Kodeks karny, procesowy, postępowania, wykonawczy.
Andrzej Marek, Stanisław Waltoś.
Jarosław Warylewski (czarna okładka) wyd. 3
Zerówka tylko dla osób co mają 5 z ćw.
Prawo karne - zespół przepisów określających sankcje karne, oraz zasady ich stosowania wobec sprawców czynów zabronionych. Kara jest podstawowym rodzajem sankcji. Są również sankcje, które karami nie są. Do kar należą (5): kara grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności do 25 lat, dożywotniego.
Środki karne co do zasady pozbawione elementu dolegliwości: przepadek rzeczy, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, środki o charakterze probacyjnym, umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym,
Prawo karne podział:
a)materialne - zawierają normy prawne określające zasady odpowiedzialności karnej, czyny, które prawodawca uznał za karalne i sankcje dla osób, które popełniły czyny
b)procesowe - przepisy regulujące postępowanie karne, w szczególności statyka procesu (przesłanki procesowe, prawa i obowiązki organów i stron); dynamikę (sekwencję postępowania procesowego w poszczególnych stadiach, oraz rodzaje wydawanych rozstrzygnięć i środki kontroli).
c)wykonawcze - zasady i warunki wykonywania kar i środków karnych zabezpieczających
*) prawo penitencjarne - wykonywanie kary pozbawienia wolności.
Ze stopnia społecznej szkodliwości:
prawo karne przestępstw - typy przestępstw
prawo karne wykroczeń - zasady odpowiedzialności za mniej społeczne szkodliwe zachowanie
prawo dyscyplinarne -
- Prawo karne powszechne -
- Prawo karne skarbowe - odrębności w zakresie stosowanych sankcji i proceduralnych. Ochrona interesów fiskalnych państwa, celem norm prawnych będzie zazwyczaj uzyskanie zwrotu nieprawnie pobranej należności, bądź należności nie uiszczonej. Najczęstsza sankcja: grzywna.
Prawo karne wojskowe - sankcje wobec żołnierzy i osób pozostające w służbie czynnej.
Prawo karne nieletnich - dla osób poniżej 18 roku życia
Talion materialny - odwet (oko za oko) k. Hamurabiego. W p. greckim pojawia się państwo. Państwo stoi na straży pokoju publicznego. Wymiar sprawiedliwości absorbuje określone siły i środki, dlatego osoba, która doprowadziła do uruchomienia procesu powinna za to zapłacić.
Proces - prywatno-skargowy. Postępowanie toczyło się jawnie, sądzić mógł tylko wąski krąg osób, środki dowodowe z dokumentów i zeznań świadków.
Wczesny proces grecki - zróżnicowanie prawa i procesu karnego w zależności o statusie pokrzywdzonego i sprawcy. Sądy kolegialne, skargowy charakter procesu, dzielą się na popularne może wnieść każdy obywatel; skargi prawne - przez pokrzywdzonego albo osoby, które go reprezentują.
Kontradyktoryjność - spór równorzędnych stron, który jest prowadzony przed sędzią, który rozstrzyga spór w odniesieniu do oceny sporu. Ustne i publiczne prowadzenie rozpraw. Postępowanie odwoławcze - postępowanie drugoinstancyjne.
Prawo rzymskie - najbardziej doskonały system prawny, przestępstwa z oskarżenia prywatnego i przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego.
Proces przed urzędnikami rzymskimi - głównie pretorowie. Postępowanie dzieli się na dwa stadia: toczy się przed trybunem, rozpoznanie czy dana sprawa nadaje się do obsądzenia, gdzie strony następnie przedstawiają swoje dowody.
Cechy procesu rzymskiego - skargowość, jawny, publiczne, ograniczona zaskarżalność, swobodna ocena dowodów (niezwiązanie sędziego), podlegało zmianom, rozszerzenie katalogu przestępstw publicznych, proces inkwizycyjny, tortury, dowód w postaci przyznania się oskarżonego do winy.
Germanie - Przestępstwa skierowane przeciwko użytkowi publicznemu
Przestępstwa prywatne - przeciwko dobrom indywidualnym - znieważenie etc. Krwawa zemsta może zostać zastąpiona wykupem.
System kompozycyjny - następuje wytyczenie taksy w drodze targowania się, istotną rolę mają krewni ofiary.
Kary mutylacyjne - okaleczenie
Wykroczenia - kary hańbiące - noszenie kamieni etc.
Proces - skargowość, jawność, ustność, kolegialność sądów, odmienne rozłożenie ciężaru dowodu, to oskarżony musiał udowodnić niewinność, przysięgi, pojedynek (sąd boży),
Proces kanoniczny - właściwości sądów kościelnych - herezja, świętokradztwo, cudzołóstwo. Bardzo szybko nabiera charakteru inkwizycyjnego. Proces ten może być wszczynany ze względu na doniesienie, silne przekonanie inkwizytora. Oskarżony jest pozbawiony prawa do obrony. Nie przedstawia mu się zarzutów, więzi się oskarżonego, nie informuje się o tym opinii publicznego, poddawany torturom. Proces inkwizycyjny nie był tajny w Polsce i UK.
