WYKŁAD 1
Definicje osobowości
1.Persona=osobowość-persona to maska nakładana przez starożytnych aktorów. Jako maska sugeruje udawanie cech odmiennych od prawdziwych; Persona bez konotacji wskazujących na iluzję zaczęła wskazywać na jawne i prawdziwe cechy osoby; Wewnętrzne słabiej okazywane oraz ukryte cechy psychiczne jednostki
Osobowość definicja współczesna
1.Złożony wzorzec głęboko zakorzenionych cech psychicznych;
2.Wzorzec przejawiający się automatycznie w niemal każdej sferze funkcjonowania psychologicznego
3.Wzorzec cech występujących w całym złożonym układzie jednostki
Definicja osobowości
1 zbiór względnie stałych ,charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości ,które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
2 zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób ,w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
3 zespół psychologicznych mechanizmów: np.tożsamość ,mentalność ,potrzeby ,postawy ,inteligencja ,uznawane wartości ,które powodują ,że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem ,jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe
Cecha osobowości a kryteria diagnozowania
•Cecha-trwały wzorzec zachowania przejawiany niezależnie od chwili w wielu różnych sytuacjach
•Kryteria diagnozowania- zdefiniowane cechy ,do których odwołują się klinicyści w opisie danej osoby. Listy cech ,które muszą występować ,aby można było postawić określoną diagnozę
Norma a patologia
•Nie można całkowicie odróżnić normy od patologii;
•Kryteria diagnostyczne to konstrukty społeczne;
•Definicje patologii, czy zaburzenia obciążone są z konieczności wartościowaniem;
•Normalność to pojęcie definiowane społecznie i kulturowo;
Normalność???
Zdolność do niezależnego, kompetentnego funkcjonowania, ukierunkowanego na uzyskiwanie poczucia osobistego zadowolenia i poczucia satysfakcji;
Czy istnieje osobowość dojrzała?
Realistyczny obraz siebie. Funkcjonują jednocześnie w nas dwa obrazy -"ja realny" i "ja idealny". Im większa jest rozbieżność między nimi ,tym wyższy jest w nas poziom neurotyzmu (skłonności do reakcji nerwicowych). Potrzebna jest konstrukcja "lustra duszy" -byśmy zobaczyli odbicie własnego wnętrza.
Kompetencje poznawczo -motywacyjne
Poczucie rzeczywistości. Stąpanie po ziemi jest w tym przypadku równoznaczne stwierdzeniu ,że nie jestem w stanie zrobić wszystkiego najlepiej ,że mam prawo popełniać błędy ,na których się będę uczył/a. Jest to również stawianie realistycznych celów
Kompetencje emocjonalne
Dojrzałość emocjonalna.
Świadomość własnych emocji- np.wytłumaczenie sobie negatywnych relacji do konkretnej osoby;
Czytelność własnych emocji-ujawnianie ich ,i komunikowanie sobie i innym w społecznie akceptowany sposób;
Kontrola własnych emocji i umiejętność złożonej ich regulacji
Kompetencje społeczne
•umiejętność wchodzenia w dojrzałe związki emocjonalne -empatia i asertywność
•przewidywalność w istotnie ważnych zachowaniach (przewidywalność reakcji swoich i innych)
•otwartość w relacjach
•względnie stały ale nie sztywny system wartości
WYKŁAD 2
Zaburzenia osobowości
Stan psychiczny, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości;
Efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki. (ICD10)
Objawy:
1.znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;
2.wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;
3.wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami
4.zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;
5.subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawia się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;
6.zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego
Definicje zaburzenia wg DSM IV
Klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny lub psychologiczny, który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z odczuwanym w danym momencie : cierpieniem(bolesnym symptomem), upośledzeniem(zakłóceniem w jednej lub kilku sferach), znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, ograniczenia swobody działania
Przejaw behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby.
Grupy zaburzeń osobowości według DSM IV
•GRUPA A -„Homo hominilupusest” (człowiek człowiekowi wilkiem)
brak bliskich związków z innymi, emocjonalny chłód, tendencje do nietypowego postrzegania rzeczywistości
Osobowość paranoiczna
Osobowość schizoidalna
Osobowość schizotypowa
Osobowość paranoiczna (paranoidalna)
1.wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
2.tendencja do przeżywania długotrwale przykrości
3.podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych
4.sztywne poczucie własnych praw
5.podejrzenia dotyczące wierności
6.przecenianie własnego znaczenia
7.pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń
Osobowość schizoidalna
1.brak lub znikome działania służące przyjemności
2.chłód emocjonalny
3.ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych
4.niezainteresowanie pochwałami i krytyką
5.brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi
6.preferencja samotnictwa
7.pochłonięcie introspekcją
8.brak bliskich związków
9.niewrażliwość wobec norm społecznych
Osobowość schizotypowa
1.poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi
2.dziwne wierzenia lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami danej kultury
3.ograniczona zdolność do zawierania bliskich znajomości i utrzymywania związków z innymi,
4.niekonsekwentne i nielogiczne zachowania, myślenie oraz mowa; częste gubienie wątku i kwieciste wypowiedzi
5.podejrzliwość lub paranoidalne poglądy (np. spiskowa teoria)
6.niewłaściwy afekt lub ograniczony afekt
7.zachowanie lub wygląd, które są dziwne, ekscentryczne
8.brak bliskich przyjaciół innych niż krewni pierwszego stopnia
9.nadmierny lęk społeczny, który nie znika wraz z zacieśnianiem znajomości, doszukiwanie się we wszystkim ataku na siebie
•GRUPA B „Carpediem” (chwytaj dzień)
-duża intensywność emocji, niski próg tolerancji frustracji, intensywne, burzliwe związki z innymi
Osobowość histrioniczna
Osobowość dyssocjalna(antyspołeczna)
Osobowość z pogranicza: typ Borderline; typ impulsywny
Osobowość chwiejna emocjonalnie (narcystyczna)
Osobowość histrioniczna
1.teatralność
2.sugestywność
3.płytka uczuciowość
4.poszukiwanie docenienia (bycie w centrum)
5.niestosowna uwodzicielskość
6.koncentracja na atrakcyjności fizycznej
Osobowość dyssocjalna
1.nieliczenie się z uczuciami innych
2.lekceważenie norm
3.niemożność utrzymania związków
4.niska tolerancja frustracji i próg wyzwalania agresji
5.niezdolność przeżywania poczucia winy i uczenia się (kary)
6.skłonność do obwiniania innych
Typ Borderline
1.zaburzony obraz siebie
2.uczucie pustki
3.intensywne związki
4.lęk przed porzuceniem
5.samouszkodzenia
Typ impulsywny
1.niestabilność emocjonalna
2.brak kontroli działań impulsywnych
3.wybuchy gwałtownych zachowań
Osobowość narcystyczna
1.pretensjonalne poczucie własnego znaczenia
2.wiara, że jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i że można być w pełni zrozumianym tylko przez innych „szczególnych” ludzi
3.przekonanie, że powinno się zadawać jedynie z ludźmi czy instytucjami o szczególnym bądź wysokim statusie
4.poczucie wyjątkowych uprawnień czyli wygórowane oczekiwania co do szczególnie przychylnego traktowania
5.eksploatowanie innych, czyli wykorzystywanie ich do osiągnięcia swych celów
6.brak empatii: niechęć do honorowania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych
7.częsta zazdrość o innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam
•GRUPA C -„Dubitoergo sum” (wątpię więc jestem)
lękliwość, unikanie sytuacji dyskomfortowych, wycofywanie się z relacji przy dużej potrzebie bliskości innych osób
Osobowość anankastyczna
Osobowość unikająca
Osobowość zależna
Osobowość anankastyczna
1.nadmiar wątpliwości
2.pochłonięcie przez szczegóły
3.perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań)
4.nadmierna sumienność z zaniedbaniem przyjemności i relacji
5.pedanteria, uległość wobec konwencji
6.sztywność i upór
7.sądzenie, że inni podporządkują sposoby działania własnemu
8.natarczywe myśli i impulsy
Osobowość unikająca
1.stałe napięcie i niepokój
2.poczucie nieatrakcyjności indywidualnej
3.koncentracja na krytyce
4.niechęć do wchodzenia w związki
5.ograniczony styl życia -zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa
6.unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, nieakceptacją, odrzuceniem
Osobowość zależna
1.pozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje
2.podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych
3.niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym
4.obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie wynikająca z osamotnienia, powodujące dyskomfort
5.obawa przed opuszczeniem
6.ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych
WYKŁAD 3
Psychoanaliza klasyczna Zygmunt Freud - Założenia:
Doniosłość procesów nieświadomych
Konflikty intrapsychiczne, obrony
Kompleks Edypa
Centralna rola popędu seksualnego
Założenia metodologiczne psychoanalizy:
Zasada nad-determinizmu, i historycznego (rozwojowego) podejścia do osobowości i jej zaburzeń.
