TOLERANCJA
Większość filozofów twierdzi, że tolerancja jest nieodrodną córką mądrości. Prawdziwa zaś mądrość jest niestety dość rzadkim ptakiem; jest darem Bożym. Nie wystarczy wiele umieć, nie wystarczy być inteligentnym, nie wystarczy nawet rozumieć - prawdziwa mądrość łączy w sobie wszystkie te cechy dodając do nich serce, umiejętność zrozumienia spraw we wszystkich ich aspektach i uwarunkowaniach.
Tolerancja zaś wymaga od człowieka przede wszystkim mądrości serca, umiejętności wczucia się w sytuację drugiego człowieka, zrozumienia i akceptacji jego odmienności. To czasem tak trudne, by wyplenić w sobie uprzedzenia, które nierzadko wypływają z irracjonalnych pobudek, z nieznajomości ludzkich uwarunkowań, z niemożności zrozumienia odmiennych poglądów, kultur, zachowań, obyczajów... Zrozumienia tego, że człowiek w swojej istocie jest różnorodny. Tolerancja łączy różnie myślących i zachowujących się ludzi, jest zatem w psychologii społecznej uznawana za postawą pozytywną, ułatwia bowiem współżycie społeczne.
Za podstawę tolerancji w Europie uważa się „List o tolerancji” Locke'a z 1689 roku i „Trakt o tolerancji” Woltera z 1763 roku.
Coraz częściej odnotowuje się wzrost nietolerancji wobec mniejszości narodowych, wyznaniowych czy imigrantów. Obywatele Polscy uważają, że tolerancja zmienia pozytywnie sposób myślenia o ludziach w ogóle, oczekują całkowitego wyeliminowania nietolerancji z życia społecznego. Kluczem do tolerancji jest : życzliwość, akceptacja odmienna wszelkiego rodzaju, słuchanie, dialog, zrozumienie powodów różnic, aktywne przeciwstawianie się nietolerancji.
Każdy człowiek powinien mieć prawo do zachowań zgodnych ze swoimi przekonaniami, a my nie powinniśmy wywierać nacisku na ich zmianę. Tolerancja nas o wartości uznane przez innych ludzi, sprzyja współpracy i pokojowi społecznemu. Ma dodatkowo walor pragmatyczny - zgodnie z regułą wzajemności - szanuje innych, by szanowali mnie, nie wykluczam przekonań innych ludzi, aby mnie nie zakazano myśleć tak jak chcę.
Nie da się wyznaczyć granic tolerancji, bo to zarazem granice wolności człowieka. Postawa tolerancji odnosi się do zachowań nie naruszających drastycznie reguł współżycia społecznego, bo inaczej mogłoby dojść do fizycznego wyeliminowania z gry osoby tolerancyjnej. Granice tolerancyjne to inaczej STOP dla następujących zjawisk społecznych: terroryzm, odbieranie życia i wolności, handel ludźmi, totalitaryzm, bandytyzm, chuligaństwo, wandalizm, przemoc, korupcja, rozboje, kradzież, hakerstwo, pedofilia i inne formy znęcania się nas dziećmi, gwałt, manipulacje, mobbing, anarchia, wszelkie formy naruszenia godności i prywatności, chamstwo, wulgarność, cynizm, uzależnienia, anoreksja i bulimia, obojętność.
Każdy z nas niestety ma jakieś uprzedzenia i tego nie da się uniknąć ani zwalczyć, bo byłaby to przysłowiowa walka z wiatrakami. Taka jest niestety natura ludzka. Jesteśmy coraz bardziej wykształceni, rozumni, nowocześni; w każdym prawie domu mamy telewizor, radio; czytamy prasę, mądre książki, coraz więcej podróżujemy, ale w gruncie rzeczy tych uprzedzeń w nas nie ubywa. Cała ludzkość ma wiele wspólnego, ale jest też wiele spraw, które ją dzielą; rasa, warunki ekonomiczne, kultura, religia, przekonania... Niestety pomimo tego, że świat staje się powoli „globalną wioską”, zanika komunikacja i zdolność porozumiewania się między ludźmi. Zdawałoby się, że w dzisiejszych czasach, gdy postęp techniczny sprawił, że nosimy w kieszeni telefon i w każdej chwili możemy rozmawiać z innym człowiekiem na drugim końcu świata, to zrozumienie i tolerancja wzrośnie. Niestety jak się okazuje to nie wystarcza. Gdy coraz częściej zamykamy się w czterech ścianach swoich domów i mieszkań, gdy nie znamy nawet najbliższych sąsiadów, gdy nie potrafimy „prawdziwie” rozmawiać z drugim człowiekiem, to nie pomogą tu najwymyślniejsze urządzenia.
Uprzedzenia wyróżniają się obecnością silnych, negatywnych emocji i wyjątkową odpornością na logiczną argumentację. Uprzedzenia to wroga, nieuzasadniona, nieracjonalna, silna i bardzo trwała postawa wobec grupy lub osoby, wyłącznie z powodu przynależności człowieka do danej grupy. Najczęstsze postaci uprzedzeń to:
Ksenofobia - wrogość wobec cudzoziemców
Rasizm - przekonanie o całkowitej wyższości własnej rasy
Rasizm ukryty - deklaracja tolerancji dla wszystkich ras zgodnie z zasadą poprawności politycznej i obawą przed potępieniem społecznym; w rzeczywistości przekonania rasistowskie.
Antysemityzm - nienawiść do Żydów podsycana przez spiskową teorię dziejów.
