MŁODA POLSKA

Charakterystyka Młodej Polski.

Epoka ta rozpoczyna się około roku 1890. Ogólnie uznaje się za jej początek rok 1891 a dokładnie debiut trzech młodych poetów, między innymi Kazimierza Przerwy Tetmajera. W tym okresie utrwala się nowy układ prądów literackich.

Nazwa tej epoki wywodzi się z tytułu artykułów Artura Górskiego w "życiu krakowskim". Nazwa ta była Kopią "Młodej Skamandrii". Słowo "młoda" miało świadczyć o nowych tendencjach i innych spojrzeniu epoki. Epoka ta miała jeszcze inne nazwy takie jak:

a. Neoromantyzm - w tych latach odrodziły się pewne tendencje romantyzmu

b. Modernizm - od francuskiego słowa moderne czyli współczesny, nowatorski, nowoczesny

c. Symbolizm - jeden z kierunków artystycznych charakteryzujących się ogromną różnorodnością

d. Dekadentyzm - od francuskiego słowa dekadance czyli schyłek, upadek. Chodzi tu o upadek ducha ludzkiego

Jest to wyraz postawy filozoficznej wobec świata (pesymizm, niewiara w sens życia i działania, apatia, bierność, pragnienie śmierci, nirwana).

Szczególny rozwój młodej polski miał miejsce w Krakowie i we Lwowie, ponieważ tam Były największe swobody polityczne i obywatelskie. Także w Warszawie wydawano czasopismo o charakterze literackim np: "życie" warszawskie (1887 - 90) zamieszczające utwory lub fragmenty utworów europejskich. Innym czasopismem była warszawska "Chimera", która drukowała różne utwory młodych literatów.

Zdaniem Przesmyckiego wielka sztuka zawsze miała charakter symboliczny. Autor przyznaje rację Maeterlinckowi, że nasza wiedza o świecie jest ograniczona, że istnieje wiele zjawisk tajemniczych, które można tylko przybliżyć poprzez symbole dające się indywidualnie i wieloznacznie interpretować. Poza tym należy skupić uwagę na wewnętrznych przeżyciach człowieka i stanie jego ducha, do czego doskonale nadają się symbole.

Podobnie sądził Artur Górski w swoim cyklu artykułów "Młoda Polska". Uważał on, że należy zainteresować się jednostką a nie ogółem. Rozważania autora są przejawem opozycji wobec pozytywistów, którzy zajmowali się przeważnie zbiorowością ludzką: społeczeństwem lub różnymi jego warstwami, opisywał procesy społeczne w sposób realistyczny lub naturalistyczny. Górski jest rzecznikiem zainteresowania się indywidualnością ludzką, a przede wszystkim ludzką duszą tj. wewnętrznymi przeżyciami człowieka. Poza tym, autor tych rozważań domaga się niezależności twórcy, nienarzucania mu żadnych zadań, zaufania jego intuicji twórczej i zdolnościom artystycznym. Cykl tych artykułów to przejaw walki o nową literaturę i sztukę u schyłku pozytywizmu. Innym literatem był Stanisław Przybyszewski. Pochodził on z Kujaw, studiował w Niemczech, gdzie swoimi pierwszymi utworami zyskał sobie uznanie. W 1898r. zdecydował się wyjechać z Niemiec i zamieszkać w Krakowie. Został tam redaktorem naczelnym "życia". Wzbudzał zainteresowanie swoim postępowaniem i życiem na luzie. Uważał on, że sztuka powinna dostarczać tylko wrażeń estetycznych - sztuka dla sztuki.

Artur Schopenhauer twierdził, że człowiek dąży do szczęścia, ale nigdy go nie osiągnie. Świat jest jedyną wielką zagadką zaś to co wiemy to tylko wyobrażenia. żeby złagodzić ból istnienia proponował wyzbycie się pożądań i potrzeb oraz przejście w stan nirwany. Według niego pomagało też wzbudzenie w sobie współczucia dla innych oraz tworzenie lub kontemplowanie sztuki. Fryderyk Nietzsche sądził, że świat powinien należeć do ludzi silnych, natomiast ludzie słabi powinni być eliminowani. Silnym Nietzsche przypisywał specjalne prawa, proponował życie poza dobrem i złem. Pewien wpływ na świadomość ludzi wywarła filozofia Henryka Bergsona, twórcy intuizmu. W pewnym stopniu do kształtowania epoki przyczynił się skok demograficzny, szybki wzrost liczby ludzi w końcu wieku zaczął frustrować ludzi, oraz intensywny rozwój przemysłu unifikujący rzeczy. W większym stopniu epoka ta kształtowała się pod wpływem odkryć naukowych takich jak: prawo zachowania energii, teoria Darwina, wynalezienie telefonu i telegrafu. Wskutek tych wszystkich zjawisk pojawił się katastrofizm, oraz w społeczeństwie pojawiło się przeświadczenie, że światem rządzi szatan. Umowną datą zakończenia tej epoki był rok 1918.

Kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oraz sztuka Młodej Polski.

Artyści Młodej Polski wprowadzili nowe kierunki artystyczne, a także kontynuowali część starych kierunków.

Jednym ze starych kierunków które kontynuowali był realizm. Przedstawiał on świat zgodnie z jego charakterem, wybierał z otoczenia najbardziej typowe zjawiska i poddawał je krytyce autora. Innym kierunkiem kontynuowanym przez artystów młodopolskich był naturalizm. Nie dokonywał on selekcji, tylko brał pod uwagę wszystko co jest w życiu codziennym bez żadnych skrupułów i skrępowania. Naturalizm wprowadził do literatury opisy chorób, agonii i śmierci, a więc to co jest dla ludzi przykre. Naturaliści nie ukazywali swojego stosunku do dzieła. Jednym z pierwszych naturalistów był Artur Dygasiński. Później w jego ślady poszli Antoni Sgietyński, Gabriela Zapolska, St. Reymont.

Nowymi kierunkami zapoczątkowanymi przez literaturę i sztukę młodopolską były impresjonizm, symbolizm i secesja.

Nazwa Impresjonizm pochodzi z języka francuskiego od słowa impression czyli wrażenie. Za początek rozwoju tego kierunku uważa się rok 1874, kiedy to na wystawie malarskiej w Paryżu ukazały się obrazy czterech młodych twórców - Claude'a Moneta, Edwarda Moneta, Edgara Degasa i Augusta Renoira. Jednak ich dzieła niezbyt przypadły do gustu konserwatywnemu jury.

Impresjoniści odeszli od wiernego przedstawienia obrazu. Wrażenia miały wywołać jaskrawe pastelowe barwy. Impresjoniści tworzyli na słonecznym plenerze, rezygnowali ze szczegółów. Wszystko przedstawiali rozmazane, rozmyte, nieostre a zarazem zamglone.

Impresjonista uchodził wówczas za miernego malarza, natomiast dziś obrazy impresjonistów są najdroższe.

Impresjonizm przeniknął również do literatury, kiedy autorzy opisywali pejzaże wszystko rozpływało się w lekkiej rozpływającej się mgle.

Symbolizm powstał z przekonania, że świat jest tajemniczy i można go opisać jedynie za pomocą wieloznacznych symbolów. Symbolizm zerwał z mówieniem wprost a posługiwał się symbolami takimi jak ludzie lub przedmioty.

Trzecim kierunkiem była secesja, która kształtowała się w latach 1895 - 1905. Przykładami budynków w stylu secesyjnym jest budynek hotelu Bristol lub Polonia. Domy secesyjne miały bogato zdobione ściany frontowe, secesja posługiwała się motywami roślinnymi i półkolami. Biżuteria, meble, zastawy stołowe były misterne i wspaniale wykonane.

Informacje o Leopoldzie Staffie. Postawa poety w wierszu pt. "Kowal".

Leopold Staff urodził się we Lwowie w 1878 roku. Pochodził z rodziny mieszczańskiej, jego ojciec był piekarzem. Studia kończył na Uniwersytecie Lwowskim na wydziale romanistyki. Staff dzięki tym studiom poznał zwyczaje krajów słowiańskich panujące w nich dawniej i dziś. Leopold Staff debiutował w 1901 roku tomikiem wierszy "Sny o potędze". Poeta ten był bardzo pracowity, w okresie swojej twórczości wydał kilkadziesiąt tomów poezji. Zmarł w 1957 roku.

Artur Sandeur nazwał Staffa poetą trzech pokoleń.

Na okres Młodej Polski przypadają jeszcze zbiory wierszy takie jak: "Dzień duszy", "Gałąź kwitnąca", "Ptakom niebieskim", "Łabędź i lira", "W cieniu miecza".

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszców wyraża charakter i siłę wewnętrzną człowieka. Sam kowal to człowiek walczący z przeciwnościami losu i życia. Staff ujął w tym utworze myśli o potędze ducha. Na tle dekadenckich poglądów innych poetów wiersz Staffa jest piękny. Poeta odrzuca postawę człowieka którego charakter skażony jest niemocą. Staff przeciwstawiał się panującej modzie na dekadentyzm.

