BALLADA
-krótki wierszowany utwór epicki na temat niezwykłego zdarzenia[sensacyjnego],
wprowadza groźne wątki działania sił nadzmysłowych w los człowieka,
bohaterowie: zazwyczaj ostro skontrastowani, scharakteryzowani w kilku rysach podstawowych i wyrazistych, co sprzyja szybkiemu rozwojowi i rozstrzygnięciu konfliktu,
akcja: ograniczona do zdarzenia kulminacyjnego (z wyeliminowaniem bądź skrótowym tylko potraktowaniem wydarzeń wcześniejszych). W wypadku rozciągnięcia łańcucha wydarzeń akcji - skrótowi lub eliminacji zawsze podlegają wydarzenia mniej ważne. Szczególny nacisk na zdarzenia węzłowe, czyli podstawowe spięcia antagonistów.
narrator: pozornie naiwny, manifestujący swoją niewiedzę poprzez liczne pytania, enigmatyczność określania przedstawianych zjawisk (“coś”, “ktoś”) czy też przyznaniem się do niewiedzy, co wzmaga atmosferę tajemniczości i niezwykłości; obserwator realistyczny - nie zna wydarzeń poprzedzających wydarzenie obserwowane, 'aktywny odbiorca widowiska', reagujący na obserwowane wydarzenia i komentujący je poprzez swoje emocjonalne (wykrzyknienia, niespokojne domysły, itp.).
Efekt takiej konstrukcji narratora: 2 plany akcji - widzialny dla narratora ('sceniczny') i ukryty dla niego ('zakulisowy'). Na planie 'scenicznym' - mniej aktywny. Antagonista aktywniejszy wkracza w momentach niespodziewanych, powodując chwile ostrego spięcia, by znów zniknąć 'za kulisami'. Nawet w momentach przestoju sensacyjność i napięcie nie znikają, bo nad planem 'scenicznym' stale wisi atmosfera niespokojnego oczekiwania na kolejną niespodziankę, co rodzi znamienny rytm balladowych wydarzeń, polegający na przeplocie niespokojnego wyczekiwania i gwałtownego spięcia, na grze niespodzianek i zaskoczeń. Ta gra zaskoczeń dotyczy zarówno postaci jak i narratora.
Synkretyzm rodzajowy. Epicka kanwa narracji (relacje obserwowanych wydarzeń), czynnik liryczny (emocjonalne komentarze narratora) i dramatyczny (konstrukcje dialogowe bohaterów, dramatyzujące strukturę ballady).
Polska romantyczna ballada zrodziła się z inspiracji pieśni ludowej i dumy sentymentalnej (szczególnie dumy grozy). Adaptacja takich elementów, jak: pierwiastki ludowe, motywy grozy i tajemniczości, narrator zaintrygowany niezrozumiałym dla niego światem, gra zaskoczeń, zmieszanie tendencji rodzajowych epiki, liryki i dramatu. Poza tym: motywy rycerskie, zywioł dawności i tradycja ludowa, związana z kulturami regionalnymi - wszystko to, co cenił romantyzm. Obie tradycje wiązały się z poezją popularną, “niskiego obiegu” w kontekście gatunków oświeceniowych, co sprzyjało romantycznemu programowi DEMOKRATYZACJI LITERATURY.
