Duchowoœ�

--------------------------------------------------------------------------------

J�zef Augustyn SJ

Medytacja chrzeœcija�ska

szanse i zagro�enia

"Jak mnie umi�owa� Ojciec, tak i ja was umi�owa�em. Wytrwajcie w mojej mi�oœci" (J 15, 9).

"Ostatecznie j�drem obecnego kryzysu œwiata jest poszukiwanie Boga. Chodzi o to, aby poœrodku tej technicznej cywilizacji uczyni� obecnym wymiar transcendencji, poza kt�ym humanizm nie jest mo�liwy."

Jean Dani�lou

SZANSE MEDYTACJI CHRZEŒCIJA�SKIEJ

Istot� medytacji w rozumieniu chrzeœcija�skim jest trwanie w mi�oœci Tr�jcy Œwi�tej. Medytacja chrzeœcija�ska jest jakby "naœladowaniem" Os�b Tr�jcy Œwi�tej, kt�re "nieustannie" wzajemnie siebie kontempluj�. Ka�da z Nich stanowi oddzieln� Osob�, a jednoczeœnie trwa w niesko�czonej jednoœci, wsp�lnocie.

Jednoœ� z Bogiem

Podstawow� szans� medytacji w uj�ciu chrzeœcija�skim jest wi�c jednoœ� -- komunia z Osobami Tr�jcy Œwi�tej. Tak naprawd� trzeba by najpierw m�wi�, nie tyle o zagro�eniach samej medytacji chrzeœcija�skiej, ale raczej o zagro�eniach jej braku dla �ycia duchowego.

Brak medytacji w �yciu chrzeœcijanina stwarza niebezpiecze�stwo p�ytkoœci duchowej. Bez medytacji, czyli -- m�wi�c nieco inaczej -- bez przed�u�onej modlitwy osobistej tak naprawd� nie mo�na za�o�y� fundament�w g��bszego, "systematycznie prowadzonego" �ycia duchowego. To stwierdzenie wyp�ywa z prostego faktu, �e cz�owiek potrzebuje czasu, aby m�c doœwiadczy� mi�oœci. Je�eli ludzie, kt�rzy siebie nawet g��boko kochaj�, nie maj� dla siebie czasu, to ich mi�oœ�, cho�by najwi�ksza i najpi�kniejsza stopniowo b�dzie zamiera�, stawa� si� coraz p�ytsza.

Istot� �ycia duchowego jest mi�oœ�. Doœwiadczenie mi�oœci Boga wymaga czasu. W�aœnie dlatego do �ycia duchowego konieczna jest przed�u�ona modlitwa -- medytacja. A wi�c pierwsz� szans� medytacji chrzeœcija�skiej jest coraz g��bsza jednoœ� z Bogiem. Z owej jednoœci z Bogiem wynikaj� inne szanse: wewn�trzna sp�jnoœ� cz�owieka oraz jednoœ� z bliŸnimi.

Wewn�trzna sp�jnoœ� cz�owieka

Medytacja chrzeœcija�ska integruje cz�owieka wewn�trznie, czyni go coraz bardziej sp�jnym, poniewa� podporz�dkowuje to, co psychiczne i zmys�owe wartoœciom duchowym. Medytacja wprowadza w ludzkie �ycie harmoni� i jednoœ� wewn�trzn�. "Ta szansa" medytacji chrzeœcija�skiej jest niezwykle wa�na w naszych czasach.

Zauwa�my, i� podstawowym problemem wsp�czesnego cz�owieka jest �ycie w ci�g�ym stresie, kt�ry tworzy w wielu ludziach trwa�e zachowania nerwicowe. Dzisiaj -- nie bez racji -- stwierdza si�, i� wszyscy jesteœmy znerwicowani. Bardzo �atwo i szybko dochodzimy do naszych granic psychicznych i emocjonalnych. Na skutek "dotykania naszych granic" stajemy si� nierzadko przem�czeni, �atwo popadamy w zniech�cenie i stany depresji lub te� stajemy si� bardzo dra�liwi i agresywni wobec naszych bliŸnich. Jesteœmy w�wczas kuszeni, aby oskar�a� "ca�y œwiat" za prze�ywany "stan swojego nieszcz�œcia".

Stan wi�kszego czy mniejszego znerwicowania zawsze wynika z rozbicia wewn�trznego, kt�re polega g��wnie na braku minimalnej cho�by harmonii i jednoœci pomi�dzy sfer� emocjonaln� i zmys�ow� a œwiatem ducha. W stanach nerwicy nasz œwiat emocjonalny i zmys�owy funkcjonuje w oddzieleniu od œwiata duchowego, poniewa� brak jest jakiejkolwiek komunikacji pomi�dzy nimi.

Na problem nerwicy cz�owieka trzeba patrze� nie tylko pod k�tem psychicznym i opisywa� j� jedynie j�zykiem psychologii, ale tak�e z punktu widzenia duchowego. V. E. Frankl okreœla nerwic�, jako przejaw ucieczki od odpowiedzialnoœci za w�asne �ycie. Tam gdzie brak jest doœwiadczenia duchowego, g��bszego doœwiadczenia sensu i celu �ycia, �atwo zrodzi si� nerwica.

W tej sytuacji wewn�trznego rozbicia wsp�czesnego cz�owieka niezwyk�� szan� jest w�aœnie medytacja, kt�ra mo�e go wewn�trznie zjednoczy�, zintegrowa�. Owo jednoczenie i integrowanie dokonuje si� poprzez podporz�dkowanie wszystkiego, czym cz�owiek �yje, �yciu duchowemu.

Podstawow� treœci� medytacji chrzeœcija�skiej jest "rozwa�anie" pierwszego przykazania, kt�re staje si� fundamentaln� zasad� integracji cz�owieka. "Pierwsze jest: S�uchaj, Izraelu, Pan B�g nasz, Pan jest jedyny. B�dziesz mi�owa� Pana, Boga swego, ca�ym swoim sercem, ca�� swoj� dusz�, ca�ym swoim umys�em i ca�� swoj� moc�. Drugie jest to: B�dziesz mi�owa� swego bliŸniego jak siebie samego. Nie ma innego przykazania wi�kszego od tych" (Mk 12, 29-31).

