”Trudności wychowawcze wynikające

z okresu dojrzewania”

Okres dorastania :

1. Okres dorastania i następujący po nim okres młodzieńczy , to lata szybkiego i wszechstronnego rozwoju całego organizmu, kształtowania się zmian fizycznych , umysłowych i moralnych, okres przeobrażania się dziecka w
człowieka dorosłego. Proces ten odbija się na całym organizmie młodego chłopca czy dziewczyny, wywiera wpływ
na ich psychikę, może stwarzać duże trudności wychowawcze. Zmiany te, jak już wspomniałam, są wszechstronne
i mają różny charakter.

2. Przemiany fizyczne:

Wzrost ciała

Wzrost wagi

Drugorzędne cechy płciowe

3. Rozwój umysłowy:

Spostrzeżenia - w porównaniu z okresem poprzednim, dziecięcym. Spostrzeżenia młodzieży stają się coraz
bardziej dokładne, wielostronne, bogate w treści i coraz bardziej ukierunkowane.

Pamięć - dorastająca młodzież zrywa już przeważnie z czysto mechanicznymi sposobami zapamiętywania
materiału, coraz bardziej zasadniczą rolę w przyswojeniu sobie wiadomości odgrywa ich zrozumienie.

Uwaga - młodzież staje się również zdolna do dłuższego wysiłku nad jakimś zadaniem, nad jakimś działaniem.
U małego dziecka jest bardzo łatwo odróżnić uwagę od jakiejś czynności czy zabawki łatwo je zainteresować
czymś innym, co jest inne, błyszczące czy kolorowe - dominuje tu bowiem uwaga mimowolna, natomiast u
młodzieży uwaga ma już charakter celowy, świadomy.

Doskonalą się również procesy myślowe. Młodzież staje się coraz bardziej zdolna do zestawiania samych
sądów, na ich podstawie wysuwa wnioski, przewiduje co może nastąpić. Stopniowo staje się ona zdolna do
wykraczania myślowego poza aktualną rzeczywistość, poza dzień dzisiejszy, do rozwiązywania problemów
o charakterze społecznym i filozoficznym. Możliwości te wiodą poprzez krytycyzm do chęci przeobrażania świata.

Przedmiotem krytycznym mogą być zarówno ludzie z najbliższego jak i dalszego otoczenia, ich postępowania
i odpowiedzi, jak również ogólniejsze zjawiska społeczne. Młodzież łatwo spostrzega sprzeczności między
postępowaniem ludzi, a głoszonymi przez nich zasadami, między teorią a praktyką.

Narastająca wiedza o świecie dostarcza młodzieży wiele materiału, który poddaje ona analizie, wyłuskuje
sprzeczności i niekonsekwencje. W związku z tym obraz narastającego krytycyzmu i żywości umysłowej na plan
pierwszy wysuwa się skłonność młodzieży do stawiania problemów, prowadzenia dyskusji i sporów, do dociekań myślowych i tzw. filozofowania.

4. Rozwój emocjonalny - wpływ uczuć i doświadczeń emocjonalnych na postępowanie dorastającej młodzieży.

a/ niezwykła siła i żywość przeżyć uczuciowych.

Przeżycia w tym okresie osiągają stopień wysokiego napięcia: smutek przeżywany bywa głęboko i często ma
charakter tragedii, radość osiąga wysokie szczyty uniesienia.

Inną znamienną cechą jest łatwość przechodzenia od jednego nastroju do innego - dorastający łatwo przerzucają
się od radości do smutku, od entuzjazmu do zniechęcenia, od radości do rozpaczy.

Wiąże się z tym specjalna chwiejność emocjonalna.

Ten sam chłopak czy dziewczyna przejawia nieraz krańcowo przeciwne skłonności i upodobania np. raz garnie się
do ludzi, poszukuje ich towarzystwa, innym razem stroni od nich i pragnie samotności, raz jest dobry i litościwy,
kiedy indziej przejawia skłonności do okrucieństwa. Przesadna pewność siebie, poczucie siły i mocy ustępuje
miejsca stanom załamania, rezygnacji, brakowi wiary we własne siły i możliwości.