POLSKI DRAMAT ROMANTYCZNY
-po powst. list. na emigracji (poza polist. cenzurą i działającymi w kraju teatrami) - przeznaczone do odbioru lekturowego. Lesedrama (wzorem Fausta Goethego i Manfreda Byrona) - gat. dr niescenicznego o luźnej budowie zewnętrznej i fragmentaryczności (jako cechy 'burzy i naporu') - zapowiedzią dr.romantycznego. Np. nowatorstwa Fausta: odrzucenie reguł trzech jedności, brak linearności i ciągu przyczynowo-skutkowego, kompozycja luźna i otwarta, synkretyzm (Intermezzo i Pochmurny dzień, liryka i epika)+tragizm i patos, dramat i groteska, wątki realistyczne i fantastyczne=złamanie zasady decorum: - ballada w obrębie dr (Król w Thule), liryczne zaśpiewki Małgorzaty (przy kołowrotku, pieśń modlitwa w więzieniu); celowa niesceniczność =>zmiany miejsca akcji (prolog w zaświatach, góra Brocken), złamanie zasdy mimesis (przez postacie z zaświatów - Mefistofeles, Aniołowie, Bóg) i z ludowych opowieści (czarownice, sabat, gadające zwierzęta).2 płaszczyzny wydarzeń: realistyczna i metafizyczna. Złamanie konwencji teatralnej (maks. 3 aktorów na scenie, działających), tu - sceny zbiorowe (kilka lub kilkanaście osób działających, nie statystów - Piwnica u Auerbacha, Noc Walpurgii - przeplatanie się też boh. różnej prowieniencji). Frenetyzm, gotycyzm, fascynacja średniowieczem. Tzw. boh. rom. - u podst.kt.leżał indywidualizm. Jednostka wybitna, nieprzeciętna, zbuntowana przeciwko ludz. ograniczeniom, prawom Boskim i ludzkim, poddający próbie miłość i wiarę, wolność i czyn (najb. fascynujące romantyków sfery filozofii czł. i świata). Faust, Kain, Prometeusz, Lucyfer - najpełniejsze wcielenia indywidyalisty, wg rom.
DZIADY KOWIEŃSKO-WILEŃSKIE (Część II, IV i zachowana we fragmentach cz.I -powst.w l.1820-23) - utorowały drogę do powstania “polskiego dramatu romantycznego”. Tylko pewne cechy późniejszego gatunku a nie pełna realizacja modelu. Otwarta kompozycja utworu (zaburzona chronologia, brak zakończenia), cykl jako zasada kompozycyjna (uznanie fragmentaryczności za pełnoprawny sposób konstruowania utworu - cz. II i IV łączy czas: Dzień Zaduszny, Dziady i bohater...), złamanie klasycznej zasady decorum (dotąd bohaterami tragedii mogli być tylko ludzie szlachetnie urodzeni, a w Dz.cz.II - Chór Wieśniaków i Wieśniaczek; do tego postacie fantastyczne - duchy, widma, upiory, które pojawiają się na scenie na równych prawach z innymi bohaterami utworu). Złamanie konwencji klasycystycznej poprzez szczerość lirycznego zwierzenia miłosnego w monologach nacechowanych autorską autobiografią w Dz.cz.IV (miłość do Maryli) oraz sama postać Widma-Pustelnika-Gustawa, bohatera romantycznego o niejasnej biografii, pochodzeniu i statusie bytowym, indywidualisty wyalienowanego i zbuntowanego; człowieka 'dziennego' (do 10.00 Pustelnik) i 'nocnego' (kolejne 2 godz.życia - upiora, ducha powrotnika). Poczucie organicznego związku pom. przedst. światami: widzialnym i niewidzialnym, bezp. związany z obrzędowością ludową i ludowym systemem wartości, co z kolei stanowi analogię do świata zbudowanegow tragediach greckich na rytualnych założeniach religii i w ten sposób przesądzający o losie człowieka. SynkretyzmKonwencja widowisk operowych (dialogi + partie śpiewane: Zosi, chór, kantata w cz. II), liryczny monodramat (cz.IV).
