1.3. Przyczyny trudności wychowawczych.
Przyczyn trudności wychowawczych jest bardzo wiele i od lat są przedmiotem badań naukowych. W dotychczasowych badaniach zwraca się uwagę na trzy grupy przyczyn tego zjawiska:
przyczyny tkwiące w samym dziecku, tj. jego właściwości fizyczne i psychiczne;
przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym;
przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym.
Przyczynami trudności wychowawczych tkwiących w dziecku mogą być wszelkiego rodzaju urazy i przebyte choroby, ale również wady wrodzone. Do najbardziej znanych należą:
ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Problem dziecka nadpobudliwego wydaje się ważny, gdyż jest zjawiskiem coraz częściej spotykanym. Są to dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne. W zależności od nasilenia objawów nadpobudliwości oraz od procesu wychowawczego może ono stać się dzieckiem wybitnie trudnym lub tylko kłopotliwym. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowe wyróżniają się określonym zespołem cech zachowania. Cechy te ujawniają się w sposobie wykonywania codziennych czynności, w zabawie, w pracach domowych, przy obrabianiu lekcji.
Bardzo często wy stepującą jest również dysleksja. Światowa Federacja
Neurologiczna określa, że jest to zaburzenie ujawniające się jako trudności w; czytaniu pomimo tradycyjnego nauczania, inteligencji w normie i sprzyjających warunkach socjoekonomicznych.
M. Bogdanowicz uważa, że należy stosować następujące terminy na określenie
owych trudności:
dysleksja - to niemożność nabycia umiejętności czytania,
dysortografia - to niemożność nabycia umiejętności poprawnego pisania,
dysgrafia - to trudności w osiągnięciu dobrego poziomu graficznego pisma.
Należy do nich również zaburzona percepcja słuchowa i wzrokowa, które wpływają w znacznym stopniu na osłabienie układu nerwowego i wzmożenie pobudliwości ruchowej. Powodują one u dzieci błędy w dyktandach, zmiany głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, mylenia głosek nosowych. Zaburzenia w
rozpoznawaniu symboli (liter, cyfr). Zaburzenia analiz)- wzrokowej i wzrokowo-ruchowej wywierają ujemny wpływ na proces czytania i pisania. . Dzieci te z trudem uczą się języków obcych. Uszkodzenie może przyjąć różny zakres i stopień, może dotyczyć niektórych lub wszystkich czynności narządu wzroku i słuchu. Każde uszkodzenie powoduje obniżenie sprawności jego funkcjonowania, a w sytuacji ekstremalnej całkowite zniesienie czynności wzrokowych i słuchowych (ślepotę i głuchotę).
Wśród przyczyn trudności wychowawczych tkwiących w dziecku należy także wymienić zaburzenia mowy, które ogromnie utrudniają proces przystosowania się do otoczenia. Wady te mogą być źródłem wyśmiewania, przezywania przez inne dzieci, co powoduje w konsekwencji postawę agresywną bądź niechęć do nawiązywania kontaktów, onieśmielenie. Ujawniają się one najczęściej w nauce języka polskiego i innych przedmiotów, które wymagają wypowiedzi ustnych. Dziecko z wadliwą artykulacją niechętnie wypowiada się w szkole. Popełnia również błędy w piśmie.
Dziecko „tak pisze jak mówi”
Przyczyną poważnych trudności wychowawczych mogą być zaburzenia nerwicowe. Dziecko nerwowe reaguje na bodźce albo zbyt silnie, albo zbyt słabo. Do objawów nerwicowych zalicza się: moczenie nocne, zmienność nastrojów, silne lęki, zbytnią powolność.
Przewlekła choroba to również poważna przyczyna trudności wychowawczych. Choroba taka trwa przez dłuższy czas, nierzadko towarzyszy dziecku przez całe życie (cukrzyca), charakteryzuje się słabym nasileniem objawów. Długi jest przebieg jej leczenia.
Diagnoza przewlekłej choroby u dziecka jest zawsze wstrząsem dla rodziców. Choroba przewlekła zmienia zasadniczo sytuację rodziny, wzajemne relacje między jej członkami. Choroba i jej leczenie niweczą często plany życiowe.
Głównym źródłem przyczyn i trudności wychowawczych tkwiących w środowisku dziecka jest rodzina.