Teoria lęku i mechanizmów obronnych.
Lęk obiektywny a lęk neurotyczny: Jakie źródła?
1-sza teoria: lęk neurotyczny jako następstwo stłumienia libido.
2-ga teoria: lęk neurotyczny -lęk sygnalizacyjny, odpowiedź na zagrożenie ego, wzbudzenie mechanizmów obronnych.
Teoria myślenia, snów, i wolnych skojarzeń.
Zainteresowanie niekontrolowanymi aspektami życia psychicznego -możliwość dotarcia do nieświadomych pragnień i obaw.
procesy pierwotne -procesy wtórne.
Teoria agresji.
jako następstwa stłumienia libido.
jako przejaw instynktu śmierci.
Psychoanaliza Z. Freuda
Perspektywa / Model |
Założenie |
Dynamiczny |
o roli popędów libidinalnego i agresywnego |
Ekonomiczny |
o sposobie funkcjonowania (przemieszczania się w psychice) energii |
Topograficzny |
O procesach: świadomych, przedświadomych i nieświadomych |
Rozwojowy (lub genetyczny) |
Zał. o stadiach rozwoju (i kompleksie Edypa) Teraźniejszość jest kształtowana przez przeszłość |
Strukturalny |
O strukturach psychicznych: id, ego, superego |
Model dynamiczny: teoria popędów
Popędy: libidinalny i agresywny
Popęd definiuje przez:
Źródło (wewnętrzne, cielesne: np. głód, napięcie seksualne)
Cel: rozładowanie napięcia i osiągnięcie przyjemności
Obiekt: nie tylko osoba lub rzecz -głównie jej psychiczna reprezentacja, zwana obiektem wewnętrznym. Cel osiągany jest zawsze dzięki obiektowi, działanie kierowane jest na obiekt
Libido: potrzeba seksualna, poszukiwanie przyjemności, zmysłowość, miłość: każdy składnik pozytywnych relacji z innymi; element konstruktywnej motywacji działania
Model ekonomiczny: energia psychiczna
1.Dynamika osobowości: przemieszczanie się i przekształcanie motywów. Sposób wyrażenia popędu a także obiekt (za pomocą którego popęd zostaje rozładowany) ulegają przemianom, by były możliwe do zaakceptowania.
2.Zmiany ekspresji popędu i obiektu możliwe dzięki zasilaniu czynności psychicznych przez energię:
3.Kateksja -Naładowanie czynności psychicznej (myśli, fantazji, marzenia) energią popędową
4.Energia przepływa do obiektów -zostaje zatrzymana (związana) przez obiekt = obsadzenie obiektu
Model topograficzny
Główne założenie: psychiczny determinizm -nic nie dzieje się przez przypadek, cokolwiek robimy, czujemy, myślimy, o czym śnimy, marzymy, w kim się zakochujemy, kogo poślubiamy, ile zarabiamy -wszystko ma swój psychologiczny motyw: motywowani jesteśmy przez wewnętrzne nieświadome siły.
Za przesuwanie do nieświadomości wszystkiego co niewygodne i/lub bolesne odpowiada wyparcie
Świadomość- to czego doświadczam teraz. Najmniejsza część życia psychicznego
Przedświadomość- to, co poza bezpośrednią świadomością lecz możliwe do przypomnienia poprzez skupienie uwagi (np. nr telefonu)
Nieświadomość- w strukturze psychologicznej, miejsce wypartych (bolesnych lub zagrażających) wspomnień i pragnień. Są niedostępne świadomości, „udostepnia” je psychoanaliza lub hipnoza
Model rozwojowy= genetyczny
Stadium rozwoju |
Strefa Erogenna |
Prototyp0 Wa Aktywność |
Konflikt/ cele |
Osobowość i Cechy charakteru (osob.=charakter) |
Oralne 0-2 lata |
Usta |
Ssanie; gryzienie; połykanie (inkorporacja) |
Konflikt: Między Pragnieniami Libidinalnymi i Sadystycznymi Cel: Relacja ufnej Zależności |
Oralno-inkorporujaca: zależność, hojność agresywna, oralno-sadystyczna zachłanność ciekawość, ambicja, zawiść |
analne 2-3 lata |
zwieracz odbytu |
potrzeba wydalania; trening toaletowy |
Konflikt pomiędzy kontrolą a jej brakiem (zatrzymywanie stolca vs. zanieczyszczanie się) cel: niezależność |
Analno-retencyjna: systematyczność, upór oszczędność ekspulsywna (wydalająca):porywczość, destrukcyjność, okrucieństwo |
falliczne 4-5 lat |
narządy płciowe |
aktywność autoerotyczna |
Konflikt: lęk kastracyjny zazdrość o penis (kompleks Edypa i Elektry) cel: identyfikacja seksualna; powstanie superego |
Produktywna (twórcza) Falliczna zainteresowanie-bez zakłopotania; inicjatywa bez poczucia winy Falliczno-narcystyczna: agresywność; zuchwałość |
Model strukturalny -Id, Ego i Superego
Id -siedlisko popędów, (seksualny: libido i agresywny). Kieruje się zasadą przyjemności, tj. dążeniem do natychmiastowego zaspokojenia potrzeby = funkcj. wg. reguł PROCESÓW PIERWOTNYCH: ignorowanie logiki, dopuszczanie sprzeczności, reprezentacja rzeczywistości w postaci wyobrażeń i fantazji
Nie rozróżnia m. obiektem a jego wyobrażeniem -nie odróżnia rzeczywistości obiektywnej od subiektywnej.
Nie zmienia się (nie rozwija) i nie jest zmieniana zewnętrznie
Ego -struktura pośrednicząca pomiędzy:
potrzebami id;
wymaganiami rzeczywistości „Trzej surowi panowie”
nakazami superego.
