Dlaczego w okresie dorastania pojawiają się trudności wychowawcze?
Jakie są przejawy tych trudności i jakie winny być podejmowane działania wychowawcze zapobiegające występowaniu tych trudności wychowawczych?
Okres dorastania to lata szybkiego i wszechstronnego rozwoju całego organizmu, okres przeobrażania się dziecka w człowieka dorosłego.
Specyficzną właściwością procesu dorastania są przeobrażenia w rozwoju
zainteresowań, w kontaktach społecznych i w życiu uczuciowym. Zainteresowania młodzieży mogą dotyczyć różnych spraw. Na uwagę zasługuje kształtowanie się zainteresowań zawodowych, poznawczych, ogólnoświatopoglądowych oraz sferą własnych przeżyć psychicznych. Przedmiotem rozważań młodzieży bywają takie zagadnienia jak: czas, przestrzeń, śmierć, cel i sens życia. Zainteresowanie własną psychiką może wyrażać się w potrzebie zwierzeń osobom bliskim, a nawet w próbach twórczości poetyckiej i literackiej oraz w prowadzeniu dzienników, w których zapisywane są myśli i przeżycia ich autorów.
Proces ten odbija się na całym organizmie młodego chłopca czy dziewczyny, wywiera wpływ na ich psychikę, może stwarzać duże trudności wychowawcze.
Jedną z przyczyn trudności wychowawczych jest stosunek do ludzi dorosłych, przede wszystkim rodziców i wychowawców, do stawianych przez nich wymagań. Dorastające młode osoby, przejawiające potrzebę samodzielności i wytwarzające sobie własny system wartości, nie zawsze zgodny z poglądami rodziców, popadają w konflikty z najbliższym otoczeniem. W związku ze wzrastającym krytycyzmem, młodzież poddaje krytycznej ocenie poglądy i zachowanie się poszczególnych osób oraz wymaga coraz bardziej przekonującej argumentacji, nierzadko popadając przy tym w skrajności.
Przeciwstawianie się woli dorosłych może przybierać charakter mniej lub bardziej ostry - od braku uprzejmości i opanowania w kontaktach codziennych aż do aroganckich, a nawet brutalnych wystąpień. Charakterystyczną cechą tych manifestacji jest postępowanie wbrew oczywistym racjom i słuszności, na zasadzie przekory lub ślepego buntu. W sytuacjach takich ogromną rolę odgrywają metody postępowania stosowane przez dorosłych, które mogą działać łagodząco i rozładowywać napięcia, bądź też przeciwnie - prowokować i zaostrzać konflikty.
W okresie dorastania coraz silniejsza jest potrzeba bycia rozpoznawanym i akceptowanym. W miarę zmniejszania się zależności dorastających od rodziny, jej miejsce w zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa zajmują rówieśnicy. Jest to czas kształtowania się silnych indywidualnych przyjaźni lub więzi obejmujących większą liczbę uczestników. W tym okresie tworzą się „paczki” rówieśników, których łączy przyjaźń, sympatia, podziw, wspólne zainteresowania.
Wchodzą tu w grę momenty, jak niewłaściwy dobór przyjaciół, lub całkowita niemożność jego znalezienia, odrzucenia przez kolegów i w związku z tym całkowicie osamotniona. Sytuacja przeciwne polegające na silnym związaniu z grupą i całkowitym jej podporządkowaniu się pociąga za sobą konflikt między wymaganiami grupy, a wymaganiami domu lub szkoły. Specjalną trudność z punktu widzenia wychowawczego stanowi przedwczesne nawiązywanie kontaktów z osobnikami płci przeciwnej. Prowadzą one do zaniedbywania obowiązków szkolnych, nadmiernego poświęcenia uwagi sprawom wyglądu zewnętrznego i jednostronnie absorbujących przeżyć.
Odrębną grupę trudności stanowią te, które pojawiają się wraz z rozwojem samodzielności i są wyrazem stosunku do samego siebie. Najczęściej wiążą się one z niewłaściwą oceną własnej osoby - młodzi ludzie z reguły bądź przeceniają swoje walory i możliwości, bądź nie doceniają ich zupełnie i odpowiednio do tego zachowują się, bądź z nadmierną pewnością siebie, lekceważą wszelkie wskazówki i ostrzeżenia, bądź też wykazują nadmierne zahamowanie, nieśmiałość, chorobliwy brak pewności siebie, stronią od kontaktu z innymi.
Są to przeciętne trudności. Jednakże przy braku skuteczniejszego przeciwdziałania mogą ulegać nagromadzeniu i w poszczególnych przypadkach przeobrazić się w trudności o charakterze poważniejszych zaburzeń, odchyleń od normy.
Wyjaśnienie trudności okresu dorastania nie jest łatwe ze względu na niezwykle złożony proces rozwojowy i wielorakie jego uwarunkowanie. Dorastanie jest tym okresem w życiu dziecka, kiedy łatwiej niż w innych zaczynają się ujawniać wszystkie dotychczasowe nieprawidłowości jego rozwoju, jak również wszystkie popełnione przez rodziców błędy. Trudności występujące w tym okresie są sygnałem , że dotychczasowe życie dziecka nie było w sposób właściwy zorganizowane i stanowi alarm dla przedsięwzięcia środków zaradczych.
Dorośli mogą pomóc dorastającej młodzieży w realizacji zadań rozwojowych okresu dorastania. Rodzice, poprzez stworzenie dobrej i ciepłej atmosfery rodzinnej, rozmawianie z dzieckiem, okazywanie pozytywnych uczuć, docenianie osiągnięć dziecka zdrowe motywowanie do pracy. Nauczyciele, poprzez miły, serdeczny stosunek do uczniów, przestrzeganie reguł współżycia społecznego, sprawiedliwe, obiektywne ocenianie oraz budzenie i rozwijanie zainteresowań i uzdolnień młodzieży. Ścisła współpraca rodziny i szkoły nastawiona na poznawanie zachowań dziecka w obydwu środowiskach, zdecydowanie wpływa na zmniejszenie problemów dorastającej młodzieży.
Trudności wychowawcze w okresie dorastania warunkują konkretne stosunki społeczne, w jakich młodzież wzrasta, umiejętna organizacja aktywności młodzieży i kierowanie jej działalnością w procesie wychowawczym. Wadliwy proces wychowawczy w domu lub szkole oraz źle ukierunkowana działalność młodego człowieka w wyniku braku opieki i wskutek nieodpowiednich wpływów tj. demoralizujące towarzystwo, nieodpowiednie filmy, widowiska i książki, mogą powodować trudności i zaburzenia rozwojowe, różne "kryzysy" i "bunty". Właściwe oddziaływanie wychowawcze, liczące się ze specyfiką rozwojową okresu dorastania może przeciwdziałać niezrównoważeni nerwowemu, chwiejności emocjonalnej, łagodzić i rozładowywać napięcie, kierować zainteresowania i działalność młodzieży na tory społecznie pożądane, a dla jego rozwoju pożyteczne.
Na progu dorosłego życia wiele jest sytuacji, zadań i trudności w dziedzinie nauki, pracy, osobistego i społecznego życia, które niejednokrotnie stają się dla młodych ludzi egzaminem życiowym oraz próbą ich zasobów umysłowych i wiedzy, umiejętności i zdolności oraz moralności i uspołecznienia. Większość młodzieży z prób tych wychodzi zwycięsko i zaczyna nowy, najdłuższy etap życia człowieka, etap życia dorosłego.
Piechuta Edyta I TM