Dziecko wzrasta i rozwija się w rodzinie. Środowisko rodzinne jest więc podstawowym środowiskiem wychowawczym i wpływa na jego powodzenia lub niepowodzenia szkolne. Wpływ domu rodzinnego na dziecko jest zawsze wielotorowy. W zakres tych wpływów wchodzi świadoma praca wychowawcza obojga rodziców, jak również ich niezamierzone działanie, wynikające z określonych sytuacji dnia codziennego. Rodzice są osobami, z którymi dziecko identyfikuje się szczególnie silnie. Jest to spowodowane ich rolą w życiu dziecka. Są to osoby najbliższe i to zarówno w sensie fizycznym, jak i psychicznym. Właściwe wychowanie dziecka i troska o jego zdrowie psychiczne może się odbywać jedynie w atmosferze wzajemnego szacunku i równości pomiędzy rodzicami. Dziecko wychowywane w atmosferze ciągłych kłótni, wzajemnej niechęci i agresji, przejmuje niekiedy wszystkie formy takiego zachowania się rodziców. Podobnie jak oni używa niewerbalnego słownika, jest kłótliwe, agresywne w stosunku do innych, bije dzieci i wymyśla im.
Wiele trudności sprawiają dzieci całkowicie opuszczone przez rodziców. Dzieckiem takim najczęściej zajmują się dziadkowie lub przygarnia je dalsza rodzina. Najtrudniejsze warunki rozwoju ma dziecko w rodzinie, w której występuje alkoholizm. Wydatki na alkohol pochłaniają najwięcej środków z budżetu rodzinnego - w rezultacie występuje w niej niedożywienie, brak pieniędzy na ubrania. Głód skłania dzieci do kradzieży, natomiast nieodpowiednie warunki do nauki, takie jak: brak książek, przyborów szkolnych, spokoju obniżają wyniki nauczania. Sytuacja życiowa dziecka może mieć również wpływ na przyczyny trudności wychowawczych. Sytuacja jedynaka w rodzinie jest mniej korzystna od sytuacji dziecka, które ma rodzeństwo. Jedynacy otaczani są zazwyczaj nadmiarem opieki rodzicielskiej. Okazywana im dbałość sprawia, że często mają oni wygórowane ambicje i stają się egoistami. Dzieci wyrastające w rodzinie wielodzietnej szybciej stają się samodzielne w czynnościach samoobsługowych, szybciej osiągają dojrzałość emocjonalną, są mniej zależne od rodziców. Rodzina ta daje dziecku większe poczucie bezpieczeństwa. Z drugiej strony rodzice mogą poświęcić każdemu dziecku mniej uwagi. Więź uczuciowa szybciej się rozluźnia. Więc tylko mądra miłość rodziców daje najlepszą gwarancję dobrego wychowania. Natomiast wychowanie zbyt tolerancyjne, jak i zbyt rygorystyczne jest zwykle obarczone błędami wychowawczymi wyzwalającymi i nasilającymi zaburzenia zachowania dziecka. Rodzice rygorystyczni, kochając dziecko, surowo przestrzegają dystansu między nim a sobą i sądzą, że okazywanie mu czułości i serdecznej troski jest niewłaściwe, natomiast każdy przejaw uczucia z ich strony przeszkadza w pracy wychowawczej. Nie uznają też nagradzania i chwalenia dziecka za dobre uczynki. Natomiast nadmierna czułość (wychowanie pobłażliwe) jest jednym z częstszych przejawów nadmiernego uczucia matki. Przy zbyt wielkiej troskliwości i zbyt czułej opiece matki dziecko stale jest izolowane od swych rówieśników, stając się egoistyczne, leniwe i niesamodzielne. Często można również spotkać się ze zjawiskiem wychowania niekonsekwentnego. Polega ono na tym, że niekiedy rodzice próbują odwołać się do ambicji dziecka lub jego rozsądku, jeśli się ono źle zachowuje. Gdy jednak to nie pomaga, starają się pochlebstwami i obietnicami uzyskać dobre zachowanie dziecka. Nie są to sposoby właściwe, gdyż uczą wyrachowania i sprytu. Bywa i tak. że małemu dziecku wszystko wolno, a starszemu nie pozwala się na nic. Jeśli ponadto oboje rodzice stosują rozliczne sposoby wychowawcze lub dają sprzeczne polecenia, to dzieci są zdezorientowane i często nie uznają autorytetu rodziców.
Przyczyny trudności wychowawczych związane
z działalnością dziecka w szkole.
Z chwila rozpoczęcia nauki w szkole dziecko wkracza w nowy świat zadań oraz stosunków społecznych odmiennych od tych, które istniały w rodzinie. Wstępując do szkoły staje po raz pierwszy w swoim życiu wobec obowiązków wyznaczonych mu przez społeczeństwo. Dobre spełnienie tych obowiązków zapewni mu uznanie i szacunek, złe natomiast wywoła dezaprobatę społeczną.
Często wśród przyczyn organizacyjnych sprzyjających narastaniu nieprzystosowania społecznego uczniów wymienia się:
nadmiernie przeładowane programy nauczania,
podręczniki pisane przez fachowców, ale nie liczące się ze sposobem myślenia i uzdolnieniami uczniów, jak również ich zainteresowaniami,
dużą liczbę lekcji prowadzonych w warunkach klasowo-lekcyjnych. które nie uwzględniają w wystarczającym stopniu psychospołecznych potrzeb dzieci i młodzieży,
zbyt liczne klasy i szkoły, które nie stanowią zwartych społeczności, charakterystycznych dla szkół liczebnie małych.