Najwa�niejszym celem medytacji chrzeœcija�skiej jest coraz pe�niejsze wcielenie w �ycie pierwszego przykazania. "Kiedy (bowiem) B�g jest na pierwszym miejscu, wszystko jest na swoim miejscu" (œw. Augustyn).

Cz�owiek, kt�ry powierza si� Bogu i czyni Jego mi�oœ� najwa�niejszym kryterium wszystkich ludzkich decyji, je�eli nawet posiada pewne sk�onnoœci do znerwicowania (np. na skutek zranie� wyniesionych z okresu dzieci�stwa i dojrzewania), to jednak sk�onnoœci te nie decyduj� o jego zasadniczych wyborach �yciowych. Umie bowiem powierza� Bogu swoje �ycie, tak�e w stanach zagubienia emocjonalnego, psychicznego i innego rodzaju ludzkich cierpieniach. Szans� medytacji chrzeœcija�skiej -- u�ywaj�c poj�cia V. E. Frankla -- jest logoterapia, czyli leczenie przez doœwiadczanie sensu i celu �ycia, leczenie przez doœwiadczanie mi�oœci Boga.

Jednoœ� z bliŸnimi

Mo�emy nawi�za� prawdziw� jednoœ� z drugim cz�owiekiem tylko wtedy, kiedy doœwiadczamy jednoœci w nas samych, kiedy jesteœmy pogodzeni z naszym w�asnym �yciem. Jezus odwo�uj�c si� do wielkiej tradycji starotestamentalnej ukazuje mi�oœ� siebie samego, jako zasadnicze kryterium mi�oœci bliŸniego: "Mi�uj bliŸniego swego, jak siebie samego".

Medytacja chrzeœcija�ska wprowadzaj�c nas w doœwiadczenie mi�oœci Boga, kt�re staje si� zasadniczym Ÿr�d�em mi�oœci siebie samego, uczy nas tak�e mi�owa� bliŸniego. Podstaw� rozwi�zywania wszystkich konflikt�w mi�dzyludzkich jest otwarcie na Boga. Cz�sto nie mo�emy przezwyci�y� wielu problem�w wzajemnego wsp�ycia w relacjach mi�dzyludzkich: rodzinnych, ma��e�skich, wsp�lnotowych, narodowych, politycznych itd., w�aœnie dlatego, i� nie posiadamy wsp�lnej p�aszczyzny porozumienia. Odwo�ujemy si� do zr�nicowanych wartoœci i dlatego m�wimy do siebie "r�nymi j�zykami".

Aby m�c rozwi�za� najtrudniejsze problemy wzajemnego wsp�ycia, konieczna jest taka p�aszczyzna porozumienia, kt�ra przekracza "ludzki" jedynie wymiar konfliktu. Odwo�uj�c si� do "wsp�lnej p�aszczyzny" spotkania, tworzymy tak�e wsp�lny j�zyk porozumienia. Najg��bsz�, ostateczn� p�aszczyzn� jednoœci mi�dzyludzkiej mo�e by� tylko B�g, ostateczne Zr�d�o ludzkiego �ycia. Ka�dy rodzaj �ycia spo�ecznego domaga si� wiary w Boga. Kiedy cz�owiek buduje �ycie spo�eczne bez Boga, wznosi miasto "poza Bogiem, to b�dzie ono nie tylko miastem areligijnym, ale tak�e miastem nieludzkim" (Jean Dani�lou).

ZAGRO�ENIA MEDYTACJI

Czy mo�na m�wi� o zagro�eniach wynikaj�cych z medytacji chrzeœcija�skiej? To pytanie mo�emy postawi� w kontekœcie innego pytania: czy mo�na m�wi� o zagro�eniach wynikaj�cych z ludzkiej mi�oœci? Tak, mo�na m�wi�. Ludzka mi�oœ� jest "niebezpieczna" w�wczas, kiedy zostaje zniekszta�cona, kiedy jest Ÿle rozumiana. Np. kiedy jest pojmowana jako posiadanie, czy wr�cz zniewalanie drugiego, kiedy s�u�y niemal wy��cznie zaspokajaniu swoich osobistych potrzeb, kiedy odbiera wolnoœ� osobie kochanej. Taka "mi�oœ�" jest zagro�eniem dla obu stron, zar�wno dla osoby, kt�ra pragnie kocha�, jak r�wnie� dla "obiektu mi�oœci". Jak niebezpieczna jest taka mi�oœ�, wystarczy uwa�na obserwacja wielu "toksycznych zwi�zk�w" mi�dzyludzkich. Np. zazdroœ� wynikaj�ca z mi�oœci posesywnej, mo�e bardzo krzywdzi� i rani�. Kiedy matka "kocha" swoje dziecko mi�oœci� zaborcz�, w�wczas -- cho� w swoim subiektywnym przekonaniu "daje mu wszystko w nadmiarze" (uczucia, rzeczy materialne), to jednak zabiera mu najcenniejsz� wartoœ� dla cz�owieka: osobist� wolnoœ�; usi�uje bowiem podporz�dkowa� go sobie ca�kowicie kontroluj�c niemal wszystkie jego kroki. Poniewa� zabiera mu wolnoœ�, nie nauczy go samodzielnego i odpowiedzialnego �ycia.

Odwo�uj�c si� do tej analogii mo�emy powiedzie�, �e medytacja chrzeœcija�ska mo�e by� tak�e du�ym zagro�eniem w�wczas, kiedy zostaje zniekszta�cona. Im bardziej ulega ona zniekszta�ceniu, tym mo�e ona stanowi� wi�ksze zagro�enie. Je�eli pewien spos�b praktykowania medytacji czyni jakieœ szkody w �yciu duchowym lub emocjonalnym, to jest to znak, i� w tak praktykowanej medytacji brakuje jakichœ istotnych element�w medytacji autentycznie chrzeœcija�skiej; im wi�ksze czyni szkody, tym bardziej odbiega od idea�u medytacji w rozumieniu chrzeœcija�skim.