Podstawowa funkcja: radzenie sobie z rzeczywistością. Kieruje się zasadą rzeczywistości (uwzględnianiem wymagań otoczenia: gratyfikacje realistyczne, odroczone w czasie) = f. wg PROCESOW WTÓRNYCH -ocena zdarzeń n.pdst. doświadczenia, wykorzystanie procesów poznawczych (myślenie, plamięć, spostrzeganie)
Superego -utożsamiane z sumieniem, uwewnętrznione powinności, postawy moralne:
1) Sumienie: czego nie powinienem robić
2) Ego idealne -jaki powinienem się stać
Konflikt (chroniczny) pomiędzy id ego superego (konfliktowe motywy i cele). Konflikt: zderzenie pragnień i potrzeb własnych z wymaganiami i oczekiwaniami otoczenia.
Internalizacja wartości społecznych oznacza przeniesienie wojny (człowiek -otoczenie) do wewnątrz: wojna jest toczona pomiędzy komponentami osobowości.
WYKŁAD 4
Psychodynamiczne podejście do osobowości
Psychologia c. G. Junga
W stosunku do klasycznego freudyzmu:
-Zmiana koncepcji rozwoju: Zainteresowanie wzrostem i rozwojem osobowości w okresie całego życia (podejście teleologiczne-pojęcie samourzeczywistnienia);
-Zmiana koncepcji instynktu: Libido jako niespecyficzna energia psychiczna;
Zmiana koncepcji nieświadomości: Obok nieświadomości osobowej -nieświadomość zbiorowa.
STRUKTURA OSOBOWOŚCI
-topografia: podział osobowości na część świadomą, nieświadomość osobową, i nieświadomość kolektywną;
-wyróżnienie głównych postaw (ekstrawersji i introwersji), oraz podstawowych funkcji psychicznych (myślenia, uczuć, doznania, intuicji).
EGO= psychika świadoma (uświadomione spostrzeżenia, myśli i uczucia).
NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA(doświadczenia jednostki które uległy wyparciu, stłumieniu, lub zapomnieniu; odpowiednik freudowskiej przedświadomości + nieświadomości).
Jej główny składnik -to kompleksy(ustrukturalizowana konstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń, i wspomnień; składa się z jądra kompleksu i powiązanych z nim grup elementów).
Przykład: silny KOMPLEKS MATKI. Osoba taka
-jest skłonna do mówienia o swojej matce niezależnie od tego ,czy jest to na miejscu czy też nie;
-preferuje filmy lub powieści, w których matka odgrywa ważną rolę;
-przywiązuje dużą wagę do dnia matki;
-przejmuje gusty i zainteresowania matki, a także krąg jej przyjaciół,
-bardziej lubi kobiety starsze niż rówieśników czy rówieśniczki.
Poznawanie kompleksu:
-technika wolnych skojarzeń (zakłócenie: wydłużenie czasu reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa-bodźca);
-siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne i fizjologiczne).
NIEŚWIADOMOSC ZBIOROWA(kolektywna, ogólnoludzka) -produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka, psychiczne "dziedzictwo" ludzkości zawarte w każdym z nas.
Zawiera reprezentacje (archetypy) dotyczące pewnych powtarzających się, kluczowych doświadczeń ludzi dawnych epok.
Owe reprezentacje -to nie gotowa wiedza, ale predyspozycje (inklinacje) rzutowane na świat zewnętrzny.
ARCHETYP
(1) jest uniwersalną formą pojęciową (ideą), zawierającą znaczny ładunek afektywny. Wyznacza sposób rozumienia przez człowieka różnych sytuacji i reakcje emocjonalne na te sytuacje.
(2) Przykłady archetypów: matki (MatkiZiemi), narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, demona, mędrca, itp.
(3) Najważniejsze archetypy, tworzące istotne składniki struktury osobowości -to persona, animai animus, cień, oraz jaźń.
(4) Archetyp może stanowić "jądro kompleksu", które przyciąga do siebie różne doświadczenia.
(5) Najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity, symbole kulturowe (religia, mitologia), sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki, a także objawy neurotyczne i psychotyczne.
Persona-maska, jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych, rola przypisana jednostce przez społeczeństwo (często ukrywa prawdziwą naturę jednostki).
Jeżeli ego identyfikuje się z personą -jednostka lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje autentyczne odczucia.
Animus i Anima -archetyp męski u kobiety i żeński u mężczyzny.
Zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny,
-sprawiające że każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej,
-wpływające na sposób reagowania na przedstawicieli płci przeciwnej.
Cień -"ciemna", zwierzęca strona ludzkiej natury (reprezentacja pierwotnych popędów, jakie człowiek odziedziczył po swoich zwierzęcych przodkach).
Archetyp odpowiedzialny za pojawianie się społecznie nieakceptowanych myśli, uczuć i działań, które bądź ukrywane są przez Personę, bądź represjonowane są do nieświadomości osobowej.
Jaźń -reprezentuje ludzkie dążenie do pełni i jedności własnej osoby.
Jaźń jest centrum osobowości(leży pomiędzy świadomym ego a systemami nieświadomości). Centrum to scala inne systemy i zapewnia osobowości jedność, równowagę i stabilność.
Archetyp ten motywuje ludzi do samourzeczywistnienia, tj. wyrażenia samego siebie dzięki procesowi indywiduacji- osiągnięcia zarazem zróżnicowania osobowości i harmonii wewnętrznej (integracji).
Archetyp jaźni ujawnia się w dość późnym stadium rozwoju osobowości(kiedy inne jej elementy są już rozwinięte i zróżnicowane), gdy człowiek osiągnie już wiek średni ( wyraża się m.in. w dążeniach religijnych, filozoficznych, "mądrości życiowej" itp).
POSTAWY I FUNKCJE PSYCHOLOGICZNE
Estrawersja(ukierunkowanie aktywności na świat zewnętrzny)
Introwersja(ukierunkowanie aktywności na świat wewnętrzny)
Każda osobowość zawiera obie te postawy: Jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, druga -jest stłumiona i nieświadoma.
Funkcje psychologiczne: myślenie, uczucie (wartościowanie), doznanie (percepcja), intuicja.
Myślenie i uczucie -funkcje racjonalne,
doznanie i intuicja -funkcje irracjonalne.
Zazwyczaj -jedna z funkcji jest lepiej zróżnicowana i odgrywa w świadomości podmiotu rolę dominującą (funkcja główna). Obok tego -funkcja pomocnicza, oraz funkcja niższa (stłumiona, nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach). Synteza tych funkcji -gdy jaźń w pełni urzeczywistniona.
WKŁAD C.G. JUNGA DO PSYCHOLOGII (rozwój psychoanalizy, psychologii humanistycznej, psychologii kulturowej, teorii cech).
WYKŁAD 5/6
Kategorie opisu różnic indywidualnych
Cecha (właściwość)
Wymiar
Czynnik
Styl
Typ
Pojęcie typu wg W. Sterna:
Typ to: „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielić od innych grup”.
Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu
Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną
Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne
Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne, fizjologiczne bądź anatomiczne
Granice między typami są płynne
Pojęcie typu obejmuje przede wszystkim cechy czy zespół cech dominujących
Podstawowe koncepcje typologiczne
1)Koncepcja biegunowa
2)Koncepcja modalna
3)Koncepcja szufladkowa
4)Koncepcja wymiarowa
Przesłanki na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego
Spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości.
Im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie.
Swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływ czynników kulturowych na kształt osobowości.
Hipotezy leksykalne
Cattell(1943, s. 483): „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”.