Niektórzy nauczyciele nie znają dokładnie swoich uczniów, nie utrzymują z nimi bliższej łączności, nie przejawiają dostatecznej troski o ich dobre samopoczucie. Do przyczyn organizacyjnych M. Łobocki zalicza też wadliwy system kształcenia nauczycieli. Często przygotowuje on do przekazywania dzieciom wiadomości i umiejętności z określonych przedmiotów nauczania, a jednocześnie bagatelizuje sprawy związane z rozwojem uczniów pod względem ich zainteresowań. Niektórzy nauczyciele szkół masowych nie są przygotowani do pracy terapeutycznej oraz posiadają niedostateczną wiedzę na temat przyczyn i specyfikacji tych trudności. Poważnym źródłem trudności wychowawczych jest niezaspokojenie przez szkołę potrzeby uznania i sukcesu u dzieci. Uczniowi chcą, by oceny i pochwały były wyrazem uznania ze strony nauczyciela. Dziecko, które wkłada dużo wysiłku w opanowanie treści z danego przedmiotu, sam dobrze wie, na jaką ocenę zasłużył i jak opanował materiał. Sporadyczne rozbieżności między oczekiwaną przez ucznia oceną, a oceną nauczyciela nie są sprawą groźną, ale systematyczne niedocenianie pracy ucznia staje się często przyczyną jego niewłaściwych reakcji i osłabienia motywacji do nauki.
Innym źródłem niepowodzeń szkolnych są błędy wychowawcze.
Dotyczą one często takich postaw nauczycieli wobec uczniów, jak: niesprawiedliwe traktowanie, nieliczenie się z ich godnością osobistą, zbytnie ograniczanie ich aktywności i samodzielności. Szczególnie niekorzystnie układają się stosunki nauczycieli z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze. Według M. Tyczkowej negatywne stosunki z uczniami słabymi wynikają z niecierpliwości w postępowaniu z nimi, stałego porównywania ich z uczniami dobrymi, co obniża ich samoocenę Do błędów wychowawczych możemy zaliczyć też: okazywanie przez nauczyciela wyższości wobec uczniów, niedotrzymywanie słowa, manifestowanie swego złego humoru, itp.
Przyczyną trudności wychowawczych jest też przeciążanie uczniów pracami domowymi. Zbyt dużo zadawanych prac domowych powoduje, że uczniowie zniechęcają się do ich odrabiania, co powoduje powstawanie zaległości w nauce. Często, aby nie otrzymać oceny niedostatecznej za brak zadania domowego, uczeń idzie na wagary.
Uczniowie drugoroczni również przysparzają nauczycielom wiele kłopotów. Trudności z uczniami drugorocznymi mogą wynikać z faktu, że na niektórych lekcjach nudzą się i dlatego przeszkadzają.
Wymagania, jakie stawia szkoła, oraz treści i środki nauczania są dostosowane do możliwości dzieci przeciętnych, o rozwoju typowym i harmonijnym. Nic też dziwnego, że dzieci, których rozwój odbiega od tego modelu, znajdują się w szkole w sytuacji trudniejszej. Nie tylko dlatego, że są „gorsze”, lecz często dlatego, że są inne. że ich odmiennych potrzeb i możliwości nie uwzględnia się w strukturze szkolnictwa ani też w programach nauczania.
L.Bandura - Mieczysław Sobocki „Przyczyny trudności wychowawczych” 1979 r.
H. Nartowska, Wychowanie dziecka nadpobudliwego, str. 7-12, Warszawa 1982r.
Pod red. M. Chodkowskiej, Pedagogika specjalna wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości, str. 82.
Lublin 1998r.
Z. Sękowska, Pedagogika specjalna - zarys, str. 287-288, Warszawa 1982r.
J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, str. 156, Rzeszów 1999r.
H. Spionek, Zaburzenia rozwojowe uczniów a niepowodzenia w szkole, str. 179-180, warszawa 1985r.
Pod. red. I. Obuchowskiej, Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, str. 415-417, Warszawa 1999r.
M. Ziemska, Rodzina a dziecko, str. 142-145, Warszawa 1979r.
E. Jackowska, Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym, str. 64-65; 124-126, Warszawa 1980r.
M. Ziemska, Rodzina i dziecko, str. 396-398,, Warszawa 1979r.
H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, str. 63, Warszawa 1985r.
Z. Zaborowski, Stosunki międzyludzkie a wychowanie, str. 181-182,,Warszawa 1972r. Pod red. M. Chodkowskiej, Pedagogika specjalna wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości, str. 83, Lublin 1998r.
H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, str. 72, Warszawa 1985r.
H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, str. 64, Warszawa 1985r.