ERGONOMIA

Stanisław Solski 1690

„Robotni ludzie dźwigają jako bydlęta, czego się z słusznym politowaniem napatrzył, zwłaszcza przy dozorcach niebacznych, którzy ludzi słabych i chorych zwykli nająć do dźwigania ciężarów srogich, nie dołożywszy słusznej liczby dźwigających...”

Ergon - praca

nomos - prawo, dziedzina

Prof. Wojciech Jastrzębowski 1857

„Nazwiskiem ergonomii, wziętym od wyrazu greckiego ergos i nomos oznaczamy naukę o pracy, czyli o używaniu nadawanych człowiekowi od stwórcy sił i zdolności”

Ergonomia - umożliwia wykonanie pracy bez uciążliwości co powoduje wzrost jej wydajności. Przykładem może być optimum pracy w celu zwiększenia wydajności pracy - łopaty ergonomiczne Taylora.

Ergonomia rozszerzyła się po wojnie kiedy ludzie przyjęli, że rozwój techniki i współpracy z człowiekiem niemożliwa jest bez ergonomii.

POLSKIE TOWARZYTSKO ERGONOMICZNE (PTErg)

Ergonomia - jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji; materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku, do wymagań, potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.

MIĘDZYNARODOWE TOWARZYSTWO ERGONOMICZNE (IER)

Ergonomia - zajmuje się związkami zachodzącymi pomiędzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem (materialnym) w najszerszym znaczeniu, włączając w to prace, wypoczynek sytuację w domu i w podróży.

Działania ergonomiczne:

• ergonomia koncepcyjna - etap przygotowania projektu

• ergonomia korekcyjna - etap eksploatacji

Ergonomia koncepcyjna - wprowadzenie zasad ergonomii w trakcie założeń, formułowania założeń i projektowania systemów.

Ergonomia korekcyjna - korekta warunków pracy na drodze modernizacji istniejących oraz pracujących maszyn i urządzeń, a także wprowadzenie elementów zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi wpływami środowiska pracy.

Nauki współtworzące ergonomię.

Nauki o człowieku:

• fizjologia pracy,

• psychologia pracy,

• antropometria,

• nauki medyczne.

Nauki techniczno-organizacyjne:

• technika i technologia,

• organizacja pracy,

• nauka o jakości,

• marketing.

Ergonomie:

• warunków pracy - problematyka otoczenia i warunków pracy człowieka,

• wyrobów - środka technicznego lub samego wyrobu.

Zadania ergonomii warunków pracy:

• wykorzystanie pomiarów oraz określenie dopuszczalnych wartości (intensywności) czynników tworzących fizyczne, chemiczne i biologiczne środowisko pracy

• określenie wpływu tych czynników na człowieka, zarówno na drodze badań diagnostycznych (określenie stanu istniejącego), jak i perspektywicznych (prognozowanie skutków w procesie projektowania systemu)

• określenie sposobów eliminacji uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez czynniki środowiskowe oraz realizacje projektów korygujących warunki pracy

Zadania ergonomii wyrobu:

• dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów człowieka

• zapewnienie funkcjonalności obiektu technicznego (np. sprawności, odpowiedzialności formy i funkcji, niezawodności, podatności na regulację i naprawy) łatwości likwidowania po zużyciu)

• zabezpieczenie bezpieczeństwa i komfortu użytkowania obiektu technicznego

• eliminowanie negatywnego wpływu wyrobu na warunki środowiska człowieka

• dbałość o estetykę kształtów i barw obiektu technicznego.

Korzyści wynikające z wysokiej ergonomiczności wyrobów:

• lepsza i wydajna praca,

• zmniejszenie biologicznych kosztów pracy

• zmniejszenie liczby kosztów, braków i błędów popełnianych w pracy

• zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych

• lepsze wykorzystanie czasu pracy

• ograniczenie absencji chorobowych

• zwiększenie satysfakcji w pracy oraz pozytywnej motywacji

• odczucie zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi.

