REFERAT: CZYTELNICTWO
Stan badań czytelnictwa w Polsce
Pomiary czytelnictwa nie wychodzą z inicjatywy Wielkiej Nauki. W XIX w. bowiem wielkie akademie i uniwersytety nie rozważały socjalnego obiegu literatury.
Kwestiom dotyczącym czytelnictwa kształt nadawali animatorzy oświatowi, księgarze, publicyści oraz wydawcy.
Wraz z wdrożeniem nowego czytelnika w kręgu literackim, pojawiły się odmienne, innowacyjne przesłanki wyborów czytelniczych, dotyczące np. formowania się decyzji wyboru ze względu na sam tytuł publikacji, a nie na nazwisko jej autora.
Antoni Potocki w XIX w. wskazywał na zwyżkujący prestiż pisarzy dalszego planu - pisarzy rzemieślników, którzy w swych pracach realizowali uzgodnione, publiczne, powszednie schematy formalne i fabularne.
Ważne jest unaocznienie cech genetycznych badań czytelnictwa związanych z określoną sferą socjokulturalną. Studia te bowiem wyrastały z potrzeb oświatowych i poczynań organizatorskich. Pojawiła się wówczas konieczność rekonesansu rzeczywistych faktów, zjawisk; obserwowania procesów i rozważania ich esencjonalności.
Spotykane w kolejnym cyklu badawczym wzmianki o popularyzacji czytania, przystępność książek i preferencjach czytelników nie sięgają głęboko. Są to bowiem fakty cząstkowe i fragmentaryczne, nie stanowiące niestety wymaganego, bogatego i usystematyzowanego szeregu informacji. Wyniki badań są natomiast wyrazem refleksji nad czytelnictwem, a więc czytaniem i czytelnikiem, procesem udostępniania i rozpowszechniania lektury.
Potrzeby badawcze nasycały się w latach trzydziestych XX stulecia, ze względu na fakt emancypacji robotników i chłopów, mobilizacji działalności oświatowej oraz rozkwit nauk społecznych.
Krystalizuje się wówczas przymus rozważań nad przedmiotem i procesem poznania.
Zaczęto podejmować dylematy takie jak opanowanie technik czytania, rozumienie treści, motywy wyborów, wrażliwość czytelników na formę literacką oraz sposoby pracy z książką. Prowadzono więc dwutorowe studia badawcze; praktyczne gromadzenie danych oraz refleksja teoretyczna i metodologiczna. Ostatecznie rezultaty tych badań są rozproszone i wzajemnie nieporównywalne, a publikacje stanowią bogactwo pozorne, które w niezmiernie znikomym stopniu wnoszą cokolwiek do stałej wiedzy.
Ze względu na powyższe wnioski zrodziła się konieczność wprowadzenia ustaleń porządkujących, potrzeba wskazania zasad organizacyjnych dla działań badawczych.
Elementem bazowym stało się określenie istoty i charakteru każdego procesu poznawczego. Wynika to z przekonania, iż honorowanie swoistego dekalogu badawczego, w praktyce jest bardziej deklaracyjne niż rzeczywiste, co trzeba jak najszybciej przeobrazić w żywy wytwór.
Na podium wysunięto potrzebę zbudowania zasobu pojęć, oznaczających detale istniejące w badanym wycinku rzeczywistości. Konieczne stało się wskazanie ich sensu empirycznego, autentycznych i rzetelnych stanów i związków.
Został przesunięty ośrodek zainteresowań w stronę odbiorcy. Dzięki temu zaszło prawdopodobieństwo poznania realnego uchwycenia pozycji książki w kręgach symbolicznych, w rzeczywistym społecznym obiegu. Nastała szansa na wskazanie aktywnych mechanizmów kształtowania się publiczności czytającej, wyborów czytelniczych i form odbioru różnorakich tekstów.
W taki sposób zmierzano do zrealizowania generalnego celu badań - ustalenia rzeczywistych funkcji socjalnych książki.
Jeśli stwierdzimy, iż głównym punktem zainteresowań owych czasów są zachowania czytelników, zauważymy ożywienie związków czytelnictwa z literaturoznawstwem. Związki te stały się tym silniejsze im bardziej zdecydowanie literaturoznawstwo łączy się z badaniami antropologicznymi i socjologicznymi.
Reasumując, specjalizacja badań czytelniczych mimo swych odległych narodzin, wciąż oczkuje wielu uściśleń i wciąż jeszcze się krystalizuje. Konieczna jest bowiem precyzja w oznaczaniu pola zainteresowań badawczych, uściślenia problematyki; zweryfikowania spraw metodycznych oraz warsztatowych. Ważne jest również by wiązać doświadczenia empiryczne z pomysłami pochodzącymi z różnych źródeł w jedną całość.
Krytyczna analiza posłużyła do wskazania spraw, które wymagają wciąż namysł i rozważnych decyzji. Pełne powodzenie nastąpi, gdy wzbogacony oraz zweryfikowany zostanie szereg twierdzeń dotyczących zachowań czytelniczych, wskazujących mechanizmy o prawidłowości ich genezy.