Wpływ tendencji młodopolskich na poezję L. Staffa oraz jego filozofia - na przykładzie wybranych wierszy.

"Deszcz jesienny" jest to wiersz bardzo smutny. Wyziera z niego świadomość beznadziejności życia. Deszcz symbolizuje smutek. Staff stosuje tutaj zwroty dźwiękonaśladowcze. Malarskim elementem jest zatopiony w szarości we mgle świat (impresjonizm). W drugiej zwrotce upostaciowione są "mary powiewne", które zmierzają gdzieś daleko w poszukiwaniu swoich grobów. Płacząca "rozpacz" jest alegorią wszystkich ludzkich smutków i zmartwień. Szatan w przedostatniej zwrotce jest symbolem zła. W ten sposób Staff chce pokazać ogrom zła, które zewsząd dookoła otacza człowieka. W czwartej zwrotce Staff przedstawia realne sytuacje: Samotność, śmierć kogoś bliskiego, śmierć nędzarza, która mogła się nie zdarzyć, gdyby ludzie nie byli obojętni na jego niedolę, pożary. Staff wprowadził filozofię dekadentyzmu, według której świat jest tak okrutny, że nie warto w nim żyć. W tym utworze Staff zespolił elementy muzyczne, plastyczne i poetyckie. Operował symbolem oraz alegorią, a więc mówił o zjawiskach w sposób pośredni. Język w utworach Staffa jest trudny i we wzniosłym tonie.

"Sonet szalony". W wierszu tym poeta zawarł dwa przeciwstawne pojęcia: szaleństwo i ostrożność. Szaleństwo to w jego pojęciu spontaniczność, swoboda, postępowanie bez zastanowienia. Człowiek szalony robi wszystko, na co mu przyjdzie ochota. Takim typem człowieka jest włóczęga, który śpi gdziekolwiek i je co popadnie, nie sili się na to, by uchodzić za człowieka mądrego. Cieszy się nawet, że "zgubił " mądrość dzięki czemu żyje swobodnie. Przesłaniem wiersza jest, aby żyć w sposób swobodny, ale mieścić się w normach ogólnie przyjętych. Wymagania podmiotu lirycznego nie są zbyt wygórowane. Staff mówi, że należy cieszyć się tym co jest.

"Pokój wsi". W okresie Młodej Polski poezji stawiano bardzo wysokie wymagania pod względem tematu i oczywiście stylu. W poezji unikano zwykłości i codzienności. Staff odchodzi od tego typu twórczości i wprowadza do niej pospolitość, wizerunek wsi a wraz z nim szarość itp. Staff opiewa wszystko, co można spotkać na wsi: narzędzia ręce chłopa, rechot żab, młocka, ziemię. Tytuł utworu wyraża życzliwy, serdeczny i pełen uznania stosunek do wsi i jej mieszkańców. Staff daje czytelnikowi do zrozumienia, że także to co proste i zwyczajne zasługuje na zainteresowanie i szacunek.

"O miłości wroga". Poeta nakazuje szanować i kochać wroga. Taka postawa wywodzi się z Pisma Świętego. Zdaniem autora gorzej czuje się ten, kto wymierzył policzek niż ten, co ten policzek otrzymał. Pierwszy z nich powinien na skutek popełnionego czynu cierpieć i mieć wyrzuty sumienia. Drugi z nich szlachetnieje. Zatem wszyscy ludzie winni się wzajemnie miłować. Sens tego wiersza wywodzi się z filozofii chrześcijańskiej i Franciszka z Asyżu. Nie należy narzekać na zły los.

"Przedśpiew". Podmiot liryczny jest tu podobny do Leopolda Staffa. Jest on "czcicielem gwiazd i mądrości, miłośnikiem ogrodów, wyznawcą snów i piękna", a więc człowiekiem wykształconym, miłośnikiem natury, marzycielem oraz czcicielem sztuki i wszelkiego piękna. Tak więc jest to osobowość bardzo bogata. Ten gorzko doświadczony człowiek, który poznał wszelkie aspekty życia ludzkiego, zarówno dobre jak i złe jego strony, mówi: "A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia ". Tożsamość podmiotu lirycznego z L. Staffem jest taka, że obaj są poetami. Podmiot wyznaje, że aby tworzyć należy kochać. To właśnie miłość inspiruje ich do twórczości. Podmiot przyznaje się, że żadne ludzkie sprawy nie są mu obojętne. Oznacza to, że podmiot jest humanistą. Uczy nas dostrzegać w grzechu dobroć choć chorą, tzn. zrozumieć i dociec, dlaczego grzesznik popełnił określony czyn. Poeta nie odcina się od cierpienia, gdyż to właśnie ono kształtuje charakter człowieka. Wiersz ten jest afirmacją życia i przejawem wielkiego humanizmu Staffa.

