Kalendarium procesu integracji europejskiej
Wstęp
Doświadczenia II wojny światowej oraz problemy powstałe w jej wyniku, spowodowały iż zaczęto poszukiwać nowych form współpracy międzynarodowej, które zapewniłyby pokój i bezpieczeństwo na kontynencie europejskim. Podstawę powojennej współpracy europejskiej stworzył Plan Marschalla, który m.in. w swych założeniach miał doprowadzić do zjednoczenia Europy. Jednakże w wyniku podziału Europy na blok Wschodni i Zachodni, został on zrealizowany tylko w Europie Zachodniej.
Głównym propagatorem zjednoczenia Europy był Winston Churchill, który w słynnej deklaracji wygłoszonej 19 września 1948 r. na Uniwersytecie w Zurychu postulował utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. W tym samym czasie idea integracji zdobyła wielu zwolenników. Powstały ruchy i stowarzyszenia pro europejskie. Z inicjatywy Ruchu Europejskiego, w 1948 roku w Hadze odbył się Kongres Europejski. Uczestnicy Kongresu zaproponowali utworzenie Zgromadzenia Europejskiego i Rady, której celem byłoby przygotowanie etapów integracji europejskiej. W wyniku Konferencji Haskiej 5 maja 1949 r. została powołana Rada Europy, pierwsza ponadpaństwowa organizacja współpracy międzynarodowej.
W 1950 minister spraw zagranicznych Francji Robert Schuman ogłosił deklarację przedstawiającą przyszłą wizję Europy. Postulował wprowadzenie rzeczywistej solidarności między państwami europejskimi, umieszczenie francusko-niemieckiej produkcji węgla i stali pod wspólną Najwyższą Władzą, co służyć miało zarówno wyeliminowaniu wrogości pomiędzy Francją i Niemcami, jak i podniesieniu poziomu życia i utworzeniu wspólnoty gospodarczej.
W wyniku realizacji Planu Schumana, 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu się: Niemcy, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy podpisały traktat, zwany Traktatem Paryskim, ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Dwa kluczowe sektory gospodarki, przemysł węglowy i stalowy krajów członkowskich, zostały poddane międzynarodowej kontroli. Powołano pierwsze ponadpaństwowe organy: Wysoką Władzę, Specjalną Radę Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Trybunał Sprawiedliwości oraz Radę Ekonomiczno-Społeczną. Obok integracji gospodarczej, pojawiły się także koncepcje utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) i Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). Pomimo, iż państwa podpisały traktat ustanawiający EWO, nie wszedł on w życie na skutek odrzucenia go przez francuskie Zgromadzenia Narodowe w 1954 r. Nie zyskał też ostatecznie poparcia projekt powołania EWP.
Dzięki efektom gospodarczym EWWiS, wzrosło zainteresowanie objęciem integracji innych dziedzin gospodarczych. Inicjatywa ta uzyskała poparcie na konferencji w Messynie w 1955 r. Prowadzone przez państwa członkowskie negocjacje doprowadziły do podpisania w 1957 r. w Rzymie traktatów (Traktaty Rzymskie) i utworzenia kolejnych dwóch Wspólnot: Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EUROATOM).
Z chwilą podpisania Traktatów Rzymskich istnienie oddzielnych organów o tych samych kompetencjach, dla trzech Wspólnot okazało się niepotrzebne. Za sprawą Traktatu o Fuzji podpisanego w 1965 r. system instytucjonalny Wspólnot został ujednolicony. Powstała jedna Komisja i jedna Rada dla trzech Wspólnot.
W 1973 r. doszło do poszerzenia zasięgu terytorialnego Wspólnot: Dania, Irlandia i Wielka Brytania uzyskały status państwa członkowskiego.
Pod koniec lat sześćdziesiątych i na początku siedemdziesiątych podjęto pierwsze próby stworzenia unii gospodarczej i walutowej. Ówczesny premier i minister finansów Luksemburga Pierre Werner opracował plan stopniowego powstawania unii gospodarczej i walutowej. Plan Wernera zakładał m.in. swobodny przepływ kapitału i usług, stworzenie stałych kursów wymiany walut oraz przekazania instytucjom międzynarodowym części uprawnień decyzyjnych dotyczących polityki walutowej. Plan Wernera został zatwierdzony w 1971 r., jednakże kryzys na rynku walutowym uniemożliwił jego realizację. Dopiero w 1979 r. państwom członkowskim udało się wprowadzić Europejski System Walutowy, którego zadaniem było zapewnienie stabilności walutom państw członkowskich Wspólnoty. W ramach ESW została wprowadzona Europejska Jednostka Walutowa - Ecu.
W 1986 r. w celu pogłębienia integracji ekonomicznej został podpisany Jednolity Akt Europejski (JAE), rozszerzający uprawnienia Wspólnoty w wielu dziedzinach min: polityki społecznej, badań naukowych i technologii ochrony środowiska. Zmianie uległ proces decyzyjny, rozszerzono kompetencje Parlamentu Europejskiego, prawno-międzynarodowe podstawy funkcjonowania uzyskała Rada Europejska, rozwinięta została współpraca państw członkowskich w zakresie polityki zagranicznej. JAE przewidywał także utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego do 1992 r.
W 1989 r. grupa ekspertów pod przewodnictwem ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej Jaquesa Deloresa opracowała plan utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, który to plan został zaakceptowany na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie.
