Postępowanie przed NSA
W postępowaniu przed NSA można wyróżnić 3 stadia: postępowanie wstępne, postępowanie rozpoznawcze i podjęcie orzeczenia.
postępowanie wstępne - po otrzymaniu skargi na akt lub czynności (bezczynności) organu administracji publicznej przewodniczący wydziału lub wyznaczony sędzia bada skargę. W razie, gdy skarga jest dotknięta brakami, które można usunąć, wzywa on stronę do ich usunięcia w wyznaczonym terminie. Jeżeli są to braki nieusuwalne (np. skarga jest niedopuszczalna), kieruje sprawę na posiedzenie niejawne. Tak też postępuje, jeżeli skarżący nie usunął braków w wyznaczonym terminie. Sąd administracyjny przesyła odpis skargi organowi, którego działanie lub bezczynność zaskarżono i zobowiązuje go do udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie akt sprawy. Organ administracji publicznej może uwzględnić skargę w całości do dnia wyznaczonego przez sąd terminu rozprawy (tzw. samokontrola organu). Skierowanie skargi na posiedzenie niejawne następuje po udzieleniu przez organ odpowiedzi i przesłaniu akt sprawy lub upłynie terminu do jej udzielenia, chyba że do ustalenia braków skargi, których nie można usunąć, odpowiedź i akta sprawy są zbędne. Akta sprawy będą potrzebne do ustalenia zachowania terminu do wniesienia skargi, legitymacji do wniesienia skargi. W razie nienadesłania akt sprawy, sąd ustala dopuszczalność skargi na podstawie danych przedstawionych w skardze. Na posiedzeniu niejawnym sąd administracyjny bada:
czy skarga została wniesiona z zachowaniem terminu - w razie uchybienia terminu skarga jest bezskuteczna. Przed negatywnymi skutkami uchybienia terminu skarżący może się bronić wnosząc wniosek o jego przywrócenie na podstawie art.58-60 kpa.
czy nie występują inne przyczyny powodujące niedopuszczalność skargi - niedopuszczalność skargi może wynikać z przyczyn o charakterze przedmiotowym lub podmiotowym. Do przyczyn o charakterze przedmiotowym zaliczyć można: zaskarżenie aktu nieistniejącego(np. decyzji niedoręczonej lub nieogłoszonej), zaskarżenie aktu lub czynności nie podlegających kognicji NSA, zaskarżenie aktu lub czynności bez wyczerpania środków odwoławczych, które służyły skarżącemu w postępowaniu przed organem administracji publicznej itd. Do przyczyn o charakterze podmiotowym zaliczamy złożenie skargi przez podmiot nie mający legitymacji bądź gdy podmiot skarżący nie ma zdolności do czynności prawnych, a działa bez przedstawiciela ustawowego.
czy skarżący usunął w wyznaczonym terminie braki, które uniemożliwiły nadanie skardze dalszego biegu - np. czy został uiszczony wpis, czy zostało doręczone pełnomocnictwo, gdy skargę wniósł pełnomocnik, itp.
sąd rozpatruje kwestię wstrzymania wykonania zaskarżonego aktu lub zawieszenia czynności - przy braku bezwzględnej suspensywności sąd może, na wniosek strony lub z urzędu wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania tego aktu lub zawieszenia czynności. Sąd wstrzyma wykonanie zaskarżonego aktu lub czynności zwłaszcza, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Wstrzymanie wykonania decyzji powinno być dokonane tylko w niezbędnych granicach, bez szkody dla interesów strony czerpiącej z tej decyzji prawa. Wstrzymanie z mocy prawa wykonania zaskarżonego aktu lub czynności następuje, jeżeli organ, który wydał akt bądź dokonał czynności, nie przedstawił sądowi odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpisu skargi.
Ustawa o NSA dopuszcza rozpoznanie skargi na posiedzeniu niejawnym co do jej istoty, jeżeli w sposób oczywisty decyzja jest dotknięta wadą o której mowa w art.156§1 pkt.1,3,4 kpa (wydana z naruszeniem przepisów o właściwości, dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną, została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie). NSA dopuszcza rozpoznanie skargi na posiedzeniu niejawnym, wprowadzając 2 ograniczenia:
jest to skarga na decyzję administracyjną - skargi zatem na akty inne niż decyzja mogą być rozpoznawane wyłącznie na rozprawie;
tylko określonego rodzaju wady powodujące nieważność decyzji i ich oczywistość dają podstawę do zastosowania tego trybu rozpoznania.