Cechy klasycystyczne dramatu (jeszcze): reguła trzech jedności: cz.II - kaplica cmentarna, czas dziadów (noc - 'księżyca jasność blada' do północy, zakończenie dziadów), jedynym wątkiem - obrzęd przywoływania duchów czyśćcowych, zaburzony przybyciem Widma. Chór Wieśniaków i Wieśniaczek oraz ich koryfeusz - Guślarz, to naw. do antycznej tragedii grec. Powody: AM próbował dotrzeć do korzeni dramatu pol., wiążąc je ze źródłami tragedii greckiej. Stąd chór - autorytetem moralnym, ale - w odróżnieniu od grec. - nie komentuje i nie bierze udziału. Powtarza jedynie prawdy moralne za przybyłymi duchami bądź formuły za Guślarzem (=efekt litanijnej monotonii). Jedynie słynne “Ciemno wszędzie...” samodzielne. Okr.'dzieci' - 'wieśniacy (G. i Zły Pan) - podob. do konstrukcji narr.ball.(!) cz.IV - forma dr trzech jedności (3h., mieszk.ks. na prowincji, j.a.-spotkanie po latach n-la z ucz./wych. z wychowankiem), wewn. podział na akty (3h., odmierzane biciem zegara: “miłości”, “rozpaczy”, “przestrogi”). Kompozycja spójna i klarowna, ale dr uznany za najb. prekursorski (M. Piwińska) “Monolog zza grobu”// Motto: J. Paula zdzieranie całunu z tajemnicy śmierci, itd. Czas 'Zaduszek' (pod.IIcz.), niejasna prowieniencja boh.(znów dzieci - odbiorcą opow.//pod. II cz.,tu - dzieci ks.wdowca), ale owa klasyczność przełamana przez ekscentryczność gł.boh. ('Biega i gada ani to, ni owo', 'dziwacznie ubrany' - 'co to mówią w bajce'). Trzy razy rozbija tę jedność: gałąź jako przyjaciel-towarzysz, wprowadzona na scenę// przebija się sztyletem i nie krwawi// duch z kantorka - głos kołatka, pokutującego lichwiarza .W II i IV cz. - jedność czasoprzestrzeni rozbita przez przez podział na świat i zaświaty, skutek: zmiana charakteru akcji, pozbawionej związków przyczybowo - skutkowych (szcz. w IV) zaburzenie porządku przez Widmo (nie z zewn., od 'środka'//samowolny nie reaguje na zaklęcia, rytuały, groźby), w IV - brak linearności, gł.cel: odsłanianie Tajemnicy przybysza. To już rom. dociekanie zagadkowej tożsamości a nie klasycyst. ciąg zdarzeń dramat.
POL. DR ROM. - zbudowany na doświadczeniu osobistym i narodowym//- na dobrych wzorach lit.// - na modnych teatralnych konwencjach =>powst. w l. 1832-1835 (Dziady cz. III, 1832// Kordian, 1834// Nie-Boska komedia, 1835). Cechy char. dr: - kompozycja luźna i otwarta// - złamanie zasad klasycyst.// - metafizyczny porządek rzeczy// - bohaterowie - indywidualności, genialne jednostki, fragmentaryczność biografii, cierpią na tzw. 'chorobę wieku'// char. dla polskiego dr rom. - motyw przemiany osobowości, próba - zw. z współcz. historią narodu i skonfrontowana z metafizycznym ładem świata. Kazdy z tych utw. - tworzy odmienną wersję polskiego rom. Inaczej buduje i rozw. konflikty (w planie realnym), czemu towarzyszy walka sił dobra i zła (w planie nadprzyrodzonym).
AM - najw. naród (wartość absolutna) i drzemiąca w nim potęga ('lawa' pod martwą skorupą elity społ)
JS - naród wielki - ale swą tradycją a nie współczesnością; boh - słaby, niedolny do czynu, Bóg pozostawił świat szatanowi, a bohaterowi dał możliwość 'przeanielenia'
ZK - oskarża i współczesność narodu, i jego historię (2 antagonistów: obrońca tradycji i wódz rewolucji, obaj bez poparcia i argumentów, obaj przegrani), na gruzach świata - Bóg(!