Kiedy w medytacji istniej� zasadnicze elementy modlitwy chrzeœcija�skiej (S�owo Bo�e, osobowe spotkanie z Bogiem, osobista historia �ycia), w�wczas medytacja nie tylko nie jest �adnym zagro�eniem, ale stanowi istotn� pomoc w dochodzeniu nie tylko do pe�niejszego �ycia duchowego, ale tak�e do r�wnowagi emocjonalnej i psychicznej.

Medytacje inspirowane religi� i kultur� Dalekiego Wschodu

W wielu œrodowiskach istnieje dziœ moda uprawiania medytacji inspirowanej religi� i kultur� Dalekiego Wschodu. W Polsce zw�aszcza w wi�kszych miastach istniej� stosunkowo liczne oœrodki, kt�re proponuj� ten typ medytacji. Wprowadzenie w tak rozumian� medytacj� proponuj� zar�wno "rodzimi" mistrzowie, jak te� "wschodni" guru, kt�rzy przyje�d�aj� nie tylko z Dalekiego Wschodu, ile tak�e ze Stan�w Zjednoczonych i Europy Zachodniej, gdzie istniej� pr�ne oœrodki "wschonich religii".

Praktyka medytacji wschodniej staje si� niebezpieczna szczeg�lnie dla cz�owieka zagubionego psychicznie, kt�ry nie jest w stanie kontrolowa� proces�w emocjonalnych i psychicznych, kt�re uruchamia w nim medytacyjne doœwiadczenie. W takiej sytuacji przed�u�ona medytacja, zw�aszcza w�wczas, kiedy brak jest nale�ytej pomocy duchowej i terapeutycznej, mo�e po prostu rozbi� cz�owieka nie tylko duchowo, ale tak�e i psychiczne. Mo�e bowiem uruchomi� pewne "pogotowie" nerwicowe lub psychotyczne, kt�re istnieje u wielu os�b g��boko zranionych przez �ycie. Zauwa�my jeszcze i ten fakt, i� dla cz�owieka wychowanego w tradycji chrzeœcija�skiej, doœwiadczenie medytacji wschodniej jest obce nie tylko z punktu widzenia religijnego, ale tak�e i kulturowego.

W jaki spos�b winniœmy ustosunkowa� si� do tego zjawiska? Po pierwsze nie powinniœmy jedynie ogranicza� si� do apologetyki. I chocia� pewne elementy apologii s� konieczne, szczeg�lnie po to, aby demaskowa� nadu�ycia niekt�rych "mistrz�w" i "guru", to jednak trzeba nam r�wnie� postawi� sobie otwarte i szczere pytania: dlaczego ludzie, kt�rzy zostali wychowani w chrzeœcija�stwie, posiadali chrzeœcija�skich rodzic�w, ucz�szczali na katechez�, uciekaj� teraz (bo jest to forma ucieczki) od w�asnej tradycji duchowej?

Bylibyœmy jednak niesprawiedliwi, gdybyœmy s�dzili, �e jest to wy��cznie ich osobista wina. Jako wsp�lnota Koœcio�a powinniœmy zrobi� sobie rachunek sumienia: na ile nasze lokalne wsp�lnoty (parafialne, zakonne, oazowe, charyzmatyczne itd) ofiaruj� systematyczn� szko�� medytacji chrzeœcija�skiej pod okiem doœwiadczonych chrzeœcija�skich mistrz�w duchowych. Nierzadko ludzie szukaj� g��bszego �ycia wewn�trznego poza Koœcio�em, poniewa� s� przekonani, i� w Koœciele nie znajduj� takiej mo�liwoœci.

U wielu os�b istnieje te� pewien uraz do Koœcio�a, czy mo�e raczej do pewnych ludzi Koœcio�a, od kt�rych nie zawsze otrzymali najlepsze œwiadectwo �ycia i wiary. Wsp�lnota Koœcio�a winna nieustannie ukazywa� niezwyk�a bogactwo duchowe ca�ej tradycji chrzeœcija�skiej, z kt�rego mo�emy czerpa� bez granic. Musz� jednak istnie� osoby, kt�re same najpierw �yj� t� wielk� tradycj� i s� w stanie dzieli� si� z innymi swoim bogatym doœwiadczniem duchowym.

Brak osobowego spotkania z Bogiem

Jest to podstawowe zagro�enie dla medytacji. Kiedy medytuj�cy odetnie si� od osobowego spotkania z Bogiem, w�wczas koncentruje si� wy��cznie na swoim "w�asnym wn�trzu". Je�eli systematycznie w d�u�szym okresie czasu usi�uje penetrowa� "g��biny swojego serca", w�wczas na samym jego dnie mo�e odnaleŸ� tylko pustk� i nicoœ�. I to w�aœnie doœwiadczenie w�asnej pustki i nicoœci doprowadza niekiedy medytuj�cego do rozpaczy. Rozpacz zaœ rozbija psychiczne.

Medytacja chrzeœcija�ska jest r�wnie� wchodzeniem w g��bi� swojego serca, ale tylko po to, aby na jego dnie odkry� odbity przez akta stworzenia osobowy obraz Boga. Mo�emy powiedzie�, i� medytacja, kt�ra ostatecznie nie prowadzi do spotkania z Bogiem osobowym, nie jest mo�e by� nazwana chrzeœcija�ska.

Medytacja chrzeœcija�ska posiada oczywiœcie swoje stopnie rozwoju, stopnie medytacyjnego "wtajemniczenia". Pierwsze kroki w medytacji chrzeœcija�skiej skupiaj� si� nieraz na nawi�zaniu "osobowego dialogu" najpierw z w�asnym �yciem, ze œwiatem przyrody, z drugim cz�owiekiem. Ten pe�niejszy i bardziej przejrzysty dialog ze sob�, z bliŸnim i ze œwiatem s�u�y jednak nawi�zaniu pe�niejszego dialogu z Osob� Boga. Ostatecznym celem medytacji chrzeœcija�skiej winna by� zawsze intymna wi�Ÿ z Bogiem.