Impuls ku pogłębieniu integracji jaki nadał Jednolity Akt Europejski, został urzeczywistniony dopiero w Maastricht w 1992 r., kiedy to nastąpiło podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej, stanowiącego obszerną reformę europejskiego prawa wspólnotowego. Traktat m.in. określił nowe formy współpracy między państwami członkowskimi w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, potwierdzona została zasada subsydiarności, nastąpiło poszerzenie współpracy w zakresie przemysłu, zdrowia publicznego, kultury i edukacji, zwiększono kompetencje Parlamentu Europejskiego, stworzone zostało również europejskie obywatelstwo Unii.
W 1995 roku do Unii przystępują Austria, Finlandia, Szwecja.
Wraz z powiększeniem się UE i perspektywą dalszego pogłębiania integracji europejskiej o kraje Europy Środkowo-Wschodniej, pojawiła się konieczność wewnętrznej reformy instytucjonalnej UE. Traktat z Maastricht nie zapewnił zadawalającej realizacji wszystkich regulacji. Dlatego tez szefowie państw i rządów już w 1991 r uzgodnili zwołanie konferencji przeglądowej mającej na celu rewizję Traktatu o Unii Europejskiej w 1996.
Efektem zwołanej Konferencji Międzyrządowej obradującej od marca 1996 r. do kwietnia 1997 r. było podpisanie Traktatu Amsterdamskiego.
Podstawowe cele zawarte w Traktacie to: wzmocnienie federacyjnego charakteru UE, wzmocnienie obywatelstwa europejskiego z poszanowaniem tradycji i tożsamości obronnej, reformy instytucjonalne UE m.in. zwiększenie zakresu decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów, wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego, poprawa funkcjonowania Trybunału Sprawiedliwości. Równocześnie do prac Konferencji, Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacquesa Deloresa przygotowała projekt zwany Agendą 2000. Dokument ten określa przyszłą strategię wzmocnienia UE, wzrostu konkurencyjności, reformy kluczowych polityk, rozszerzenia UE, sposobu finansowania UE z budżetu w latach 2000-2006.
Podczas spotkania w Kolonii w czerwcu 1999 r. Rada Europejska zapowiedziała zwołanie kolejnej konferencji na początku 2000 r. celem rozwiązania problemów instytucjonalnych, które pozostawiono otwarte w Amsterdamie, a które są niezbędne do zagwarantowania instytucjonalnego przygotowania Unii do przyjęcia nowych członków. Główne reformy przyjęte na szczycie UE w Nicei i zawarte w końcowym Traktacie (Traktat z Nicei) skupiają uwagę przede wszystkim na: kształcie i składzie przyszłej Komisji Europejskiej, nowym podziale głosów ważonych w Radzie oraz rozszerzeniu zakresu decyzji podejmowanych kwalifikowaną większością głosów.
INSTYTUCJE WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
System instytucjonalny Wspólnot Europejskich opiera się na pięciu głównych instytucjach: Parlamencie Europejskim, Komisji Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej, Trybunale Sprawiedliwości, Europejskim Trybunale Obrachunkowym oraz organach pomocniczych wśród których wyróżniamy: Komitet Regionów, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny.
W strukturze instytucjonalnej szczególną rolę odgrywa Rada Europejska, organ nie posiadający statusu instytucji WE, lecz formalnie odgrywający pierwszorzędną rolę we współpracy pomiędzy państwami członkowskimi.
Instytucje WE realizują zadania wyznaczone WE, kierują procesem integracji europejskiej, uchwalają prawo wspólnotowe, stawiają nowe cele zmierzające ku pełnemu zjednoczeniu Europy.
Rada Europejska
Rada Europejska powstała 10 grudnia 1974 r. w wyniku międzyrządowych uzgodnień na szczycie paryskim z inicjatywy ówczesnego premiera Francji Giscard'a d'Estaing oraz kanclerza Niemiec Helmuta Schmidt'a. W sensie formalnoprawnym RE nie jest organem Wspólnot Europejskich, uznawana jest czasem za instytucję Unii Europejskiej. Po raz pierwszy została wymieniona w art. 2 JAE (Jednolity Akt Europejski z 1986 r.). Cele ogólnie wymienia art. D Traktatu z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej). W części Postanowienia Ogólne stanowi on, iż „Rada Europejska dostarcza Unii niezbędnych dla jej rozwoju impulsów i ustala ogólne cele polityczne tego rozwoju”. Działanie Rady Europejskiej polega na regularnych (co najmniej 2 razy, najczęściej trzy razy w roku) spotkaniach szefów rządów państw członkowskich (w przypadku Francji i Finlandii głów państwa) oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej, wspieranego przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Decyzje podejmowane są poprzez osiąganie konsensusu.
Wśród funkcji RE należy wymienić określanie politycznych wytycznych dla rozwoju Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. RE zajmuje stanowisko w różnych sytuacjach kryzysowych wydając odnośne deklaracje np. dotyczące rozpadu Związku Radzieckiego, zamachu terrorystycznego na WTC. Ponadto RE ustala ogólne linie kierunkowe w kwestiach gospodarczych i polityki społecznej oraz podejmuje ostateczną decyzję w sprawie rozszerzenia UE.