"Curriculum vitae" (krótki życiorys). Wczesne dzieciństwo podmiotu lirycznego można związać z początkami twórczości L. Staffa. Występujące w wierszu wiosna i jesień to metafory innych pojęć. Wiosna to radość, jesień z kolei jest czasem zamierania życia w naturze. W młodości Staff był człowiekiem bardziej zanurzonym w smutku niż tryskający młodością i radością. Zmiana jego stosunku do życia nastąpiła poprzez obcowanie z naturą i sztuką. Poeta powiada że od tej pory jest człowiekiem szczęśliwym.

Staff kocha życie i świat, nic nie potrafi zmienić jego stanowiska, nawet śmierć, gdyż on wie, że dawniej go nie było i później też go nie będzie. Potwierdzenie tego znajdujemy w wierszu "Nic mi świecie".

Krytyka moralności drobnomieszczańskiej w "Moralności pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej.

Drobnomieszczaństwo, to część mieszczaństwa która posiadała mały majątek, fabryki, zakłady rzemieślnicze. Warstwa ta nie dorównywała burżuazji pod względem majątkowym, aczkolwiek nie należała do najbiedniejszych. Zapolska nie krytykuje jednak ich zamożności, ale dotyka przede wszystkim sposobu bycia drobnomieszczaństwa. Dla niego najważniejsze były pieniądze i dobra opinia wśród społeczeństwa, kultura nauka i sztuka był na bardzo odległym planie. Mieszczanie nie pomagali reszcie społeczeństwa i próbowali odseparować się reszty społeczeństwa. Przykładem tego typu ludzi jest Dulska, kobieta skąpa, uważająca się za osobę skromną i bogobojną. Uważa ona, że dopuszczalne są wszystkie możliwe występki, byle tylko wieść o nich się nie rozeszła. Skąpstwo pani Dulskiej objawia się nawet w jej stosunku do męża. żałuje mu cygar, oszczędza na każdym kroku, w tramwaju prosi córkę aby skurczyła się nieco i wyglądała na dziecko, które miałoby ulgowy bilet. Poza tym Dulska wyrzuca lokatorkę, która próbowała popełnić samobójstwo, a toleruje kobietę żyjącą z nierządu, gdyż ta uprawia swój zawód z pełną dyskrecją i co ważne - terminowo płaci rachunki. Dulska nie umie też wychowywać swoich dzieci. Przykładem na to jest Zbyszek i w pewnym sensie Hesia. Dulska była również przeciwna kupowaniu i czytaniu gazet. Świadczą to o braku zainteresowania kulturą i polityką. Podobną osobą jest Juliasiewiczowa, która najbardziej ceni pieniądze. Nie ważne są dla niej uczucia. Lubi znęcać się psychicznie nad innymi i jest niezwykle mściwa. Typowym drobnomieszczaninem jest Zbyszko. Różni się jednak od Dulskiej i Juliasiewiczowej. Jest świadomy złego postępowania, ale nie chce pracować nad sobą i zmianą swego trybu życia. Ceni sobie nocne zabawy i hulanki, nienawidzi rodziny. Miłością darzy jedynie pieniądze. Kolejną postacią jest Hesia, która od małego nasiąkła atmosferą panującą w domu Dulskich. Śmieje się z cudzego nieszczęścia, jest okrutna. Podziwia Zbyszka i chce być kobietą, która będzie postępowała wedle własnych, niekoniecznie dobrych zasad.

Informacja o Janie Kasprowiczu. Wizerunek wsi w sonetach "Z chałupy".