ROM.DR.OTWARTY - DZ.cz. III Dziady drezdeńskie (1832)
arcydramat, najdoskonalsza realizacja założeń dr.rom.// -odrzucenie zas.klasycyst., obecnych w poprz.cz.Dz. Ogromna rozpiętość czasowa (Prolog - 1 listopada 1823 a noc dziadów 1824; Ustępu ostatni fragment - Dzień przed powodzią petersburską - 6 listopada 1826r.) Rozpiętość przestrzenna (klasztor Bazylianów w Wilnie, zamieniony w więzienie, cela Konrada, cela Ks.Piotra, sypialnia Senatora// sypialnia Ewy w domu pod Lwowem// arystokratyczny salon w W-wie// pałac Nowosilcowa w Wilnie// cmentarz i dziady//Ust. - Petersburg). Płaszczyzna realistyczna i metafizyczna. Chrześcijańska psychomachia: duchy, diabły i aniołowie walczą o duszę Konrada. Zmaganie dobra ze złem - o dusze boh. i o duszę całego narodu. Moralność (kat. z poprz.cz.)staje się kluczem do interpr.historii Polski. Pokusy i powołanie do świętości, męczeństwa, heroicznego udziału w dziejach świata.Kompozycja: Przedmowa poety: zapowiedź polit.tematu dr (uzasad. historyczności) + Dedykacja (“Świętej pamięci(...)spółuczniom, spółówygnańcom za miłość Ojczyźnie prześladowanym, z tęsknoty ku Ojczyźnie zmarłym w Archangielu, na Moskwie, w Petersburgu. Narodowej sprawy męczennikom poświęca autor). Historyczność utw.: wyd. zw. z prześladowaniami młodzieży filomackiej (1823, senator Nowosilcow -proces) - sceny: więzienne (I, II, III), 'salon w-wski' (VII), “Pan Senator' (VIII), “Ustęp'. Naw. do poprz. cz. dr.: poprzez osobę głównego bohatera (zmiana w Prologu - z rom. nieszczęśliwego Gustawa -kochanka w Konrada - bojownika nar.sprawy, kochanka Ojczyzny, patriotę.= symboliczne przezwyciężenie dramatu osobistego w imię spraw narodowych. Konrad - protoganistą [IIIcz, kontynuacją cz.IV]. Sama cz III - też jt fragm. - to tylko akt I. Kolejne sceny powiązane są z sobą w luźny sposób - do dr dołączony cykl poematów pt. Ustęp Dz. cz. III. + osobny wiersz Do przyjaciół Moskali.(+Objaśnienia samego AM na końcu utw.) To 'dzieło otwarte” - wymagające aktywnego udziału w lekturze i interpretacji. Prolog - młodzi boh. (charaktery, nawet imiona przyjaciół AM), Wigilia, rozmowy +pieśni buntownicze +bluźniercza Konrada - ważna później w misteryjnym kontekście dr //język, zbliżony do potocznego, ale (!) rygor regularnego 13-zgł.=>patos, co daje pewien kontrast pom szeroką frazą (13) i krótkimi nerwowymi wierszami, kt. mówi Konrad.W.I. - monolog, paradoksalny dialog Konrada z milczącym Bogiem. Funkcje: K. ocenia świat, bunt - ocierający się o bluźnierstwo=szcz. moment w starciu duchów dobrych i złych (el. humorystyczny dialogu diabłów, przez co powaga I. częściowo przełamana). Sc. III - egzorcyzmy ks. Piotra (spór z diabłami, manifestacje demoniczne - diabły mówią po franc. ks. odmawia modlitwę po łac.). Kuszenie i przewrotność diabelska a zdecydowanie księdza. Dobro zwycięża - koniec: śpiew anielski. = fragm. PSYCHOMACHII w MORALITECIE O LOSIE GRZESZNIKA. Sc.”Dom wiejski pod Lwowem” (od Wilna, aż w Galicji) - aniołowie zsyłają na Ewę mistyczne widzenie. Kolejne mistyczne widzenie - Ks. Piotra/ sc. V, też w towarzystwie aniołów. Proroctwo dot. Polski. Kolejna scena 'widzenia' - szydercza (skontrastowana