Traktat Amsterdamski podpisany 2 października 1997 r. potwierdził rolę Rady Europejskiej jako swoistego rodzaju instancji apelacyjnej, czy sądu polubownego stosowanego w przypadku narodowego weta w procedurze ścisłej współpracy lub przy rozstrzygnięciach większościowych w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Na mocy art. L Traktatu o UE działalność RE pozostaje poza kontrolą Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
RE poprzez swój międzyrządowy charakter jest forum uzgodnień na najwyższym szczeblu, pełni ważną rolę w wyrażaniu woli poszczególnych państw członkowskich Wspólnot Europejskich.
Parlament Europejski
Parlament Europejski w pełnym rozumieniu jego nazwy oraz środków przynależnych temu
organowi rozpoczął swe funkcjonowanie w 1979 r. kiedy to w dniach 7-10 czerwca odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do PE. Parlament uzyskał wówczas legitymację obywateli państw członkowskich - wcześniej miał ją tylko pośrednio, ponieważ jego skład desygnowany był przez izby parlamentarne poszczególnych państw.
Parlament Europejski jest to ciało opiniodawczo-doradcze i kontrolne. Parlament nie jest organem ustawodawczym sensu stricte, wspomaga on jedynie Radę Unii - główny organ prawodawczy oraz Komisję - inicjatora procesu legislacyjnego. Zarówno Komisja, jak i Rada w czasie swych prac są zobligowane do zasięgania opinii Parlamentu. Parlament kontroluje prace Komisji przy pomocy klasycznych metod: interpelacji i pytań ustnych lub pisemnych, poprzez coroczną dyskusję nad raportem generalnym o działalności Unii, wyrażanie wotum nieufności oraz analizę i debatę nad projektem rocznego budżetu Unii. Na mocy art. 138c dodanego do Traktatu rzymskiego przez Traktat z Maastricht, Parlament uzyskał prawo do tworzenia na wniosek ¼ swoich członków tzw. Komitetu dochodzeniowego zwanego również śledczym, jeżeli stwierdzi uchybienia w realizacji prawa wspólnotowego. Art. 138d natomiast uprawnia PE do przyjmowania petycji od obywateli unijnych, osób fizycznych i prawnych w sprawach leżących w gestii Wspólnot. Ponadto Parlament ma głos decydujący w przypadku tzw. wydatków nieobligatoryjnych, stanowiących 25% budżetu; w przypadku pozostałych 75% prawo ostatecznej decyzji leży w gestii Rady Unii, ale Parlament może zgłaszać poprawki. Udziela także Komisji absolutorium z wykonania budżetu; nie powoduje to jednak skutków prawnych. Parlament mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich (tzw. ombudsman).
Kadencja Parlamentu trwa 5 lat, mandat nie stanowi przeszkody sprawowania funkcji posła w kraju macierzystym. Po ostatnim rozszerzeniu składu członkowskiego Unii od 1 stycznia 1995 r. skład izby wynosi 626 osób. Liczba przedstawicieli poszczególnych państw uzależniona jest od liczby ludności - można zauważyć tutaj preferowanie mniejszych państw. Członkowie Parlamentu nie zasiadają według przynależności narodowej, ale według frakcji politycznych (np. Grupa Zielonych, Zjednoczona Lewica Europejska itd.). Do utworzenia frakcji potrzeba 23 parlamentarzystów jednej narodowości, 18 z dwóch państw członkowskich lub 12 reprezentujących 3 kraje. Parlament obraduje na sesjach plenarnych odbywających się raz w miesiącu w Strasburgu, poszczególne Komisje parlamentarne obradują zazwyczaj w Brukseli. Uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów, większość kwalifikowana (np. 2/3, 3/5) obowiązuje podczas ważnych głosowań np. nad budżetem czy wotum nieufności dla Komisji. Quorum ,czyli liczba posłów wymagana aby podjęte uchwały nabrały mocy prawnej, wynosi 1/3 składu.
Parlament Europejski kształtuje tożsamość obywatela Unii, wyraża jego interesy. Nie posiada jednak wszystkich niezbędnych narzędzi do skutecznego działania. Krytykowany jest za nadmierną fasadowość i zbyt dużą liczbę posłów. Argument wydaje się być bezpodstawny skoro 370 mln obywateli reprezentowanych jest przez 626 posłów, a np. w Polsce 460 osób dba o interesy 40 mln współobywateli. Zauważalna jest tendencja do wzrostu znaczenia Parlamentu Europejskiego w systemie organów WE.
Polska - po wejściu do UE - będzie miała 50 posłów w Parlamencie Europejskim.
Komisja Europejska
Komisja Europejska stała się organem wspólnym trzech Wspólnot w wyniku Traktatu Fuzyjnego podpisanego 8 kwietnia 1965 r. Wcześniej, w ramach EWWiS, nosiła nazwę Wysoka Władza.
Wśród ogólnych kompetencji Komisji art. 155 Traktatu o WE wymienia: prawo inicjatywy
ustawodawczej w procesie decyzyjnym (Rada UE podejmuje uchwały tylko na wniosek KE), funkcję organu stanowiącego prawo, funkcję organu zarządzającego (administruje ona środkami pochodzącymi z funduszy UE i wykonuje budżet), funkcję organu kontrolnego (stoi na straży przestrzegania prawa wspólnotowego, stąd jej przydomek „strażnika traktatów”).