Do zjawisk charakterystycznych należy również bezprzedmiotowość uczuć u dorastających, tzn., że doznanie
uczucia radości czy smutku często nie wiąże się z niczym konkretnym. Dorastający sam nie wie, dlaczego jest mu smutno czy wesoło, dlaczego w danej chwili wszystko go cieszy, a innym razem wszystko drażni lub gniewa.

Częste są stany niczym nieuzasadnionej melancholii, nieokreślonych smutków i tęsknot, bezprzedmiotowych
pragnień. Wynurzenia na ten temat często można spotkać w pamiętnikach młodzieży, a źródło tego rodzaju przeżyć leży w bardzo silnych przemianach hormonalnych organizmu, które rzucają na cały system nerwowy, wyrażające się w
formie mglistych stanów uczuciowych, niepokojów, nie umotywowanego rozdrażnienia i zmienności samopoczucia.
Brak równości uczuciowej jest typowy specjalnie dla początkujących stadiów dorastania. Przeważają tu nastroje
przykre, depresyjne, męczące.

Jednocześnie rozwija się u młodzieży opanowanie w manifestowaniu przeżyć emocjonalnych, jak również
wzmocnienie kontroli nad sposobami wyrażania swoich uczuć.

Powszechnie znana jest tendencja młodzieży do maskowania swoich uczuć, przybierania wobec dorosłych
sztucznej pozy, głębokiego ukrywania swoich istotnych przeżyć, do skrytości i nieufności - gdyż w przekonaniu dorastającej młodzieży oni tzn. dorośli - ich i tak nie rozumieją. Zwłaszcza w stosunku do rodziców zachowana jest
owa skrytość i drażliwość. Prędzej można powiedzieć o swoich udrękach człowiekowi obcemu, do którego ma się
zaufanie niż rodzicom. Toteż powszechną omyłką rodziców mających dorastające dzieci są nieuzasadnione
twierdzenia w rodzaju : inne dziewczęta w tym wieku mają już rozmaite przeżycia, ale moja córka jest jeszcze
takim dzieckiem, albo inni chłopcy zaczepiają już dziewczynki, ale nasz syn jest jeszcze taki nie rozbudzony pod
tym względem itp.

Dość powszechnym uczuciem w okresie dorastania jest uczucie strachu i niepokoju. Strach przed kontaktami z
ludźmi wyraża się u dorastających jako obawa spotykania się z ludźmi, przebywania z osobami ważniejszymi lub mającymi pewna przewagę, obawa przed występowaniem w większym towarzystwie, występowania przed całą klasą itp.

Wzrost bojaźliwości zaś związany jest przede wszystkim z rozwojem świadomości społecznej i oczekiwaniem
pozytywnej oceny własnego postępowania ze strony innych.

Dla nastolatka niezbyt jeszcze dorosłego aprobata, uznanie ze strony innych ludzi jest sprawą bardzo ważną. Jeżeli spotyka się z naganą, krytyką, a nawet z upokorzeniami, szuka wyjścia bądź w agresji, złości i gniewie, bądź też w ucieczce, w odsuwaniu się od ludzi, w samotności. Wielka to wada rodziców, że oczekują i żądają od dzieci
doskonałości, że wciąż je strofują, wciąż krytykują, wciąż się na nie żalą lub pokrzykują. Nie mniejszą wadą prawie wszystkich kochających rodziców jest to, że usiłują wychowywać nie mając do tego cierpliwości. W rezultacie
takiego wychowania niejako dziecko i dorastający, nawet bardzo kochani, stale czują się na cenzurowanym. Bez
końca dowiadują się, że brak im woli, że nie interesują się niczym poważnym, są bałaganiarzami, nierobami, i w
ogóle nic dobrego z nich nie wyrośnie. Czy można się więc dziwić, że po pewnym czasie wysłuchiwania takich opinii ten ktoś cierpiąc na ostry niedosyt potrzebny dobrego o siebie mniemania niechętnie wraca do domu, w którym
dokucza mu poczucie niższości lub winy, lęk, obawa, i że gotów jest uciec gdziekolwiek, gdzie usłyszy, że jest
równy, że jest coś wart.

