Socjalistyczny system wychowania powstał w drugiej połowie XIX wieku. Jego twórcy to m.in. Krupska, Szacki, Błoński, Makarenko, Marks.
Karol Marks przedstawiał wychowanie jako trzy rzeczy :
1) Wychowanie umysłowe
2) Wychowanie fizyczne
3) Nauczanie politechniczne i technologiczne
Wniosło to dwa zupełnie nowe punkty do wychowania, wychowanie fizyczne i nauczanie praktyczne
Władysław Lenin posunął naprzód rozwój systemu wychowania socjalistycznego. Opracował program oświatowy, nakreślając podstawy tego systemu.
Aby zbudować nowe społeczeństwo komunistyczne młodzież musiała :
1) Uczyć się komunizmu w praktyce
2) Odrzucić ze szkoły to co było klasowe i służyło interesom burżuazji
3) Uczyć się
4) Tworzyć kulturę proletariacką
5) Opanować wiedzę, by wzbogacić umysł, a nie pamięć
6) Stosować zdobytą wiedzę w pracy
7) Wychowywać się na komunistów
8) Wiązać swoje wykształcenie i wychowanie ze wspólną pracą proletariatu
Po zwycięstwie nad caratem i kapitalizmem zniesiono w szkole oceny, egzaminy , maturę, podręczniki , systematyczną naukę . Wprowadzono rady uczniowskie , rozwijano inicjatywę w samodzielności, wycieczki i prace pozaszkolne.
Podstawę naukową tego systemu wychowania tworzyły dwie teorie pedagogiczne pierwsza tzw. "obumierania szkoły” N. Szulgina głosiła, że szkoła będzie zanikała , a wychowanie dzieci będzie opierało się na ich uczestnictwie w życiu społecznym,
zaś teoria „szkoła pracy produkcyjnej” P. Błońskiego głosiła, że nauczanie i wychowanie najlepsze jest w praktyce, na roli czy przy pracy produkcyjnej.
W 1930 roku nastąpił zwrot w polityce szkolnej. Wprowadzono powszechny obowiązek nauczania w zakresie 7-letniej szkoły początkowej, 10-klasowej szkoły średniej oraz jednolite podręczniki i program nauczania .
Podstawowe zasady systemu wychowawczego :
1. komunistyczna partyjność w nauce, kulturze, wychowaniu, moralności.
2. zasada powiązania szkoły i wychowania przez prace społecznie użyteczną
3. zasada powiązania teorii z praktyką na drodze wychowania (...)
4. zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw
5. zasada wszechstronnego rozwoju ucznia zgodnie z jego indywidualnymi cechami i właściwościami wieku rozwojowego”.
Skupiając się na ukazaniu zasad rządzących w socjalistycznym systemie wychowania można wyróżnić takie zasady jak:
1. „zasada jednolitości (...) i koedukacja (...)
2. zasada powszechności (...)
3. zasada autonomii kulturalnej i regionalizmu (...)
4. zasada związku szkoły z życiem kraju (...)
5. zasada nauczania świeckiego (...)”
Aby w pełni zrozumieć system wychowania socjalistycznego trzeba najpierw przyswoić sobie filozofię materializmu dialektycznego i historycznego, która skład się z trzech części:
materializmu, dialektyki i teorii rozwoju społeczeństwa.
a) materializm filozoficzny zakłada, że istnieje tylko odwieczna materia będąca w nieustannym ruchu, na skutek czego stale się rozwija w coraz subtelniejsze stany materialne, aż do świadomości i duchowości człowieka
b) dialektyka zaś tworzy w materializmie marksistowskim metodę obiektywnego poznania przyrody bez wszelkich dodatków interpretacyjnych i klasowej mistyfikacji.
c) teorię rozwoju społeczeństwa ludzkiego stanowi materializm historyczny
Idee pedagogiczne w socjalizmie, które się pojawiły po ukazaniu założeń nowego wychowania skłoniły do opisywania i wyjaśniania moralności człowieka i stosunków międzyludzkich.
Idee te to:
a)Moralizm socjalistyczny- nowe normy moralne jak solidarność, współpraca, pomoc itp.
b)Personalizm socjalistyczny- „Istota ludzka nie jest żadną abstrakcją tkwiącą w poszczególnej jednostce. Jest ona w swojej rzeczywistości całokształtem stosunków społecznych, stworzyć własną osobowość znaczy- uświadomić sobie swoje stosunki, a zmienić swą osobowość to tyle, co zmienić całokształt tych stosunków”.
c)Humanizm socjalistyczny- jest najważniejszą ideą tego wychowania socjalistycznego, ponieważ „tworzy najwyższą normę moralności, regulującą stosunek do najbliższego otoczenia, stanowi drogę wychowania osobowości i charakteru człowieka socjalizmu, wreszcie jest regulatorem stosunków międzyludzkich”.
Główną maksymą wychowania socjalistycznego i hasłem humanizmu jest zdanie sformułowane przez Gorkiego „Człowiek- to brzmi dumnie”.
Na Zjeździe KPZR w 1961 roku uchwalono przejście do wyższego etapu budowy podstaw komunizmu w Związku Radzieckim . Odbył się on pod hasłem humanizmu wszystko w imię człowieka, dla dobra człowieka.
Zadania szkoły ujęto w 3 grupy
1) Nauczanie ogólne
2) Wychowanie ideowe
3) Kształcenie wszechstronnego rozwoju .