TRADYCJA
- przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kultury (takie jak: obyczaje, poglądy, wierzenia, sposoby myślenia i zachowania, normy społeczne), uznane przez zbiorowość za społecznie doniosłe dla jej współczesności i przeszłości.
ETNOGRAFIA
- jedna z dyscyplin, obok etnografii, antropologii kulturowej i antropologii społecznej, wchodzących w zakres antropologii - nauki o człowieku i jego kulturze. Powyższe terminy często traktowane są jako synonimy tej samej dziedziny badań. Etnologia jest terminem używanym przez przedstawicieli europejskiej i kontynentalnej nauki o człowieku i odpowiada niemieckiemu terminowi Völkerkunde (badania ludów pierwotnych). Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury.
Początki polskiej etnologii tkwią w myśli i praktyce działaczy oświecenia z przełomu XVIII i XIX w. (H. Kołłątaj, J. Lelewel) postulujących gromadzenie danych o kulturze ludowej jako podstawie rekonstrukcji dziejów narodu. Romantyczna idea głosząca, że w kulturze ludowej tkwią naturalne i bezcenne pierwiastki kultury narodowej, inspirowała zbieranie folkloru i dokumentowanie chłopskich obyczajów (Zorian Dołęga-Chodakowski). W połowie XIX wieku wyjątkowo cenne były prace Oskara Kolberga zmierzające do systematycznego etnograficznego opisu większości regionów kraju, a także teoretyczne refleksje Ryszarda Berwińskiego nad kulturą ludową oraz pierwsze uniwersyteckie wykłady z etnologii prowadzone przez Wincentego Pola w Krakowie. Od lat 70. XIX w., wraz z upowszechnieniem idei pozytywizmu, nastąpiła dalsza emancypacja etnologii. Powstały fachowe czasopisma ("Wisła", "Lud"), kolekcje, muzea i towarzystwa, ukazywały się publikacje, kształtował się regionalny ruch amatorskiego ludoznawstwa; obok wybitnych badaczy terenowych (Zygmunt Gloger, Izydor Kopernicki, Stanisław Udziela) swą obecność zaznaczyli teoretycy kultury (Jan Karłowicz, Ludwik Krzywicki). Nadal głównym przedmiotem etnologii była kultura ludowa, zwłaszcza folklor ludności ziem byłej Rzeczypospolitej. Istniało także zainteresowanie kulturą ludów pozaeuropejskich, przede wszystkim u podróżników, emigrantów i zesłańców (Jan Kubary - Oceania, Bronisław Piłsudski i Wacław Sieroszewski - Azja Wschodnia, Ignacy Domeyko i Józef Siemiradzki - Ameryka Południowa, Stefan Szolc-Rogoziński - Afryka).
FOLKLOR
- to ludowa twórczość artystyczna obejmująca: legendy, baśnie, podania, ballady, zagadki, bajki, przysłowia, muzykę (piosenki, tańce), sztukę, zdobnictwo. Różni się charakterem i funkcjami społecznymi od kultury oficjalnej rozwijanej przez warstwy wykształcone. Folklor istnieje przede wszystkim w ośrodkach zamkniętych, ulegających nieznacznym wpływom kultury zewnętrznej. Jego twórcami są przede wszystkim chłopi, jednakże ukształtował się także folklor miejski. Termin folklor wprowadzony został przez W. J. Thomsona w 1846 roku.
Muzykę ludową określa się przede wszystkim jako zbiorową twórczość chłopską: melodie, piosenki i tańce związane z obrzędami i pracą. Muzyka ludowa powstawała od najdawniejszych czasów, gdy nie znano jeszcze zapisu nutowego ani muzycznych terminów. Jest pierwowzorem wszelkiej twórczości muzycznej. W różnych miejscach i regionach kształtowała się odmiennie, zależnie od tego kim byli ludzie zamieszkujący dany region, co ich zajmowało oraz z czego mogli zrobić instrumenty.
Do tradycyjnego repertuaru muzyki ludowej należą pieśni obrzędowe, doroczne, okolicznościowe, magiczne, zagrzewające do wysiłku pieśni pracy, także liryczne, mówiące o miłości, oraz epicke, o bohaterskich czynach. Muzyka ludowa jest niejednolita nawet w obrębie jednego kraju. Ukształtowana na terenach górskich różni się znacznie od powstałej na nizinach.