Straty wynikające z niską ergonomicznością obiektów technicznych:

• straty bezpośrednie (ekonomiczne), których wielkość jest możliwa do określenia (mała wydajność i produkcja braków spowodowanych zmęczeniem, przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, wysoką temperaturę, skutki wypadków przy pracy, choroby zawodowe zwolnienie lekarskie)

• Straty pośrednie (ekonomiczne) - których wielkości nie można w prosty sposób oszacować (np. utrata zdrowia, duża płynność kadr, niszczenie materiałów, narzędzi w skutek niedbalstwa i nielubienia swojej pracy)

• Straty moralne, nie poddające się ekonomicznej wycenie (cierpienie, złe samopoczucie z przemęczenia, niski etos pracy, brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, zanik potrzeby wartości wyższych).

OCHRONA PRACY

BHP

SYSTEM : CZŁOWIEK - OBIEKT TECHNICZNY

INTERAKCJA CZŁOWIEKA Z KOMPUTEREM

Ergonomia - jest to kompleksowa nauka empiryczna, ukierunkowana wieloaspektowo na poznanie układu człowiek - technika i opracowanie zbioru twierdzeń dyrektywo wolnych dla uczestnictwa w praktyce obustronnego dostosowania członków układu celem zapewnienia mu najkorzystniejszych warunków do funkcjonowania (Framus 1978)

Podstawowe cechy systemu:

• Jednorodność

• Elementarność

• Minimalność

• Nie zupełność

• Uporządkowanie

• Autonomiczność

• Narzędność

System człowiek - obiekt techniczny (CZ-O.T)

• Niejednorodność

• Nieelementarność

• Minimalność

• Zupełność lub nie zupełność

• Uporządkowanie

• Nieautonomiczny.

Zależności w systemach CZ-O.T

• Duży stopień złożoności

• Wysoki stopień zintegrowania, jedności funkcjonalnej, wspólny cel działania

• Działanie wielofunkcyjne

• Automatyzacja - niezależność w zachowaniu się systemu

• Stochastyczne występowanie bodźców zewnętrznych

• ????zacja elementów systemu.

BADANIE SYSTEMU - badanie war. funkcjonowania

S_CZ-OT = S_O ∩ S_OT ∩ S_OB ∩ Q

C - człowiek (podsystem)

OT - obiekt techniczny (podsystem)

OB - otoczenie bliskie (podsystem)

Q - cel działania (podsystemu)

Postępowanie diagnostyczne dla określonego celu realizacji opisuje się wg. określonego schematu.

POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNE (rozpoznające)

BADANIE INICJUJĄCE

(rozpoznanie objawów dla postawienia hipotezy cząstkowej)

BADANIE SPRAWDZAJĄCE

(te? Hipotezę)

WYBÓR HIPOTEZY KOŃCOWEJ

(podstawy działań zasadniczych)

Etapy postępowania diagnostycznego:

• budowa hipotezy

• diagnoza podstawowa (formułowanie rozpoznania)

• prognoza

• leczenie

• profilaktyka

Diagnoza ergonomiczna to:

• przeprowadzenie badań nad dostarczeniem składników człowiek - praca do naturalnych ograniczeń fizycznych i psychicznych pracownika

• dążenie do zapewnienia w ten sposób możliwie wysokiej sprawności człowieka

• charakter zapobiegawczy ergonomii i jej dążenie do eliminowania wszelkich zagrożeń zdrowia

• dążenie do optymalnego ukształtowania biologicznego kosztu wykonania pracy

Metody diagnozy to:

• metoda ekspertów (ekspertów)

• metoda identyfikacji subiektywnych odczuć pracowników (subiektywna)

Metoda ekspertów - realizacja diagnozy pracy grupy ekspertów (osób, które znają problematykę) (kierownik, technik BHP, człowiek znający się na ergonomii.