Chrzeœcija�stwo poprzez medytacj� ofiaruje nam coœ niezwyk�ego: nawi�zanie intymnej wi�zi z Bogiem, kt�ry sta� si� Cz�owiekiem. Tajemnica Wcielenia jest w centrum medytacji chrzeœcija�skiej. Ona jest jej "najwi�ksz� szans�". Dzi�ki Tajemnicy Wcielenia chrzeœcijanin "posiada Boga" w zasi�gu swojej r�ki. Mo�e Go "dotkn��", mo�e Go s�ysze�, mo�e Go widzie�, mo�e z Nim si� zjednoczy� spo�ywaj�c Jego Cia�o, Jego Krew. I w�aœnie dlatego medytacja chrzeœcija�ska jest najprostsz�, "naj�atwiejsz�" drog� do nawi�zania intymnej wi�zi z Bogiem.

Odrzucenie siebie i swojej historii �ycia

Drugie zagro�enie dla medytacji wynika z pr�by szukania zjednoczenia z Bogiem przy jednoczesnym odrzuceniu siebie samego i w�asnej historii �ycia. Cz�owiek medytuj�cy usi�uje w�wczas zbudowa� siln� wi�Ÿ z Bogiem, ale poza sob�: poza swoim "aktualnym �yciem" oraz poza histori� swojego �ycia. Medytuj�cy wchodzi w�wczas w pewien rodzaj iluzji, kt�ry polega na pomieszaniu prze�y� czysto psychicznych z doœwiadczeniem duchowym. Takie "doœwiadczenia duchowe" bywaj� zwykle uwik�ane w ca�y zesp� ludzkich potrzeb i mechanizm�w obronnych, kt�re czyni� cz�owieka coraz bardziej zamkni�tym i zal�knionym.

Odrzucenie siebie i swojej historii �ycia w medytacji wynika najcz�œciej z l�ku przed w�asn� s�aboœci�, kt�rej nie chce si� uzna� i przyj��. �w l�k przed w�asn� s�aboœci� rodzi obronne nastawienie zar�wno do swojego �ycia, jak te� do œwiata zewn�trznego. To w�aœnie l�kowe i obronne nastawienie staje si� Ÿr�d�em "powszechnej" manipulacji; najpierw manipulacji sob�, a nast�pnie manipulacji Drugim: Bogiem i cz�owiekiem. Cz�owiek wchodzi w�wczas w swoiste "getto" ju� nie tylkko duchowe, ale tak�e psychiczne. Na takie niebezpiecze�stwo nara�eni s� zw�aszcza ludzie, kt�rzy wchodz� w �ycie wewn�trzne z g��bokimi zranieniami emocjonalnymi i moralnymi. Kiedy ca�a przesz�oœ� osobista bardzo "boli cz�owieka", w�wczas kuszony on jest, aby j� przekreœli�, by m�c "zacz�� wszystko od nowa".

Autentyczne �ycie duchowe nie tylko nie przekreœla przesz�oœci, ale -- wr�cz przeciwnie -- d��y do odzyskania przesz�oœci poprzez "uzdrowienie wszystkich ludzkich zranie�". Chrzeœcija�stwo buduje nowe �ycie poprzez zintegrowanie ca�oœci �ycia ludzkiego: przesz�oœci, teraŸniejszoœci i przysz�oœci. Nie mo�na rozumie� dzia�ania Bo�ego w teraŸniejszoœci, je�eli nie dostrze�e si� go tak�e w przesz�oœci. Rozumienie swojej przesz�oœci staje si� kluczem do teraŸniejszoœci i przysz�oœci.

Medytacja chrzeœcija�ska jest w jakimœ sensie spotkaniem dw�ch historii: wielkiej Historii Zbawienia z osobist� histori� naszego �ycia. Moja osobista historia zostaje w��czona, zintegrowania z Histori� Zbawienia. Historia Zbawienia ukazana na �amach Biblii jest jednak nie tylko "histori� œwi�toœci" cz�owieka, ale tak�e histori� jego zagubienia i grzechu.

Pierwszym etapem medytacji chrzeœcija�skiej jest nawr�cenie wewn�trzne, kt�re rozpoczyna si� od rozwa�a� o grzechu i mi�osierdzia Bo�ego. Poprzez przed�u�on� modlitw� chrzeœcijanin wprowadza Boga w swoj� pogubion�, poranion� i grzeszn� przesz�oœ�, aby m�c j� w pe�ni powierzy� i odda� Bogu. Chrzeœcijanin nie szuka najpierw uzdrowienia przesz�oœci, ale zaufania Bogu. Z zaufania zaœ rodzi si� dopiero uzdrowienie.

Po pierwszym etapie oczyszczenia, uzdrowienia swojej historii medytuj�cy zostaje zaproszony do skupienia swojej "wewn�trznej uwagi" na Historii Jezusa Chrystusa. Jezus Chrystus w swojej Osobie ucieleœnia i realizuje ca�� Histori� Zbawienia. To w�aœnie dzi�ki Niemu moja osobista historia zostaje nie tylko uzdrowiona i oczyszczana, ale nabiera nowego znaczenia. Staje si� te� miejscem nowego �ycia. To w�aœnie Historia Jezusa czyni "wszystko nowym". W ten spos�b medytacja chrzeœcija�ska stopniowo przechodzi w kontemplacj� ewangeliczn� Osoby Jezusa Chrystusa: jego Wcielenia, �ycia ukrytego, �ycia publicznego, Jego nauki, a zw�aszcza Jego œmierci i zmartwychwstania.

Dzi�ki Osobie Jezusa Chrystusa, "przez Niego, w Nim i z Nim" w medytacji chrzeœcijanin nawi�zujemy intymn� wi�Ÿ z ca�� Tr�jc� Œwi�t�. To w�aœnie dzi�ki medytacji rodzi si� w nas coraz pe�niejsze �ycie, kt�re polega na wprowadzeniu nas "w sfer� �ycia trynitarnego i stawaniu si� przez to synem Ojca, bratem Chrystusa, œwi�tyni� Ducha tak, �e mo�emy w spos�b osobowy wejœ� w zwi�zek z Ojcem, Synem i Duchem Œwi�tym" (Jean Dani�lou).