Taniec jest elementem kultury ludowej, tak jak gwara, strój i obrzędy. Towarzyszył mieszkańcom wsi od najdawniejszych czasów, ulegając niezliczonym przeobrażeniom pod wpływem przenikania się tradycj zarówno regionalnych, jak i przychodzących z sąsiednich krajów. Każdy region Polski ma własny bogaty i różnorodny folklor taneczny. Niektóre tańce ludowe stały się wyrazem polskiego ducha i zyskały miano narodowych. Do grupy tej należą: polonez, mazur, krakowiak, a także kujawiak i oberek.
Polonez jest spadkobiercą ludowego chodzonego, znanego prawie we wszystkich regionach kraju. To uroczysty, dostojny taniec, tańczony przez pary, ma charakter pełnego godności pochodu, na którego czele stoi najdostojniejsza para. W wieku XIX polonezowi zaczęła towarzyszyć skomplikowana symbolika, która w figurach i krokach odzwierciedlała ówczesne stosunki społeczne oraz obyczajowe. Nazwa polonez wywodzi się od francuskiego słowa polonaise - "polski".
Tańce narodowe i ludowe znalazły również swoje miejsce na polskich scenach, stając się natchnieniem dla wielu pokoleń kompozytorów oraz choreografów. Kultywowaniem folkloru polskiego zajmują się również liczne zespoły pieśni i tańca, z których najbardziej znane i popularne to "Mazowsze" oraz "Śląsk".
Pierwszy z nich został założony w 1949 roku przez kompozytora i znawcę polskiego folkloru Tadeusza Sygietyńskiego i jego żonę Mirę Zimińską - Sygietyńską. Ma swoją siedzibę w Karolinie pod Warszawą. Prezentuje kulturę ludową Mazowsza, zachowując jej autentyczność i prostotę.
W 1953 roku powstał Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca "Śląsk".
Jego założycielem był Stanisław Hadyna, a kierownikiem grupy tanecznej Elwira Czech - Kamińska. Siedzibą zespołu stał się Koszęcin koło Lublińca. Podobnie jak "Mazowsze" - "Śląsk" stawiał sobie za zadanie prezentowanie sztuki ludowej, jednak inspirację czerpał z folkloru śląskiego.
Dzięki działalności "Mazowsza" i "Śląska" nie tylko Polacy, ale i miliony ludzi na całym świecie mogły poznać piękno kultury ludowej, której ważnym elementem jest taniec. Obok "Mazowsza" i "Śląska" istnieje również wiele innych zarówno zawodowych, jak i amatorskich zespołów kultywujących tradycję polskich pieśni oraz tańców ludowych.
Sztuka ludowa jest wytworem określonej klasy społecznej - chłopstwa, wynikiem jego emancypacji, kształtujących się określonych potrzeb, ambicji oraz gustów. W Polsce w XVIII wieku dzięki stopniowemu uwłaszczeniu chłopów znacznie polepszyły się warunki życia na wsi. Spowodowało to pełniejszy rozwój kulturalny społeczności wiejskiej, także w dziedzinie sztuki. Przeżywała ona rozkwit w XIX wieku kiedy kraj znajdował się pod zaborami. Powstawała na zamówienie i dla potrzeb środowiska wiejskiego, dość zamkniętego, uboższego i mniej wykształconego od innych, izolowanego od głównego nurtu kultury.
W życiu tej społeczności pełniła funkcje kultowe (rzeźba, malarstwo i grafika religijna), obrzędowe (maski i kostiumy przebierańców, pisanki, palmy) oraz prestiżowe (zdobienie przedmiotów użytkowych, urządzanie wnętrz mieszkalnych, strój).
Przedmioty sztuki ludowej wykonywali najczęściej sami mieszkańcy wsi. Architekturę tworzyli wyspecjalizowani cieśle i budowniczowie wiejscy lub małomiasteczkowi. Wyroby rzemiosła były dziełem samych użytkowników, rzeźby zwykle rzemieślników zajmujących się obróbką drewna, na przykład cieśli. Jedynie malarstwo i grafika, ze względu na złożoną i wymagającą nakładów technikę, powstawały w wyspecjalizowanych warsztatach. Interesującym rysem sztuki ludowej było wspólne wykonywanie licznych dzieł pod kierunkiem osoby uznawanej za autorytet.
Obecnie wykształciła się również nauka zajmująca się badaniem folkloru zwana folklorystyką.