KE ma charakter ponadnarodowy, są w niej reprezentowani przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, ale nie są oni związani instrukcjami państw macierzystych. Komisarze (począwszy od 7 stycznia 1995 r. KE ma 20 członków) posiadają status funkcjonariusza międzynarodowego, pracują w warunkach pełnej niezawisłości, mając na celu tylko interes Wspólnot jako całości. Mianowani są w wyniku współdziałania rządów państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego. Kadencja trwa 5 lat i jest zsynchronizowana z kadencją Parlamentu. Uchwały podejmowane są bezwzględną większością głosów, quorum wynosi 11 komisarzy. Zbiera się na posiedzeniach z reguły raz w tygodniu, a obrady są utajnione.
Podstawowym uprawnieniem Komisji w procesie prawotwórczym jest inicjowanie i przygotowywanie większości uchwał Rady Unii Europejskiej. W pewnych przypadkach inicjowanie procesu legislacyjnego jest jej obowiązkiem, gdy tego nie zrobi może na podstawie art. 175 odpowiadać przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości za zaniechanie działalności. Na mocy art. 155 Traktatu o WE ma prawo do wydawania samodzielnych uchwał, pozbawionych jednak mocy wiążącej tj. zaleceń i opinii. W ramach funkcji zarządzającej Komisja wydaje uchwały nie ujęte w art. 189 Traktatu o WE, tzw. uchwały nienazwane - jak np. rozporządzenia finansowe, oceny, raporty, komunikaty, powszechnie obowiązujące ustalenia, akceptacje. Do dziedzin najbardziej absorbujących KE należą: unia celna, wspólna polityka rolna, kwestie związane z konkurencją czy
zarządzanie tzw. Funduszami Strukturalnymi. Ponadto KE wydaje tzw. klauzule derogacyjne lub ochronne, kiedy państwa nie są w stanie pełnić części obowiązków wynikających z członkostwa w WE, a jest to uzasadnione sytuacją ekonomiczną danego państwa. KE negocjuje również umowy międzynarodowe, utrzymuje stosunki z innymi organizacjami międzynarodowymi, realizuje bierne i czynne prawo legacji. Pełni również ważną rolę w procesie poszerzania Unii Europejskiej, jeden z komisarzy zajmuje się wyłącznie negocjacjami z krajami kandydackimi (obecnie jest nim Niemiec Guenther Verheugen), ponadto KE przygotowuje propozycję wspólnego stanowiska UE w sprawie rozszerzenia czyli tzw. draft common position.
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej (dawniej Rada Ministrów) jest najważniejszym organem decyzyjnym UE reprezentującym interesy poszczególnych państw narodowych. Początki jej istnienia sięgają 8 kwietnia 1965 r., kiedy to decyzją Wspólnot w wyniku podpisania traktatu o ustanowieniu jednej Rady i jednej Komisji dla trzech WE powołano wspólny organ naczelny pod nazwą Rada (określana również Radą Ministrów). Dzisiejsza nazwa została wprowadzona Traktatem z Maastricht, który wszedł w życie 8 listopada 1993 r.
Rada to organ plenarny, w jego skład wchodzą przedstawiciele wszystkich państw - z każdego po jednym - na szczeblu ministerialnym. Są oni upoważnieni do działania w imieniu swego państwa i są związani jego instrukcjami. Rada działa w 16 różnych składach tematycznych. Normalnie w ramach tzw. Rady ds. ogólnych są to ministrowie spraw zagranicznych, ale mogą to być także (tzw. Rady ds. specjalnych) ministrowie rolnictwa, gospodarki - udział poszczególnych ministrów jest uwarunkowany tematyką obrad. Prezydencja Rady UE ma charakter rotacyjny, zmienia się co 6 miesięcy. Państwo przewodniczące Radzie UE przewodniczy także Radzie Europejskiej. Rada UE obraduje z reguły raz w tygodniu, może się również zebrać na wniosek Komisji Europejskiej. Dla skutecznego wykonywania funkcji administracyjnych Rada UE posiada Sekretariat (ok. 2000
pracowników), którym kieruje Sekretarz Generalny.
Kompetencje Rady UE ramowo określa art. 145 traktatu rzymskiego o WE stwierdzając, że Rada zapewnia koordynację ogólnej polityki gospodarczej członków Wspólnoty i ma prawo podejmowania decyzji. Rada UE jest upoważniona do wydania wszystkich rodzajów aktów prawnych, zarówno wiążących jak i pozbawionych mocy wiążącej (do wydawania niektórych jest zobligowana). Ustawowe obowiązki wykonuje we współpracy z Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim. Ponadto jest uprawniona do zawierania umów międzynarodowych, czyni to przy współudziale dwu wyżej wymienionych organów. Bierze również aktywny udział w procedurze uchwalania budżetu. Rada UE mianuje również członków innych organów i instytucji Wspólnot m.in.: Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów, Trybunału Rewidentów Księgowych. Ponadto realizuje określone działania w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
Organem pomocniczym Rady UE jest Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER), którego
członkami są ambasadorowie Państw Członkowskich akredytowani przy Wspólnotach. COREPER, choć formalnie jest organem pomocniczym - pełni bardzo ważną rolę. Większość ustawodawstwa jest przyjmowanego na jego forum (przy COREPERZE działa ponad 200 grup roboczych), a Rada UE tylko firmuje wyniki prac Komitetu Stałych Przedstawicieli. Role i zadania COREPER-u regulują art. 161 Traktatu Rzymskiego, art. 30 Traktatu Paryskiego i art. 121 Traktatu o EURATOM'ie. Wyniki zadań zleconych przez Radę UE COREPER umieszcza na dwóch listach: lista A (są na niej uzgodnienia podejmowane jednogłośnie, ok. 75% wszystkich uchwał) oraz lista B (na niej znajdują 2/2
się uchwały wzbudzające kontrowersje wymagając dalszej pracy Rady UE, ok. 25% uchwał).