postępowanie rozpoznawcze - przedmiotem tego stadium postępowania jest rozpoznanie sprawy, czyli zbadanie zgodności z prawem zaskarżonego aktu, czynności lub bezczynności organu administracji publicznej. Granice postępowania rozpoznawczego wyznacza zakres działania lub bezczynności organu administracji publicznej. W zakresie skarg na decyzje granice postępowania wyznacza rozstrzygnięcie sprawy indywidualnej decyzją, ponieważ sąd bada zgodność decyzji z prawem. Postępowanie rozpoznawcze nie jest wyznaczone w swym zakresie granicami skargi. Oznacza to, że sąd bada w pełnym zakresie zgodność z prawem działania lub bezczynność organu administracji publicznej, a nie tylko zgodność z przepisami, których naruszenie zarzucono w skardze (brak związania podstawami skargi) i wobec tego może wydać orzeczenie innej treści, niż to, o które wniósł skarżący (brak związania wnioskami skargi). Sąd orzeka na podstawie akt sprawy. Sąd może w ograniczonym zakresie przeprowadzić postępowanie dowodowe, a mianowicie z urzędu lub na wniosek uczestnika postępowania przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych -wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie. Gdyby prowadziło to do przedłużenia postępowania, sąd uchyla akt lub czynności i zwraca akta organowi, którego działanie zostało zaskarżone, wskazując w uzasadnieniu orzeczenia zakres postępowania dowodowego, które organ ten ma uzupełnić. Od zasady, że sąd orzeka na podstawie akt sprawy, art.39 ust.1 ustawy o NSA wprowadza wyjątek; jeżeli organ administracji publicznej nie nadeśle w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpisu skargi odpowiedzi na skargę i akt sprawy, sąd może orzec na podstawie stanu faktycznego i prawnego przedstawionego w skardze, gdy nie budzi on uzasadnionych wątpliwości w świetle ustaleń poczynionych przez sąd w toku rozpoznawania skargi. Od wyroku wydanego po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego, opartego na stanie faktycznym i prawnym przedstawionym w skardze, organowi administracji publicznej służy sprzeciw w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku, jeżeli jednocześnie doręczy odpowiedź na skargę z aktami sprawy. Postępowanie rozpoznawcze prowadzone jest w formie rozprawy, jeżeli nie zachodzą okoliczności uzasadniające rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym. O czasie i miejscu rozprawy zawiadamia się uczestników postępowania w terminie umożliwiającym otrzymanie zawiadomienia na 7 dni przed rozprawą. Stawiennictwo nie jest obowiązkowe, ale sąd może uznać inaczej. Ustawa o NSA nie reguluje przebiegu rozprawy, mają więc zastosowanie przepisy kpc. Strony mają prawo do przeglądania akt sprawy i sporządzania z nich odpisów, a sąd -obowiązany jest to im umożliwić. Prawo to sąd może ograniczyć ze względu na ochronę tajemnicy państwowej oraz ze względu na ważny interes państwa. Jeżeli w toku postępowania zaistnieją przeszkody w jego prowadzeniu o charakterze przejściowym, to jest to podstawa do zawieszenia postępowania. Jeżeli są to przeszkody o charakterze trwałym, sąd ma podstawy do jego umorzenia. Umorzenie postępowania następuje z 2 przyczyn, które powstały w toku postępowania. Postępowanie umarza się, gdy:
gdy postępowanie stało się zbędne - np. cofnięcie skargi, śmierć skarżącego, którego uprawnienia lub obowiązki nie przechodzą na następców prawnych;
gdy postępowanie jest niedopuszczalne - np. zmiana przepisów wyłączająca właściwość NSA w danego rodzaju sprawach
podjęcie orzeczenia - NSA rozstrzyga sprawy wyrokiem lub postanowieniem. NSA podejmuje także uchwały w sprawie wyjaśnienia wątpliwości prawnych oraz udzielania odpowiedzi na pytania prawne.
Wyrok - sąd rozstrzyga sprawę co do stwierdzenia naruszenia prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Ustawa o NSA nie wprowadza jednolitych rozwiązań w zakresie treści wyroku. Jednolita jest natomiast regulacja w razie nieuwzględnienia skargi) i odrzucenia skargi. W razie nieuwzględnienia skargi sąd wyrokiem oddala skargę. Sąd postanowieniem odrzuca skargę wniesioną po terminie do jej wniesienia, niedopuszczalną z innych przyczyn, a także gdy nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków skargi. Na podstawie kryterium przedmiotu zaskarżenia można wyróżnić:
a) wyroki w sprawach skarg na decyzję lub postanowienie - uwzględniając skargę może wydać:
wyrok o uchylenie decyzji (postanowienia) w całości lub części, jeżeli w wyniku
rozpoznania sprawy ustalił, że decyzja została wydana:
z naruszeniem prawa materialnego, które miały wpływ na wynik sprawy
z naruszeniem prawa dającym podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego -
z naruszeniem innych przepisów postępowania
stwierdza nieważność decyzji
(b) wyrok stwierdzający niezgodność z prawem decyzji lub postanowienia
wyroki w sprawie skarg na inne niż decyzje i postanowienia akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisu prawa
wyroki w sprawach skarg na bezczynność organów administracji publicznej
wyroki w sprawie skarg na uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego albo związku jednostki samorządu terytorialnego oraz przepisy prawa miejscowego organów administracji rządowej.
wyroki w sprawie skarg na akty nadzoru
Struktura orzeczeń NSA - ustawa nie reguluje struktury wyroku poza kwestią zamieszczenia w orzeczeniu rozstrzygnięcia w sprawie kosztów postępowania. Stosuje się więc odpowiednie przepisy kpc. Wyrok NSA składa się z sentencji i uzasadnienia.
sentencja - według art.325 kpc „sentencja wyroku powinna zawierać wymienienie sądu, sędziów, protokolanta oraz prokuratora, jeżeli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, wymienienie stron i oznaczenie przedmiotu sprawy oraz rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron”. Sentencję wyroku podpisuje cały skład orzekający.
uzasadnienie - wyrok podlega uzasadnieniu z urzędu. Uzasadnienie to powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Uzasadnienie wyroku sporządza się w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia sentencji wyroku. Uzasadnienie wyroku podpisuje cały skład orzekający. Forma i struktura postanowienia jest taka sama jak wyroku.
Postanowienie - sąd wydaje w razie odrzucenia skargi, umorzenia postępowania na posiedzeniu niejawnym lub na rozprawie oraz w celu rozstrzygania innych kwestii procesowych związanych ze sprawą, wynikających w toku postępowania sądowego (np.: o zawieszeniu postępowania, o przywróceniu terminu, o dopuszczeniu dowodu z dokumentu) oraz w innych przypadkach określonych w ustawie o NSA (np.: postanowienie o rozstrzygnięciu sporu kompetencyjnego).