WARUNKI MEDYTACJI

Milczenie zewn�trzne -- wyciszenie wewn�trzne

Wyciszenie wewn�trzne oraz milczenie zewn�trzne jest koniecznym warunkiem modlitwy i �ycia duchowego w og�le. Dlaczego? Dlatego, i� modlitwa jest rozmow�: rozmow�, w kt�rej najpierw jesteœmy zaproszeni do s�uchania, co B�g do nas m�wi.

Modlitwa nie jest przede wszystkim m�wieniem cz�owieka. Modlitwa jest najpierw s�uchaniem Boga. B�g m�wi w ciszy. Pismo œw. stwierdza, i� "na ulicy Jego g�osu nie us�yszysz". I w�aœnie dlatego, �e B�g m�wi w ciszy, konieczne jest wyciszenie wewn�trzne i milczenie zewn�trzne.

Dlaczego B�g m�wi w ciszy? Dlatego, �e B�g nie gwa�ci ludzkiej wolnoœci. Krzyk jest wyrazem przemocy, im g�oœniejszy i cz�stszy krzyk, tym wi�ksza przemoc.

W naszych relacjach mi�dzyludzkich jest nieraz wiele przemocy zwi�zanej z wywieraniem na siebie nawzajem presji poprzez krzyk. Jest wiele przemocy pos�uguj�cej si� g�oœnym, ha�aœliwym i chaotycznym przemawianiem do bliŸnich. B�g natomiast nie pos�uguje si� krzykiem.

Zwr��my uwag�, �e wsp�czesna cywilizacja charakteryzuje si� bardzo mocnym oddzia�ywaniem na cz�owieka silnymi bodŸcami zewn�trznymi.

BodŸce te widoczne s� cho�by w œrodkach przekazu. S� one nie tylko mocne, ale niekiedy s� one wprost brutalne. Chodzi w nich ju� nie tylko o krzyk, ale tak�e o przemoc fizyczn�, o zadawanie cierpienia, zadawanie œmierci.

Dlaczego œrodki przekazu odwo�uj� si� dziœ do tego, co gwa�towne, brutalne, wprost perwersyjne? Dlatego, �e cz�owiek sta� si� niewra�liwy na subtelne bodŸce.

Spokojnym opowiadaniem o ludzkim �yciu, o ludzkiej mi�oœci nie mo�na ju� nikogo zachwyci�. Wydaje si� to ju� za s�abe. Na tym nie mo�na ju� zrobi� pieni�dzy. St�d odwo�anie si� œrodk�w przekazu do tego co "mocne", brutalne.

Kiedy cz�owiek przez d�u�szy czas podlega takim mocnym, brutalnym œrodkom przekazu, w�wczas traci wra�liwoœ�. Cz�owiek nie jest ju� w stanie wtedy us�ysze� ani siebie samego, ani te� drugiego. Po prostu nie jest w stanie s�ucha�.

Chorob� naszych czas�w, chorob� relacji mi�dzyludzkich jest niezdolnoœ� do s�uchania. Nie umiemy siebie nawzajem s�ucha�. Dlaczego? Dlatego, �e nosimy w sobie jakiœ wielki niepok�j, jak�œ wielk� niewra�liwoœ�.

I w tej sytuacji wejœcie w wyciszenie wewn�trzne, milczenie zewn�trzne mo�e okaza� si� czymœ bardzo trudnym, mo�e okaza� si� bolesne. Je�eli cz�owiek jest przyzwyczajony do ci�g�ego krzyku i ha�asu, w�wczas jest to utrwalony styl �ycia.

I chocia� styl ten m�czy cz�owieka, to jednak nie umie si� od niego oderwa�. Jest to w�wczas pewna forma narkotyku. W ciszy ujawnia si� to, kim jesteœmy. Ujawnia si� ca�y d�awiony do tej pory niepok�j wewn�trzny, zagubienie, wielkie poczucie winy, agresja wobec innych, kompleksy, chora ambicja, zazdroœ�. A wi�c ujawnia si� wszystko to, co cz�owiekowi udaje si� zdusi�, zd�awi� poprzez krzyk, ha�as, poprzez gwa�towne, silne prze�ycia.

Nie umiemy wypoczywa�, nie umiemy reflektowa� nad sob�, nie umiemy spokojnie spotyka� si� z innymi, z Bogiem. Uciekamy w ogl�danie mocnych program�w, film�w. Tak szybko m�czy nas rozmowa z Bogiem, z ludŸmi, m�czy nas g��bsza refleksja nad swoim �yciem. Dla wielu z nas zapracowanie jest bardzo dobrym alibi, �eby nie wejœ� w siebie, �eby nie dowiedzie� si�, co w�aœciwie nam jest, na co w�aœciwie jesteœmy chorzy. Wejœ� w cisz�, to zrezygnowa� z owego alibi. Wejœ� w cisz� to przesta� si� oszukiwa�. I w�aœnie dlatego cisza mo�e by� trudna, mo�e by� bolesna.

Szans� ciszy jest prawda, prawda o ludzkim �yciu, prawda o Ÿr�d�ach mojego nieszcz�œcia, prawda o Ÿr�d�ach mojego zagubienia i jednoczeœnie prawda o tym, gdzie szuka� wyjœcia i co jest wyjœciem w moim �yciu? B�g m�wi w ciszy. B�g m�wi na pustyni. Pan B�g m�wi, �e przyci�gnie swoj� oblubienic� na pustyni� i b�dzie m�wi� do jej serca.

Miejsce materialne

Do medytacji jest rzecz� konieczn� znalezienie odpowiedniego miejsca materialnego; miejsca pe�nego ciszy, w kt�rym wieloœ� bodŸc�w zewn�trznych nie by�aby przeszkod� w skupieniu i koncentracji.

Z pewnoœci� mo�na modli� si� w ulicznym gwarze. Czy nawet robi� "medytacj� ulicznego gwaru". Takie doœwiadczenie mo�e by� jednak jednostkowym i wyj�tkowym.

IdŸ tam, gdzie m�g�byœ by� sam -- podpowiada nam Klemens Tilmann -- gdzie by ci nie przeszkadzano, w miejsce kt�re promieniowa�oby pokojem ze wszystkiego, co ci� otacza. By� mo�e b�dzie to twoje mieszkanie, koœci�. Kiedy znalaz�eœ miejsce, kt�re promieniuje pokojem, zatrzymaj si� w nim.