Innym, często przez dorastających przeżywanym stanem uczuciowym jest złość. Pod wpływem złości
młodociani reagują zazwyczaj agresją, wykazują tendencje do usunięcia przeszkody. Podczas gdy dzieci wyrażają
złość głównie krzykami, kopaniem itp. Młody chłopak czy dziewczyna czynią to w formach bardziej zróżnicowanych i pośrednich, takich jak: krytykowanie, ironia, ponure milczenie, przekleństwa.

Dorastający popadają zazwyczaj w zły humor wtedy, gdy ich plany zostają zmienione pod wpływem nacisku ze
strony osób dorosłych, kiedy maja poczucie, że ogranicza się ich prawa, bądź też kiedy są przekonani, że dorośli
nie chcą ich zrozumieć. Na ogół więc przyczyny złości u młodzieży mają swoje korzenie w stosunkach z innymi
ludźmi.

Przeżycia przyjemne w tym okresie wiążą się z zaspokojeniem potrzeby oparcia, miłości i czułości. Podobnie jak
dziecko dorastający chłopak czy dziewczyna potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, świadomości, że jest potrzebny
i kochany. Pozytywnych przeżyć w tym okresie dostarcza przede wszystkim rodzina, jeżeli panuje w niej
odpowiednia atmosfera wychowawcza. Innym źródłem przyjemnych przeżyć są rówieśnicy.

Zaburzenia emocjonalne:

Rozwój emocjonalny dorastających nie zawsze przebiega gładko i bez zaburzeń. Istnieje szereg czynników,
które wpływają na wzmożenie drażliwości emocjonalnej. I tak np. istnieje ścisły związek miedzy stanem zdrowia a reakcjami uczuciowymi. Coś, co normalnie bywa niedostrzegane, przy osłabionym organizmie może spowodować
stan niepokoju lub depresji. Szczególny wpływ na powstanie zaburzeń emocjonalnych mają: głód, zmęczenie,
znudzenie, senność, zły stan nerwowy, brak odwagi, zmartwienie.

5. Kształtowanie się woli u młodzieży - w tym procesie dość powszechnie

Obserwowanym zjawiskiem jest przekora. Przekora tego okresu przejawia się jako krnąbrność i nieposłuszeństwo
wobec rodziców i wychowawców. Młodzież przeciwstawia swoją wolę woli wychowawców, wzbrania się wykonać
dane przez nich polecenia, zacina się w nieuzasadnionym uporze. Całe jej zachowanie nabiera cech arogancji, bezczelności i przesadnej pewności siebie. Nieopanowany sposób bycia prowadzi do częstych konfliktów z
otoczeniem.

Zjawisko przekory - wynika ze wzmożonego poczucia własnej siły. Napływ sił życiowych pociąga za sobą potrzebę swobody, uzależnienia się i samodzielności. Ponieważ jednak osobnik nie dorósł jeszcze w tym okresie do
samodzielnego życia i otoczenie traktuje go jako dziecko, łatwo dochodzi do nieporozumień, których zewnętrzny
powód może być zupełnie błahy.

Te objawy przekory u dorastających dają wyraz a zarazem stanowią jeden z ważniejszych czynników rozluźnienia
się więzów rodzinnych.

