Słownik pojęć - biopsychologia:
Neuron - komórki tworzące tkankę nerwową. Jest to podstawowa jednostka morfologiczna i funkcjonalna układu nerwowego. Wypustki wystające z ciała komórki dzielimy na 2 rodzaje: pojedyncze i długie aksony(neuryty) i krótsze, rozgałęzione, występujące w skupiskach - dendryty.
Synapsy - miejsce styku pomiędzy aksonem doprowadzającym pobudzenie a inną komórką nerwową. Bardzo ważne jednostki funkcjonalne układu nerwowego. Składa się z 3 części: błona presynaptyczna, szczelina synaptyczna, błona postsynaptyczna.
EPSP - postsynaptyczny potencjał pobudzeniowy. Podprogowa depolaryzacja błony postsynaptycznej.
IPSP - postsynaptyczny potencjał hamulcowy. Pod wpływem docierających do błony postsynaptycznej pobudzeń - w zależności od rodzaju mediatora i lokalizacji w układzie nerwowym powstaje ipsp.
Mediator (neuroprzekaźnik) - substancja chemiczna, zmagazynowana w pęcherzykach synaptycznych przenika przez szczelinę synaptyczną, dociera do błony postsynaptycznej, powoduje jej depolaryzację, mediator ulega rozkładowi.
Ośrodkowy układ nerwowy - zawiera wszystkie neurony mózgowia i rdzenia kręgowego oraz większość ciał neuronów tworzących obwodowy układ. Składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego. W rdzeniu znajduje się istota szara (ciała komórek nerwowych) i istota biała (zmielizowane włókna, przenoszą impulsy nerwowe w kierunku: wstępującym, zstępującym i poprzecznym). Rdzeń kręgowy pełni 2 bardzo ważne funkcje: pośredniczy w wymianie informacji pomiędzy obwodem, a mózgowiem oraz kontroluje i odpowiada za realizację odruchów rdzeniowych.
Obwodowy układ nerwowy - składa się z nerwów łączących ośrodkowy układ nerwowy z pozostałymi częściami organizmu oraz zwojów zawierających liczne połączenia synaptyczne. Pełni funkcję transmisyjną.
Neuron pośredniczący - znajduje się pomiędzy neuronem czuciowym i ruchowym.
Mózgowie - znajduje się w puszce mózgowia. Mózgowie dzieli się na 3 części: tyłomózgowie (rdzeń przedłużony, most i móżdżek), śródmózgowie i przodomózgowie (międzymózgowie i kresomózgowie).
Tyłomózgowie - na szczycie rdzenia kręgowego znajduje się rdzeń przedłużony, most i móżdżek.
Móżdżek - składa się z tkanki mózgowej osadzonej pod mostem, po jego tronie grzbietowej.
Śródmózgowie - jest częścią mózgowia, która łączy pień mózgu z międzymózgowiem: w grzbietowej części śródmózgowia znajdują się wzgórki czworaczne górne i dolne.
Międzymózgowie - rozciąga się wzdłuż podstawy mózgu od śródmózgowia do płatów czołowych. Składa się z podwzgórza i wzgórza (2 części: grzbietowa i brzuszna).
Jądro podstawy - obejmuje 3 główne skupiska komórek nerwowych znajdujących się przed międzymózgowiem i wokół niego: ciało prążkowane, przedmurze i ciało migdałowate.
Układ limbiczny - niezbyt ograniczona część mózgowia do której zalicza się struktury podkorowe. Uczestniczy w regulacji poziomu aktywacji oraz w procesach emocjonalnych, motywacyjnych i pamięci.
Kora mózgowa - jej powierzchnia podzielona jest na płaty: czołowy (aktywność ruchowa), ciemieniowy (informacje sensoryczne), potyliczny (wzrok) i skroniowy (słuch).
Neuron czuciowy - połączony z receptorami, zlokalizowany w skórze, stawach i mięśniach, narządach wewnętrznych i narządach zmysłu.