z poprz.) - Senatora Nowosilcowa - sc.VI - zesłana przez diabły. Nie ma mistyki, jt satyra i złośliwość (char. 6-zgł. Diabłów z rymami męskimi=ostry, zabawny charakter wypowiedzi). KONIEC SCEN WIZYJNYCH. ODTĄD: PLAN REALNY (sc.VII). Salon - satyra na elitę kult. tamtych czasów. Sc. VIII - zdarzenia z perspektywy władzy. Dominuje ton satyryczny, miejscami przechodzący w patos (pałac N.) Autonomiczny fragm. w tej sc. - bal u S. - rytm języka podporzadkoway rytmowi menueta z opery Don Giovanni Mozarta. Język S. - składnia miejscami zbliżona do rosyjskiej, wtrącenia po francusku. Dramat - a raczej jego akt I - zamknięty sceną Nocy Dziadów, łączącą tę część z pozostałymi częściami i stanowiącą domknięcie obrzędu. Ustęp - opis Rosji (przenikliwość obserwacji + złośliwość) W domyśle - to Konrad jt tym uwożonym ku Północy więźniem i to on jt boh. Ustępu. Cykl - jako zasada kompozycyjna.
DRAMAT - FUNDAMENTEM WIELKIEGO REPERTUARU TEATRU POLSKIEGO
- l.1834 - 1845, powst na emigracji dramaty JS i Irydion ZK
JS. - różne modele teatru franc.+ refleksje historiozoficzne, wynikające pol. historii i profetyzmu. Tematy: polemika z mitami narodowymi, stereotypamizbiorowej wyobraźni i podaniami ludowymi. Najw. Balladyna, 1839// Lilla Weneda, 1840// Mazepa, 1840// Ksiądz Marek, 1843// Sen srebrny Salomei, 1843// Horsztyński, Fantazy, po śmierci JS.//Samuel Zborowski, Zawisza Czarny.
Balladyna, 1839.
Lilla Weneda, 1840 - 'kronika dramat.'+(tez) stylizacja szekspirowska. “Goplańskie realia w kostiumie mitologii celtycko-skandynawskiej+profetyczny pesymizm. Teza o dwoistościci narodowego charakteru Polaków: 'dusza anielska' więziona 'w czerepie rubasznym'. Do tekstu dramatu+ wiersz “Grób Agamemnona”=> staje się: historią zagłady przedhistorycznego ludu i symboliczną przypowieścią o klęsce powstania listopadowego.
Tzw. dramaty barskie. “Ksiądz Marek” (podtytuł 'poemat dramatyczny') “Sen srebrny” (podt.'romans dramatyczny')=> refleksja historiozoficzna nad pierwszym powstaniem (Bar) i pierwszą rewolucją (Hajdamaczyzna). Kluczem interpretacyjnym: filozofia 'genezyjska' JS.
Boh. - natchniony prorok, wierzy w mistyczny sens walki = obronie świętych tradycji narodu.
Klęska i zagłada Baru - mistyczną katastrofą, koniecznym 'progiem' dziejów 'postępu ducha'. Bar - prefiguracją powstań narodowych. KRWAWA HISTORIA W DR A WNIOSKI OPTYMISTYCZNE (!) - w odróżnieniu od poprz.dr JS. “Sen srebrny” - wydźwięk pesymistycznyhistoriozofii, nie ma tu już rewelatora 'idei wstępującej'. Krwawa hajdamaczyzna + polskie odwety = akt niszczenia 'starej formy' (postęp ducha), ale też niszczenie tradycyjnych zrębów kulturowych i politycznych związków Polski z Ukrainą, nie ma 'nowego wcielenia' odchodzącego Wernyhory. Postacie - marionetki, paradoksalnie - konwencja 'romansowa' przy krwawych wyd. historycznych i 'szczęsliwe' zakończenie (małżeństwa obu par)=> efekt: absurdalny optymizm 'na wspak'. Ironia finału - apokaliptyczny (w systemie genezyjskim - potencjalnie twórczy) epizod w historii musi stać się tylko wspomnieniem snu, wnioski bowiem nie zostały wyciągnięte ani postęp ducha nie nastąpił (nie było odpowiednich jednostek).