Przejawia się to w określonych formach zachowania się dorastających - coraz mniej przebywają oni w domu, coraz bardziej rozszerzają się ich kontakty poza domem . Zmienia się stosunek młodocianych do rodziców. Znika dotychczasowe zaufanie i bliskość, natomiast pojawia się nieufność i dystans. Młodzi zaczynają szukać
powierników wśród rówieśników lub nieco starszych od siebie kolegów. Na tle życia rodzinnego występuje u
młodzieży dążenie do samodzielności, izolowanie się, wyzwolenie się spod kontroli rodziców. Młodzież ma swoje tajemnice i domaga się, by dorośli je uszanowali. Wszelkie próby mieszania się rodziców w ich osobiste sprawy
przyjmuje niechętnie, a nawet z objawami protestu i buntu. Codzienny ich sposób bycia cechuje często
opryskliwość, a niekiedy wręcz arogancja, utrudniająca normalny kontakt. Wszystko to prowadzi do konfliktów
rodzinnych między dorastającymi a ich rodzicami. Nasilenie tego rodzaju konfliktów następuje między 14 a 16
rokiem życia. W początkowym okresie dojrzewania stosunek młodzieży do rodziców jest jeszcze dość chwiejny.
Obok prób oderwania i dążenia do samodzielności, istnieje jeszcze silne poczucie autorytetu rodziców i w wielu
sprawach szuka u nich pomocy, rady i oparcia uczuciowego. Natomiast w późniejszym okresie dominować zaczyna krytyczna ocena rodziców i związane z tym zmniejszanie się autorytetu. Charakterystyczną cechą młodzieży jest jej kompromisowość. Młodzieży jest jej kompromisowość. Młodzież domaga się bezwzględnej sprawiedliwości wobec każdego, nienawidzi wszelkiego zakłamania, dwulicowości, obłudy i fałszu. Są to wszystko cechy osobowości,
których rozwinięcie jest ważnym zadaniem wychowania w gole. Jednocześnie jednak znacznie utrudniają pracę wychowawczą. Młody człowiek stosuje bowiem te same ostre wymagania wobec rodziców i wychowawców, wobec
całej rzeczywistości. Jeżeli w postępowaniu swoich rodziców widzi sprzeczność między tym co głoszą, a co
sami robią, jeżeli przyłapuje ich na drobnych i grubszych kłamstwach, na zakłamaniu, dwulicowości, wtedy przestaje tym autorytetom wierzyć. Tylko uczciwa postawa moralna dorosłych, atmosfera szczerości i zaufania może w tym trudnym okresie zapewnić dorosłym autorytet, bez którego nie ma właściwego wpływu wychowawczego. Młody człowiek o
wiele łatwiej wybacza starszym, że czegoś nie wiedzą, niż to, że wiedząc coś, przyjmują fałsz za prawdę lub udają
tylko, że coś za prawdę przyjmują. Obudzona wrażliwość moralna nie została jeszcze w tym wieku stępiona przez przykre doświadczenia i liczne kompromisy, do jakich nagina się większość ludzi dorosłych, to też wymagania
jakie w wieku młodzieńczym stawia się autorytetowi są o wiele większe niż w młodszym wieku. Teraz już nie
wystarcza sam tytuł rodzica czy wychowawcy, a nawet tzw. siwy włos, aby chłopiec czy dziewczyna uznali kogoś
za autorytet dla siebie. Utrzymanie własnego autorytetu, kiedy syn czy córka wchodzą w okres młodzieńczy jest
bardzo trudnym zadaniem każdego ojca i matki. Do osiągnięcia tego celu nie wystarczą represje i wymagania,
potrzebne jest wnikliwe śledzenie przemian zachodzących w dziecku, przy czym ingerencja rodziców powinna
ograniczać się tylko do tych przypadków, kiedy syn czy córka popełniają jaskrawe błędy, robią głupstwa lub rzeczy
złe, a nie zaś wtedy, gdy są tylko odmienni od rodziców, zachowują się inaczej, bo uznają inne reguły postępowania, ulegają innym wpływom i modom. Podkreślenie szanowanej przez dorosłych samodzielności młodego człowieka /niedopuszczalne i bardzo szkodliwe są np. kontrolowanie korespondencji, cenzurowanie jego pamiętników/, wiele
troski oto, ba zachować jego dziecięce zaufanie i przyjaźń - to warunek wytworzenia się nowej, bardziej dojrzałej,
może luźniejszej, ale i bardziej światowej więzi między rodzicami i dziećmi w wieku młodzieńczym.