Neuron ruchowy - nośnik informacji z ośrodkowego układu nerwowego. Tworzą połączenia synaptyczne z komórkami mięśniowymi a w wypadku układu autonomicznego również tkankę gruczołową.
Nerw - aksony komórek czuciowych i ruchowych łączą się w pęcherzyki otoczone wspólną błoną (mieszanina włókien czuciowych i ruchowych). Istnieje: 12 par nerwów czaszkowych i 31 par nerwów rdzeniowych.
Preparat mózgowo izolowany - dokonuje się cięcia między rdzeniem kręgowym a przedłużeniem (nazwa pochodzi od tego co zostało odcięte).
Receptory - narządy odbiorcze, są wrażliwe na wszelkie zmiany warunków zewnętrznych i wewnętrznych. Wyspecjalizowane struktury, w których na skutek działania bodźców powstaje pobudzenie.
Prawo wszystko albo nic - włókno raz pobudzone przez bodziec, który osiągnął wartość progową, przewodzi potencjał czynnościowy bez ubytku. Oznacza to, że wędrujący wzdłuż włókna potencjał czynnościowy, przez cały czas utrzymuje wielkość wyjściowej amplitudy. Mówi się zatem, że potencjał czynnościowy we włóknie nerwowym podlega prawu wszystko albo nic.
Rezonans magnetyczny - technika badania żyjącego mózgu, wykorzystuje pola magnetyczne i fale radiowe do generowania drgań energii wewnątrz mózgu i każdej innej części ciała.
Tomografia komputerowa - urządzenie, które przesyła przez mózg promienie rentgenowskie aby stwierdzić czy występują anomalie tkanki mózgowej, pozwala badaczowi na powiązania struktur mózgowych z symptomami psychologicznymi ujawnionymi przez jednostkę (nie ogranicza się do mózgu).
Elektroencefalografia - zapisy stałych prądów czynnościowych kory mózgowej zwane także falami mózgowymi, wykorzystywany do wykrywania zaburzeń i patologicznych zjawisk w funkcjonowaniu mózgu.
Hormony - to złożona substancja chemiczna pochodzenia białkowego. Współdziałają z układem nerwowym, mogą modyfikować reakcje organizmu i sterować jego czynnościami przystosowawczymi. Szczególne miejsce wśród gruczołów wewnątrz wydzielniczych zajmuje przysadka mózgowa. Oprócz hormonów regulujących czynności różnych narządów wydziela również hormony tropowe, które wpływają na czynności innych gruczołów dokrewnych.
ACTH - hormon adenokortykotropowy działa na korę nadnercza, odgrywa ważną rolę w reakcji na stres. Wydzielanie go podlega kontroli zarówno układu nerwowego jak i autokontroli hormonalnej.
Autonomiczny układ nerwowy - sprawuje bezpośrednią kontrolę nad czynnościami narządów wewnętrznych. Dzieli się na 2 części: współczulna (synapsy) i przywspółczulną (w pniu mózgu) oraz w części krzyżowej rdzenia kręgowego.
Drogi czuciowe - większość dróg sensorycznych poczynając od receptora aż do kory, składa się z 3 etapów, na każdym etapie impulsy nerwowe przechodzą przez 1 neuron, na pierwszym etapie pobudzenie obejmuje neuron pierwszego rzędu. Neuron ten ma 2 wypustki: centralną, która kontaktuje się z neuronem drugiego rzędu, i obwodową biegnącą do narządu odbiorczego. Neuron pierwszego rzędu doprowadza impulsy do ośrodka w rdzeniu przedłużonym albo w pniu mózgu, w ośrodku tym znajdują się neurony drugiego rzędu. Aksony neuronów drugiego rzędu biegną do podkorowego ośrodka sensorycznego i tworzą połączenia z neuronami trzeciego rzędu. Aksony neuronów trzeciego rzędu dochodzą do odpowiedniej okolicy sensorycznej w korze mózgu. Skład drogi czuciowej (wzrokowej, słuchowej, czucia) wchodzą ośrodki czuciowe o częściowo hierarchicznej organizacji, które niejako rozgraniczają poszczególne etapy przenoszenia informacji. W ośrodkach tych odbywa się nie tylko proste przekazywanie impulsów z neuronu do neuronu wyższego rzędu, lecz także przetwarzanie informacji przepływających w sieciach nerwowych.
