Temat: Jodła pospolita - Abies alba
Klasa: Iglaste (Szpilkowe) - Coniferopsida
Rodzina: Sosnowate - Pinaceate
Rodzaj: Jodła - Abies
Drzewo 30-50 m wysokości. Konary wąskie, u starych drzew zwykle z „bocianim gniazdem” na szczycie, wskutek zahamowania wzrostu, dość luźne, przejrzyste; strzały łatwo oczyszczają się z gałęzi, są długie i jasno zabarwione, prawie białe. Kora cienka, popielata lub szara, początkowo gładka i z pęcherzykami żywicy, stara podzielona płytkimi i wąskimi spękaniami na tarczkowate poletka. Pędy szare lub jasnobrązowe, luźno i krótko owłosione prostymi, czarniawymi włoskami. Pączki bez żywicy (ewentualnie na silnych pędach nieco ożywicowane, białe u nasady), brązowe lub czerwonobrązowe - jasne lub ciemne, z „suchymi” łuskami, jajowate, niewielkie. Igły 15-30 (35) mm (w środkowych rzędach krótsze), tępe lub zaokrąglone na wierzchołku i zwykle z niewielkim wcięciem. Na górnej stronie ciemnozielone i błyszczące, z rowkiem, od spodu z 2 wąskimi białymi paskami. Ułożenie - grzebieniaste, dwustronne, w cieniu całkiem płaskie, na słońcu (im młodsze drzewa i wyższe gałęzie) igły brzeżne podnoszą się ku górze, pozostawiając pośrodku gałązki wyraźny przedział o kształcie szerokiego V (na przekroju) - pęd jest zawsze odsłonięty, dobrze widoczny. Na górnych gałęziach starych drzew (np. z szyszkami) igły są nastroszone, mocniejsze, gęściej ułożone, krótsze i grubsze, ewentualnie zaostrzone. Szyszki 10-17 cm, przed dojrzeniem zielone lub brązowo-zielone. Łuski wspierające dłuższe od nasiennych, wystające i odwinięte. Nasiona żółtawe, 7-9 mm długości z czerwono żółtym skrzydełkiem. Występowanie - góry środkowej i południowej Europy, na południu sięga po Bałkany, rośnie również na Korsyce. W Polsce północna granica zasięgu przebiega na północ od Wrocławia, przez Łódź, Siedlce, Lublin i Zamość; oderwane stanowisko koło Warszawy, w Mieni. Najpiękniejsze lasy jodłowe w Górach Świętokrzyskich, w Karpatach i na Roztoczu. Wiek obecnie żyjących drzew do 400 lat. Jako gatunek, łatwo dostępny (lasy, szkółki leśne). Drzewo cieniolubne o dużych wymaganiach, co do wilgotności i czystości powietrza oraz wilgotności i żyzności gleby. Początkowo rośnie bardzo powoli. Głęboki, palowy system korzeniowy zabezpiecza ją dobrze od wykrotów, wiatrołomów. Zasadniczo jest nieodpowiednia dla naszych terenów zieleni, zwłaszcza wielkomiejskich i przemysłowych, a poza naturalną granicą zasięgu może marznąć w surowe zimy.
Rozmnażanie generatywne
Generatywne (płciowe) rozmnażanie się roślin w naturze jest najbardziej rozpowszechnione i naturalne. Tę metodę stosuje się powszechnie przy rozmnażaniu gatunków oraz odmian geograficznych (varietas). W wyniku rozmnażania płciowego powstaje populacja, zbiór osobników mniej lub bardziej zmiennych pod względem genetycznym i morfologicznym (odrębne genotypy), w ramach zmienności gatunku lub odmiany.
Nie rozmnażamy roślin generatywnie przede wszystkim z powodu braku nasion jak również w przypadku odmian uprawnych - kultywatorów, które zachowują swoje odrębne cechy zwykle tylko przy rozmnażaniu wegetatywnym. Z nasion nie powtarzają swych cech także osobniki pochodzenia mieszańcowego, którymi zresztą są często kultywatory.
W przypadku importowania nasion obcych gatunków np. jodeł północnoamerykańskich, należy zwracać uwagę na ich pochodzenie - proweniencję. Dotyczy to zwłaszcza drzew o rozległych zasięgach geograficznych, rosnących w różnych warunkach klimatycznych. Należy, więc wybrać nasiona z rejonów o klimacie zbliżonym do naszego lub surowszym, a więc zasadniczo z północnej części zasięgu, z miejsc położonych w głębi lądu, o mniejszej wilgotności powietrza. Proweniencja nasion ma szczególne znaczenie w gospodarce leśnej, dlatego też firmy nasienne podają przy każdej partii nasion charakterystykę rejonu, z którego pochodzą nasiona.
Nasiona obcych gatunków drzew ze zbiorów krajowych nierzadko są płonne lub wykazują bardzo niski procent kiełkowania. Jest to związane przede wszystkim ze zbyt małą sumą ciepła w okresie wegetacji w naszym klimacie.
Płonność nasion, również naszych krajowych gatunków, może być powodowana wieloma czynnikami, m. in. młodym wiekiem, brakiem możliwości zapylenia kwiatów żeńskich lub występowaniem kwiatów tylko jednej płci, jak również niekorzystnym przebiegiem pogody.
Wpływ czynników klimatycznych objawia się w latach nasiennych, szczególnie charakterystycznych dla jodeł, a związanych z przebiegiem pogody w roku poprzedzającym, w którym zawiązują się pączki kwiatowe.
