ZADANIA NAUCZYCIELA WYCHOWAWCY W KLASACH POCZĄTKOWYCH
MGR ELŻBIETA GAŁKA-SIENICKA NAUCZYCIELKA
NAUCZANIA ZINTEGROWANEGO
SAMORZĄDOWEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ W BIEŻUNIU
BIEŻUŃ 2004
„ Zbierałem zardzewiałe stare klucze…Bajka
Szeptała mi, że klucz jest dziwnym darem darów,
Że otworzy mi zamki skryte w tajny parów
Gdzie wejdę, blady książę, z obrazów Van Dycka”
„Dzieciństwo” Leopold Staff
Powszechne jest przekonanie, że rozwój psychiczny dziecka w młodszym wieku szkolnym ma bardzo duże znaczenie dla kształtowania osobowości w wyższych klasach. Powszechnie też docenia się rolę nauczania zintegrowanego, jako głównego i podstawowego szczebla w kształceniu i wychowaniu człowieka.
W młodszym wieku szkolnym zadania dydaktyczne i wychowawcze ściśle się ze sobą splatają i przenikają. Należycie prowadzona praca w klasach niższych, uwzględniająca różnorakie potrzeby rozwojowe wszystkich dzieci decyduje w znacznym stopniu o dalszej karierze szkolnej i życiowej ucznia. Praca w klasach młodszych to szeroko rozumiany start szkolny i życiowy dziecka.
Centralnym czynnikiem warunkującym pożądane wyniki pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole, a zwłaszcza w nauczaniu zintegrowanym jest nauczyciel. Swoistość pracy na tym szczeblu szkoły ( klasy I - III ) polega na tym, że osobowość znajduje się w procesie stawania się, odznaczając się pod wieloma względami jeszcze wielką plastycznością i podatnością na zamierzone i niezamierzone wpływy zewnętrznego otoczenia. Stąd też właściwa działalność nauczyciela w tym okresie jest szczególnie ważna, jak w żadnym już okresie życia dziecka. Działalność ta dotyczy wykonywania zadań: opiekuńczych, diagnostyczno-prognostycznych, kompensacyjno-usprawniających, poznawczych, kształcących i wychowawczych.
Właściwością szczebla nauczania zintegrowanego jest to, iż powinien on spełniać w równej mierze wszystkie sześć funkcji. Zadania te występują w rzeczywistości we wzajemnych związkach zaś spełnianie jednych jest często nieodzownym warunkiem realizacji innych.
Do zadań wychowawcy w obrębie funkcji opiekuńczej należą zadania szczegółowe takie jak: troska o zdrowie powierzonych mu dzieci, ich bezpieczeństwo, zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych, dbałość o należyty rozwój fizyczny, ich racjonalne odżywianie, odpowiednio zorganizowaną rekreację. W czasie zajęć lekcyjnych wychowawca klas młodszych powinien zwracać uwagę na postawę dzieci w ławkach, czy siedzą prosto, nie garbią się. Ma to istotne znaczenie przy wszelkiego typu skrzywieniach kręgosłupa. Nauczyciel powinien często organizować ćwiczenia gimnastyczne. Gimnastyka taka wpływa odprężająco na układ nerwowy dziecka oraz pozwala na rozluźnienie mięśni całego ciała, zwiększa dopływ tlenu poprzez kilkakrotne wdechy i wydechy przy otwartych oknach. W moim środowisku pracy przeważają dzieci z rodzin wiejskich. Obserwuje się niekiedy brak troski rodziców o racjonalne odżywianie dzieci i rolę efektywnego wypoczynku. Staram się u tychże dzieci wytworzyć potrzebę estetycznego spożywania odpowiednich produktów zawierających wszystkie potrzebne organizmowi składniki. Zwracam uwagę na konieczność kilkakrotnego mycia warzyw i owoców przed spożyciem, mycia zębów rano i wieczorem, jak najczęstszego mycia rąk.
W swojej pracy pedagogicznej unikam podnoszenia głosu, uważając, że praca z dziećmi młodszymi powinna być oparta na wzajemnej serdeczności i ufności. Dziecko jest przecież „nosicielem nasion”, które rosną i ujawniają się, jeśli dane są odpowiednie warunki do ich rozwoju. Nasiona-to możliwości i uzdolnienia posiane w całej sferze duchowej, umysłowej i uczuciowej dziecka.
Przez funkcję diagnostyczno-prognostyczną rozumiemy szeroki specyficzny zespół zadań dotyczących:
Poznawania poszczególnych dzieci poprzez dobrą, ukierunkowaną obserwację, między innymi w oparciu o specjalne narzędzia badawcze w postaci arkuszy obserwacyjnych, testów psychologicznych, dydaktycznych itp.
Prognostycznego projektowania ( na podstawie zdobytych w tym zakresie informacji ) możliwie optymalnych dróg dalszego rozwoju każdego dziecka.