Metoda subiektywna - wypytywanie pracowników o niedogodności systemu (ankieta)

Narzędzia - ergonomiczne listy kontrolne (zbiory zagrożeń ujmujących kompleksowo ergonomiczność lub nie ergonomiczność systemu) (1904 - Dortmond - pierwsza lista 360 pytań szczegółowych, obecnie lista skrócona)

Lista kontrolna składała się z 4 zagadnień (narzędzi):

• ergonomiczność pracy

• ergonomiczność przestrzeni pracy

• ergonomiczność elementów informacyjnych i sterowania

• materialne środowisko pracy

Przestrzeń pracy:

• pozycje przy pracy

• parametry przestrzeni stanowiska roboczego

• rozmieszczenie zespołów funkcjonalnych maszyny

• urządzenie wspomagające

Składowe procesu pracy:

• obciążenie fizyczne

• obciążenie psychiczne

• metoda pracy

• wyposażenie technologiczne

Sygnalizacja i sterowanie:

• użyteczność sygnałów

• możliwość wykonania tych czynności

Materialne środowisko pracy:

• hałas

• oświetlenie

• mikroklimat

Czynniki mierzalne i niemierzalne

Mierzalne - obiektywne (hałas, wibracje)

Niemierzalne - na podstawie oceny

PROCESY DIAGNOZOWANIA

Procedura - obciążenie techniczne

Fizjologia - nauka o czynnościach organizmów żywych (układów i narządów) pod wpływem wykonywanej pracy i ich związkach strukturalnych

Fizjologia pracy - zajmuje się zmianami w czynnościach i funkcjonowaniu układów narządów człowieka pod wpływem wykonywanej pracy.

• Układ krążenia - zwiększa się tętno i ciśnienie krwi

• Układ oddechowy - zmienia się częstość i pojemność pojedynczego oddechu

• Układ mięśniowy - zmiana przepływu prądów czynnościowych podczas pracy

Podstawowa przemiana materii zależy od wieku i płci.

Praca umysłowa - z przewagą procesów poznawczych

Procesy fizyczne - z przewagą procesów fizycznych

Składowe pracy:

• Obciążenie dynamiczne (ruch)

• Obciążenie statyczne (obciążenie kręgosłupa)

• Monotonność ruchów (powtarzalność ruchów roboczych)

Normatyw higieniczny - precyzuje wielkość (wartość) czynnika na pograniczu oddziaływania chorobotwórczego (pow. Tego stanu może wystąpić choroba) Normatywy higieniczne są chronione prawem.

Standard ergonomiczny - precyzuje poziom czynnika na granicy uciążliwości standard ergonomiczny nie jest aktem prawnym.

Te oba aspekty dotyczą ergonomiczności i obciążenia fizycznego podczas pracy.

Niedostatek (hipohinezja) obciążenie i naddatek obciążenia fizycznego jest szkodliwy.

Nadmiar obciążeń fizycznych -

• przeciążenie występuje, gdy ktoś ma wykonać zadanie przekraczające możliwości fizyczne i umysłowe:

• Hipermobilizacja - ogólna mobilizacja organizmu może prowadzić do:

• Zmniejszenia precyzji ruchów

• Uszkodzenia narzędzi i urządzeń pracy

• Braku wyczucia siły

• Braku spostrzegawczości

• Zaburzenie orientacji (odbioru informacji) ich selekcji i transformacji (np. zrzucanie winy na innych)

• Zaburzenie wiedzy proporcjami czynności wytwórczych i pomocniczych (bezradność)

• Dezintegracja czynności (rozpad struktury czynności - człowiek zachowuje się jak nowicjusz). Zatraca się całokształt czynności koncentrując się na szczegółach (brak całości)

• Zmęczenie wywołane wysiłkiem (pracą fizyczną lub umysłową):

• Czynnik związany ze stanem organizmu (potrzeby organizmu, niewyspanie, stan mięśni, zdrowie)

• Czynniki psychologiczne: morale zawodowe, brak interesowania się pracą, znudzenie, zmartwienie, zagrożenie karą,

• Czynniki związane z sytuacją: oświetlenie, hałas, CO₂ w atmosferze, temperatura, wilgotność, wibracje, przeciążenie.

Zmiany wpływające na człowieka w skutek oddziaływania czynnika powodują zmiany odwracalne (po krótkim czasie oddziaływania lub małym natężeniu) i nie odwracalne przy dużym lub długotrwałym oddziaływaniu.