Sen - charakteryzuje się czasową utratą łączności mózgu. Sygnały z zewnątrz dochodzą wprawdzie do ośrodkowego układu nerwowego i mogą wywoływać Prost odruchy, nie są jednak świadomie odczuwane.
Sen nie rem - okres, w którym śpiący nie wykazuje ruchów gałek ocznych. Wykazuje się mniejsza ilością marzeń sennych = sen wolnofalowy.
Sen rem - śpiący wykazuje ruchy gałek ocznych = sen paradoksalny.
Drogi aferentne - to drogi czuciowe lub nerwowe łączące receptory z ośrodkowym układem nerwowym.
Siatkówka - tylna warstwa oka, składa się z części pobudliwej i nie pobudliwej. Część pobudliwa składa się z 3 warstw komórek: warstwy czopików i pręcików, warstwy komórek dwubiegunowych, warstwy komórek zwojowych (budowa od ciałka szklistego).
Refrakcja - okres pobudliwości błony komórki nerwowej.
Homeostaza - złożony proces utrzymania stałości środowiska wewnętrznego organizmu podczas jego kontaktów z otoczeniem, tak by chemiczna równowaga organizmu mogła być utrzymywana a potrzeby biologiczne i społeczne zaspokojone.
Latencja - okres utajenia reakcji, okres między bodźcem a reakcją.
Pompa sodowo-potasowa - mechanizm transportowy, który wypycha sód z komórki i wprowadza potas z powrotem do jej wnętrza, sprawiając, że powraca ona do stanu spoczynkowego.
Nerw wzrokowy - pęczek włókien komórek zwojowych.
Hipokamp - podkorowa struktura mózgu, która ma decydujące znaczenie dla pamięci świeżej i odgrywa ważną rolę w zachowaniu seksualnym.
Engram - zakodowana w mózgu informacja zwana także śladem pamięciowym.
Układ parasympatyczny (przywspółczulny) - część autonomicznego układu nerwowego, która zawiaduje większość podstawowych funkcji życiowych, takich jak np. trawienie. Działanie tego układu jest w większości przypadków przeciwstawne (antagonistyczne) do działania układu sympatycznego, jego włókna nerwowe wychodzą niższych segmentów rdzenia kręgowego i pnia mózgu.
Układ sympatyczny (współczulny) - część autonomicznego układu nerwowego, która jest aktywna w warunkach mobilizacji organizmu takich jak bardzo niska temperatura, wytężony wysiłek, intensywne ćwiczenia, stan strachu lub gniewu, włókna tego układu biorą początek w segmentach rdzenia kręgowego znajdujących się między pniem mózgu a dolnym odcinkiem kręgosłupa.
Uwaga - stan koncentracji świadomości, któremu towarzyszy wyrazistość percepcji i gotowość ośrodkowego układu nerwowego, do reagowania.
Uczenie się - proces oparty na doświadczeniu, który prowadzi do względnie trwałej zmiany zachowania lub możliwości zachowania.
Łuk odruchowy - obwód neuronalny zawierający drogi nerwowe przenoszące napływające informacje sensoryczne oraz wychodzące sygnały motoryczne. Autonomiczne podłoże ruchu. Okres od receptora do efektora.
Ciało kolankowate boczne - punkt przekaźnikowy we wzgórzu, przez który przechodzą impulsy biegnące od oka do kory potylicznej.
Popęd nabyty - wyuczony stan motywacyjny.
Popęd pierwotny - stan motywacyjny wywołany przez potrzeby biologiczne niezależne od uczenia się.
Rodzaje poędów - apetywne, awersyjne, pierwotne (wrodzone), wtórne (nabyte), wewnątrzpochodne (endogenne), zewnątrzpochodne (egzogenne), popęd ciekawości.