Jan Kasprowicz pochodził z rodziny chłopskiej. Urodził się w 1860 roku we wsi Szymborze, zmarł w 1926 roku w Poroninie. Uczył się w gimnazjum w Inowrocławiu. Konflikty z pruskimi nauczycielami spowodowały, że uczył się później w Opolu, Poznaniu i Raciborzu. Dopiero w 1884 roku otrzymał maturę. Studiował w Lipsku, przeniósł się do Wrocławia. Związał się z ruchem socjalistycznym, gdyż upatrywał w nim szanse na polepszenie losu chłopów. Za swoje przekonania został uwięziony. W czasie studiów ożenił się z Teodozją Szymańską. Małżeństwo trwało tylko kilka tygodni i zostało unieważnione na jego prośbę. Po skończeniu studiów nie mógł zostać w zaborze pruskim. Przeniósł się do Lwowa w 1888 roku. Tam w roku 1889 wydał pierwszy tom wierszy. Z tego tomu pochodzi 40 sonetów pt "Z chałupy". W latach następnych doktoryzował się i był przez pewien czas profesorem literatury porównawczej. Na jego prośbę otworzono katedrę. Był nawet rektorem tej uczelni. W pewnym czasie wybudował sobie niedaleko Zakopanego Harendę. W 1911 roku ożenił się z młodą rosjanką Marią Bunin. W 1920 roku wraz ze St. żeromskim brał udział w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. Od 1924 r. przebywał na stałe na Harmendzie. Zaczął już pisać w szkole, ale pierwsze bardziej dojrzałe utwory powstały w czasie studiów. Przez długi okres czasu twórczość Kasprowicza miała związek z sytuacją kulturową Niemiec. Wkrótce jednak w jego utworach zaczeła dominować tematyka chłopska. Wiersze pochodzące z tego okresu stanowią oryginalną i jedyną w skali europejskiej próbę stworzenia poezji naturalistycznej. Twórczość Kasprowicza oprócz poezji obejmuje dramaty i utwory pisane prozą. W pewnym czasie Kasprowicz zajmował się tłumaczeniem.

Sonet I. Zawiera ogólny wizerunek wsi. Jest ona zaniedbana, "Chaty rzędem na piaszczystych wzgórkach, Płot się wali, piołun na podwórkach, chude, niedożywione krowy." Kasprowicz cały czas myślał o wsi, ilekroć ją wspominał to płakał nad marnym losem chłopów, zastanawiał się kiedy zajdzie jakaś zmiana w położeniu tej warstwy społecznej.

Sonet XV. Jest to jakiś wycinek życia chłopskiego. Problemem niedoli spowodowanej brakiem środków do życia. Bohaterka miała ziemię, ale nieurodzaj zmusił ją do jej oddania. Poszła w świat, gdyż została sama. Zarabiała piorąc i pomagając przy żniwach. Później została żebraczką i umarła z głodu. W tym sonecie poeta porusza problem ubogiego chłopstwa - nie stać tych ludzi na leczenie. Korzystają zatem z pomocy znachorek. Ksiądz nie rozumie sytuacji chłopów, swój kontakt z chorym traktuje formalnie. Zaleca udać się do doktora, nie wczuwając się w sytuację biedaka.

Sonet XXXIX Autor porusza problem utrudnień w dostępie chłopskich dzieci do nauki. Długie wędrówki do szkoły, latem uczenie się przy pasaniu krów. Ludzie na wsi niedoceniali wartości wiedzy i tych którzy uczyli się - wyszydzali. Głód, niedożywienie i zimno sprzyjało zachorowaniom na gruźlicę itp.

Wpływ symbolizmu na poezję Jana Kasprowicza (Krzak dzikiej róży, Dies irae).

"Krzak dzikiej róży" jest to mały 4 częściowy zbiorek z roku 1898. Sonety te można uważać za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety był inny, głębszy. Dwa pojęcia: krzak dzikiej róży i limba pełnią rolę symboli. Pierwszy z nich lęka się burzy - "skromnie do zimnej tuli się ściany". Losy róży odnoszą się więc do losów człowieka. Zachowuje się więc jak człowiek (samotny, czuje się zagrożony przez niebezpieczeństwa, zadumane ma skronie), jest więc symbolem losu ludzkiego, nieszczęść i przykrości (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten próbuje się jednak bronić przed zagładą. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona przez burzę. Jest ona symbolem upływu czasu. W I sonecie jest pruchniejąca, w II "limbę toczą pleśni" w III świeci już pruchnem, w IV nastąpił już całkowity rozkład. Podobnie jest z człowiekiem, który na starość jest chorowity, mniej przydatny do życia niż ludzie młodzi.(życie nie jest łatwe).

W utworze tym został przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, który pogłębia się z czasem.

W utworze "Dies irae" widać liczne odwołania do średniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zło świata, "wadzenie się z Bogiem" o dobro ludzkości. Hymn ten wzorowany jest na kościelnym hymnie śpiewanym w dzień zaduszny. Hymn nawiązuje do "Apokalipsy św. Jana". Tematem jest sąd ostateczny i koniec świata.

Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, które mają ukazać głębie nędzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

---