Nauka o literaturze jako subkategoria wiedzy o kulturze
Wprowadzenie do wiedzy o kulturze - treść i zakres pojęcia kultura (refleksje teoretyczne na marginesie koncepcji definicyjnych)
Pochodzenie słowa kultura :
1. cultura uprawa natura (wzajemnie na siebie oddziałują)
potrzeby bytowe (jedzenie, ochrona ciała, wytwarzanie narzędzi)
cywilizacja (wytwarzanie nowych przedmiotów, rozwijanie gospodarcze człowieka, co prowadzi do powstawania kultury materialnej)
2. cultus - kult ( w starożytnym Rzymie oznaczało to kontakt z duchami. Kult to relacje z tym co irracjonalne, emocjonalne, duchowe i spekulatywne (intelektualne))
Niektórzy uważają, że pierwszym warunkiem działania społeczności jest komunikacja.
Kultura to ogół wytworów społeczeństwa realizowanych w procesie komunikacji, służących zaspokojeniu wszystkich potrzeb człowieka..
Kultura ma charakter:
znakowy - służy on komunikacji (np. litery). Mają charakter symboliczny, ale nie są symbolami.
symboliczny - służy mówieniu nie wprost, kamufluje różne rzeczy. Wiąże się głównie z religią, sztuką i tabu, czyli czymś o czym nie możemy mówić językiem powszednim. Religia zawsze wymaga odrębnego języka (religijnego, symbolicznego). Możemy mówić w tej sytuacji o istnieniu zasady decorum (odpowiedniość stylu dla danej sytuacji).
DEFINICJA KULTURY(łac. uprawa roli)
a) Wg Cycerona - uprawa umysłu, aktywność duchowa, wewnętrzna
b) J. W. Goethe i W. Humboldt - nacisk na swoistość i autentyczność przeżywania i tworzenia kultury w narodach i jednostkach
c) J. Lelewel - doskonalenie moralne i umysłowe człowieka, rozwój sztuki, wiedzy, idei i religii
Sfery kultury
Kultura obejmuje całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa, gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej wieków, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Obejmuje również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, to co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co biologicznie odziedziczone. Kultura nie jest zjawiskiem wrodzonym, lecz nabytym.
Sacrum - (łac. „to, co święte”) - sferą tą rządzi tajemnicza, nadludzka siła, wzbudzająca zarazem strach i fascynację. Można ją nazwać losem lub bogami.
Profanum - (łac. pro „przed”, fanum „miejsce święte”) - sfera doświadczeń codziennych, pozbawionych jakiejkolwiek cudowności.
Elementy kultury
wartości,
normy,
rytuały,
mity,
symbole,
kanony,
wzory,
obyczaje,
obrzędy.
Systemy kultury
NAUKA
Obejmuje wiedzę i badania naukowe, które pełnią punkcje diagnostyczną, prognostyczną, instrumentalno-techniczną i inne.
RELIGIA
To stosunek człowieka do sacrum. Zw. na przedmiot kultu wyróżnia się religie: monoteistyczne, politeistyczne i ateistyczne. Zw. na zasięg oddziaływania: plemienne, narodowe, światowe. Zw. na sposób powstania: złożone i spontaniczne(bez odwołania się do objawienia).
SZTUKA
[wikipedia] dziedzina działalności ludzkiej. Nie istnieje jedna spójna, ogólnie przyjęta definicja sztuki, gdyż jej granice są redefiniowane w sposób ciągły, w każdej chwili może pojawić się dzieło, które w arbitralnie przyjętej, domkniętej definicji się nie mieści. Sztuka spełnia rozmaite funkcje, m.in. estetyczne, społeczne, dydaktyczne, terapeutyczne itd.
JĘZYK
Uznać można za symboliczny przewodnik po kulturze. Kształtuje rzeczywistość człowieka i determinuje rezultaty poznania. Aspekt komunikacyjny - możliwość porozumiewania się; Aspekt identyfikacyjny
Typy kultury (elitarna, ludowa, masowa/popularna)
KLASYFIKACJA KULTURY:
ze względu na kompetencje odbiorców:
Kultura elitarna - tzw. wysoka - nowatorska, uniwersalna, wielofunkcyjna, wielowarstwowa (możliwość wielu interpretacji); wymagane kompetencje od odbiorcy.
Kultura popularna - masowa, operująca bardziej przeźroczystymi znakami, czytelnymi symbolami, ukierunkowana na ludyczność i dydaktyzm. Często wykorzystuje elementy kultury elitarnej, upraszczając je i adaptując do wymagań odbiorcy masowego
k. elitarna - tragedia - kultura popularna - melodramat
Obie kultury wzajemnie się dopełniają.
ze względu na zasięg oddziaływania:
Kultura uniwersalna - wzory, normy, idee itp. , które są ponadczasowe, dziedzictwo kulturowe ludności, np. Biblia, western.
Kultura narodowa - zbiór przedmiotów, przekonań, dzieł sztuki, poglądów, wartości, wzorów, z którymi identyfikuje się naród jako zbiorowość. Ma charakter dynamiczny, np. idea walki o ojczyznę.