Horsztyński - dr prozą (dawniej: 'niższy' gat. dramat.), kompozycja luźnych obrazów, scen zbiorowych i fantastycznych = syntetyczny obraz Polski stanisławoskiej + romant. diagnoza dla ówcz. katastrofy narodu (zdradzieckie ośrodki polityczne magnaterii, bierna szlachta i utopiści - oświeceni rewolucjoniści); boh. powołany do przywództwa, 'hamletyczny' (wrażliwy, słaby, uwikłany w romanse 'grzeszne' młodzieniec).
Fantazy. Inna poetyka niż poprzednie dramaty JS. Zw. z dramatem realistycznym [rozwijającym się w Europie po 1840r.]- jako reakcja na przesadę stylu romantycznego
+genezyjska wykładnia i przemiana głównego bohatera. Temat: kluczowe wówczas problemy społeczno-obyczajowe (w powieściach i komediach scenicznych, melodramatycznych) - zrujnowanie szlachty średniej + kompromitacja romantycznej pozy poprzez zderzenie z pieniądzem (jako siłą bezwzględną, niwelującą etos szlachecki i literackie modele zachowań). U JS -terenem dworek polski. W duchu filozofii genezyjskiej objaśnił znany komediowy motyw - “cudownego' wzbogacenia się pary kochanków i tym samym zlikwidowania przeszkody do małżeńskiego szczęścia => heroizm cierpiącego prostackiego oficera rosyjskiego = śmierć - zniszczenie 'starej formy'=> co w finale doprowadza do nowego wcielenia rycerskiego ducha - nowego bohatera - Polaka zesłanego w sołdaty.
IRYDION - Z. KRASIŃSKIEGO, 1836, który można dołączyć do nurtu dr J.S. - dr niesceniczny, 'książkowy' -pisany prozą. Szeroka synteza historiozoficzna + znajomość historii-przedst. polityczny mechanizm upadku starożytnego Rzymu i przejęcie jego dziedzictwa przez chrześcijaństwo. WIELKA METAFORA I GŁOS W DYSKUSJI na temat ETYKI POLITYCZNEJ.
DRAMATURGIA C.K.NORWIDA - l. 1848-1852 // 1864 - 1878
oryginalne sposoby prezentowania nowych pomysłów poetycko - historiozoficznych
chrześcijańska interpretacja mitów narodowych, stereotypów
“Noc tysiączna druga” - 'komedia w 1 akcie' prozą + wiersz 'W Weronie' (filozoficznym komentarzem). Temat: mijanie się w uczuciach mężczyzny i kobiety.
“Zwolon” - naw. do typowego dr romantycznego (kompozycja, aluzje słowne i sytuacyjne, synkretyzm - sceny realistyczne, groteskowe i alegoryczne). Podtytuł 'monologia' - refleksje o konsekwencjach rewolucji przeciw zaborczej tyranii = konsekwencje moralnie negatywne, tragiczne dla narodu i - (!) - obcejego tradycjom. Stąd: chrześcijański postulat wyzwolenia się z nakazu zemsty na wrogach.
