Etyka. Wykład 10. Główne doktryny etyczne w działalności pedagogiczno-wychowawczej.
Aby jednakże spojrzenie przez „okno na inny świat” było możliwe, to trzeba samemu przeżyć coś na kształt intelektualnego olśnienia i rozbudzić w sobie poznawcze namiętności, bo inaczej w toku nauki szkolnej w ludzkim wnętrzu zagnieździ się degenerująca je nuda i wzrastająca gnuśność. Marek Rembierz
Zróżnicowanie czy wybór postawy moralnej w działalności pedagogiczno-wychowawczej (uwarunkowania światopoglądowe, osobowościowe, emotywne...). Wspólna obu płciom czy odrębna moralność ludzka? Tożsamość genderowa (płeć kulturowa) a pozycja w skali rozwoju moralnego.
Tezy krytyczne:
- Freud: kobiety są mniej dojrzałe moralnie (np. mają słabsze poczucie sprawiedliwości, głównie kierują się emocjami): bo nie pokonały kompleksu Edypa i dlatego mają słabsze superego (trudności generalizacji i samej psychoanalizy)
- Nacy Chodorow (współczesna amerykańska feministka psychoanalityczna): zjawisko reprodukowania roli macierzyńskiej: kobiety czekają duże kłopoty w przestrzeni publicznej, bo nie umieją dbać o własne sprawy, mają skłonność do podporządkowywania się, nie umieją odróżnić własnych potrzeb od potrzeb innych...
Główne teorie etyczne w pedagogice:
1. Etyka troski: specyficznie kobieca etyka: (twórczyni Carol Gilligan (feministka kulturowa z Harwardu) - książka In A Different Voice (Innym głosem), 1982) - rodzaj etyki relacyjnej (relacja troski ważniejsza od świadomości moralnej podmiotu):
- płciowość etyki: różnice płciowe w traktowaniu problematyki moralnej:
- płciowość doświadczenia kulturowego: (różnice w biologii mózgu ważniejsze od uwarunkowań historycznych i społecznych: Anne Moir - Płeć mózgu, 1997. Prymat kultury męskiej: twórcy wielkich religii uniwersalistycznych, ograniczanie duchowości kobiet. Teoria zarządzania: inne modele zarządzania grupami kobiecymi i męskimi. Wartości kultury męskiej a wartości kultury żeńskiej, specyfika polskiego doświadczenia kulturowego);
- opozycja Gilligan wobec psychologii rozwojowej Kohlberga (mężczyźni częściej osiągają wyższe stadia rozwoju moralnego?!): trzy stadia rozwoju moralnego:
1. przedkonwencjonalne: do 13 lat: zainteresowanie tylko własnymi potrzebami: stadium egocentryczne i relatywistyczne, dominacja mechanizmu nagrody i kary, pomijanie dobra innych;
2. konwencjonalne: ok. 13 - 16 lat: respektowanie konwencji społecznych: stadium „dobrego chłopca/dziewczyny”: akceptacja intencji i społecznych wzorców zachowań oraz stadium „prawa i porządku”: szacunek dla autorytetu, ale jeszcze instrumentalnie;
3. postkonwencjonalne: powyżej 16 lat: rozumienie słuszności zasad moralnych niezależnie od społecznych konwencji: stadium akceptacji zasad społecznych i szacunku dla prawa, stosowanie się do opinii większości oraz stadium autonomiczności moralnej: samodzielny wybór zasad etycznych, niekiedy akceptacja konfliktu z powszechnie przyjętymi zasadami;
- Gilligan: kobiety funkcjonują zwykle w okolicach trzeciego poziomu: dobro polega na pomaganiu i zadowalaniu innych (skala ta jest zorientowana wg męskich kryteriów wartości)
- skala Gilligan:
1. troska o własną osobę (cel: własne przetrwanie)
2. troska o innych (dobrem jest samopoświęcenie)
3. równowaga między troską siebie i innych
- w kwestiach moralnych „mężczyźni i kobiety mówią różnymi językami”, używając tych samych słów - wyrażają inne doświadczenie moralne (np. więzi międzyludzkie są ważniejsze, niż autonomia)
- kobiece rozumienie problemu moralnego to raczej problem troski i odpowiedzialności w relacjach, niż problem praw i reguł
- rozwinięcie etyki troski: przedstawienie etyki jako teorii normatywnej: amerykańska filozofka i feministka Nel Noddings:
- konsekwencje biologiczne (np. relacja matka-dziecko) źródłem etyki relacyjnej (relacja naturalnej troski), to relacja jest źródłem tożsamości osobowej. Asymetria strukturalna w akcie troski: dawca i biorca troski. Postawa „pochłonięcia” i „przemieszczenia motywacji”. Troska etyczna a troska naturalna: ideał etyczny „ja etyczne” a empatyczne „muszę”.
- zmiana kryterium oceny moralnej czynu: odejście od uniwersalnej zasady (np. Bóg, obowiązek, użyteczność) na rzecz pragmatycznego naturalizmu: motywacje nie wynikają z abstrakcyjnego rozumowania, lecz z naturalnego odczucia-emocji. Odejście od ogólnego prawa na rzecz jednostkowego sytuacjonizmu.
- troska matek wobec małych dzieci wyraża istotę moralności jako bezinteresownej troski: etyka troski jest lepsza od etyki sprawiedliwości (odwrócenie Kanta)
Niebezpieczeństwa związane z etyką troski
- troska o osobę czyniącą zło (niebezpieczeństwo wspierania zła, zbrodni, z drugiej strony zjawisko nadopiekuńczości utrudnia osiągnięcie dojrzałości)
- postawa niewolnicza jest sprzeczna z etyką cnót
- praca emocjonalna kobiet pomniejsza ich rangę (kobiety powinny się troszczyć niezależnie od osobistych kosztów)
- troska: ślepe podporządkowanie a uzasadnione realizacją wyższych wartości
- ryzykować wyzysk czy gdzie indziej poszukiwać własnych wartości?
Etyka troski w Polsce : Kotarbiński, Świętochowski, krytyka - Ossowska
- konflikt między sprawiedliwością a miłością
- potrzeba komplementarności między etyką troski a etyką sprawiedliwości - uzupełnianie się dwóch rodzajów wrażliwości
Możliwości wykorzystania innych etyk w pedagogice: etyka jakości życia, etyka personalistyczna, etyka autonomii, etyka godności
Literatura
- Rosemarie Putnam Tong: Myśl feministyczna. Wprowadzenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002, s. 205-210.
- M. Uliński, Feminizm i etyka troski, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2006.
- R. Ziemińska, Czy moralność zależy od płci?, w: „Analiza i Egzystencja”, 2008, 8, s. 115.
- A. Kamińska, Spory wokół feministycznej etyki troski we współczesnej filozofii amerykańskiej, http://www.sbc.org.pl/Content/12050/doktorat2884.pdf.
- Ewa Hyży, Teorie emocji a etyka troski w kontekście psychologii K. Dąbrowskiego, http://www.heksis.com/index1.html?http%3A%2F%2Fwww.heksis.com%2Findex_pliki%2Fheksis_1_2010%2Fteksty_1_2010%2Fewahyzy.htm.