<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 3.2//EN">
Gatunki literackie oświecenia wyrazem tendencji epoki i ich charakterystyka. |
Można stwierdzić, że były to gatunki użytkowe, takie, w których łatwo było pouczać publiczność, ukazać i ośmieszyć wady społeczne, postulować reformy - zwłaszcza w klasycznym nurcie literatury. Cele takie wymogła potrzeba ratowania Rzeczypospolitej przed upadkiem i konieczność oświecenia społeczeństwa i moralnego jego odrodzenia:
ośmieszenie ciemnoty i nieuctwa,
potępienie próżniaczego trybu życia,
krytyka życia ponad stan i życia pasożytniczego,
demaskowanie fałszu, obłudy, pozorów przyzwoitości,
propagowanie reform politycznych i społecznych,
propagowanie nowych wzorców osobowych i postaw obywatelskich.
Formy literackie:
Klasycyzm:
Bajka - wierszowana, alegoryczna opowieść, która służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym, dotyczącej stosunków między ludĽmi. Prawda wypowiadana jest bezpośrednio, głównie jako puenta, niekiedy już na początku bajki, lub bywa tylko zasugerowana czytelnikowi. W oświeceniu używana głównie ze względu na morał, który pozwalał przekazać ważne treści.
Satyra - utwór o celu dydaktycznym, wytykający i ośmieszający wady i występki zarówno natury ludzkiej, jak i życia zbiorowego - obyczajowego, społecznego, politycznego. Istotą satyry jest krytyka, więc posługuje się ona często wyolbrzymieniem atakowanych cech, deformacją i groteską.
Komedia - gatunek dramatyczny o pogodnej treści, obfitującej w wydarzenia akcji, i szczęśliwym zakończeniu. Wprowadzał elementy komizmu, niekiedy także karykatury, satyry i groteski. W oświeceniu ośmieszała postacie i ich postawy. (np. "Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza).
Powieść - służyła charakterystyce osób i sytuacji społecznych (np. "Mikołaja Do¶wiadczyńskiego przypadki").
Poemat heroikomiczny - parodia eposu rycerskiego. Konwencje eposu, należące do stylu wysokiego, zostają tu użyte do opowiadania na tematy błahe i codzienne. W "Monachomachii" spór mnichów przedstawiony jest przy zastosowaniu: inwokacji, porównań homeryckich, personifikacji, rozbudowanego okresu zdaniowego, form stroficznych. Sentymentalizm:
Sielanka - gatunek literacki o tematyce utworów z życia pasterzy lub rolników. Wierszowany utwór w formie monologu wygłaszanego przez postać literacką, najczęściej pasterza, przeplatany opisem lub dialogiem.
<SCRIPT LANGUAGE="JavaScript"><!--
document.write("<CENTER>");
document.write("<FORM NAME=\"Historia\">");
document.write("<INPUT TYPE=\"BUTTON\" VALUE=\"<<\" onClick=\"history.back()\">");
document.write("<INPUT TYPE=\"BUTTON\" VALUE=\"Matura z jezyka polskiego\" onClick=\"location='polski.htm'\">");
document.write("<INPUT TYPE=\"BUTTON\" VALUE=\">>\" onClick=\"history.forward()\">");
document.write("</FORM>");
document.write("</CENTER>");
// --></SCRIPT>