Zmęczenie ze względu na natężenie i czas trwania czynnika:

• Ostre, odwracalny stan wyczerpania na skutek obciążeń maksymalnych i stan ten ustępuje w stosunkowo krótkim czasie

• Podostre, na wskutek krótkotrwałych obciążeń submaksymalnych lub długotrwałych umiarkowanych - ustępuje po zakończeniu pracy (sen)

• Przewlekłe, następstwo źle zorganizowanej pracy przekraczającej możliwości psychofizyczne człowieka, kumulacja objawów zmęczenia, wymaga dłuższego odpoczynku lub leczenia

Zmiany zachodzące w skutek zmęczenia:

• Układ krwionośny (badany ciśnieniomierzem)

RYSUNEK

Wskaźnik średniego ciśnienia tętniczego:

X= (Cm*Ct)/100

Cm = 0,5 * (Cs+Cr) średnie tętnicze

Cm = Cr+0,43 Cs-r

Ct = częstość tętna

Obciążenie lekkie 1,5*x spocz.

Obciążenie średnie 2*x spocz.

Obciążenie ciężkie 2,5*x spocz.

Współczynnik pracy serca

HWI= Ct(100+Cs-r) (Cs+Cr)

2*10⁶

HWI spocz.= 0,9 ÷ 1,2

Obciążenia submaksymalne HWI ≈ 3 ÷ 6

• Układ oddechowy natężenie We 2 - skład ilościowy chemiczny wydychanego powietrza

RYSUNEK (którego nie ma)

Zjawisko Lindharda podczas obciążenia (rysunek)

Obciążenie fizyczne oblicza się na podstawie parametrów układu oddechowego i krwionośnego i zalicza się do odpowiedniej grupy ciężkości pracy. Poziom wydatku energetycznego przy pracy fizycznej dynamicznej najczęściej bada się metodą chronometranowo-tabelarycznej

• Chronometraż szczegółowy waloryzowanych czynności (chronometraż - czas trwania poszczególnych czynności)

• Tabelaryczne - wydatki energetyczne poszczególnych czynności

_n

We(8h)=∑ Wei * t₁

ⁱ⁼¹

Wei - wydatek jednostkowy

t₁ - czas jednostki

Obciążenie statyczne - stopień zaangażowania mięśni:

• Małe (stojąca nie wymuszona, stojąca na pewien czas z chodzeniem)

• Średnie (siedząca wymuszona, stojąca nie wymuszona ze zmianą na siedzącą, stojąca wymuszona z siedzeniem)

• Duże (bardzo pochylona siedząca, stojąca wymuszona bez możliwości siedzenia, wymuszona pochylona stojąca)

• Bardzo duże (pozycje nie naturalne)

Monotypowość - powtarzalność ruchów, ilość ruchów w jednostce czasu. Jeżeli unika się obciążenia na rzecz statycznego, powstaje zjawisko monotypowości.

Rodzaj pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku energetycznego (8h)

• Lekka 2 300 ÷ 2 800 (kcal/dobe)

• Umiarkowana 2 800 ÷ 3 300

• Średnia 3 300 ÷ 3 800

• Ciężka 3 800 ÷ 4 300

• Bardzo Ciężka 4 300 ÷ 4 800

Wydatek energetyczny nie jest wartością którą da się obliczyć do dokładności 1 Kcal, prawdopodobieństwo dokładności waha się w granicach ok. 50 Kcal.

Problemy przestrzeni pracy (antropometria)

Centyl rzędu p, (Cp) jest to taka wartość dla której p% populacji ma wartość cechy mniejsze, zaś pozostała część populacji ma wartość cechy większe od Cp. Centyle wyznacza się z próby losowej.

L

Cp

C50 - mediana

W

C5 C50 C95

Projektując diagnozując pamiętamy o dostosowaniu reguł ergonomii dla osób, których wymiary zachowują się między 5 ÷ 95 Cp.