Odpowiednie miejsce medytacji odnajdujemy z jednej strony poprzez przeczucie wewn�trzne, z drugiej strony zaœ dzi�ki doœwiadczeniu. Niekiedy trzeba spr�bowa� modli� si� w r�nych miejscach, aby poprzez por�wnanie i praktyk� m�c wybra� to, kt�re naj�atwiej wprowadza nas w atmosfer� wyciszenia wewn�trznego, skupienia i pokoju. Swojego materialnego miejsca dla przed�u�onej modlitwy trzeba nam nieraz szuka� z cierpliwoœci� przez d�u�szy okres czasu.

Potrzeba mistrza modlitwy

Do uprawiania d�u�szej systematycznej modlitwy konieczne jest kierownictwo duchowe. W cz�owieku prowadz�cym �ycie duchowe daj� si� s�ysze� r�ne g�osy: nie tylko g�os Boga, natchnienia Ducha Œwi�tego, ale tak�e "natchnienia" (w cudzys�owie) w�asnych ludzkich nami�tnoœci, natchnienia z�ego ducha, kt�ry pracuje w ludzkich nami�tnoœciach. Poniewa� w cz�owieku uprawiaj�cym medytacje pracuje z wi�kszym wysi�kiem duchowym, dlatego te� wi�ksza b�dzie intensywnoœ� tych g�os�w.

Ta w�aœnie wi�ksza intensywnoœ� g�os�w domaga si� rozeznania. Jest rzecz� wa�n� byœmy mieli œwiadomoœ�, �e nasze wypowiadanie si� w kierownictwie duchowym s�u�y przede wszystkim nam samym. Kierownik duchowy posiada rol� s�u�ebn�.

On winien jedynie pomaga� w rozwijaniu si� relacji pomi�dzy odprawiaj�cym �wiczenia a Bogiem. Kierownik duchowy nie mo�e by� zasadniczym punktem odniesienia dla penitenta. Zasadniczym punktem odniesienia jest sam B�g. Aby dokona� rozeznania jakiegoœ prze�ycia najpierw trzeba je wypowiedzie�.

Kiedy zaczynamy wypowiada�, opisywa� nasze wewn�trzne prze�ycie, sami zaczynamy je lepiej rozumie�. Prze�ycie wypowiedziane przed drugim "przybiera" jakby inny kszta�t.Ju� samo wypowiedzenie naszych doœwiadcze� wewn�trznych sprawia, �e te doœwiadczenia krystalizuj� si�, okreœlaj�. O czym rozmawia� na spotkaniu z kierownikiem duchowym? Po prostu o tym, co si� prze�ywa. O rodz�cych si� uczuciach, myœlach, natchnieniach.

Uwolnienie si� od zbytnich trosk codziennoœci

Owocnoœ� medytacji zale�y nie tylko od milczenia zewn�trznego, od rozm�w z kierownikiem, od dobrego miejsca materialnego, ale przede wszystkim od postawy serca ludzkiego.

Uwolnij si� -- doradza Klemens Tilmann -- zostaw wszelkie troski, obowi�zki, wysi�ek, poœpiech oraz aktywnoœ�. I jeszcze bardziej uwolnij si� od niepokoju, dyskusji wewn�trznych, myœli, projekt�w, wszystkich plan�w dzia�ania.

Im bardziej uwolnisz si� od tego wszystkiego, tym bardziej uwolnisz si� od siebie samego i zanurzysz si� w medytacj�.

Uwolnienie si� od trosk potrzebne jest w tym celu, aby cz�owiek m�g� z tym wi�ksz� dyspozycyjnoœci� i hojnoœci� z�o�y� Bogu w ofierze ca�� sw� wol� i wolnoœ�. M�wi�c innym j�zykiem, pok�j wewn�trzny oraz uwolnienie si� od tego, co zajmuje nasz� œwiadomoœ�, konieczne jest, aby m�c s�ucha� S�owa Bo�ego. Rozpoczynaj�c modlitw� od siebie i swoich problem�w ryzykujemy, i� znajdzie w�aœnie "swoje" rozwi�zania.

Nasze problemy, kt�rym pragniemy stawi� czo�a, w œwietle S�owa Bo�ego zwykle wygl�daj� ju� inaczej. Nierzadko te� rozwi�zanie, w œwietle S�owa, staje si� oczywiste i proste. Innym razem "problem" znika. Nie jesteœmy w stanie odkry� istoty naszych problem�w bez oœwietlenia ich S�owem Bo�ym. Dzi�ki S�owu Bo�emu odkrywamy tak�e, i� nasze problemy nie s� ju� tylko nasze, ale tak�e problemami Pana Boga. Rozwi�zujemy je bowiem z Nim i dzi�ki Niemu. Przyst�pienie do rekolekcji z postaw� zamkni�cia, duchowego sk�pstwa, z brakiem g��bokiego zaanga�owania si� i ofiarnoœci mo�e uniemo�liwi� osi�gni�cie po��danego owocu.

METODA MEDYTACJI

Przygotowanie do medytacji

Modlitwa, je�eli chce by� pog��biona, winna by� przygotowana. Jak mo�e wygl�da� nasze bezpoœrednie przygotowanie do modlitwy? Podamy sobie tutaj pewn� konkretn� metod�, metod� doœ� skuteczn� i dla wielu bardzo pomocn�. Jest ona pomocna zw�aszcza w pierwszym etapie uczenia si� modlitwy medytacyjnej.

Bierzemy jakiœ konkretny tekst, najlepiej jakiœ tekst biblijny. Tekst ten powinien by� raczej kr�tki. W czasie tych rekolekcji do ka�dej medytacji b�dziemy proponowa� konkretny tekst biblijny. Proponowany tekst czytamy kilka razy r�nymi metodami.

Pierwsza metoda. Wybrany tekst czytamy w spos�b ci�g�y zdanie po zdaniu. Warto w ten spos�b przeczyta� tekst dwa, trzy razy. Chodzi o to, aby dobrze pozna� tekst, pozna� jego treœ�.