Goldberg(1981, s. 142): Różnice indywidualne miedzy ludźmi mają swój wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te różnice, „tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy”.
Czym jest cecha?
Cecha -jest to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowywania się lub reagowania w określony sposób, wyrażająca się w różnych, a zarazem spójnych z tą tendencją sytuacjach.
Pionierzy badań leksykalnych nad osobowością
Donald Fiske, 1949
Samopis i szacowanie cech na podstawie danych Cattella
•Adaptowalność społeczna
•Konformizm
•Wola osiągnięć
•Kontrola emocjonalna
•Poszukujący intelekt
Ernest Tupesi Raymond Christal, 1958
Analiza czynnikowa 8 badań leksykalnych
•Surgencja
•Ugodowość
•Niezawodność
•Stałość emocjonalna
•Kultura
Warren Norman, 1963
Zreplikowane przez niego czynniki stanowią podstawową taksonomię osobowości
•Surgencja
•Ugodowość
•Sumienność
•Stałość emocjonalna
•Kultura
Definicja osobowości wg Allporta
Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska.
Definicja cechy wg Allporta
Cecha to „struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.
Cattell- Równania specyfikacyjne
Według Cattela głównym celem badania nad osobowością jest ustalenie praw -tzw. równań specyfikacyjnych, które opisują, jak osoby z określonymi cechami osobowości zachowują się w określonych sytuacjach. Przedstawia to następujący wzór:
R = f(S x P)
Gdzie R = intensywność i treść zachowania (reakcji), które jest funkcją (f) bodźca (S) i osobowości jednostki (P). Funkcja f wynika z danych empirycznych, a osobowość opisywana jest przez określoną konfigurację cech.
Cattell opracował wiele równań specyfikacyjnych biorących m.in. Pod uwagę takie kryteria jak: osiągnięcia szkolne, twórczość, przywództwo, przystosowanie w małżeństwie, przystosowanie psychiczne i wiele profili zawodowych.
Charakterystyka dwubiegunowa czynników osobowości mierzonych kwestionariuszem osobowości 16-PF Cattella(1/2)
SYMBOL |
Nazwy polskie |
Opis przymiotnikowy |
A |
A+ Cyklotymia A-Schizotymia |
Wylewny-powściągliwy |
B |
B+ Wysoka inteligencja B- Niska inteligencja |
Bardzo inteligentny-mniej inteligentny |
C |
C+ Dojrzałoś emocjonalna C-Neurotyczność |
Zrównoważony-emocjonalny |
E |
E+ Dominowanie E- Uległość |
Dominujący- uległy |
F |
F+ Surgencja F- Desurgencja |
Beztroski-poważny |
G |
G+ Wysokie superego G- Niskie superego |
Sumienny-niesumienny |
H |
H+ odporność H- Brak odporności |
Śmiały-płochliwy |
I |
I+ Wrażliwość I-Brak wrażliwości |
Delikatny-twardy |
L |
L+ nadmierna podejrzliwość L-Brak podejrzliwości |
Podejrzliwy-ufny |
M |
M+ Niekonwencjonalność M- Konwencjonalność |
Fantazyjny-praktyczny |
N |
N+ Racjonalizm N- Prostota |
Wnikliwy-naiwny |
O |
O+ Depresyjna niepewność siebie O- Pewność siebie |
Bojaźliwy-pewny siebie |
Q1 |
Q1+ Radykalizm Q1-Konserwatyzm |
Postępowy-konserwatywny |
Q2 |
Q2+ Samowystarczalność Q2- Zależność od grupy |
Samodzielny-zależny |
Q3 |
Q3+ Wysoka samoocena Q3-Niska samoocena |
Kontrolujący się- nieplanujący |
Q4 |
Q4+ Wysokie napięcie ergiczne Q4-Niskie napięcie ergiczne |
Napięty-spokojny |
Biegunowa charakterystyka czynników II rzędu w ujęciu Cattella
opis bieguna ujemnego |
Czynnik ogólny |
Opis bieguna dodatniego |
Introwertywny, społecznie zahamowany |
Ekstrawersja |
Ekstrawertywny społecznie uczestniczący |
Niski poziom lęku, brak zaniepokojenia |
Lęk |
Wysoki poziom lęku, zaniepokojony |
Wrażliwy, otwarty umysł, intuicyjna emocjonalność, uczuciowy |
Sztywność umysłowa |
Sztywny umysł, rezolutny, brak empatii |
Przystosowujący się ,zgodny, bezinteresowny, łagodny |
Niezależność |
Niezależny, przekonywujący, zdecydowany |
Niepohamowany, popędliwy, niekontrolujący się |
Samokontrola |
Samokontrolujący się, rozważny, kontrolowane zachowanie |
Podstawowe twierdzenia dotyczące wg Eysencka funkcjonalnego znaczenia ekstrawersji
Związek między siłą bodźca z poziomem wykonania jest modyfikowany przez ekstrawersję.
Ekstrawertycy poszukują stymulacji, zaś introwertycy jej unikają co motywowane jest zabarwieniem emocjonalnym bodźców.
Warunkowanie przebiega łatwiej u introwertyków niż u ekstrawertyków.
E-I, mając swe źródło w funkcjonowaniu pętli: układ siatkowaty-kora, przejawia się na różnych poziomach funkcjonowania organizmu -od reakcji fizjologicznych (częstości bądź w amplitudzie rytmu alfa czy w wielkości tzw. potencjałów wywołanych) do zachowań mierzonych za pomocą kwestionariuszy.
Lewis R.Goldberg, 1981
Autor terminu „wielka piątka”100 przymiotników -identyfikatorów (dwubiegunowych) jako prototypowy opis pięciu czynników osobowości
•Ekstrawersja/surgencja np.rozmowny -nierozmowny,ektrawerytwny-introwertywny.
•Ugodowość np. sympatyczny -niesympatyczny ciepły -chłodny
•Sumienność np. zorganizowany -zdezorganizowany dokładny -niedokładny
•Stałość emocjonalna np. zrelaksowany -podnieconyniezazdrosny -zazdrosny.
•Intelekt np. twórczy -nietwórczy inteligentny -nieinteligentny
Argumenty na rzecz traktowania 5-ciu „wielkich” czynników jako podstawowych wymiarów osobowości Paul Costai Robert McCrae(czynniki NEOAC)
Czynniki istnieją realnie ujawniają się w samoopisie i szacowaniu, duża stałość, znaczenie w procesie adaptacji
Niezmienność czynników„wielka piątka” ujawnia się niezależnie od stosowanego kwestionariusza osobowości
Uniwersalność czynników struktura 5-czynnikowa ujawnia się niezależnie od płci, rasy i kultury
Podstawy biologiczne czynników RI w czynnikach NEOAC są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie. Nie sposób zidentyfikować podstawy anatomo-fizjologicznie tych czynników
Pogląd Waltera Mischela(1990 s. 131) na temat cech po 30 latach od chwili podjęcia krytyki tej kategorii opisu różnic indywidualnych:
Jest oczywiste, że podstawowym wyzwaniem nie było i nie jest to, czy dyspozycje istnieją, lecz założenie co do ich istoty. Wyzwanie więc koncentrowało się na ograniczonej użyteczności wnioskowania w oparciu o przejawy zachowania o szerokich, pozbawionych kontekstu dyspozycjach jako podstawy do próby wyjaśnienia zjawisk osobowościowych i do przewidywania specyficznego zachowania jednostki w specyficznych sytuacjach (Mischel, 1990, s. 131).