Parametry wymiarowe stanowiska roboczego

Metody projektowania przestrzeni pracy (i diagnozowania)

• Metoda bezpośrednia (atlas antropometryczny, papier, ołówek, dyskusja) - do projektowania układów i urządzeń stosunkowo prostych

• Metoda manekinów (fantomów płaskich) z kartonu w różnej skali (nakłada się na projekty urządzeń czy maszyn) ustala się granice ergonomiczności dla określonych centyli

• Metoda schematów obszarów pracy - określa się pracę i nakłada obszary zasięgu kończyn ludzkich - najrzadziej stosowana

• Metoda makiet - makieta stanowiska pracy i badamy współprace urządzenia z człowiekiem oraz subiektywne odczucie człowieka - trudna, najdokładniejsza, najlepsza

• Metoda komputerowa - metoda wirtualna

Ergonomiczność projektów należy zachować dla 90% populacji ludzi (od 5 do 95 Cp.) Co zachowuje się w obowiązującym prawie.

Ergonomia to wyniki:

• Mierzalne (przestrzeń pracy powierzchnia pracy)

• Niemierzalne

Mikroklimat - czynnik bardzo ważny. Wynik, który powiązany jest efektem synergicznym z człowiekiem

Składowe Mikroklimatu: (oddziałują na nas sumarycznie)

• Temperatura

• Wilgotność

• Prędkość ruchów powietrza

Mikroklimat powinien umożliwiać utrzymanie bilansu cieplnego człowieka.

Q=M-E±C±R

Q = 0 optimum

Q>0 gorąco

Q<0 zimno Q - ciepło, M - metabolizm, E - ciepło oddane (pot), C - ciepło oddane i przyjmowane (konwersja), R - ciepło przyjmowane na drodze promieniowania

Bilans cieplny jest optymalny, gdy różnica tych temperatur jest równa zeru czyli Q=0.

Temperatura efektywna to składowa temperatury (termometr suchy) wilgotności (termometru mokrego) i ruchu powietrza. Jedno z kryteriów oceny mikroklimatu. Do pomiaru wilgotności względnej psychrometry.

PSYCHROMETR [gr.], przyrząd do pomiaru wilgotności powietrza; składa się z 2 termometrów: tzw. zwilżonego (zbiornik z ciałem termometrycznym owinięty wilgotną tkaniną) i suchego; miarą wilgotności jest różnica temperatur wskazywanych przez oba termometry.

Dwa rodzaje psychrometrów

• psychrometr Augusta (naturalny obieg powietrza)

• psychrometr Assmana (obieg powietrza wymuszony)

Składają się z dwóch termometrów (suchego i mokrego). Pomiar wilgotności względnej to odczytanie wskazania dwóch termometrów i odczytania z tabel wilgotności na podstawie odczytanych temperatur

Przepływ powietrza mierzy się katatermometrem (alkoholowy). Pomiar zdolności chłodzącej środowiska czas opadania od 38ºC do 35ºC. Na podstawie tego czasu i stałej katatermometru określa się kataindex i dopiero zdolność chłodzącą środowiska. Te dane podstawia się do wzorów empirycznych i otrzymuje się ruch powietrza.

Zjazd 17.11.2001

Temperatura efektywna - ekwiwalentna

Temperatura efektywna odnosi się do czasu pracy, rodzaju pracy, mikroklimatu

Mikroklimat: (brak ścisłych granic)

• zimny, poniżej +10ºC

• umiarkowany, (strefa komfortu technicznego) od +10ºC do 25ºC

• gorący, powyżej 25ºC - uciążliwy

Kryterium oceny Mikroklimatu zimnego są wskaźniki:

IREQ - określa ciepłochronność odzieży roboczej

WCI - wskaźnik siły chłodzącej środowisko - bardziej używany

Mikroklimat umiarkowany określa się na podstawie wskaźników:

PMV - przewidywana ocena średnia

PPD - przewidywany odsetek niezadowolonych (%)

PMV - ocena osób średniej grupy oceniających zakres temp. Od -3ºC do +3ºC, komfort techniczny -0,5ºC do +0,5ºC

PPD - w normach, ilość osób niezadowolonych z środowiska technicznego. PPD zależy bezpośrednio od PMV

Kryterium oceny mikroklimatu gorącego stosuje się wskaźnik WBGT [ºC] - normy

Wpływ czynników mikroklimatu na organizm:

• temperatura zbyt wysoka - senność, mniejsza wydajność, większa liczba błędów, wzrost ciepłoty ciała

• temperatura zbyt niska - sztywnienie mięśni, brak uwagi

• wilgotność zbyt wysoka - zmniejszenie możliwości pracy w wysokich temperaturach

• wilgotność zbyt niska - wysychanie śluzówek

• zbyt duży ruch powietrza - bóle mięśniowe

• zbyt mały ruch powietrza - zmniejszenie możliwości pracy w wysokich temperaturach

Zapobieganie:

• zwiększenie wydajności wentylacji

• nawiew chłodnego powietrza

• zwiększenie intensywności ogrzewania

• nawilżanie powietrza

• zlikwidowanie przeciągów

• zmniejszenie przepływu powietrza

• poprawa wentylacji

Zależność sprawności fizycznej od temperatury efektywnej.

