SUBKULTURY - TYPOLOGIA
Subkultura - odnieść ją można do działań społecznych części młodzieży przeciwko zasadom świata ustanowionego przez dorosłych, świata w którym rządzi przemoc, korupcja, fałsz i egoizm.
Młodzież wówczas organizuje swój czas i energię we wspólnotowych grupach rówieśniczych o charakterze sportowym, podwórkowym, religijnym czy patologicznym.
W obrębie grup następuje proces uspołeczniania: z jednej strony to stopniowe wchodzenie w okresową subkulturę, a z drugiej w role społeczne, jakie wyznacza społeczność danej grupy.
Poprzez subkulturę młodzież wyraża swój bunt wobec zachowań dorosłych. Szokuje zarówno strojem, obyczajowością, czy sposobem porozumiewania się (slang).
W grupach nieformalnych kształtuje się nowa świadomość, m. in. poprzez alternatywny styl życia czy nieprzystosowanie do panujących kanonów. Wygląd stał się niemniej ważnym atrybutem młodzieżowego stylu niż spontaniczne działanie, bezinteresowność itp. Wygląd jest najbardziej rzucającym się w oczy atrybutem solidaryzmu grupowego, a zarazem odmienności, niezgody na wszystko, co oficjalne i krępujące swobodę, począwszy od oficjalnej kultury, polityki, organizacji społecznych, norm etycznych, wzorców i standardów postępowania.
Nieprzystosowanie społeczne ma związek z tzw. patologią społeczną. Przyczyny, objawy i skutki nieprzystosowania społecznego związane są m. in. z wadliwym funkcjonowaniem szkoły, z zakłóceniem procesu rozwoju osobowości (nerwica szkolna, stres i frustracje). Nieprzystosowanie społeczne nie jest patologią, ale ma patologiczne skutki (wagary, ucieczki z domu, wandalizm, narkomania, agresja, przestępstwa itp.). Młodzież ujawnia potrzebę wartości, a poprzez subkultury dokonuje wyboru tych treści. Wybór jest kategorią moralną związaną z systemem etycznym człowieka i jego prawem do wolności. Ma wpływ na kształtowanie się sfery motywacyjnej, ambicjonalnej oraz światopoglądowej.
Na współczesne ruchy subkulturowe dużą rolę odegrała muzyka rockowa, prądy filozoficzne, polityka, sztuka itp. Silny wpływ wywarł nurt egzystencjonalny, szczególnie w krajach Europy Wschodniej - jako przeciwwaga dla marksizmu.
Typologia w aspekcie filozoficznym obejmuje pewne wątki personalistyczne, mające wyraz w procesie szukania przez młodych ludzi własnej drogi rozwoju. Wg Freuda - kultura hamuje powstające prądy filozoficzne. Subkultury pojawiają się jako antykultury wobec kultury ludzi wykształconych, oświeconych, dobrze poinformowanych - posiadaczy rzeczy: mebli, domów, filmów, kont itp. Antykultura jest formą buntu wobec uprzywilejowanych elit, buntu wydziedziczonych wobec posiadaczy, jest formą niezgody na zastana rzeczywistość, która ich eliminuje, spycha do roli przedmiotowej śrubki w wielkim mechanizmie społecznym.
Subkultury młodzieżowe dowodzą, że antykultura jest własnością wszystkich grup społecznych i każdy ma prawo do jej tworzenia. Stała się ona ekspresją potrzeb ludzkich i praktycznym wyrazem marzeń. Wg Herberta Reada każdy człowiek może stać się twórcą poprzez to, jak żyje, jak układają mu się stosunki z innymi ludźmi, jak realizuje swoje duchowe potrzeby.
Wartości antykulturowe powstają w małych, wspólnotowych grupach, z reguły nie aprobowanych społecznie, eksperymentujących, szukających przeżyć poza kulturą oficjalną, nieraz na ślepo wybierając błędną drogę, ale autentyczną, będącą wyrazem spontanicznych przeżyć i autentycznych potrzeb.
Na kształt i formę zachowań młodzieży wpływają jej specyficzne cechy, np. żywiołowy radykalizm, spontaniczność, awangardowość. Radykalizm w działaniu wynika z młodzieńczej wrażliwości, która nie znosi podporządkowania. Żywiołowość wyraża się w zdecydowanych przedsięwzięciach. Krytycyzm wobec świata dorosłych sprzyja formowaniu się kontestacyjnych postaw. Bezkompromisowość zachowań jest reakcja na wszelkie przejawy niesprawiedliwości, fałszu i obłudy.
