ORGANIZACJA PROCESU POZNAWANIA LEKTURY.
Modele pracy lekcyjnej nad lekturą.
Model treści izolowanych.
Stosuje go nauczyciel wtedy, gdy omawia pewną całość treściową w izolacji od innych jednostek treściowych, nie wiąże podawanego materiału z przeszłym doświadczeniem uczniów. Model ten dopuszczalny jest wtedy, gdy omawia się krótkie utwory literackie, choć nawet wówczas należałoby się odwołać do rzeczywistości pozaliterackiej, osoby autora lub innych utworów.
Model szeregowy.
Występuje wówczas, gdy nauczyciel omawia kilka całości treściowych, ale także we wzajemnej izolacji od siebie i od innych całości poznanych wcześniej. Przy takiej organizacji pracy dzieło literackie nie jest powiązane, nie określa się związków i zależności między elementami utworu.
Model częściowej integracji.
Wykorzystując ten model, nauczyciel wiąże niektóre omawiane zagadnienia z treściami poznanymi uprzednio, ale obok całości wzajemnie powiązanych, występują treści izolowane. Wiązanie wiadomości w zorganizowany system nie jest jeszcze w pełni stosowanym zabiegiem dydaktycznym. Jest to model stosowany często, choć nie najbardziej ekonomiczny, pożądany.
Model łańcuchowy.
Występuje wtedy, gdy nauczyciel wiąże kolejne całości treściowe w łańcuch, następujące z poprzedzającymi i usiłuje doprowadzić uczniów do pewnych wniosków i uogólnień. Model ten stosuje się w szkole rzadko, choć jest bardzo wartościowy i pożądany.
Model kompleksowy.
Stosowany jest wówczas, gdy nauczyciel omawia większe całości treściowe zapoznając uczniów jednocześnie z zagadnieniami szczegółowymi, które nie wiążą się z większą całością logicznie, lecz tylko tematycznie. Model ten występuje na tzw. lekcjach syntetyzujących okres literacki i typowy jest dla szkoły średniej. Syntezy te polegają rui omówieniu pewnych zagadnień, utworów, zjawisk bez dostatecznego ich powiązania.
Model mieszany.
Według tego modelu nauczyciel pracuje wtedy, gdy stosuje pewne elementy i kombinacje modeli omówionych wyżej. Nie sprzyja to w stopniu maksymalnym działalności systemotwórczej, czyli wiązaniu wiedzy w zwarty, operatywny i trwały system.
Model systemowy.
Według tego modelu nauczyciel pracuje wtedy, gdy łączy wszystkie całości treściowe. Model ekonomiczny, wartościowy, wyróżniający się wieloma zaletami:
— integruje wszystkie fazy procesu poznawania lektury;
— podporządkowuje wszystkie czynności nauczyciela i uczniów celom — wartościom, w tym celowi uczenia się;
— dostosowuje pracę nad lekturą do ogólnych i autonomicznych zasad organizacji tej pracy, ściśle wiąże pracę nad lekturą z dotychczasowym doświadczeniem ucznia;
— maksymalnie aktywizuje uczniów w pracy nad dziełem literackim;
— dostosowuje organizację pracy nad lekturą szkolną do osiągnięć literaturoznawstwa, estetyki, psychologii i innych dziedzin wiedzy.
Fazy procesu poznawania lektury (wg W. Pasterniaka).
Przygotowanie do poznania lektury.
Może być pośrednie i bezpośrednie. Pośrednie to długotrwały proces kształtowania kompetencji czytelniczych, czyli umiejętności sprawnego czytania. Bezpośrednie może mieć miejsce tuż przed czytaniem bądź wcześniej. Sprowadza się do określenia celów pracy nad lekturą, problematyki kolejnych lekcji, problemów do dyskusji i rozstrzygnięć. Można także zalecić uczniom zebranie opinii na lemat omawianego utworu bądź przygotowania wiadomości z innych dziedzin, które dotyczą lektury.
Czytanie lektury.
Odbywa się właściwie w domu. Trzeba jednak uzmysłowić uczniom, że należy czytać uważnie i powracać do tych fragmentów, których się nie rozumie. Powinno się także zaznaczać istotne fragmenty zakładkami i prowadzić notatki (np. zapis najważniejszych wydarzeń).