WYKŁAD 7/8
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Istota "przełomu humanistycznego": Zmiana obrazu człowieka.
Uwarunkowania biologiczne a uwarunkowania kulturowe: Gdzie tkwi źródło "zła"?
Zasada holizmu.
Świadomość i samoświadomość.
Wolność wyboru.
Celowość działań -orientacja ku przyszłości.
Istota autentyczności -"..istnienie człowieka pozostaje w harmonii z istnieniem świata" (Bugental.).
W przybliżeniu:
otwarcie na świat zewnętrzny (świat innych ludzi);
otwarcie na samego siebie (swoje emocje, potrzeby i doświadczenia);
przyzwolenie (akceptacja) świata i siebie
Świadomość a:
-poczucie skończoności własnego istnienia;
-możliwość dokonywania wyboru (doświadczanie autonomii);
-poczucie odpowiedzialności za własny los;
Przełom humanistyczny a koncepcja zdrowia psychicznego: Idea samoaktualizacji (Maslow, Rogers, Perls).
KONCEPCJA A. MASLOWA:
1. pojęcie natury ludzkiej
2. pojęcie samourzeczywistnienia
3. konsekwencje "zanegowania" wewnętrznej natury człowieka;
3. Motywacja deficytu (niedoboru) a motywacja wzrostu;
4. zaspokojenie potrzeb podstawowych jako warunek samoaktualizacji.
PODSTAWOWE POJĘCIA TEORIIA.MASLOWA
Samoaktualizacja- urzeczywistnienie natury człowieka ,jego wrodzonych potencjalności= rozwój. W wymiarze jednostkowym proces niepowtarzalny
Ludzie samoaktualizujący się a ludzie „jedynie zdrowi”
1-Psychologia poziomu braku i obronności -zamkniętość ,motywacja oparta na schemacie homeostatycznym lub schemacie redukcji napięcia psychicznego
2-Psychologia stawania się ,samoaktualizacji -dynamiczna otwartość ,zmienność ,samoprzekształcanie się ,czyli dochodzenie do głosu wewnętrznej natury;
Zaawansowany proces samoaktualizacji charakteryzuje się coraz częstszym występowaniem stanów bycia tzw. doświadczeń szczytowych
3-Psychologia bycia ,zaktualizowania się -stanstatyczny ,pozbawiony dążeń motywacyjnych ,stan przekroczenia siebie ,własnego ja
POTRZEBY A ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
Potrzeby -braku i potrzeby wzrostu (metapotrzeby); dyspozycja; aktualny stan;
Niezaspokojenie potrzeb -patologia psychiczna
Potrzeby niższe:
Fizjologiczna
Bezpieczeństwa
Afiliacji
Zaspokojenie tych potrzeb wyznacza tendencje rozwojowe: obrona lub rozwój
Mechanizm hedonistyczny jako podstawa zachowania.
Intensywność przyjemności związanych z obroną i przyjemności związanych z rozwojem wyznacza motywację jednostki do konkretnych zachowań.
Istota człowieka może w pełni ukazać się wtedy ,gdy jej „głos” nie jest zagłuszony przez deprywację potrzeb. Potrzeby w stanie aktualizacji dysponują większą siłą niż siła wewnętrznego centrum
Wola zdrowia -siła dynamiczna wewnętrznego centrum
Akceptacja bezwarunkowa i warunkowa a zdrowie psychiczne
„Zboczony wzrost”
TEORIA C. ROGERSA
Założenia filozoficzne:
PODEJŚCIE FENOMENOLOGICZNE -Podkreśla znaczenie tego, co dzieje się w polufenomenologicznym, czyli tego, czego człowiek doświadcza.
Poznanie innej osoby -to próba spojrzenia na to, jak ta osoba odbiera świat i co robi z jej własnej perspektywy (rola empatii).
NATURA CZŁOWIEKA-fundamentalnie pozytywna, jeżeli tylko umożliwić jej naturalną ekspresję:
pozytywny obraz siebie, brak niepokoju, znajomość silnych i słabych stron swojej osoby; aktywność twórcza; pozytywny stosunek do innych (zaufanie, szacunek).
Podstawowe pojęcia: SAMOAKTUALIZACJA(Self-Actualization) fundamentalna tendencja organizmu do samourzeczywistnienia jego potencjalnych możliwości.
OSOBOWOŚĆ = POJĘCIE JAWG C. ROGERSA
POJĘCIE JA -
•SPOSTRZEGANE WŁASNE CECHY
•PRZYPISYWANE IM WARTOŚCI
•SPOSTRZEGANE RELACJE Z INNYMI OSOBAMI PODSTAWOWA ZASADA -ZASADA ZGODNOŚCI Z DOŚWIADCZENIEM-uświadamiane są tylko te doświadczenia które są zgodne z pojęciem Ja, niezgodne ulegają zniekształceniu
WARUNKI WARTOŚCI -akceptacja przez osoby znaczące -POTRZEBA AKCEPTACJI jako uniwersalna i stała potrzeba człowieka
•akceptacja bezwarunkowa
•akceptacja warunkowa
POTRZEBA POZYTYWNEJ OCENY(need for positive regard) -Manifestuje się w dążeniu do ciepła, bycia lubianym, współczucia, szacunku, i akceptacji ze strony innych. Stopień jej zaspokojenia decyduje o wystąpieniu w przyszłości stanu zgodności bądź niezgodności Ja z doświadczeniem.
Akceptacja bezwarunkowa(unconditional positive regard) -to akceptacja osoby niezależnie od tego, jaka jest i co robi.
Akceptacja warunkowa(conditional positive regard) -dziecko otrzymuje sygnały aprobaty ze strony rodziców tylko wtedy, kiedy zachowuje się zgodnie z ich oczekiwaniami.
Stan niezgodności-to stan rozbieżności między postrzeganym Ja a rzeczywistym doświadczeniem osoby.
Własne doświadczenie zagraża pozytywnemu obrazowi Ja. Poprzez proces subcepcji jednostka jest zdolna do "odbioru" tego doświadczenia i reagowania na nie obroną. Przyjmuje ona dwie formy:
-zniekształcenie sensu doświadczenia (distortion)
-zaprzeczanie istnieniu tego doświadczenia (denial)
Konsekwencje obrony: istotne aspekty własnego doświadczenia nie są symbolizowane w "ja"; proces rozwoju osobistego -wymagający takiej symbolizacji nowych doświadczeń i ich integracji w samowiedzy -ulega zahamowaniu.
Badania empiryczne(Rogers & Coopersmith, 1967) nad genezą samoakceptacji. Trzy czynniki sprzyjają formowaniu się pozytywnej samooceny:
(1) stopień akceptacji (ciepło, miłość, zainteresowanie dzieckiem);
(2) formułowanie wymagań wobec dziecka ukierunkowujących jego działania, a zarazem -dostarczanie nagród;
(3) "demokratyczne" podejście do dziecka (brak przymusu, liczenie się z uprawnieniami i opiniami dziecka).
Psychologia humanistyczna a psychoanaliza i psychologia akademicka.
PERLS -TERAPIA GESTALT
Zamiast kierować się własnymi zdolnościami czy pragnieniami kierujemy się tym czego oczekują od nas inni
Funkcjonowanie neurotyczne -odrzucanie własnego Ja poprzez unikanie kontaktu z własnym doświadczeniem
1.poziom działań fałszywych -wyznaczony przez idealny obraz samego/samej siebie
2.lęk, opór, sprzeciw wobec autentycznego Ja -boimy się być tym kim jesteśmy z uwagi na społeczne konsekwencje -lęk przed odrzuceniem, ośmieszeniem itp.