Rodzaje wentylacji:

• naturalne (niewymuszone)

• infiltracja

• aeracja (napowietrzanie)

• przewietrzanie

• grawitacja

• mechaniczne (wymuszone)

• ogólne (wywiewne, nawiewne)

• miejscowe

wywiewne - (ssawki stacjonarne lub przenośne , okapy stacjonarne lub przestawne, hermetyzacja częściowa lub całkowita

nawiewne - (nawiewniki szczelinowe, kurtyny powietrzne, nawiewniki płaszczyznowe - oazy powietrzne)

Procedury diagnostyczne zanieczyszczenia powietrza.

Zanieczyszczenie powietrza:

• pyły

• naturalne

• toksyczne

• substancje gazowe w stanie naturalnym

• o zagrożeniu wybuchu

• o zagrożeniu toksycznym

• opary substancji ciężkich i gazowych o wysokiej prężności

• o zagrożeniu wybuchu

• o zagrożeniu toksycznym

Poprzez zanieczyszczenie środowiska (np. pyły) ergonomia zazębia się z ochroną środowiska.

Pyły:

• Mieszane

• Radioaktywne

• Organiczne (roślinne, zwierzęce)

• Nieorganiczne (sztuczne ..., metale)

Oddziaływanie pyłów na człowieka (wynik mierzalny)

• Zwłókniające (pylico twórcze)

• Drażniące (metale, tlenki, subst. Organiczne)

• Alergizujące (subst. chemiczne oraz naturalne - organiczne)

• toksyczne - metale ciężkie

• 
  kancerogenne (nikiel, uran, kobalt) rak

• radioaktywne - pierwiastki promieniotwórcze

• chromatograficzne (rtęć, żelazo, miedź)

• infekcyjnym - grzyby, bakterie, pasożyty, pleśń

Pyłomierze (aspiratory filtracyjne) mierzą ilość pyłów [kg] w zassanym powietrzu [dm³]

Działanie zanieczyszczeń pyłowych zależą od:

• rodzaju pyłu

• składu toksycznego i toksyczności

• wielkość dawki (stężenie)

• wielkość poszczególnych cząstek (dyspersja) i ich kształtu

• czas działania

• rozpuszczalność w płynach ustrojowych

• sposób wprowadzenia pyłu do organizmu

• stanu zdrowia organizmu

Konimetr - przyrząd do określania ilości ziaren pyłu zassanego powietrza. Można zmienić dyspersję - rozkład ziaren w powietrzu (Konimetr - przyrząd do badania zawartości pyłu w powietrzu.)

Dozymetr - przyrząd określający dawkę pyłu docierającego do pracownika podczas pracy (

Metody analizy zanieczyszczeń

• oznaczenie metodą wagową (filtracyjno-wagową)

• oznaczenie pyłu całkowitego metodą reflektometryczną

• metoda konimetryczna

• oznaczenie pyłu espirabilnego metodą filtracyjno-wagową

• oznaczenie gazów za pomocą rurek ????