Druga metoda czytania. Za drugim razem czytamy tekst wolniej, zatrzymuj�c si� kr�tko po ka�dym zdaniu. W drugim sposobie czytania nie chodzi tylko o to, aby pozna� treœ�. Chodzi tak�e o smakowanie treœci. Œw. Ignacy m�wi, �e nie obfitoœ� wiedzy nasyca dusz�, ale smakowanie wewn�trzne.

Wreszcie trzecie matoda czytania. W tej medodzie zatrzymujemy si� w dowolnym miejscu dowoln� iloœ� czasu. Trwamy w wybranym zdaniu, s�owie, myœli tyle czasu, ile potrzebujemy. Pr�bujemy uchwyci� to, co nas najbardziej uderza, co przyci�ga nasz�� uwag�. Przyci�ga nasz� uwag� w podw�jnym sensie: w sensie pozytywnym i w sensie negatywnym. Z jednej strony zatrzymuj� si� na tym, co mi si� podoba, budzi moj� radoœ�, nadziej�, ale z drugiej strony zatrzymuj� si� tak�e w tych miejscach, kt�re budz� m�j op�r, sprzeciw, niech��. Pewne zdania mog� nas dra�ni�, budzi� nasz� irytacj�, nasz� z�oœ�, mog� wywo�ywa� w nas zniech�cenie, znudzenie. Ta negatywna reakcja jest bardzo wa�na. Podczas przygotowania mo�emy sobie pewne zdania wypisa�, podkreœli�, zatrzyma� si� na nich.

"Czego chc� i pragn�?"

Na czym polega sama medytacja. Medytacja jest prost� modlitw�, w kt�rej obecne s� wszystkie najwa�niejsze elementy modlitwy chrzeœcija�skiej. Na pocz�tku medytacji œw. Ignacy proponuje wa�ny akt strzelisty: prosi� o to, czego chc� i pragn�. Jest to proœba o owoc rozmyœlania.

Istot� �ycia duchowego -- od naszej ludzkiej strony -- s� g��bokie ludzkie pragnienia, g��bokie ludzkie d��enia. Je�eli nie ma g��bokich pragnie�, nie ma �ycia duchowego. Przed ka�d� modlitw� winniœmy si� pyta�, o cel modlitwy. Czego my szukamy poprzez t� modlitw�. Nasza modlitwa bywa p�ytka, poniewa� nie jest ona najpierw kierowana g��bokimi pragnieniami, ale np. poczuciem obowi�zku, l�kiem.

Faryzeusz poszed� do œwi�tyni i chcia� si� "pochwali�" przed Bogiem swoimi dobrymi czynami. Pochwali� si� i wyszed� ze œwi�tyni nie usprawiedliwiony. Nic od Boga nie chcia�, nic te� nie otrzyma�. "Czego chc�, czego pragn�?" Jest to jedno z podstawowych pyta� w czasie modlitwy: o co mi naprawd� chodzi, dlaczego rozpoczynam to szczeg�lnie doœwiadczenie. Chciejmy sobie uœwiadomi�, �e tyle otrzymujemy tyle, ile chcemy otrzyma�. B�g nam daje tyle, o ile prosimy. Je�eli b�dziemy prosi� o wiele, B�g udzieli nam wiele. Je�eli b�dziemy mieli pragnienie stania si� œwi�tymi, B�g uczyni nas œwi�tymi. Ale dokona tego w zupe�nie inny spos�b, ni� sobie to wyobra�amy.

Na modlitwie nie trzeba by� najpierw pi�knym, ale prawdziwym. Jesteœmy pi�kni przed Bogiem wtedy, kiedy jesteœmy prawdziwi. Na modlitwie nie trzeba udawa� pragnie�, ale przedstawia� te pragnienia, kt�re mamy i prosi� o ich pog��bienie.

Je�eli nie mamy wielkich pragnie�, to trzeba t� sytuacj� przedstawi� Panu Bogu i prosi� o pragnienie pragnienia.

Pragnienia s� nie tylko owocem naszego wysi�ku. Pragnienia s� tak�e owocem �aski. B�g daje wielkie pragnienia. Ale pragnienia otrzymane od Boga mo�na marnowa�. Dzi�ki proœbie o owoc rozmœlania mo�emy rozwija� i piel�gnowa� nasze duchowe pragnienia.

Istota medytacji

PrzejdŸmy teraz do samej medytacji. Na medytacj� sk�adaj� si� trzy podstawowe elementy.

Po pierwsze otwarcie na S�owo Bo�e, s�uchanie S�owa Bo�ego.

Po drugie wejœcie z pomoc� S�owa Bo�ego w ca�� histori� naszego �ycia.

Trzecim elementem medytacji jest pokorne zanoszenie do Boga tych reakcji serca, kt�re rodz� si� w nas na skutek spotkania S�owa Bo�ego z naszym �yciem.

Medytacj� rozpoczynamy od s�uchania, od otwierania si� na Boga i Jego S�owo. Na pocz�tku konieczna jest postawa pewnej "pasywnej aktywnoœci". To paradoksalne stwierdzenie ods�ania nam rol� cz�owieka i rol� Boga na modlitwie.

Modlitw� rozpoczynamy od wyciszenia ludzkiej inicjatywy i aktywnoœci. Ta "pasywnoœ�" cz�owieka nie jest bezczynnoœci�, ale jest aktywnym otwieraniem si� na dzia�anie Boga.

Zbyt wielka aktywnoœ� w medytacji sprawia, i� mo�emy ulega� niebezpiecze�stwu odczytywania S�owa Bo�ego poprzez w�asne oczekiwania, l�ki i potrzeby.

Cz�sto s� to oczekiwania, l�ki i potrzeby jeszcze nieœwiadome. W medytacji chodzi najpierw nie tyle o samo dzia�anie cz�owieka, ale raczej o poddanie si� Bo�emu dzia�aniu w nas.

Pytania, kt�re cz�owiek medytuj�cy stawia sobie, nie powinny by� spekulatywne.