Ustawa karna (karolina) - brak możliwości wykupienia się, jednak możliwość kar cielesnych. Przeniesienie akcentu z funkcji kompensacyjnej na prewencję generalną (oddziaływanie na całe społeczeństwo) odstraszanie, że prawo jest bezwzględne, okrutne i nie zna wyjątków. Formalna koncepcja dowodów - zrezygnowano z ordaliów (pojedynków), przysięgi. Określono wartość poszczególnych dowodów. Przynosi ograniczenie tortur, jakie i w jakich sytuacjach mogą być stosowane i w jakim zakresie. Mógł mieć charakter procesu skargowego bądź inkwizycyjnego, nie było możliwości odwołania.
W epoce oświecenia zostały stworzone podstawy legalizmu (jawność i określoność prawa karnego). Nie ma przestępstwa i nie ma kary, bez ustawy obowiązującej w chwili popełnienia czynu zabronionego. Postulat kodyfikacji prawa karnego. Spisanie wszystkich praw, które wiążą się z karami.
Racjonalizm karania - pogląd, że karanie musi być celowym przysporzeniem dolegliwości.
Humanizm - należy unikać przysparzania wszelkiego cierpienia, które byłoby zbędne do realizacji prawa karnego. Kodeksy Józefina i Franciskana. Zmienia się model procesu, który wyznaczał francuski kodeks procesowy (zbrodnie, występki wykroczenia). Rozprawa jest jawna, kontradyktoryjna.
Szkoła klasyczna - legalizm, podstawową przesłanką odpowiedzialności karnej jest czyn, subiektywizm, który wyraża się w zasadzie winy, może odpowiadać ten komu można przypisać winę w chwili czynu. Kara powinna być proporcjonalna i sprawiedliwa.
Włoska szkoła pozytywna - głównie z zanegowania zasady czynu, odrzucenie subiektywizmu. Wszelkie ludzkie zachowania są zdeterminowane, przez wpływ środowiska, cechy człowieka. Wolna wola jest utopią - ludzkie wybory są zdeterminowane przez otoczenie etc. Czyn jest tylko uzewnętrzenie tym co znajduje się w sprawcy.
Koncepcja obrony społecznej - odformalizowanie teorii prawa karnego i przekształcenie procesu prawa karnego w dyskusję. Podkreślenie roli resocjalizacji sprawcy. Pogłębiły się osobo poznawcze niezależnie od koncepcji wyboru modelu odpowiedzialności karnej. Przedstawiciele zaimplikowali legalizm i humanitaryzm.
Sprawiedliwość naprawcza - daleko idące zawężenie czynów kręgów zabronionych do minimum i danie zadośćuczynienia poszkodowanemu.
Nowy klasycyzm - odtworzenie nowych idee, które legły u podstaw szkoły klasycznej.
Kodeks karny z 1932 (inaczej kodeks Makarewicza). Postępowanie przedwojenne było trójinstancyjne. Najbardziej aktualny kodeks z 1997 r.
Cele i funkcje prawa karnego - Cele pewne wyobrażone rezultaty do których zmierzamy stosując normę prawną, przypisane niejako zadania stworzone przez twórców kodeksu.
Normy prawna karnego materialnego - odpowiadają na pytanie co należy czynić.
Normy prawa karnego procesowego - jak należy czynić aby osiągnąć zadania, które są wyznaczone przez prawo karne materialne.
Funkcja ochronna - ochrona pewnych uznanych społecznie wartości i interesów, które dla pewnej społeczności są tak istotne, że stosuje się zakazy, które mają powstrzymać ataki na te dobra. Wymiar statyczny - samo istnienie tych zakazów ma wartość powstrzymującą
Wymiar dynamiczny - sprawcy czynów ponoszą karę za dopuszczenie się zbrodni.
Funkcja sprawiedliwości - zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości.
Funkcja prewencyjna - Ogólny oddziaływania na całe społeczeństwo
Szczególna - nakierowana na sprawców czynów zabronionych.
Funkcja kompensacyjna - przywrócenie stanu poprzedniego, bądź zadośćuczynienie ofiarom przestępstwa.
Funkcja gwarancyjna -poprzez ścisłe określenie zakresu zachowań zakazanych, gwarantuje, że o ile nie zachowasz się w sposób, który nie jest zakazany nie poniesiesz kary.
Jeżeli zachowasz się w sposób zakazany to poniesiesz odpowiedzialność karną ale w takim zakresie jakie jest właściwe dla tego rodzaju przekroczenia.
Funkcja afirmująca - potwierdzania słuszności określonego systemu aksjologicznego.
Funkcja eksplikacyjna - zadośćuczynienie tego zła, które wykonał.
Nauki prawa karnego (pokrewne):
Kryminologia - zajmuje się przestępstwem jako pewnym zjawiskiem społecznym, jaka jest struktura dynamika przestępczości. Ewentualna profilaktyka jako działania społeczne.
Wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa, koncentrująca swoje zainteresowanie na temat dlaczego dane osoby są ofiarami przestępstw.