• poziom stężenia CH₄ CO₂

Kryterium dopuszczalności zanieczyszczenia to wskaźnik NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie) - wartość rzeczywistego stężenia pyłu (bez wolnej krzemionki SIO₂) Norma 10mg/m³

Ograniczenia zanieczyszczenia powietrza poprzez:

Wentylacje

• naturalna

• infiltracja

• aeracja

• mechaniczna

• nawiewna

• wywiewna

Protokół badawczy oceny zanieczyszczeń:

• Cel - ocena wielkości zanieczyszczeń

• Zakres obowiązywania - stanowisko na wydziale

• Odpowiedzialność - BHP-owiec

• Dokumenty związane

• Definicje

• Sposób postępowania

• Wyniki pomiarów

• Wyniki pomocniczych obliczeń wskaźnik ekspozycji

• Wartości NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie, NDSCH -

Wibracje - drgania rozchodzące się drogą materialną oddziaływująca na pracownika

Hałas - drganie cząstek ośrodka (powietrza) odbierane przez receptor słuchu człowieka

Dźwięk - drganie mechaniczne powietrza - ośrodka w którym przebywa człowiek o częstotliwości od 16 do 16000Hz

Hałas - każdy szkodliwy, nieprzyjemny lub niepożądany dla człowieka

Parametry decydujące o szkodliwości bądź uciążliwości hałasu:

• Poziom ciśnienia akustycznego

• Charakterystyka hałasu w funkcji częstotliwości

• Czas trwania hałasu

• Stopień psychicznego przygotowania pracownika na pojawienie się hałasu

RYSUNEK

Podstawowe źródła hałasu w przemyśle:

• Hałas mechaniczny o charakterze ciągłym i udarowym, powodowany jest przez obrabiarki

• Hałasu włączonego urządzenia (bieg jałowy)

• Hałasu technologicznego (obróbka)

• Hałas wywoływany przepływami (aerodynamiczny)

• Hałas wywołany pracę urządzeń elektrycznych (transformatory, rozdzielnie)

W ergonomii hałas brany pod uwagę to hałas słyszany przez człowieka a nie hałas maszyny. Pomiary hałasu docierające do człowieka dozymetrem hałasu - pracownik przebywa z urządzeniem dzień pracy (8h). Zapisuje dozy (dawki) hałasu w funkcji czasu. Dla badania hałasu przeważnie używa się sonometru (decybelomierz) - miernika poziomu dźwięku. Dla korekty akustycznej stosuje się widmo hałasu. Stosuje się aktywne filtry do sonometru dzielące hałas na zakresy. Po pomiarze hałasu i uzyskaniu ekwiwalentnego (równoważnego) wyniku na podstawie serii pomiarów dopuszczalna dawka hałasu (8h) wynosi 85dB(A) - przemysł.

Hałas:

• ograniczenie poziomu słyszenia

• zmiany w całym organizmie ludzkim

• stres

Sposoby ograniczenia zagrożeń hałasu:

• organizacyjne:

• zmniejszanie dawki hałasu lub poziomu

• skrócenie czasu oddziaływania

• przerwy w pracy

• grupy urządzeń o mniejszym hałasie

• rotacje personelu w miejscu hałasu

• tworzenie przeszkód

• ochrony osobiste

• profilaktyka lekarska - badania audiometryczne

• techniczne:

• czynne - usuwanie hałasu u źródła

• bierne - zmiana parametrów akustycznych (materiały dźwiękoizolacyjne i dźwiękochłonne)

Materiał porowaty - posiada większy współczynnik pochłaniania dźwięku względem materiału gładkiego, który odbija fale dźwiękowe (studia nagrań, kina itp.)

Ubytki słuchu są całkowicie odwracalne w zależności od czasu trwania hałasu.

Protokół badań posiada następujące dane:

• normę pomiaru i ogólne dane1

• dane badanej maszyny

• sposób ustalenia badanej maszyny

• montaż badanej maszyny

• warunki pracy maszyny w czasie badań

• dane o przestrzeni pomiarowej

• dane o przyrządach pomiarowych

• PN i oznaczenie pomiarów i metody

• poziom dźwięku i zmiany jego w czasie

• sprawdzenie pola akustycznego

• średnie poziomy

• poziomy ciśnienia w pasmach częstotliwości

Techniki organizatorskie zmniejszające poziom działania czynników:

• rozszerzanie pracy (job enlargement) - przydzielanie nowych bardziej złożonych zadań, poszerzenie zakresu czynności wykonywanych na stanowisku pracy, umożliwienie wykonywania całego wyrobu lub jego części