Przyjmowanie en bloc uchwał z listy A przez Radę UE, kreuje ważną rolę COREPER-u.
Uchwały Rada UE podejmuje zwykłą i kwalifikowaną większością lub jednomyślnie - wybór sposobu głosowania zależy od stopnia ważności danej debaty. Ogólnie rysująca się jest tendencja do stopniowego odchodzenia od głosowania jednomyślnego jako źródła konfliktów. Podział głosów w Radzie zależny jest od potencjału ludnościowego i pozycji gospodarczej państwa. Według podziału z 1 stycznia 1995 r. ogólna liczba głosów wynosi 87 i jest podzielona w następujący sposób: Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania po 10; Hiszpania 8; Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia po 5; Austria, Szwecja po 4; Dania, Irlandia, Finlandia po 3 i Luksemburg - 2.
Szczególną miejsce w procesie podejmowania decyzji przez Rady UE mają sesje - maratony.
Odbywają się one gdy zachodzi obawa przed kryzysem, spowodowanym niemożnością przyjęcia uchwały przez państwa UE. Obrady te trwają wtedy do skutku, dotyczą spraw najbardziej wzbudzających kontrowersje np. polityka rolna.
Polska - po wejściu do UE - będzie miała 27 głosów w Radzie Unii Europejskiej.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji
Europejski Trybunał Sprawiedliwości został utworzony na mocy traktatu paryskiego o EWWiS z 1951 r. W skład Trybunału od 1 stycznia 1995 r. wchodzi 15 sędziów (reprezentowane są w wszystkie kraje nie wynika to jednak z przepisów prawnych, lecz z praktyki) oraz 9 adwokatów (w literaturze polskiej możemy spotkać również określenie rzeczników) generalnych. Nominacje sędziowskie pozostają w gestii rządów państw członkowskich. Art. 167 Traktatu o WE określa warunki jakie powinien spełniać kandydat na stanowisko sędziego ETS są to m.in.: uprawnienia wymagane do pełnienia najwyższych funkcji sędziowskich we własnym kraju oraz fakt bycia powszechnie uznanym ekspertem w dziedzinie prawa wspólnotowego. Kadencja trwa 6 lat, a co 3 lata następuje zmiana części składu sędziowskiego. ETS obraduje w ramach 4 izb w składzie 3 i 5 sędziów (sędziowie mogą wchodzić w skład więcej niż jednej izby). Wśród organów WE Trybunał był pierwszym organem wspólnym dla trzech Wspólnot. Zakres jego kompetencji został więc uregulowany w trzech głównych traktatach: art. 164-188 Traktatu Rzymskiego o WE, art. 31-34 Traktatu Paryskiego o EWWiS oraz art. 136-160 Traktatu o EURATOM-ie. Sprawy proceduralne oraz organizację reguluje statut ustanowiony przez państwa członkowskie. Zakres kompetencji ETS jest jakościowo i ilościowo różny od podobnych mu organów w państwach narodowych. Wśród jego funkcji należy wymienić:
Orzekanie o zgodności aktów prawnych wydawanych przez organy WE z traktatami ustanawiającymi te wspólnoty (dotyczy tylko aktów prawnie wiążących, takich jak: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje - nie zaś zaleceń czy opinii, art. 173 Traktatu Rzymskiego o WE) zarówno w przypadku przekroczenia kompetencji jak i zaniechania;
Podejmowanie decyzji na wniosek Komisji wobec państw członkowskich, które nie wypełniają zobowiązań traktatowych;
Funkcję organu doradczego na wniosek Rady Unii, Komisji lub państwa członkowskiego w zakresie zgodności z traktatami umowy międzynarodowej, która ma zostać zawarta. Opinia ETS nie ma charakteru wiążącego, jednak podpisanie umowy negatywnie zopiniowanej wymaga podjęcia specjalnej procedury określonej art. N Traktatu o Unii Europejskiej;
Na mocy art. 179 Traktatu Rzymskiego ETS rozstrzyganie sporów pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami. Ponadto udziela ochrony osobom prywatnym (fizycznym i prawnym) przed nieuprawnionym działaniom Wspólnot. Rozstrzyga również spory o naprawienie szkód spowodowanych działalnością funkcjonariuszy Wspólnot w czasie wykonywania obowiązków służbowych;
Pełnienie funkcji sądu apelacyjnego od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Szeroki zakres kompetencji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości określają jego istotną
pozycję w systemie organów wspólnotowych. Z drugiej strony, wielość spraw rozpatrywanych przez ETS oraz długi w związku z tym czas oczekiwania na rozstrzygnięcia wymusiło utworzenie kolejnej instytucji sądowniczej - Sądu Pierwszej Instancji. Możliwość powstania Sądu została zasygnalizowana w Jednolitym Akcie Europejskim podpisanym 17 lutego 1986 r., decyzję tę oddano w gestię Rady. Stosowna uchwała została podjęta 24 października 1988 r., co umożliwiło rozpoczęcie działalności Sądu 1 listopada 1989 r. Podstawę prawną działania Sądu stanowią: art. 11 Jednolitego Aktu Europejskiego wprowadzający art. 168a do Traktatu Rzymskiego, art. 140a 2/2 Traktatu o EURATOM-ie i art. 32d Traktatu o EWWiS. W skład Sądu wchodzi 15 sędziów, mianowanych przez Radę Unii w oparciu o decyzję rządów państw członkowskich. Kadencja wynosi 6 lat, istnieje możliwość reelekcji. Wymagania stawiane kandydatom na sędziów są analogiczne z tymi
obowiązującymi dla ETS-u. Sąd Pierwsze Instancji orzeka w następujących sprawach:
Spory pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami;
Spory pomiędzy osobami prawnymi i fizycznymi a organami Wspólnot w zakresie stosowania prawa o konkurencji i antydumpingu;
Spory o odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności deliktowej wyrządzone osobom fizycznym i prawnym w wyniku działalności organów WE i ich funkcjonariuszy;
Spory wniesione przeciwko Komisji przez przedsiębiorstwa na podstawie Traktatu o EWWiS(art. 50 i 57-66) dotyczące stosowania ograniczeń ilościowych na produkcję węgla i stali oraz kontrolę cen.