Penologia - nauka o sankcjach o ich funkcjach odmianach.
Kryminalistyka - przedmiot badań przestępstwa, jak zabezpieczyć i wykryć ślady przestępstwa. Pewny zbiór technik, który służy wykrywaniu i utrwalaniu śladów przestępstwa.
Źródła prawa karnego:
Normatywnym - gałąź jest bardzo wąska. Wyłączność ustawy. Wyjątkowo może być Konstytucja RP. Szerszy jest katalog jeżeli mówimy na korzyść oskarżonego mogą się pojawić normy prawne o charakterze wykonawczym. Uzasadniają one pewne instytucje. Na korzyść może pojawić się również zastosowanie zwyczaju.
Funkcjonalnym - wszystkie wytwory działalności ustawodawczej i innej organów, które przyczyniają się do stosowania przepisów karnych. Będzie to orzecznictwo sądów. Wypowiedź doktryny (komentarze).
Model stosowania prawa karnego ma charakter prosty. Sylogizm hipotetyczny. Ustalanie stanu faktycznego, co kto zrobił w określonym wycinku czasu. Przyporządkowanie przesłanek to zadanie prokuratora lub sądu. Dekodowanie określonych norm.
Analogia wnioskowanie z podobieństwa. W prawie karnym jest jej zakaz stosowania na niekorzyść oskarżonego.
Naczelne zasady prawa karnego:
pewne dyrektywy o charakterze ogólnym, które traktujemy jako bardziej istotne od innych pozostałych norm danego systemu. Katalog zasad w prawie karnym jest szczególnie rozbudowany o prawo karne procesowe.
Praworządność - dyrektywa, która jest skierowana do wszystkich obywateli oraz organów państwa stosujących prawo aby w zakresie swojej działalności stanowiły i stosowały prawo. Można zaskarżyć ustanowione prawo np. decyzja wydana bez podstawy prawnej.
Sprawiedliwość
Humanitaryzm - wyeliminowanie tortur, zniesienie kary śmierci, pewne szczególne względy, które przysługują nieletniemu, albo osobie młodocianej (nie ukończyła w chwili popełnienia czyny 21 lat, a w dniu orzekania 24). Reguły procesowe oznaczające tymczasowe aresztowanie.
Subsydiarności - dyrektywa, która jest skierowana głównie do organów stanowiących prawo. Znajduje swoje zastosowanie w stosowaniu prawa.
Normy prawa materialnego: zakaz kary grzywny, gdy domniemamy, że osoba ta jej nie uiści.
Zmieniono kodeks wykroczeń - 2001 r.
Zmieniono kodeks karny w 2007 r.
Kodeks karny składa się z 3 części:
- Ogólnej (XV rozdziałów)
- szczególnej (XXIII rozdziały)
wojskowej
Budowa i charakter przepisów karnych:
Przepisy części ogólnej znajdują zastosowanie w momencie powiązania ich z innymi przepisami z części szczególnej. Nie mają charakteru samodzielnego. Ich funkcją jest wskazanie na pewne reguły zasad odpowiedzialności, form i zasad prawa karnego.
Objaśnienie wyrażeń ustawowych.
Przepisy części szczególnej zawierają zakazy, mają budowę dwuczłonową, pierwsza to norma sankcjonowana, a druga sankcjonująca. Różne są metody konstruowania czynów zabronionych, np. metoda nazwowa.
Zakaz karny, to krótkie zdanie opisowe, które zawiera wskazanie podmiotu, który może dokonać danego przestępstwa, wskazania środków i metod którymi posłużył się sprawca, czasami pojawiają się znamiona określające miejsce i czas art. 148
Systemy sankcji:
1. bezwzględna oznaczona - konkretna kara za konkretne przestępstwo
2. sztywna - za zabójstwo kara śmierci
3. bezwzględnie oznaczona - ustawa podaje granice kary a sąd dokonuje konkretyzacji w postaci kary określonej co do wysokości co do rodzaju
4. bezwzględnie nieoznaczona - ustawa podaje rodzaj kary w granicach od do
5. bezwzględnie nieoznaczona - ustawa mówi, że przestępstwo jest zabronione, a karę wymierza i określa sąd.
Zasady określające zakres stosowania kary - lex retro non agit (art. 42 Konstytucji RP). (wyjątek art. 4). Ustawa obowiązuje w chwili wejścia w życie, do chwili usunięcia jej części przepisów bądź całości. Art. 6.
Przestępstwa materialne - musi wystąpić pewien określony rezultat, który jest opisany w kodeksie karnym, bądź skutek, który został spowodowany pewnym zachowaniem.
Miejsce popełnienia przestępstwa - w którym sprawca działał lub zaniechał działania. Duże znaczenie ma dla prawa karnego procesowego, właściwość miejscową sądu wyznaczamy w oparciu o miejsce popełnienia przestępstwa. Pierwszorzutowe kryterium określenie sądów i prokuratur.
Przestępstwo tranzytowe - popełnione nie tylko w tymi miejscu w którym sprawcy działają, ale też przez miejsce przez które przepływał związek przyczynowo - skutkowy.