Prosta, d�u�sza koncentracja na S�owie Bo�ym, poprzedzona wewn�trznym wyciszeniem jeszcze przed modlitw�, sprawia, i� nasza uwaga spontanicznie zwr�ci si� ku pewnym konkretnym treœciom, zawartym w jednym s�owie, zdaniu czy myœli.

Rodz� si� w�wczas pewne uczucia wobec tych treœci; uczucia, kt�re nie s� zale�ne od naszej woli. Niekt�re treœci mog� przyci�ga�, inne mog� budzi� wewn�trzny op�r.

W medytacji trzeba zatrzymywa� si� zar�wno na tym, co budzi nasz entuzjazm, nadziej�, pok�j wewn�trzny, jak i na tym, co budzi nasz wewn�trzny sprzeciw, op�r, uczucia znu�enia, nudy i inne uczucia negatywne.

Rodzenie si� uczu� negatywnych w medytacji jest dobrym objawem. Jest to bowiem znak, i� S�owo Bo�e dotyka w nas miejsc najbardziej zranionych, nieuporz�dkowanych, kt�rych mo�e sobie w �yciu jeszcze nie uœwiadomiliœmy.

* * *

Drugim istotnym elementem medytacji, to spotkanie S�owa Bo�ego z naszym �yciem. Œwiadome przyj�cie reakcji emocjonalnej, kt�ra budzi si� w nas pod wp�ywem s�uchania S�owa Bo�ego, prowadzi nas do prawdy o naszym �yciu.

S�owo Bo�e nie tylko potwierdza nasze dobre pragnienia, decyzje i czyny, kt�re s� zgodne z wol� Bo��, ale tak�e os�dza nas; ukazuje zasadnicze rozdarcie istniej�ce pomi�dzy tym, czym cz�owiek winien by� zgodnie z Bo�ym Planem, a tym kim jest w rzeczywistoœci z powodu grzechu.

�ywe bowiem jest S�owo Bo�e, skuteczne i ostrzejsze ni� wszelki miecz obosieczny, przenikaj�ce a� do rozdzielenia duszy i ducha, staw�w i szpiku, zdolne os�dzi� pragnienia i myœli serca -- czytamy w liœcie do Hebrajczyk�w.

W medytacji cz�owiek winien z jednej strony spontanicznie przyjmowa� prawd� S�owa Bo�ego i uczucia, kt�re ono w nim budzi, ale z drugiej strony wykazywa� si� aktywnoœci� w os�dzaniu swojego �ycia.

S�owo Bo�e -- o ile medytuj�cy otwiera si� na Jego prawd� -- ujawni wszystkie zamys�y jego serca oraz ich wp�yw na œwiadome i nieœwiadome reakcje, spos�b myœlenia i wartoœciowania, na wybory i czyny z nimi zwi�zane.

Dialog z Bogiem na medytacji

Zasadnicza treœ� dialogu wy�ania si� ze spotkania S�owa Bo�ego z naszym �yciem. Dialog ten nie musi zawsze by� cichym i uleg�ym b�aganiem, podnios�ym wielbieniem, radosnym dzi�kczynieniem.

Mo�e on by� tak�e bolesnym krzykiem.

Cz�owiek medytuj�cy naœladuj�c Jezusa w Ogr�jcu mo�e wypowiada� z odwag� ca�y sw�j b�l wewn�trzny, krzyk, cierpienie. Do przyjaciela m�wi si� zawsze prawd�, nawet je�eli jest ona bardzo trudna i bolesna.

Na medytacji trzeba nam wypowiada� wszystkie odczucia i myœli: zar�wno te negatywne jak i pozytywne. Nie trzeba ucieka� od uczu� przykrych. Trzeba w nie wejœ�.

Czasami, kiedy jestem zapraszany na rekolekcje do jakiejœ wsp�lnoty koœcielnej, zwykle proponuj� program, w kt�rym jest du�o czasu na modlitw� osobist�. Niekt�rzy m�wi�: ale�, prosz� ojca, oni si� b�d� nudzi�! W�wczas zwykle odpowiadam: niech si� nudz� i niech si� pytaj�, dlaczego si� nudz�. Nuda to jest bardzo ciekawe uczucie i bardzo du�o m�wi�ce o cz�owieku i jego �yciu wewn�trzny.

Ale to samo dotyczy uczu� z�oœci, zazdroœci, poczucia ni�szoœci, poczucia wstydu przed sob�, przed Bogiem. To s� bardzo wa�ne uczucia. Trzeba m�wi� do Boga o wszystkich naszych uczuciach. Przedstawi� Bogu to, co jest w nas.

Je�eli si� nudzisz, m�w Panu Bogu, �e si� nudzisz. Je�eli jest w tobie du�o z�oœci, zniech�cenia, napi�cia, agresji, m�w Bogu o tym, co jest. M�wienie do Boga o naszym sercu, przemienia je.

Je�eli buntujemy si� wewn�trznie, m�wmy Panu Bogu o buncie. Wypowiadanie si� przed Bogiem jest najwa�niejsze na modlitwie. Ono leczy nasze serca.

Czym jest nasz bunt, z�oœ�, nuda, gniew, agresja? Jest forma nienawiœci, kt�ra nagromadzi�a si�, nieraz przez ca�e dziesi�tki lat. Nienawiœ�, kt�ra daje zna� o sobie. Modlitwa jest miejscem wyrzucania tej nienawiœci z serca. Jest miejscem oddawaniem jej Bogu.

Na zako�czenie modlitwy œw. Ignacy zach�ca, �eby robi� potr�jne kolokwium. Najpierw rozmawia� z Matk� Najœwi�tsz� o tych wszystkich uczuciach, kt�re si� w nas rodzi�y. Opowiedzi� Jej o nich, odda� Jej to wszystko, czego doœwiadczamy. Nast�pnie przez Maryj� ofiarowa� to wszystko Jezusowi. A na zako�czenie przez Jezusa odda� to Ojcu. Œw. Ignacy zach�ca, aby medytacja razem z przygotowaniem trwa�a oko�o godziny czasu.

Ks. J�zef Augustyn SJ

--------------------------------------------------------------------------------

pocz�tek strony

(c) 1996-1998 Mateusz

---