Procedura postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji jest identyczna z tą obowiązującą dla ETS. Ponadto ETS stanowi instancję apelacyjną dla Sądu i ma moc uchylania jego orzeczeń. Obsługę administracyjną stanowią służby odpowiednie dla ETS, siedzibą jest Luksemburg.
Podstawową różnicą dzielącą obydwa sądy jest zakres spraw podlegający ich orzecznictwu oraz nadrzędny charakter Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Polska - po wejściu do UE - będzie miała prawo posiadania 1 sędziego w ETS i 1 sędziego w Sądzie Pierwszej Instancji.
Trybunał obrachunkowy (Trybunał Rewidentów Księgowych)
Trybunał Rewidentów Księgowych (oryginalna nazwa z ang. Court of Auditors) zwany również Trybunał Obrachunkowym lub Trybunałem Audytorów powstał jako wspólny organ trzech WE na mocy art. 28 traktatu brukselskiego z 22 lipca 1975 r. decyzją Rady Unii z 18 października. Zapisy dotyczące TRK znajdziemy w art. 45a-c Traktatu Paryskiego, art. 188a-c Traktatu Rzymskiego i w art. 160a-c Traktatu o EUROATOM-ie. W systemie organów klasyfikowany jest różnie jako dodatkowy, pomocniczy lub główny. W skład TRK wchodzi od 1 stycznia 1995 r. 15 osób, mianuje je Rada Unii na 6 lat po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Są oni niezależni w wykonywaniu swej funkcji, nałożono na nich również zakaz prowadzenia działalności gospodarczej podczas trwania kadencji.
TRK wspomaga Radę Unii oraz Parlament Europejski w zakresie kontroli realizacji budżetu. Bada zgodność z prawem i prawidłowość wszystkich dochodów i wydatków Wspólnot, badając również ich zasadność. Decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów. Działalność TRK jest przedstawiana w corocznym sprawozdaniu (jest ono podstawą udzielenia Komisji Europejskiej absolutorium za realizację budżetu) z działalności publikowanym w „Dzienniku Urzędowym” Wspólnot. Trybunał mimo swej nazwy nie wydaje jednak orzeczeń sądowych czy dyscyplinarnych. Liczba funkcjonariuszy
oscyluje wokół 400 osób, siedziba mieści się w Luksemburgu.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów
Komitet Ekonomiczno-Społeczny - KES (The Economic and Social Comittee - ESC) powstał w wyniku podpisania Traktatu Rzymskiego (EWG) dnia 25 marca 1957 r - art. 193-198. Zapisy dotyczące jego funkcjonowania znajdują się także w Traktacie o EURATOM-ie - art. 165-170.
Na mocy kolejnych traktatów KES stał się ważną instytucją doradczą. W jej skład wchodzą
przedstawiciele różnych grup gospodarczych i społecznych (tzw. partnerów społecznych), w
szczególności producentów, rolników, pracowników komunikacji i transportu, robotników, kupców, rzemieślników, przedstawicieli wolnych zawodów i organizacji społecznych. Członkowie KES podzieleni są na trzy grupy: I - pracodawców, II - pracobiorców, III - różnych interesów. Członkowie KES są powoływani przez Radę UE w drodze jednomyślnej decyzji wśród kandydatów proponowanych przez państwa członkowskie. Kadencja trwa 4 lata, istnieje możliwość reelekcji.
KES funkcjonuje na podstawie statutu zatwierdzanego przez Radę UE. Członkowie są niezawiśli w wykonywaniu swych funkcji i nie są ograniczani instrukcjami swoich państw narodowych. Na forum Komitetu różni partnerzy dialogu społecznego mają formalną i instytucjonalną możliwość wyrażania opinii na temat projektów legislacyjnych Unii Europejskiej. Komitet jest swego rodzaju grupą lobbyingową. Pełni funkcję organu doradczego Rady i Komisji. W niektórych przypadkach np. swobody osiedlania się, ochrony zdrowia i ochrony konsumentów organy te są zobligowane do
zasięgnięcia opinii KES. Komitet zbiera się około 10 razy do roku, swoje opinie uchwala na podstawie większości głosów są one publikowane w „Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich”.