Omawianie lektury. Omawianiu utworów epickich poświęca się zwykle kilka lekcji. Należałoby zająć się następującymi problemami:
— badanie uczniowskich konkretyzacji (wrażenia po przeczytaniu, swobodne wypowiedzi, planowanie prac/ nad lekturą);
— opis i analiza świata przedstawionego utworu (czas, przestrzeń, fabuła, bohaterowie), poszukiwanie zależności między wyodrębnionymi elementami, określenie gatunku literackiego, idei, głównego problemu, walorów artystycznych itp. W czasie omawiania lektury należy bazować na tekście literackim.
Praca domowa nad lekturą.
Dotyczyć może wykonywania zadań pisemnych i ustnych związanych z lekturą, przygotowania inscenizacji, akademii, konkursu, wieczoru literackiego itp.
Wskazówki dydaktyczne (wg B. Chrząstowskiej)
Przebieg analizy zależy od indywidualnego kształtu utworu, ale można ustalić podstawowe etapy:
A. Uważne odczytanie tekstu:
— intuicyjne określenie problematyki,
— domysł struktury dzieła, wybór elementów pełniących zasadniczą
funkcję w utworze.
B. Właściwa analiza:
— poziom opisu — rozpoznanie i wyodrębnienie elementów poddających się analizie, w epice — postaci, wątków, motywów, czasu, przestrzeni, narratora, narracji itp.;
— poziom analizy — poszukiwanie zależności między wyodrębnionymi składnikami: wzajemnej hierarchii, relacji strukturalnych oraz funkcji elementów; poszukiwanie znaczenia rozproszonego w różnych warstwach utworu.
C. Interpretacja całości:
— pierwsza faza — usytuowanie utworu w kontekście, np. biografii i twórczości autora, rzeczywistości pozaliterackiej, prądu artystycznego, gatunku, konwencji i tradycji literackiej, odczytanie historycznoliterackiego sensu utworu, ocena stopnia konwencjonalności dzieła na tle epoki;
— druga faza — „wytrącenie" utworu z kontekstu, określenie stopnia oryginalności i niepowtarzalności dzieła, wartościowanie.
Pierwszemu etapowi poznawania lektury winna towarzyszyć ekspozycja (wzorowe czytanie, recytacja, nagranie, pokaz obrazu, przeźroczy, wystawy tematycznej) oraz swobodne wypowiedzi uczniów. Służyć to będzie wytworzeniu odpowiednich motywacji uczenia się i stworzeniu sytuacji problemowej, a także ustaleniu tematów
kolejnych lekcji analitycznych.
W drugim ogniwie procesu poznawczego stosujemy metody badania: heurezę połączoną z tzw. pracę z tekstem lub samodzielne rozwiązywanie problemów. Przy ustaleniu wniosków interpretacyjnych pojawia się konieczność zastosowania ćwiczeń praktycznych, mogą to być elementy dyskusji, ćwiczenia redakcyjne. Nie należy także zapominać, że ucznia trzeba przygotować do odbioru lektury, a każda lektura jest również materiałem do kształcenia sprawności językowej. Poza tym procesy szkolnej analizy mają osiągnąć dwojakie cele: służyć poznawaniu zjawisk szczegółowych (np. konkretnych dzieł) oraz ogólnych (np. kategorii teoretycznoliterackich), ale przede wszystkim winny kształtować umiejętności czytelnicze. Uczeń szkoły podstawowej opracowując lekturę musi mieć świadomość, że obcuje z dziełami sztuki i rozumieć jej fundamentalne prawidłowości: fikcję literacką, poetycką funkcję języka, umowność kreowanego obrazu, zróżnicowane funkcje dzieła literackiego.
Koncepcja pracy z lekturą wg autorów „To Lubię!”
I Na starcie
- takie lekcje , które pozwalają odkryć sposób odbioru tekstu przez uczniów
II W kontekście
- takie lekcje, które włączają lekturę w kontekst kulturowo-literacki,
III Czytanie panoramiczne
- takie lekcje, które obejmują całą lekturę
IV Przez lupę
- takie lekcje , które dotyczą czytania fragmentów.