Zadaniem nauczyciela klas zintegrowanych jest w tym przypadku poznanie psychiki swoich uczniów poprzez kontakt z rodzicami, własne obserwacje, w trudniejszych przypadkach kontakt z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną.
Kontynuacja funkcji diagnostyczno-prognostycznej jest spełnianie przez nauczyciela funkcji kompensacyjno-usprawniającej. Zadaniami dla nauczyciela nauczania zintegrowanego jest tutaj korekta stanu zastanego. Współpracując z lekarzem, rodzicami, poradnią psychologiczno-peadagogiczną, wychowawca może skutecznie korygować i usprawniać deficyty rozwojowe danego dziecka np. wady wymowy, wady słuchu, wady wzroku, leworęczność, zaburzenia analizatorów. W ramach omawianej funkcji jest usuwanie wad i niedostatków języka i słownictwa pochodzenia środowiskowego.
Bardzo bogate i wszechstronne są zadania nauczyciela klas młodszych związane z funkcjami poznawczymi. Praca poznawcza dzieci obejmuje wiedzę rzeczową ( w wyborze ) w zakresie: faktów społecznych, przyrodniczych, wytworów kulturalnych powstałych w wyniku różnorodnej działalności człowieka oraz wiedzę językową i matematyczną. W związku z tymi zadaniami treści nauczania na tym szczeblu szkoły tworzą określony system. Są powiązane w układzie poziomym ( związki międzyprzedmiotowe ) i pionowym ( łączność przedmiotowo-treściowa ). Nauczyciel klas niższych zaznajamia dzieci z faktami społecznymi dotyczącymi życia społecznego ludzi bliższym i dalszym środowisku. Zapoznaje dzieci z różnymi instytucjami, zakładami przemysłowymi, z wytworami kultury technicznej. Zaprasza na spotkania ludzi wyróżniających się w swoim środowisku aby opowiedzieli o pracy, którą wykonują. Uczymy dzieci kochać ojczyznę poprzez zapoznawanie z naszą historią. Dzieci dbają o pomniki przeszłości - groby poległych, oraz miejsca związane z historią naszego regionu. Dzięki temu uczniowie stopniowo zdobywają wiadomości historyczne dotyczące kraju i swojego miejsca zamieszkania.
Drugi krąg wiedzy o rzeczywistości obejmuje przedmioty , zjawiska i procesy przyrodnicze. Zaznajomienie dzieci z faktami dotyczącymi życia roślin i zwierząt prowadzi do zrozumienia związków między budową ( strukturą ) a trybem życia i najważniejszymi procesami życiowymi takimi jak: rozwój, pobieranie pokarmu, rozmnażanie. Dzieci poznają także wzajemne związki między organizmami żywymi a środowiskiem oraz wpływem na życie roślin takich czynników jak: gleba, woda, światło, temperatura. Ważny zakres treści stanowią także podstawowe fakty dotyczące budowy organizmu człowieka, bezpieczeństwa i higieny oraz oddziaływania człowieka na przyrodę. Na trzeci krąg wiedzy poznawczej ucznia w klasach niższych składają się wytwory kultury powstałe w wyniku różnorodnej działalności człowieka.
Czwarty krąg wiedzy poznawczej dotyczy wiadomości o języku, jego budowie gramatycznej oraz w stosunkach ilościowych i przestrzennych wyrażających się w elementarnych pojęciach matematycznych. Ten zakres wiedzy łączy się najściślej z umiejętnościami i sprawnościami językowymi i matematycznymi zdobyciu których tak wiele czasu poświęca się w klasach młodszych.
Sedno funkcji kształcącej stanowi rozwijanie ogólnych operacji myślowych i ogólnych sposobów racjonalnego uczenia się. Należą do niej takie zadania szczegółowe jak: rozwijanie elementarnych sprawności - czytanie, pisanie, liczenie, umiejętność wypowiadania się, manipulowanie, wyrabianie koncentracji i podzielności uwagi, kształcenie pamięci logicznej, umiejętności uczenia się. Opanowanie przez dzieci sprawności językowych i matematycznych w nauczaniu zintegrowanym tak silnie wiąże się z tym nauczaniem, że zwykle zadania te wysuwa się jako najbardziej istotne w pracy na tym szczeblu szkoły. Zrealizowanie tego zadania jest bardzo ważne dla dalszego rozwoju ucznia. Sprawne czytanie ze zrozumieniem daje możliwości korzystania z różnych lektur, co w konsekwencji znacznie wzbogaca zakres wiedzy dziecka o rzeczywistości.