Wraz z ratyfikacją Traktatu Amsterdamskiego zaznaczyła się tendencja do zwiększania roli Komitetu - dodano 9 obszarów (m.in. polityka zatrudnienia), w których zasięganie opinii jest obligatoryjne dla Rady i Komisji. Ponadto KES przejmuje funkcje doradcze wobec Parlamentu Europejskiego.
Polska - po wejściu do UE - będzie miała prawo posiadania 21 członków w KES.
Komitet Regionów powstał na mocy Traktatu o Unii Europejskiej, który wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Jego podstawę traktatową stanowią art. 4 ust. Traktatu o WE i art. 198a-c Traktatu o WE. W jego skład wchodzi 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych organizacji samorządowych państw członkowskich. Kadencja trwa 4 lata. Organ ten pełni funkcje doradcze wobec Rady, Komisji oraz (po ratyfikacji Traktatu Amsterdamskiego) Parlamentu Europejskiego. Reprezentuje on interesy regionalne i lokalne, ponadto ukazuje skutki aktów prawnych przyjętych przez WE na szczeblu regionalnym i lokalnym. Wydawanie opinii przez KR jest fakultatywne jednak w pewnych kwestiach m.in. polityka społeczna i polityka zatrudnienia KR jest konsultowany obowiązkowo. Obok funkcji
doradczych współdziała z Komisją Europejską w zakresie tzw. terytorialnych paktów zatrudnienia. Jego opinie nie mają charakteru wiążącego dla organów uchwałodawczych. KR dysponuje niezależną administracją. Jego budżet w 1997 r. wyniósł 15,6 mln ECU.
Europejski System Banków Centralnych (ESBC)
Traktat z Maastricht założył utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych jako
organu sprawującego w UGW zadania bankowości centralnej. ESBC działa na podstawie art. 105-113 (105-109b) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w wersji Traktatu Amsterdamskiego oraz Protokołu nr 3 w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków
Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.
ESBC jest wyspecjalizowaną agendą Unii Europejskiej powstałą do realizacji konkretnych zadań. Stanowi on instytucjonalne zabezpieczenie funkcjonowania wspólnego rynku finansowego oraz systemowe zabezpieczenie emisji euro.
Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Może on wspierać ogólne cele gospodarcze Wspólnoty, jeśli nie narusza to celu głównego. Podstawowymi zadaniami realizowanymi przez ESBC są:
• określenie i realizowanie polityki pieniężnej Wspólnoty
• przeprowadzanie operacji dewizowych utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami
dewizowymi Państw Członkowskich
• zapewnienie sprawnego działania systemów płatniczych.
Europejski System Banków Centralnych składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) centralnych narodowych banków centralnych (NBC). ESBC kierowany jest przez organy decyzyjne EBC. ESBC realizuje zadania statutowe od chwili rozpoczęcia trzeciego etapu tworzenia UGW, tj. 1 stycznia 1999 roku.
Podłoże pod działalność EBC przygotował Europejski Instytut Walutowy (EIW), który rozpoczął działalność z chwilą rozpoczęcia drugiego etapu osiągania UGW, tj. od 1 stycznia 1994 roku. Miał on za zadanie zacieśniać współpracę między narodowymi bankami centralnymi, koordynować polityki walutowe Państw Członkowskich, nadzorować Europejski System Walutowy, udzielać konsultacji w zakresie kompetencji NBC i stabilności instytucji finansowych i rynków, przejąć zadania Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej oraz ułatwiać obrót w ECU.
Europejski Bank Centralny rozpoczynając swoją działalność 1 czerwca 1998r., kiedy to przejął zadania EIW. Siedziba EBC znajduje się we Frankfurcie nad Menem. EBC zapewnia realizację zadań ESBC poprzez własne działania lub poprzez NBC.
Narodowe banki centralne są instytucjami wykonawczymi EBC i działają zgodnie z jego
wytycznymi i instrukcjami, oznacza to, że nie mogą same wyznaczać kierunku polityki pieniężnej. NBC stanowią integralną część ESBC. NBC mogą wykonywać inne funkcje, niż określone w Statucie ESBC, jeśli Rada Zarządzająca nie orzeknie, że są sprzeczne z celami i zadaniami ESBC. Zadania takie nie są wtedy zadaniami ESBC i NBC wykonują je na własną odpowiedzialność i ryzyko. Narodowe banki centralne musiały przed przystąpieniem do UGW dostosować swoje przepisy prawne do unijnych, aby mogły w nieskrępowany sposób realizować zadania ESBC.
Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej
Od 1 lipca do 31 grudnia 2002 r. Prezydencję w Radzie Unii Europejskiej sprawuje Dania.
Przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej zwane Prezydencja trwa 6 miesięcy (od 1 stycznia do 30 czerwca i od 1 lipca do 31 grudnia). Pełnią ją rotacyjnie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Państwo przewodniczące Radzie Unii Europejskiej pełni również funkcję przewodniczącego Rady Europejskiej.