Przyczyną zmian zachodzących u młodocianych w stosunku do rodziny jest przede wszystkim nieumiejętne
postępowanie rodziców. Wykazują oni daleko idący brak elastyczności w dostosowaniu się do zmian zachodzących
w dzieciach. Często nie dostrzegają i nie rozumieją w swoich dzieciach budzących się nowych potrzeb.
Przyzwyczajeni do bezwzględnego posłuchu w latach dziecięcych nadal trzymają utartych metodo postępowania,
które nie dają pożądanych rezultatów, lecz odnoszą wręcz przeciwnie, opłakane skutki. Młodzież pragnie być
doroślejsza niż jest i poważnie traktowana. Dostrzega swoją dojrzałość fizyczną, upodabniają ją zewnętrznie
bardziej do dorosłych niż do dzieci, widzi też zmiany w odnoszeniu się do nie obcych ludzi dorosłych zwracających
się coraz częściej przez pan i pani zamiast dotychczasowego ty często może zbyt daleko idących zmian w
traktowaniu jej przez najbliższych dorosłych. Tymczasem rodzice widzą głównie niedojrzałość społeczną i zdają się
nie dostrzegać, że ich dzieci rosną, poważnieją, zaczynają mieć dorosłe problemy, a są traktowane tak samo
dziecinnie jak przed kilku laty. Charakterystyczne jest, że rodzice na ogół skłonni są wcześniej i częściej stawiać młodzieży dorosłe wymagania niż przyznać takie prawa. Młodzież z kolei nie zawsze tym nowym wymaganiom
umie sprostać, domaga się natomiast pewnych praw. I na tym tle dochodzi często do konfliktów.

Jest wiele sposobów oddziaływania na dziecko. Najczęściej stosowanymi są jednak nakazy, zakazy, tak zwane kazania i gderanie. Szczególną rolą w oddziaływaniach wychowawczych zajmują kary cielesne . Szczególnie,
ponieważ kary te z reguły nie mają wpływy na poprawę zachowania dziecka, zawsze jednak mają wpływ na
stosunek do rodziców. Biciu towarzyszą u młodzieży przeżycia lękowe, uczycie wstydu, bólu i bezsilności, żalu do rodziców. A bywają one często stosowane i zarzuca się je dopiero wtedy, gdy ojciec czy matka nie mogą sprostać
siłą fizyczną, boją się porażki.

Wrastanie młodzieży w społeczeństwo dorosłych wiąże się z koniecznością przyjęcia określonych postaw i
poglądów. Młodzież dąży do wyrobienia sobie własnego światopoglądu. Na tym tle trzeba właśnie widzieć tak częste
w tym wieku obrachunki z religią. Młody człowiek chce wiedzieć wreszcie jak jest, chce rozstrzygnąć sprawę
nurtujących go wątpliwości i dokonuje tego, żegnając się z tradycjami wierzeniami, bądź też wracając do wiary
dziecięcej.

Dążenie do znalezienia własnej filozofii życiowej, własnego miejsca w świecie jest naturalną i konieczną, choć przebiegająca w różnych nasileniach, fazą rozwoju każdego człowieka. Na ogół znaczenie boleśniej przeżywa okres
tych niepokojów młodzież z rodzin nietolerancyjnych, gdzie w domu brak wzajemnego zrozumienia i zaufania.
Postawa życzliwości, wyrozumiałości i cierpliwego wyczekiwania, chętnej pomocy, gdy młody człowiek zwraca się
o nią jest najsłuszniejszą postawą ojca i matki, także w tych przypadkach, gdy latorośl różni się od nich swymi przekonaniami i postawami.

Trudności wychowawcze

Skomplikowane procesy rozwojowe tego wieku - dojrzewanie filozoficzne, nowe formy działania i kontaktów społecznych, przeobrażenia we wszystkich dziedzinach życia psychicznego sprawiają, że młodzież ma wiele
problemów i kłopotów w dostosowaniu swojego postępowania do nowych zadań, nowej sytuacji. Toteż zachowanie
się młodzieży często odbiega od stawianych jej wymogów. Pojawiają się charakterystyczne dla tego okresu
trudności wychowawcze.