3.impas -stan zawieszenia w sytuacji konfliktu. Rozważanie za i przeciw z perspektywy zewnętrznej a nie z poziomu ja chcę (wewnętrznej)
4. implozja -skierowanie energii do wewnątrz i „zamrożenie” (najczęściej emocji negatywnej) zamiast wyrażenie w konkretnym działaniu -sztywność, bezruch, poczucie bycia „martwym”
5.wybuch -eksplozja -sytuacja „spustowa” doprowadza do niekontrolowanego wybuchu, sytuacja terapeutyczna jako kontrolowany proces odkrywania Ja
WYKŁAD 10
Metamechanizmy poznawcze
Aspekty formalne systemu poznawczego (jak jest zbudowany system)
•Złożoność poznawcza -ilość funkcjonalnie niezależnych wymiarów (konstruktów) do poznawania świata i siebie.
•Poziom integracji wymiarów -na ile spójny jest system którym posługuje się jednostka (spójny logicznie -spójny psychologicznie)
Od prostoty do złożoności.
System prosty posługuje się kilkoma ważnymi wartościami do rozumienia i opisywania innych i siebie (reguła zgodności afektywnej jako sposób budowania spójności systemu.
System złożony posługuje się wieloma niezależnymi wymiarami do rozumienia świata i siebie (reguła zgodności deskryptywnej jako sposób budowania trafnej reprezentacji)
Motywacja epistemiczna A. W. Kruglanski
•Sposób w jaki budujemy teorię odzwierciedlającą otaczający świat w tym siebie.
•Cykle epistemiczne: od rozmrożenia poznawczego przez poznawanie do zamrożenia epistemicznego.
•Motywacja do poznawania opiera się o trzy potrzeby:
•Potrzeba struktury niespecyficznej -uzyskanie jakiejkolwiek „etykietki” jako przeciwieństwo chaosu.
•Potrzeba struktury specyficznej -uzyskanie trafnej i preferowanej wiedzy:
1.Szukanie danych potwierdzających
2.Wątpienie w możliwość dopuszczania zmian
•Potrzeba wieloznaczności -tolerowanie warunkowych kontekstowych rozwiązań, odwracanie aktywności poznawczej od dążenia do struktury jakiejkolwiek, szukanie nowych rozwiązań zgodnie z napływającymi danymi
•Potrzeby epistemiczne wyznaczają proces domykania poznawczego
Jak rozwiązywana jest konfrontacja z niezgodnością?
•Gdy dominuje potrzeba struktury niespecyficznej:
1.Dostępność, trwałość jako główny czynnik określający wybór
2.Zabieganie o to, aby niezgodność została rozwiązana bez względu na to jak będzie rozwiązana
3.Istnieje ryzyko podważenia struktury oraz prawdopodobieństwo wystąpienia silnego afektu negatywnego
•Gdy dominuje potrzeba struktury specyficznej
1.Przystępność chwilowa umożliwia generowanie hipotez
2.Tolerowanie niezgodności w trakcie cyklu epistemicznego przez stosowanie złożonych mechanizmów poznawczych (różnicowanie, abstrahowanie itp.)
3.Podważanie części informacji co sprzyja potrzebie wieloznaczności
4.Tolerancja dla podważenia całej struktury bez istnienia afektu negatywnego
Konsekwencje metapoznawczych mechanizmów
•Aspekt funkcjonalny: refleksyjność / bezrefleksyjność
E. Langer
1.Bezrefleksyjność -sposób przetwarzania danych, który charakteryzuje:
•sztywność poznawcza
•Usidlenie przez kategorie
•Przedwczesne związanie poznawcze
•Działanie z pojedynczej perspektywy
•Orientacja na wynik
•Bazowanie na przeszłości
•Przetwarzanie automatyczne
2.Refleksyjność- manifestowana -stan gotowości do aktywnego przetwarzania danych wymagający stałej świadomości i twórczej mobilizacji uwagi -wrażliwość adaptacyjna latentna(potencjalna) -stan umysłu, który w chwili zmiany warunków wewnętrznych lub zewnętrznych przechodzi w refleksyjność manifestowaną
Cechy:
•elastyczność poznawcza
•wrażliwość na kontekst, działanie z wielu perspektyw
•tworzenie nowych rozróżnień i kategorii bardziej szczegółowych
•orientacja na proces
•aktywne przetwarzanie danych
•bazowanie na teraźniejszości
WYKŁAD 10a
PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI W UJĘCIU POZNAWCZYM
Konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom
Dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie(m.in. oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości)
Programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do wymogów sytuacji;
Sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji(aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)
Nadrzędne zadania osobowości jako systemu: adaptacja psychologiczna & Integracja osoby
Interakcyjne podejście do rozwoju
Przystosowanie jako aktywny proces, którego celem jest:
1.OBRONA ISTNIENIA
2.INTEGRALNOŚCI
3.TOŻSAMOŚCI
ADAPTACJA(Heinz Hartmann): autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska
INTEGRACJA OSOBY. Najważniejsze przejawy:
spójność zachowania z centralnymi standardami (wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)
poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie i okolicznościach poczucie autonomii i podmiotowej kontroli(odczucie wolności, możliwości wywoływania zmian w sobie i w otoczeniu)
MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE ZAPEWNIAJĄCE INTEGRACJĘ:
pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)
samoświadomość(zdolność do koncentracji uwagi na sobie jako obiekcie)
procesy samoregulacji(dostrajanie zachowania do standardów wewnętrznych bądź postrzeganych oczekiwań innych ludzi)
RÓŻNICE INDYWIDUALNE
Wyznaczane są przez:
Strategie przetwarzania informacji, które warunkują sposób konstruowania siebie i świata:
1.ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZĄ
2.POTRZEBA AKTYWNOŚCI POZNAWCZEJ
3.POTRZEBA ZAMKNIECIA VS OTWARCIA POZNAWCZEGO
Podmiotowość kontroli:
UMIEJSCOWIENIE KONTROLI
POTRZEBA KONTROLI
STYL ATRYBUCJI ZDARZEŃ
STYLE ATRYBUCJI ZDARZEŃ
•Samoutrudniania
•Defensywnego pesymizmu
•Nierealistycznego optymizmu
•wytwarzanie autonarracji
•modyfikowania zapisu pamięciowego (totalitarne ego)
•atrybucji przyczynowych
•porównania społeczne (w dół lub w górę)
•myślenie kontrfaktyczne (gdybanie....)
KLASYKA POZNAWCZEJ TEORII OSOBOWOŚCI
TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH G. KELLY'EGO
Modele człowieka w psychoanalizie, psychologii S-R, i w podejściu poznawczym.
Podstawowy postulat: osobowość "urządzeniem" do przewidywania zdarzeń.
Główne tezy teorii konstruktów osobistych:
Indywidualny system konstruktów- odpowiedzialny za niepowtarzalny, osobisty charakter doświadczenia (m. in. Złożoność systemu a złożoność percepcji świata).
Konstrukty centralne a konstrukty peryferyjne (np. podobny do mnie-różny ode mnie; dowcipny-niedowcipny).
System konstruktów a przewidywanie zachowania innych.
Rozwój systemu konstruktów: znaczenie konstruowania nowych zdarzeń.