Kultura regionalna - ma określony zakres terytorialny, elementy swoiste, np. język (dialekt), architektura, strój ludowy, mentalność (np. dziedzictwo zabytków, stosunek do prawa), normy, wartości.
ze względu na specyfikę:
Subkultura - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium na przykład zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego. Jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą. Członków subkultury nie można nazwać kontrspołeczeństwem, ponieważ są oni wyrazicielami jakiegoś poglądu, idei. Działają przy tym w ramach ogółu społeczeństwa.
Podstawowe nauki o kulturze (przedmiot ich badań i kategorie analityczno-interpretacyjne)
Kulturoznawstwo - dziedzina nauki z zakresu humanistyki, zajmująca się badaniem kultury. Niektórzy badacze, szczególnie publikujący we wczesnym okresie kulturoznawstwa brytyjskiego, opierali się na modelu Karola Marksa. W podejściu tym zawiera się pewien wpływ szkoły frankfurckiej, szczególnie marksizmu strukturalnego Louisa Althussera. W ortodoksyjnym podejściu marksistowskim uwaga skupia się na tworzeniu znaczeń. Model taki przyjmuje, że kultura tworzona jest w skali masowej a władza spoczywa w rękach tych, którzy kulturę tworzą. W świetle teorii Marksa ci, którzy kontrolują środki produkcji (i bazę ekonomiczną) w istocie kontrolują kulturę.
W innych podejściach do badań kultury, takich jak kulturoznawstwo feministyczne czy późniejszy wkład badaczy amerykańskich, uwidacznia się dystans do takiego punktu widzenia. Podejścia te krytykują marksistowskie założenie o przewadze jedynego, dominującego, podzielanego przez ogół znaczenia wytworów kultury. Ujęcia wychodzące poza marksizm wskazują, że różne sposoby konsumpcji wytworów kultury wywierają wpływ na znaczenia jakie te wytwory ze sobą niosą. Kwestionują pogląd jakoby producenci wytworów kultury kontrolowali znaczenia jakie się im przypisuje. Feministyczna badaczka kultury Griselda Pollock wniosła wkład do kulturoznawstwa prezentując spojrzenie na kulturę ujmujące perspektywę historii sztuki i psychoanalizy. Podobnie wywarła swoimi pracami duży wpływ na teorie kulturoznawcze Julija Krystewa - feministka, psychoanalityczka i teoretyk sztuki, pochodząca z Bułgarii, osadzona we francuskim kręgu kulturowym.
Podana wyżej perspektywa krytykuje więc tradycyjny punkt widzenia zakładający istnienie biernego konsumenta, szczególnie poprzez podkreślanie zróżnicowanych sposobów w jaki ludzie czytają, odbierają i interpretują teksty kultury. Zamiast tego wskazuje na to, że konsument może sobie zawłaszczyć, aktywnie odrzucić lub zakwestionować znaczenie przypisane produktom czy wytworom kultury. Takie podejście przenosi więc uwagę z produkcji na konsumpcję. Wskazuje, że to w istocie konsumpcja odgrywa najistotniejszą rolę, gdyż to właśnie sposób w jaki konsumenci konsumują produkty nadaje im znaczenia. Niektórzy teoretycy wiążą akt konsumpcji z tożsamością kulturową. Szczególnie Stuart Hall i John Fiske wywarli duży wpływ na przyjęcie takiej perspektywy badań.
Kolejne, niedawno rozwinięte podejście to kulturoznawcze badania porównawcze oparte po części na porównawczych badaniach literatury.
Antropologia kulturowa - dziedzina antropologii zajmująca się człowiekiem traktowanym jako indywiduum, jednostka ukształtowana przez społeczeństwo i twórca kultury. Zajmuje się zatem ludzkimi kulturami, wierzeniami, praktykami, wartościami, ideami, technologiami, ekonomiami, życiem społecznym i organizacją poznania. Antropolodzy i antropolożki kulturowe korzystają przeważnie z jakościowych metod obserwacji uczestniczącej czy wywiadu etnograficznego.
Filozofia - umiłowanie mądrości - rozważanie na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, poznanie, wartości, język. Przedmioty badań - czas, przestrzeń, historia, przyroda, umysł, percepcja, język, logika, matematyka, biologia, chemia, fizyka, prawo, edukacja, polityka, społeczeństwo, technika, religia, estetyka, medycyna, wartości.
Socjologia kultury - nauka o strukturze i prawach rozwoju społeczeństwa zajmująca się przede wszystkim sferą kultury symbolicznej. W polu zainteresowań tej dziedziny socjologii znajdują się takie zagadnienia jak wartości, symbolika, zagadnienia poruszane w semiotyce, a także typologia kultury symbolicznej: kultura elitarna (wysoka), kultura masowa (popularna), konsumpcjonizm czy zagadnienia związane z przekazem treści kulturowych. Zagadnieniem szeroko omawianym przez socjologów kultury są też relacje między człowiekiem, zbiorowościami a dziełami sztuki.
Kontakty i zderzenia kultur w płaszczyźnie narodowej i regionalnej oraz ponadnarodowej
Wybrane zagadnienia antropologii współczesności