Z nasion pozyskiwanych z kolekcji dendrologicznych, gdzie obok siebie rosną różne gatunki roślin należących do tego samego rodzaju a pochodzące z różnych części świata, powstają nierzadko mieszańce międzygatunkowe. Mogą to być rośliny bardzo interesujące z różnych powodów, ale dla kolekcji czystych gatunków nie przedstawiają wartości, poza tym trudno je identyfikować. Dlatego tez ogrody botaniczne dążą do sprowadzania nasion z naturalnych stanowisk, zwłaszcza w przypadku gatunków łatwo krzyżujących się ze sobą, jak np. niektóre jodły.
Nasiona należy zbierać z roślin dojrzałych i zdrowych, ewentualnie pozyskiwać je z krajów o cieplejszym klimacie. Zagadnienie terminu zbioru jest skomplikowane i wiąże się przede wszystkim z właściwościami poszczególnych gatunków. Nasiona jodły są zawarte w szyszkach. Szyszki rozpadają się na drzewach, na ziemię opadają oddzielnie łuski i nasiona. Nasiona po przesuszeniu przechowuje się przez zimę bez specjalnych zabiegów, w chłodnym i suchym miejscu. Podsuszone nasiona można przechowywać przez kilka lat w niskiej temperaturze, w szczelnie zamkniętych naczyniach, nie dopuszczając do nawilgocenia, najlepiej zmieszane z węglem drzewnym. Zmniejszenie zawartości wody w nasionach i niska temperatura obniżają ich procesy życiowe. Nasiona wysiewa się zwykle na wiosnę, w drugiej połowie maja lub w czerwcu, nie za wcześnie, ponieważ siewki są wrażliwe na spóźnione przymrozki. Masowego wysiewu dokonuje się wprost do gruntu. Gleba powinna być próchniczna i przewiewna; dotyczy to zwłaszcza wierzchniej warstwy, ok. 15 cm grubości, w której rozwijają się korzenie siewek. Siew może być rzutowy lub rzędowy, cały zagon pokrywa się następnie cienka warstwą przesianej ziemi z piaskiem lub czystym piaskiem, możliwie gruboziarnistym. W żadnym przypadku górne warstwy ziemi nie mogą być zlewne lub zeskorupiające się. Głębokość siewu jest zależna od wielkości nasion, jak również jakości gleby, przy czym - według ogólnej zasady - powinna być około dwukrotnie większa od grubości nasion (jodła 2-3 cm). W ogrodnictwie nasiona wysiewa się często do zdrewniałych skrzynek lub doniczek, które ustawiane są albo na zagonach, albo umieszczane w zimnych inspektach. Nasiona, zarówno w stanie spoczynku jak i kiełkujące, powinny być również zabezpieczone przed szkodnikami ze świata zwierzęcego - kretami, gryzoniami i ptakami. Przy wszystkich rodzajach siewu niezbędne jest cieniowanie, ograniczające wyparowywanie wody z wierzchniej warstwy gleby i nadmierne przegrzewanie się jej, zwłaszcza w upalne lata. Obowiązuje również ochrona siewek przed przymrozkami, nie mówiąc o dalszych zabiegach pielęgnacyjnych, jak podlewanie i pielenie. Jodła, jako gatunek cienisty, doskonale odnawia się z samo siewu pod drzewostanem macierzystym.
Rozmnażanie wegetatywne
Najważniejszą cechą rozmnażania wegetatywnego (rostowego) jest wierne odtwarzanie cech rośliny matecznej, zarówno zewnętrznych jak wewnętrznych, czego nie zapewnia rozmnażanie generatywne. Z braku nasion lub z innych powodów możemy w ten sposób rozmnożyć każdą roślinę. Z rozmnażaniem wegetatywnym związane jest pojecie klonów. Jest to potomstwo wegetatywne jednej rośliny matecznej, a wiec wykazujące identyczne cechy, również genetyczne (ten sam genotyp). Metody rozmnażania wegetatywnego można podzielić na dwie grupy - autowegetatywne, - gdy rozmnożone rośliny mają własne korzenie (np. sadzonki) i heterowegetatywne - w przypadku szczepienia. Szczepienie polega na połączeniu części rośliny rozmnażanej - zrazu, z zakorzeniona podkładką. Zgodnie z ogólną zasadą podkładka i zraz powinny być możliwie blisko spokrewnione, a wiec należeć do tej samej rodziny, rodzaju, niekiedy nawet gatunku. Wybór podkładki związany jest również z łatwością jej otrzymania. Zwykle szczepi się na odpowiednio grubych siewkach, czasem jednak na zakorzenionych sadzonkach, m. in. różnych gatunków jodły. Najczęściej szczepienie przeprowadza się w zimie i na przedwiośniu, w szklarni. Podkładki, młode rośliny w wieku ok. 2-3 lat powinny być przynajmniej na rok przedtem posadzone do doniczek i najlepiej zadołowane w inspekcie, zabezpieczonym przed mrozami. Przenosimy je do szklarni na okres 2-3 tygodni przed szczepieniem w celu pobudzenia wzrostu. Zrazy muszą być oczywiście w stanie uśpienia, najlepiej pobierać je bezpośrednio przed szczepieniem, w niezbędnym przypadku przechowywać w lodówce. Jakość zrazu może wpływać na późniejszy wygląd rośliny - podkreśla się powszechnie konieczność wybierania pędów mocnych, górnych odcinków pędów przewodnich, ponieważ najłatwiej wtedy jest odtwarzany drzewiasty pokrój jodeł. Tymczasem w Polsce ta metoda ogranicza się zasadniczo tylko do świerka kłującego i niektórych odmian świerka pospolitego.
Bibliografia:
J. Tomanek,1987 „Botanika leśna”, Państwowe Wydawnictwo Leśne, Warszawa
Włodzimierz Seneta, 1987 „Drzewa i krzewy iglaste”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
4