'misteria dramatyczne' - “Wanda” (6 obrazów) i Krakus, książę nieznany” (“tragedia”) - chrześcijańska interpretacja => fundamentem przyszłej historiozofii narodu - filozofia czynu ofiarnego + etyczna wartość wspólnej pracy. Archaizowany język, ludowa stylizacja (pogańskie obrzędy - rekonstrukcja), powolny tok zdarzeń = INNY NIŻ U JS. SPOSÓB PRZEDST. “DZIEJÓW BAJECZNYCH”. Patos metryki pieśni i chórów.
POSUMOWANIE ROMANTYZMU - R.1864 “Aktor” i “Tyrtej” ('tragedia fantastyczna'). Konwencja: teatru w teatrze (teatr o teatrze) - rozważania o honorze i miłości, snobizmie i egoizmie arystokracji, o roli artsty w demoralizowanym swiecie i bezdusznej cywilizacji XIXw. ('Aktor') Integracja dwóch sztuk w jednym przedstawieniu: 'Tyrtej” i “Za kulisami”. Teatr - symbolem narodowego losu po daremnym zrywiePrekursorskie wobec teatru XX wieku. powstaniowym (kolejnym!) Paralelizm obydwu tekstów: Grecy, kulturowo zróżnicowani; Ateny - otwarte i demokratycze, ale zdemoralizowane kupieckim dobrobytem; Sparta - mężna, waleczna, zdyscyplinowana, ale bezduszna. Boh. - uwieczniony delfickim wyrokiem poeta - nie zostaje uczczony przez Greków, a mimo to stoi 'na czele walki z wrogiem, wierząc, że można zwyciężyć przez 'wyższą' prawdę ukrytą w poezji. Symboliczność wątku miłosnego w dr - wyraz autobiografizmu Norwidowskiego. Związek z wielkimi dramatami rom.: sceny balowe,salonowe - z Dziadami, związek poezji i oręża jako warunku zwycięstwa z wrogiem - zw. z Lillą Wenedą.Prekursorskie wobec teatru XX wieku. Historiozoficzne odniesienie do powstania styczniowego i jego klęski + refleksja wokół narodowych doświadczeń (czy zostanie po nim tylko 'popiół i zamęt' czy też na dnie popiołów ocaleje jakiś “gwiaździsty dyjament” = przyszłość zarania wiekuistego zwycięstwa.
Pierścień wielkiej damy, czyli Ex-machina Durejko, 1872. Podtytuł: 'tragedia biała' (w rozumieniu CKN - nie ma krwawych scen śmierci głównych boh)+ 'komedia wysoka” (sceny tradycyjnie komediowe, typ intrygi, kontrastowo zarysowane postaci, dynamiczna funkcjonalność martwych rekwizytów, niespodziewane zwroty akcji i małżeński finał). Te komediowe elementy związane z wymiarem tragicznym konfliktu: nieszczęśliwej, wzgardzonej miłości poety (biednego, bezdomnego, głodnego), ceniącego ponad wszystko swoją godność osobistą. Język zrytmizowany, patetyczny, białyWiersz -char. dla tragedii. Dygresyjność dialogów i monologów. Dygresje - pesymistyczne. Symboliczność scen i rekwizytów. Tymi wszystkimi elementami - językiem, dygresjami, symboliką - odszedł od wzorca tzw. sztuki dobrze skrojonej, w który została wpisana.
Kleopatra i Cezar, 1870-78. Perspektywa historiozoficzna jako przeciwstawienie dwóch potęg. Starożytny Egipt jako państwo zastygłe w martwej tradycji a Rzym jako nosiciel cywilizacji prężnej, żywej i sprawiedliwej. Starcie rzymskiej cywilizacji Europy z bizantynizmem Wschodu. Dojrzała, choć zniweczona miłośc tytułowych bohaterów - symbolem niemożności zespolenia dwóch takich kultur. W tym tragizm utw.
KOMEDIA ROMANTYCZNA - ten sam czas- 1832 - 1835
komedie wierszem A.Fredry - Śluby panieńskie, 1833// Zemsta, 1834// krotochwila prozą - Pan Jowialski, 1832.