. Obleze-nie Akki trwalo dwa miesiace i skonczylo sie kleska. Bonaparte nie posiadal dzial oblezniczych, obrona zas dowodzil Anglik Sidney Smith. Anglicy dostarczali morzem zywnosc i amunicje. Garnizon turecki byl duzy i silny. Dwudziestego maja 1799 roku trzeba bylo przerwac oblezenie, podczas którego Francuzi stracili 3 tysiace zol-nierzy. Oblezeni poniesli jeszcze wieksze, choc trudne do ustalenia, straty. Armia francuska zostala zmuszona do zaniechania planów podboju Syrii i do wycofania sie do Kairu, gdzie dotarla czterna-stego czerwca 1799 roku . Sytuacje napoleonskiej armii pogarszal
5
jeszcze fakt, ze admiral Nelson znalazl w koncu flote francuska kotwiczaca w Abukirze i kompletnie ja zniszczyl, co jak nietrudno sie domyslec odcielo Francuzom droge powrotna do ojczyzny. Nie-dlugo po przybyciu do Kairu Bonaparte otrzymal wiadomosc, ze w Abukirze wyladowaly wojska tureckie szykujace sie do jego odbicia. Napoleon zareagowal natychmiast i wyruszyl na spotkanie korpuso-wi tureckiemu. Dwudziestego piatego czerwca „Maly Kapral” roz-gromil armie turecka.
„Byla to jedna z najpiekniejszych bitew
- z calej armii tureckiej nie ocalal ani jeden czlowiek.”
To slowa Napoleona napisane bezposrednio po zakonczeniu bitwy, w której Turcy stracili 15 tysiecy zolnierzy.
Juz wydawalo sie, ze armia francuska zagosci w Egipcie przez najblizsze kilkanascie lat, gdy Napoleon dowiedzial sie o wydarze-niach w Europie. Okazalo sie, ze wlasnie zawiazala sie druga koali-cja antyfrancuska miedzy Austria, Anglia, Rosja i Królestwem Ne-apolitanskim. Wojenne kleski przerazily Bonapartego. Suworow wkroczyl do Wloch i odebral Francji to, co wywalczyl Napoleon. W kraju panowaly zamieszki i rozruchy, Dyrektoriat stracil resztki za-ufania jakim jeszcze niedawno cieszyl sie u obywateli. Bonaparte powzial decyzje w jednej chwili: wrócic do ojczyzny, zdobyc wla-dze i obronic Francje przed najezdzca. Bardzo sprawnie zorganizo-wano cztery statki, na których Napoleon wraz z najblizszymi wspól-pracownikami przedostal sie do Francji przez opanowane przez an-gielska flote Morze Sródziemne.
Dowództwo nad pozostala w Egipcie armia powierzyl Napole-on generalowi Klebérowi. Byla to armia wielka, doskonale zaopa-
6
trzona. Aparat administracyjny stworzony przez Napoleona dzialal sprawnie wsród bezbronnej, zubozalej i zastraszonej ludnosci ogromnego, zdobytego przez niego kraju.
Niedlugo potem, 18 Brumaire'a 1799 roku, general Napoleon Bonaparte przejal wladze we Francji.
?????????????????????
Oprócz sukcesów militarnych, zakonczonych wprawdzie wkrótce kapitulacja wobec polaczonych sil brytyjsko-osmanskich, Kampania Egipska zaznaczyla sie w historii tego panstwa zapoczat-kowaniem odkryc archeologicznych. Badania archeologiczne zapo-czatkowala „armia” okolo 150 uczonych przybylych do Egiptu z ekspedycja Napoleona. Zalozyli oni Instytut Egipski dzialajacy do dzis, a plonem ich badan bylo 24-tomowe dzielo „Opisanie Egiptu”. Zawieralo ono opisanie geografii i historii tego wiekowego panstwa. Badania te i ich rezultaty na dlugo zainteresowaly uczonych i opinie publiczna calego swiata tak slabo znana do tej pory czescia swiata oraz historia starozytna Egiptu - zainteresowanie to trwa do dzisiaj.
Literatura:
- „Nowa encyklopedia powszechna PWN”, wyd. PWN - Warszawa 1996 r.
- Eugeniusz Tarle „Napoleon”, wyd. „Ksiazka i Wiedza”, War-szawa 1950 r.
- Tadeusz Szafar „Odkrycie Afryki”, wyd. „Nasza Ksiegarnia”, Warszawa 1974 r.