Prezydencja ma zadanie m.in.: kierowanie sprawami bieżącymi Rady UE, wyznaczanie kierunków polityki UE, pełnienie funkcji mediatora w rokowaniach, a także reprezentowanie UE w stosunkach zewnętrznych.
Państwo członkowskie obejmujące urząd prezydencji w Radzie przedstawia program działań który z założenia ma zostać zrealizowany w czasie trwania ich kadencji W związku z tym iż w czasie pełnienia prezydencji nie wszystkie sprawy udaje się zakończyć, powstała nieformalna instytucja, TROJKA, której zadaniem jest zachowanie ciągłości prac w Radzie Unii Europejskiej. W jej skład wchodzą: przewodniczący Rady UE która zakończyła swoją sześciomiesięczną kadencję, przewodniczący sprawujący kierownictwo w danym czasie oraz przewodniczący przyszłej prezydencji.
Prezydencja pozostaje również w ścisłych kontaktach z innymi instytucjami Wspólnot Europejskich: Komisją Europejską oraz Parlamentem Europejskim.
PRZYSZŁE PREZYDENCJE: od 1.01.2003 Grecja
Źródła prawa Wspólnot Europejskich
Źródła prawa WE dzieli się umownie na źródła niepisane (ogólne zasady prawa i prawo zwyczajowe) oraz źródła pisane (pierwotne źródła prawa, wtórne źródła prawa). Podstawowe zasady prawa są niepisanymi regułami stosowanymi przez sędziego w trakcie postępowania sądowego. We wspólnotowym porządku prawa zostały w znacznym stopniu wykorzystane zasady ogólne przyjęte przez konstytucje, ustawy, orzecznictwo i doktrynę państw członkowskich. Źródłem prawa wspólnotowego wiążącym instytucje wspólnotowe i w pewnym stopniu również jednostki jest orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Jest ono powszechnie obowiązujące i ma charakter normatywny.
Według kryterium przedmiotowego, prawem pierwotnym są traktaty założycielskie oraz ich uzupełnienia i zmiany (Traktat Paryski, Traktaty Rzymskie, Jednolity Akt Europejski, Układ z Mastricht, Układ z Schengen, Traktat Amsterdamski), zaś prawem wtórnym - źródła które prawo pierwotne realizują, a więc akty wykonawcze w szerokim rozumieniu (rozporządzenia, dyrektywy, zalecenia i opinie).
Rozporządzenia odzwierciedlają władzę ustawodawczą Wpólnot. Są to akty normatywne o charakterze generalnie abstrakcyjnym obowiązujące w całości i stosowane bezpośrednio w każdym z państw członkowskich. Rada UE uchwala dwa rodzaje rozporządzeń: podstawowe (na podstawie bezpośrednich delegacji traktatowych) i wykonawcze, określające sposoby realizacji tych pierwszych. Rozporządzenie podlega sądowej kontroli legalności pod względem formalnym i może być zaskarżane przed ETS. Skarga przysługuje Radzie UE, Komisji albo państwu członkowskiemu.
Dyrektywa jest aktem prawa wtórnego adresowanym do państw członkowskich. Jest ona wiążąca, jeśli chodzi o zamierzony skutek, dla każdego państwa członkowskiego, do którego jest skierowana. Do władz państw członkowskich należy wybór formy i metod służących osiągnięciu określonego skutku we wskazanym terminie
Decyzja jest aktem obowiązującym w całości tych, do których jest skierowana. Adresatami decyzji mogą być osoby fizyczne i prawne oraz państwa członkowskie. Decyzje różnią się od rozporządzeń Wspólnot swoim indywidualnym i konkretnym charakterem, natomiast od dyrektyw ponadto wyraźnym sprecyzowaniem treści obowiązku. Od opinii i zaleceń odróżnia je to, że są wiążące. Zalecenia i opinie Unii nie mają mocy wiążącej, jednak ich autorytet jest duży, a państwa starają się dostosować do ich treści. Służą instytucjom wspólnotowym do wyrażania ich zdania lub do udzielania informacji w dziedzinach, w których nie mają one kompetencji noramtywnych.
Traktat o WE nie zabrania wydawania innych aktów prawa wspólnotowego niż w/w. Potwierdzeniem tego jest praktyka tworzenia nowych kategorii aktów prawa wspólnotowego, zwanych aktami nietypowymi tzw. miękkie prawo. Wśród aktów nietypowych wyróżniamy akty jednostronne wydane przez instytucje wspólnotowe oraz akty umowne będące wyrazem porozumienia zawartego między instytucjami wspólnotowymi. Niektóre z aktów nietypowych mają charakter wiążący.
Prawo komplementarne składa się z norm prawa międzynarodowego przypisanych państwom członkowskim i nie dających się oddzielić od wspólnotowego systemu prawa. W ramach prawa komplementarnego wyróżnia się konwencje wspólnotowe i umowy zawarte przez państwa członkowskie w wyniku wspólnej zgody.
Do źródeł pisanych zewnętrznych prawa wspólnotowego zaliczamy umowy zewnętrzne zawierane przez Wspólnotę z państwami trzecimi lub instytucjami międzynarodowymi, akty jednostronne stanowionych przez umowę międzynarodową oraz umowy wiążące Wspólnotę,
Literatura: Z.Brodecki „Prawo europejskiej integracji” W-wa 2000
J.Jabłońska-Bonca „Podstawy prawa dla ekonomistów"
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej (www.ukie.gov.pl)