Bywają one różnego rodzaju i występują z różną siłą. U jednych pojawiają się nagle i szybko znikają, u innych maja charakter przewlekły i dają o sobie znać przez cały okres dorastania. Najbardziej jaskrawą grupę trudności stanowią
formy zachowania się związane z stosunkiem do ludzi dorosłych i do reprezentowanych przez nich wymagań. Do tej
grupy należą wszelkie przejawy niezdecydowania, nie podporządkowywania się rodzicom , przekraczania
regulaminu szkolnego., lekceważenie wszelkiego rodzaju poleceń, rozkazów i nakazów. To przeciwstawianie się
może przybierać różne formy - od braku uprzejmości i opanowania w kontaktach codziennych, aż do arogancji, a
często nawet brutalnych wystąpień. Bezpośrednia przyczyna takiego zachowania się leży w szybko rosnących
potrzebach samodzielności związanych z rozwojem ogólnej sprawności i działania, w krytycznej ocenie
postępowania dorosłych, jak i w zaburzeniach równowagi nerwowej i uczuciowej charakterystycznej dla tego okresu. Należy jednak dodać, że w sytuacjach takich ogromną rolę odgrywają metody postępowania stosowane przez
dorosłych, które mogą działać łagodząco i rozładowywać napięcia, bądź też przeciwnie - prowadzić do
nieporozumień i zaostrzyć konflikty.

Inna kategoria trudności wiąże się ze stosunkiem młodocianych do grupy rówieśniczej, a zwłaszcza do
rówieśników innej płci. Wchodzą tu w grę momenty, jak niewłaściwy dobór przyjaciół, lub całkowita niemożność jego znalezienia, odrzucenia przez kolegów i w związku z tym całkowicie osamotniona. Sytuacja przeciwne polegające
na silnym związaniu z grupą i całkowitym jej podporządkowaniu się pociąga za sobą konflikt między wymaganiami
grupy, a wymaganiami domu lub szkoły. Specjalną trudność z punktu widzenia wychowawczego stanowi
przedwczesne nawiązywanie kontaktów z osobnikami płci przeciwnej. Prowadzą one do zaniedbywania obowiązków szkolnych, nadmiernego poświęcenia uwagi sprawom wyglądu zewnętrznego i jednostronnie absorbujących przeżyć.

Odrębną grupę trudności stanowią te, które pojawiają się wraz z rozwojem samodzielności i są wyrazem
stosunku do samego siebie. Najczęściej wiążą się one z niewłaściwą oceną własnej osoby - młodzi ludzie z reguły
bądź przeceniają swoje walory i możliwości, bądź nie doceniają ich zupełnie i odpowiednio do tego zachowują się,
bądź z nadmierną pewnością siebie, lekceważą wszelkie wskazówki i ostrzeżenia, bądź też wykazują nadmierne zahamowanie, nieśmiałość, chorobliwy brak pewności siebie, stronią od kontaktu z innymi.

Są to przeciętne trudności. Jednakże przy braku skuteczniejszego przeciwdziałania mogą ulegać nagromadzeniu i w poszczególnych przypadkach przeobrazić się w trudności o charakterze poważniejszym zaburzeń o odchyleń od
normy.

Wyjaśnienie trudności okresu dorastania nie jest łatwe ze względu na niezwykle złożony proces rozwojowy i
wielorakie jego uwarunkowanie. Dorastanie jest tym okresem w życiu dziecka, kiedy łatwiej niż w innych zaczynają
się ujawniać wszystkie dotychczasowe nieprawidłowości jego rozwoju, jak również wszystkie popełnione przez
rodziców błędy. Trudności występujące w tym okresie są sygnałem , że dotychczasowe życie dziecka nie było w
sposób właściwy zorganizowane i stanowi alarm dla przedsięwzięcia środków zaradczych.

1

1

---