REP test jako metoda pomiaru systemu konstruktów
TEORIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ
(Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford).
Społeczne źródła teorii -zainteresowanie genezą faszyzmu.
System wychowawczy w rodzinie autorytarnej.
Psychodynamika autorytaryzmu.
Główne przejawy osobowości autorytarnej:
uległość wobec autorytetów
etnocentryzm i uprzedzenia
antyintracepcja
pesymistyczna wizja ludzkiej natury
Krytyka teorii osobowości autorytarnej jako objaśnienia faszyzmu.
OSOBOWOŚĆ DOGMATYCZNA, czyli UMYSŁ ZAMKNIĘTY(Rokeach).
Cechy dogmatycznego systemu przekonań.
Dogmatyzm a przetwarzanie informacji społecznych: Prymat spójności afektywnej nad deskryptywną.
Dogmatyzm a wiara w absolutny autorytet.
Psychologiczne funkcje dogmatycznego systemu przekonań: obrona przed lękiem.
OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM WIEDZY OSOBISTEJ
W wyniku poznawania świata i siebie -formuje wiedza osobista: spontanicznie wykorzystywana przez nas przy interpretowaniu nowych doświadczeń (konstruowaniu zdarzeń) i sterowaniu zachowaniem.
Wiedza osobista to wiedza:
naturalna
gorąca
często słabo uświadamiana(latentna)
pragmatyczna
Wiedza zorganizowana w schematach poznawczych(uproszczonych, uogólnionych reprezentacjach pewnych obiektów i relacji między nimi).
UŻYCIE WIEDZY: kategorie (schematy) schematy zaktywizowane, a więc dostępne poznawczo(accessible). wiedza (o sobie, o świecie) jest nam dostępna "po kawałku", nigdy jako całość.
O aktywizacji schematu decyduje
-pojawienie się sygnału wywołującego (prime), wyrazistego bodźca specyficznie związanego z treścią tego schematu (np. widok własnej twarzy)
-częstość, z jaką schemat aktywizowany był w przeszłości.
O użyciu zaktywizowanego schematu decyduje jegodopasowanie do danych (categoryfit; applicability)
Zaktywizowany schemat wpływa na
-ukierunkowanie uwagi
-kategoryzację i interpretację nowej informacji
-procesy inferencyjne (atrybucje, wnioskowanie o cechach itp.)
-procesy pamięciowe (kodowanie w pamięci; wydobywanie informacji pamięciowych)
-Oceny
-podejmowanie decyzjii kontrolę działania
(Fiskei Taylor, 1991; Wojciszke, 1986)
W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być różne schematy, dostarczające różnych perspektyw poznawczo -ewaluatywnych z których spoglądamy na rzeczywistość i prowadzące do różnych działań.
Schematy (konstrukty) chronicznie dostępne znajdują się w stałym pogotowiu (Higgins, 1990). Np. autoschematy-ciągłość doświadczenia, między sytuacyjna spójność i stabilność zachowania.
Wiedza osobista ma dwa jakościowo różne komponenty: wiedzę deklaratywną(zwaną też wiedzą faktualną, "wiedzą że") i wiedzę proceduralną(zwaną też "wiedzą jak"; Winograd, 1975).
Wiedza deklaratywna:
•jest łatwo dostępna (łatwa do zadeklarowania)
•względnie łatwa do modyfikacji
•przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega powoli
Wiedza proceduralna-zawarta w samych procedurach przetwarzania informacji i sterowania zachowaniem
•jest trudnodostępna naszej świadomości
•trudna do modyfikacji
•informacje przetwarzane są bardzo szybko
Ze wspomnianymi rodzajami wiedzy korespondują dwa typy przetwarzania informacji: przetwarzanie kontrolowanei przetwarzanie automatyczne(Bargh, 1994; Shiffrini Schneider, 1977).
Przetwarzanie kontrolowane:
•zależne od zasobów poznawczych (uwagi, pamięci roboczej)
•ma charakter sekwencyjny
•przebiega powoli, z wysiłkiem poznawczym
Przetwarzanie automatyczne:
•niezależne od zasobów
•ma charakter równoległy
•przebiega bardzo szybko, bez wysiłku poznawczego
SCHEMATY A CECHY OSOBOWOŚCI
(1) Posiadania rozbudowanego schematu danego atrybutu nie oznacza, że ktoś ma ten atrybut(i vice versa) Np. rozbudowane schematy dotyczące życia politycznego -nie implikują, ze ktoś jest liberałem czy tez konserwatystą.
Fakt, że ktoś jest uczynny, nie oznacza że ma rozbudowaną wiedzę schematowi n.t. okoliczności i form pomagania.
(2) W odróżnieniu od cechy, wiedza schematowa jest "zanurzona w kontekście" :rozwija się w odniesieniu do określonych aspektów życia człowieka. Np. jednostka może mieć dobrze rozwiniętą wiedzę o stosunkach międzyludzkich w miejscu pracy, zarazem może jej brakować zrozumienia relacji interpersonalnych w rodzinie
(3) Schematy pozwalają ludziom szybko i elastycznie reagować na wymogi otoczenia(schematy jako "instrumenty" poznawczo-wykonawcze).
Osoby, dysponujące rozbudowanymi schematami w danej dziedzinie,
-szybko interpretują nowe bodźce
-łatwo korygują błędne interpretacje
-generują liczne strategie "radzenia sobie" z problemami
GENERALNIE: Schematy są, podobnie jak cechy, składnikami osobowości, Jednakże różnią się od nich jakościowo i pełnią inne funkcje.
Dwie teorie -komplementarny punkt widzenia na osobowość.
WYKŁAD 11
POZNAWCZA TEORIA "JA"
Ja subiektywne(podmiotowe) vs.
Ja obiektywne (przedmiotowe)[W.James]
ROZWÓJ "JA"
percepcja samego siebie("Ja" egzystencjalne) -spostrzeganie siebie jako bytu odrębnego od innych osób i obiektów fizycznych.
samoświadomość("ja" kategorialne) -zdolność do rozpoznania siebie i autorefleksji (zastanawiania się nad sobą i swoimi działaniami, przypisywania sobie różnych właściwości itp).
JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"?
Rola orientacji temporalnej
Znaczenie kontekstu społecznego i skryptów związanych z rolą
Tożsamość indywidualna a tożsamość społeczna
"Ja" publiczne i "ja" prywatne: zjawisko pozytywnej autoprezentacji
Koncepcja schematów poznawczych i hierarchii pojęciowych jako próba rozwiązania problemu jedności vs. wielości "Ja".
PROCESY, ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE I ROZWÓJ SAMOWIEDZY
Podejście kulturowe -społeczne konstruowanie "Ja". Treść "ja" pochodzi od innych ludzi (systemu kulturowego) -np. wartości, cele, pożądane i niepożądane wzorce zachowania.
Z drugiej strony -znaczny udział własnej aktywności jednostki w interpretowaniu informacji na swój temat, w wyborze celów i zadań osobistych, w konstruowaniu własnej drogi życiowej.
Shweder (1982) -10 podstawowych tematów społecznej samowiedzy jednostki ("themes of social existence").
Odpowiedzi na pytania (problemy, dylematy) dotyczące:
1. granic między Ja i nie-Ja;
2. tożsamości płciowej: Na czym polega męskość, a na czym kobiecość?
3. dojrzałości: Nas czym polega dorosłość a na czym bycie dzieckiem?
4. pokrewieństwa(wspólnoty rodzinnej): Kto jest krewnym a kto nie?