Dyskryminacja - niesprawiedliwe traktowanie obiektu uprzedzenia tylko z racji prznależności do obcej grupy, a nie ze względu na cechy indywidualne,
Etnocentryzm - akceptacja osób podobnych kulturowo, odrzucanie odmiennych. Przyjęcie własnej kultury za obowiązujący wzorzec i traktowanie członków grupy własnej jako lepszych niż inni.
Nacjonalizm - pielęgnowanie tradycji kulturowej i patriotyzmu wyradzające się często w nieuzasadnione przekonanie o wyższości własnego narodu.
Szowinizm - pogarda i ataki słowne/fizyczne wobec innych nacji
Fanatyzm - całkowite zaślepienie wyznawaną doktryną, nie zdolność do zmiany zdania, nienawiść i agresja wobec inaczej myślących.
Rodzaje uprzedzeń to:
Uprzedzenia awersywne, ukształtowane na bazie silnych negatywnych emocji: lęku, wstrętu, nienawiści. Ten rodzaj przeżywanych emocji prowadzi do unikania bezpośredniego kontaktu z przedstawicielami danej grupy (np. nosicielami wirusa HIV). Ponieważ grupy wzbudzające lęk, spostrzegane są czasami jako bardzo silne (politycy, ludzie kościoła) - podejmuje się wobec nich działania niebezpośrednie, przypisuje się im demoniczne właściwości, ukryte intencje, organizowanie spisków itp.
Inne są uprzedzenia dominatywne, powstałe na bazie pogardy, przekonań o własnej wyższości lub wyższości własnej grupy nad innymi Ten rodzaj uprzedzenia jest najczęściej przesłanką ataku czy też przesłanką poszukiwania kozła ofiarnego. Uprzedzenia często przybierają na zewnątrz formę „poprawnych” oświadczeń w rodzaju „Nie mam nic przeciwko ... (Cyganom, Arabom, Czarnym, homoseksualistom itd.) pod warunkiem, ze trzymają się z dala ode mnie”.
Trzeci rodzaj uprzedzeń wiąże się z konfliktem emocji. Z jednej strony pojawia się bowiem uznanie czy nawet podziw dla określonej grupy, z drugiej zaś odczuwana jest antypatia, niechęć, zazdrość, zawiść, rywalizacja . Wydaje się, że ten typ uprzedzenia, dość powszechny w polskim społeczeństwie dotyczy ludzi sukcesu, bogatych, a wśród narodów Żydów i Niemców.
Skutkami nietolerancji dla ofiar może być wyobcowanie z grupy, bezsilna wrogość, poczucie krzywdy, negatywne postawy wobec ludzi w ogóle, lęk i tendencje agresywne. Korzyści dla napastników to poczucie wyższości, mocy, podwyższonej wartości. W perspektywie społecznej może to powodować znieczulicę u agresorów, nasilenie działań odwetowych ofiar, brutalizacja przebiegu kontaktów międzyludzkich, utrudniony rozwój dyskryminowanych grup, wojny. Przyczyny uprzedzeń to przede wszystkim :
Osobowość autorytalna.
Niezaspokojenie ważnych potrzeb.
Zagrożenie kryzysem ważnych potrzeb.
Zagrożenie kryzysem i przeniesienie agresji na kozła ofiarnego.
Dehumanizacja stosunków między ludźmi.
Kategoryzacje społeczne MY-ONI.
Kultura
Istnieją także stereotypy :
Schematy reprezentujący grupę lub rodzaj osób, wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę. Uproszczony, nadmiernie ogólny, stosunkowo niepodatny na zmiany i społeczne podzielany.
Generalizacją odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi.
Stereotyp jest - zbiór sądów na temat członków jakiejś kategorii osób
Uprzedzenie - ustosunkowanie emocjonalne
Dyskryminacja - zachowanie
Wszystkie trzy na ogół współwystępują ze sobą, choć ich związek jest na tyle słaby, że pojęć tych nie można ze sobą utożsamiać.
Choć dla współczesnych Polaków najsilniejszym obiektem spiskowego stereotypu są Żydzi, a w szczególności Polacy żydowskiego pochodzenia, nie jest to zjawisko charakterystyczne jedynie dla relacji między tymi dwoma nacjami. Wielu współczesnych Amerykanów uważa za taką spiskującą grupę Japończyków, wielu współczesnych Litwinów myśli tak o Polakach, a niewątpliwie znaczna część Niemców myślała w ten sposób o Żydach w latach dwudziestych, trzydziestych XX wieku, gdy zrodził się i panował faszyzm. Większość stereotypów jest przejmowana przez jednostkę jej otoczenia społecznego. Badając dzieci i młodzież w różnym wieku, stwierdzono niewiele trendów rozwojowych stereotypów i uprzedzeń narodowościowych. Choć stereotypy pokolenia dzieci i rodziców są bardzo zbliżone, skorelowanie indywidualnych stereotypów dzieci z rodzicami jest z reguły słabe, co sugeruje że dzieci przejmują je nie tyle bezpośrednio od rodziców, ile od szerszego otoczenia społecznego.
Człowiek już jako dziecko objawia swoją nietolerancję wobec innych dzieci. Dom rodziny, przedszkole i szkoła oraz „ulica” kształtują poglądy młodego człowieka. Dorastając określa on swój światopogląd i w zależności od tego, jakie środowisko go ukształtowało, obiera najczęściej adekwatną do tego postawę w życiu. W dorosłym człowieku nierzadko te wzorce podlegają w większym czy mniejszym stopniu weryfikacji rozumu i serca, ale też bywa tak, że utrwalają się, twardnieją. W takim wypadku najczęściej żadne racjonalne przesłanki nie są w stanie takich, często niewłaściwych poglądów, zmienić.