Bartosz Muszyński
Temat: Zasada legalizmu
Idea legalizmu narodziła się w duchu oświeceniowego nurtu legalistycznego, który podkreślał konieczność przestrzegania ustawowo obowiązującego prawa w myśl paremii nullum crimen sine lege i nulla poena sine lege. Mimo iż legalizm narodził się na gruncie prawa karnego, uniwersalizm tej zasady, przyczynił się do tego że jest ona nadal aktualna i dotyczy wszystkich gałęzi prawa. Dzisiaj idea legalizmu jest jedną z podstawowych zasad i gwarancji ustroju politycznego każdego państwa demokratycznego.
W związku z tym, że zasada ta najczęściej unormowana zostaje w konstytucji ma ona charakter nadrzędny i powinna być przestrzegana niezależnie od okoliczność. Idea legalizmu, którą inaczej formułuje się jako zasadę praworządności formalnej, jest podstawowym wymogiem każdego państwa prawnego.
W polskiej konstytucji idea legalizmu została zawarta w artykule 7 ,w świetle którego organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Zasada ta obejmuje dyrektywę działania wyłącznie na podstawie przepisów prawa i dyrektywę ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów ustanowionych przez prawo. Inaczej mówiąc wszystkie organy są zobowiązane do wykazania się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej. Oznacza to, że sposób tworzenia, kompetencje oraz tryb funkcjonowania organów muszą być oparte na podstawie ustawowej. W konsekwencji prowadzi to do przyjęcia zasady, że to, co nie jest organowi prawnie dozwolone, jest zabronione. Inaczej mówiąc organ państwowy może działać tylko wtedy, gdy prawo mu na to zezwala. Aby działalność władcza organów państwowych była zgodna z zasadą legalizmu, oprócz wspomnianych wyżej warunków powinny istnieć w danym systemie prawny takie normy wyższego rzędu, które pozwalają uchylić decyzje, będące niezgodne z prawem oraz umożliwiają zlikwidować ich s kutki. Istotne jest również istnienie takich norm, które określają odpowiedzialność organów państwowych w przypadku gdy podjęte lub realizowane decyzje władcze, przekraczające kompetencje określone w konstytucji i ustawach, prowadzą do naruszenia praw adresatów.
Nakaz przestrzegania prawa wyrażony w art. 7 Konstytucji odnosi się zarówno do tworzenia, jak i stosowania prawa. Tworzenie prawa wyznaczają normy prawa obowiązującego, tzn. samo prawo określa reguły jego powstania, obowiązywania i utraty mocy obowiązującej. Stosowanie formalnie ustanowionego prawa stanowi zatem obowiązek konstytucyjny, także organu, który ustanowił obowiązującą normę, do czasu jego legalnej zmiany. Gwałcenie zaś i omijanie prawa - niezależnie od okoliczności, które miałyby to usprawiedliwić - jest w istocie naruszeniem konstytucji.
Inaczej natomiast zasada legalizmu odnosi się do obywateli, ponieważ w swych działaniach nie musza powoływać się na podstawę prawną. Zobowiązani są jedynie nie łamać prawa, żaden bowiem obywatel nie może być zmuszany do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
Leszek Garlicki ”Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładów”
Eugeniusz Zwierzchowski ”Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych”
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego: sygn. U 19/97, sygn. K 10/97, sygn. K. 18/96
3