5. przynależności etnicznej: Kto jest "swój" a kto "obcy"?
6. Hierarchii społecznej: Dlaczego obciążenia i korzyści są nierówno rozdzielone między ludzi? Jakie jest moje miejsce w hierarchii?
7. natury i kultury: Co jest ludzkie, a co zwierzęce?
8. autonomii: Czy jestem niezależny od innych, zależny, czy też współzależny?
9. norm społecznych i celów osobistych: Czego ja pragnę vs. czego grupa oczekuje ode mnie?
10. osobistego bezpieczeństwa: Jak można uniknąć przemocy ze strony innych?
PODSTAWOWE ŹRÓDŁA SAMOWIEDZY:
1. Wczesne interakcje opiekunka-dziecko -źródło tzw. wewnętrznych, roboczych modeli Ja(Bowlby, 1969).
Model roboczy -to źródło zgeneralizowanych oczekiwań dotyczących całego świata społecznego, "rama" poznawczo-afektywna, decydująca o sposobie konstruowania przyszłych doświadczeń.
2. Jaźń odzwierciedlona(Cooley, 1902).
Dowiadujemy się, jacy jesteśmy, z obrazów jaki tworzymy w oczach innych ludzi-rodziców, kolegów, nauczycieli.
3. Wnioskowanie z własnych zachowań i doświadczeń.
Wnioskowanie z tego, co robimy, o tym, co lubimy, i jakie mamy dyspozycje (procesy autopercepcji -teoria Bema); znaczenie informacji zwrotnej o wyniku działania -np. wnioskowanie z sukcesów i niepowodzeń o własnych zdolnościach i możliwościach -poczucie własnej skuteczności (Bandura).
4.Porównania społeczne (L. Festinger).
Istnieje naturalne dążenie do samookreślenia(samowiedzy, która jest pewna) -tj. wiedzy dotyczącej posiadania pewnych zdolności, umiejętności i cech charakteru, prawdziwości własnych poglądów i opinii.
-pozwalają określić, jak się plasujemy pod względem naszych umiejętności czy zdolności na tle innych;
-pozwalają zmniejszyć niepewność co do trafności własnych poglądów i postaw (rola consensusu);
-stwarzają szansę osobistego rozwoju(porównania w górę);
-pozwalają obronić zagrożone poczucie własnej wartości (porównania w dół).
5. Procesy identyfikacji.
Całościowe "inkorporowanie" postaw, przekonań, wartości i aspiracji, stylu komunikowania się od konkretnej osoby.
STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI I WARTOŚCIOWAŃ
„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:
1.Podtrzymanie poczucia własnej wartości
2. Podtrzymanie poczucia własnej tożsamości i odrębności(procesy autoweryfikacji,
podkreślanie unikalności)
3. Podtrzymanie poczucia kontrolinad zdarzeniami
4. Dążenie do trafnego samopoznania
5. Dążenie do wzrostui rozwoju własnej osoby
Zdrowie psychiczne: Trafne samopoznanie czy podtrzymywanie złudzeń na swój własny temat? (Sh. Taylor & J. Brown, 1988)
ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO DZIAŁANIA:
1.Reakcje na informacje nie potwierdzające naszej wartości, odrębności i kontroli
2.Konflikt między dążeniem do samopoznania a dążeniem do pozytywnego myślenia o sobie: "ja" w ogniu krzyżowym
3. Rola rozbieżności między komponentami obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i Ja powinnościowym -Higgins).
DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA" jako warunek jego wpływu na przetwarzanie informacji i kontrolę działania:
Idea „roboczego „Ja”(H. Markus)
istota i konsekwencje autokoncentracji
istota i konsekwencje dezindywiduacji
AUTOSCHEMATY:
Poznawcze generalizacje n.t. samego siebie ,wyprowadzone z ubiegłego doświadczenia, które organizują i ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczącej własnej osoby (Markus, 1977).
Sposób diagnozy: Badani oceniali u siebie natężenie różnych cech charakteru, zarazem byli proszeni o określenie, na ile ważny jest dany atrybut.
Autoschemat, jeżeli:
-ocena ekstremalna(wysoka lub niska), i
-atrybut uznany za ważny przez osobę.
W oryginalnych badaniach Markus -schematy związane z zależnością-niezależnością. Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z autoschematami niezależności, z autoschematami zależności, oraz pozbawione autoschematów w tej dziedzinie.
Tak diagnozowane schematy -istotny wpływ na przetwarzanie informacji. "Schematycy„:
--szybciej rozpoznają słowa odpowiednich kategorii (brak różnic dla słów neutralnych względem tych kategorii);
--w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej przykładów zachowań odpowiednich kategorii;
--uważają zaangażowanie się w zachowania danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w zachowania innej kategorii;
--są bardziej skłonni do odrzucania informacji niezgodnej z ich obrazem siebie
Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów) stwierdzono dla szeregu innych autoschematów: kobiecości (sex-typing); otyłości, szczupłości itp.
Stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te pytania w kwestionariuszach osobowości, które dotyczą autoschematów (Fekken & Holden, 1992).
Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że wytwarzane przez ludzi autoschematy są podzielane przez innych: Ekstremalność samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom reakcji przy przypisywaniu sobie odpowiednich cech przez sam podmiot, ale również -przy przypisywaniu takich cech przez innych ludzi (dobrych znajomych).
Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie informacji o sobie, ale też o innych ludziach.
-Proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę najczęściej te wymiary, w zakresie których są "schematykami"; oceny innych na tych wymiarach cechują się większą pewnością;
-wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie pozytywny pogląd na siebie, są łatwiej dostępne poznawczo i chętniej wykorzystywane przy ocenie innych ludzi.
-Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują informację społeczną (np. zawartą w narracji) w większe jednostki działania; może to wskazywać, że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w sekwencji działań.
INNE WAŻNE POJĘCIA:
Samooceny cząstkowe a samoocena globalna(poczucie własnej wartości)
Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko autoafirmacji(Steele, 1975)
Strategie zapewniania pozytywnej samooceny (np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania społeczne
pozytywna autoprezentacja
samoutrudnianie
Źródła dążenia:
wrodzone(np. teoria C. Rogersa)
nabyte -teoria społecznego uczenia się
teoria opanowania trwogi(Solomon, Greenberg, Pyszczynski, 1991)
teoria wykluczenia ze społeczności (Baumeister & Tice, 1990)
Istota negatywnej samooceny: brak ocen pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój własny temat (nt.: własnych kompetencji, przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)
Dysfunkcjonalność negatywnej samooceny:
Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji
Zagrożenia związane z wysoką pozytywną samooceną:
-Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści -Pelham & Taylor, 1991)
-nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)
-negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)
Funkcjonalność wysokiej samooceny a fazy działania(Gollwitzer & Kinney, 1989)
REGULACYJNE KONSEKWENCJE SAMOŚWIADOMOŚCI
Samoświadomość i metody jej wzbudzania w laboratorium
Samoświadomość a koncentracja uwagi na rozbieżnościach między standardami a zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),
Przykład z badań -samoświadomość a przestrzeganie normy uczciwości (Diener & Wallbom, 1976)
Samoświadomość a emocje.
Samoświadomość a procesy kontroli działania:
-Rola koncentracji na celach
-Rola koncentracji na automatycznych składniach czynności złożonych
Samoświadomość a depresyjny styl funkcjonowania: model Pyszczynskiego i Greenberga (1987).