Kształcenie ogólnych zdolności poznawczych wiąże się ściśle z procesami zdobywania wiedzy. Takie zdolności poznawcze jak umiejętność obserwacji, zdolność myślenia i w miarę samodzielne rozwiązywanie problemów w młodszym wieku szkolnym, uwaga, pamięć, wyobraźnia, a także zainteresowania i chęć do wysiłku umysłowego i do wszelkiej pracy, stanowią ten zespół procesów psychicznych, bez rozwinięcia których ogólny rozwój dzieci nie mógłby przebiegać normalnie i racjonalnie. Obecnie podkreśla się coraz mocniej rolę tych procesów psychicznych oraz możliwości znacznego ich rozwoju właśnie w klasach niższych.
Szczególnie doniosłą rolę w rozwoju spostrzeżeń odgrywa kierowanie obserwacją w pracy na zajęciach w klasie i poza klasą. Zachowane w pamięci obrazy przedmiotów i zjawisk z odpowiednimi wyjaśnieniami słownymi w toku obserwacji mają duże znaczenie w dalszej poznawczej pracy dziecka, w której coraz większą rolę odgrywa myślenie.
Rozwijanie różnorodnych operacji myślowych takich jak: analiza, synteza, uogólnianie, porównywanie, wnioskowanie, dowodzenie przy wzrastającej samodzielności uczniów umożliwia im zdobywanie wiedzy. Ściśle z myśleniem rozwija się język. Dziecko poznając rzeczywistość, wypowiada swoje myśli i przeżycia, wzbogaca i utrwala swój słownik, uczy się poprawnie budować zdania. W ten sposób język staje się potężną dźwignią rozwoju umysłowego dziecka.
W zdobywaniu, rozwijaniu i kształtowaniu zdolności poznawczych dużą rolę odgrywają zainteresowania poznawcze uczniów. W młodszym wieku szkolnym dzieci w sposób naturalny i spontaniczny interesują się otaczającym światem, są nastawione na poznawanie i działanie. Dlatego nauczyciel musi mieć stale na uwadze podtrzymywanie tego zaciekawienia i uczynienia z niego trwałego zainteresowania.
Szczególnie bogata i różnorodna pod względem konkretnych zadań jest funkcja wychowawcza nauczania zintegrowanego. Nauczycielowi w realizacji tych zadań bezsprzecznie pomaga olbrzymi autorytet, którym cieszy się wśród dzieci. Nigdy już później nie będzie miał takiego wpływu na dziecko jak właśnie w klasach młodszych. Dzieci są bardzo dobrymi obserwatorami, zauważają wszelkie potknięcia nauczyciela, jego stosunek do uczniów.
W ramach zadań wychowawczych dają się wyszczególnić między innymi następujące zadania: rozwijanie pozytywnej motywacji wobec uczenia się i nauki szkolnej, wyrabianie poszanowania dla własnej pracy i pracy innych, kształtowanie zaufania we własne siły, woli pokonywania trudności, należytego stosunku do mienia społecznego i indywidualnego a także do dzieci młodszych, słabszych, ludzi starych i chorych.
Poprzez utrzymywanie kontaktu z rodzicami nauczyciel może pomóc w przezwyciężaniu trudności wychowawczych. Szczególną troską powinien wychowawca otaczać dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo czy też patologicznych.
Duże znaczenie dla odpowiedniego wypełniania funkcji wychowawczych ma postawa samego nauczyciela. Jeżeli nauczyciel jest sprawiedliwy, dobrze z zaangażowaniem wypełnia swoja pracę, ma serdeczny stosunek do dzieci to istnieją wszelkie szanse, że zrealizuje zadania wychowawcze.
Jak wynika z powyższych rozważań rola nauczyciela - wychowawcy klas nauczania zintegrowanego jest specyficzna i wyjątkowo odpowiedzialna. Można stwierdzić, że w klasach początkowych potrzebny jest nauczyciel o wielkich przymiotach serca i charakteru, kochający pracę z małymi dziećmi, cierpliwy i opanowany, stale podnoszący swoje kwalifikacje korzystając z różnych zorganizowanych form doskonalenia oraz w drodze samokształcenia.
BIBLIOGRAFIA:
Galant J., Hawlicki J., Proces dydaktyczno-wychowawczy w klasach I-III, Warszawa 1998 r.
Jodłowska B., Nauczyciel klas początkowych w oczach dzieci, Życie Szkoły nr.10/1983 r.
Radwiłowiczowie M i R, nauczyciel klas początkowych, Warszawa 1991r.
Rapacka M., Aktywność twórcza dziecka - źródła, dzieła, Życie Szkoły nr.11/12/1983 r.
Sośnicki K., Poradnik dydaktyczny, Warszawa 1986 r.
Więckowski R., Autorytet nauczyciela nauczania początkowego w opinii uczniów i rodziców, Życie Szkoły nr.10/1982r.
Wołoszczynowa L., Rozwój i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym, Warszawa 1980 r.
Wróbel T., (red.) Praca nauczyciela w klasach I-IV, Warszawa 1974 r.
Publikacja zamieszczona w Serwisie Publikacji Nauczycieli „ODA”
http://awans.szkola.pl
9