W wyniku buntu następuje rodzaj samooczyszczenia i autokreacji. Jednostka zaczyna się samorealizować. Samorealizacja wyraża się poprzez świeżość poznawczą, zniknięcie lęku, zahamowanie działania mechanizmów obronnych, poczucia luzu w kontaktach międzyludzkich, pojawienia się pozytywnego nastawienia do innych, wykraczanie poza siebie w świat transcendencji, w sferę moralną i poznawczą.
Młodzież, która chce osiągnąć określona pozycję społeczną ma zawsze do wyboru dwie możliwości:
akceptację norm i instytucji obowiązujących w danym porządku społeczno - prawnym
odrzucenie ich wraz z systemem wartości narzucanych przez rządzącą klasę, partię czy warstwę społeczną.
Starsza generacja postrzegana jest przez młodych jako przeszkoda, bariera w drodze do wolności i odpowiedzialności. Dysponuje ono innym zasobem doświadczeń i zaczyna tracić realny wpływ i kontrolę nad młodzieżą.
Powiązana z kategoria buntu typologia młodzieńczych postaw wyraża się m. in. w:
krytycznej adaptacji do rzeczywistości
ucieczce i izolacji społecznej
twórczości, która upowszechnia nurt młodzieżowej kultury
Cała egzaltacja młodzieńcza osiąga swą kulminację w programie życia, który tworzy się w oparciu o psychologiczne prawidłowości okresu dorastania i związane z tym konieczności:
uzyskania pozytywnego obrazu własnej osoby
pokonania trudności życiowych
zapotrzebowania na idealne wzorce postępowania
przynależności do grup rówieśniczych
narastającego krytycyzmu wobec dorosłych wynikającego z dążenia bycia wobec nich partnerem
Podstawowe kategorie typologiczne: bunt, ucieczka i kreatywność. Typologia ta uwzględnia m.in. socjologiczne kryteria różnicujące młodzież:
status społeczny rodzin robotniczych, wiejskich i inteligenckich
pełnioną rolę społeczną (uczeń, wojskowy itp.)
miejsce zamieszkania
Podstawowe kategorie typologiczne uwzględniają również pogląd odnoszący się do wyróżniającej grupę tożsamości (wygląd zewnętrzny), która odgrywa pierwszoplanową rolę w autoprezentacji grup subkulturowych i stanowi źródło powstania oraz utrzymania się stereotypów społecznych. Ułatwia proces etykietowania. Poprzez wygląd następuje identyfikacja subkultury. Następuje faworyzowanie własnej grupy i dostosowanie się do innych. Następuje kategoryzacja na „swoich” i „odmieńców”, co rodzi wiele uprzedzeń w postaci nietolerancji i nieakceptacji sprzecznych z własnymi, czy też grupowymi.
Stygmatyzacja - piętnowanie - powiązana jest z uprzedzeniami (np. rasizm) i ze skłonnością do etykietowania słownego.
Subkultury młodzieżowe można podzielić na:
Alternatywne:
subkultury religijno - terapeutyczne, które stawiają sobie za cel indywidualne doskonalenie osobowości i podnoszenie na wyższy poziom stanu świadomości i wiedzy
ekologiczno - pacyfistyczne, które upatrują w działalności na rzecz środowiska, zdrowia i w idei pokoju nowej jakości społecznych przeżyć i doświadczeń.
Buntu i ucieczki:
buntu społeczno - obyczajowego: szacunek dla indywidualności, dążenie do realizowania określonego stylu życia; mają również swój pozytywny program przemian kulturowych, społecznych i politycznych
izolacja od społeczeństwa - odwołują się do kultury siły i podległości, a łączą ich doświadczenia resocjalizacyjne (więzienie, poprawczak), swoisty żargon, specyficzne formy komunikacji
Kreacyjne - twórcza droga rozwoju:
autokreacja artystyczna - niezależność od profesjonalistów (elity kulturotwórczej)
kultury dziania się, bycia w drodze, na szlaku (imprezy, festiwale itp.)
działalność happeningowa - samookreślenie się poprzez ulotne akcje, pikiety, manifestacje, graffiti itp.
Autokreacja artystyczna oznacza proces tworzenia, który jest procesem samotworzenia. Mieści się tu refleksja nad własnym istnieniem, istnieniem zbiorowości czy grupy.
3