• wzbogacanie pracy (job enrichment) - scalanie czynności o różnym stopniu trudności w ramach jego zadania, zwiększenie stopnia swobody i podejmowania decyzji w zakresie przez pracownika wykonywanych czynności, umożliwienie mu samodzielnego planowania i organizowania pracy

• wymienność pracy (job rotation) - zmiana rodzaju pracy, rodzaju czynności, która polega na zamianie jednego wykonawcy do drugiej pracy

• wymienność stanowisk pracy (job switching) - zmiana miejsca pracy w ciągu dnia, tygodnia i dłuższych okresów

Drgania - są to odkształcenia w strukturze (lub inaczej odkształcenie ośrodka od wartości normalnej np. zerowej), które są odwracalne i periodyczne (powtarzalne). Drgania można przedstawić w postaci sinusoidy, która charakteryzuje się częstotliwością i amplitudą. Częstotliwość (1Hz = 1/T) [Herc] - ilość zmian ośrodka w jednostce czasu.

Amplituda (λ) - jest to maksymalne odchylenie od wartości zerowej, zarówno w wartości dodatniej jak i ujemnej.

Okres trwania zmian ośrodka (T) jest to czas trwania zmian od wartości początkowej, przez maksymalne znów do wartości początkowe - (zerowej)

Własności drgań określają czy mamy do czynienia z drganiami, wibracjami, dźwiękiem, czy różnymi falami o wysokich częstotliwościach np. fale telefonu lub kuchenki mikrofalowej.

Wibracja ogólna i miejscowa (udarowe urządzenie, wiertarki)

Wibracje i drgania mogą doprowadzić do zmian zdrowotnych (chorobowych). Każdy organizm posiada częstotliwość rezonansową, która wraz z drganiami rezonansowymi może spowodować synchronizację rezonansową powodującą zmiany odwracalne i nieodwracalne narządów.

Drgania - wibracje o działaniu okresowym. Wibracje oddziałują synergicznie z hałasem a najbardziej z mikroklimatem zimnym (drwal z piła mechaniczną) - może spowodować zmiany w układzie krążenia, nerwowym - dłuższy okres choroba wibracyjna - jako druga choroba zawodowa po pylicy.

Symptomy oddziaływania wibracji charakteryzują się podwyższonym progiem odczuwania wibracji - odnosi się to również do innych oddziaływań. Oprócz audiometru zakłady powinny mieć palesteziometr (PAL) - jednostka - urządzenie mierzące odczucia wibracyjne (podwyższone).

Wibracje i hałas powodują:

• zmiany odwracalne - kiedy czas działania czynnika jest w małym natężeniu lub w krótkim odcinku czasu

• zmiany nieodwracalne - duże natężenie w dużym okresie czasu działania czynnika negatywnego

Miernikiem do pomiaru wibracji jest wibrometr - czujnik przetwarzający sygnał mechaniczny na skalę wskaźnika (najczęściej czynniki piesometryczne)

Uwaga! - pomiar czynnika to nie to samo co pomiar wartości progowej.

Elementy brane pod uwagę wg. przepisów drgania:

• droga

• prędkość

• przyspieszenie

Drgania są elementem odziaływującym na pracownika bezpośrednio oraz osoby postronne (bierne - pośrednie)

Dopuszczalne kryteria drgań dla człowieka:

• czas działania

• częstotliwość drgań

• kierunek drgań - najważniejsze (pionowe powodują największe skutki - układ kostny)

Metodą ograniczającą niekorzystne oddziaływania jest metoda organizatorska: skrócony czas ekspozycji pracownika (np. rotacja)

Wibracje i drgania są rzadko badane ze względu na skomplikowaną aparaturę, koszty, trudność wykonania badania.

Ograniczenie poziomu wibracji:

• Metody organizacyjne

• Ograniczenie ekspozycji pracownika na drgania (czas pracy w czynniku)

• Metody techniczne

• Czynne, eliminacja wibracji u źródła (dobre urządzenia) wibroizolatory, tłumiki drgań

• Bierne - ochrona człowieka przed wibracjami (ochrona osobista: poduszki antywibracyjne, pasy antywibracyjne, obuwie, rękawice - muszą być dobrze dopasowane, warunek skuteczności a nie wzmagania wibracji)

Protokół badań po diagnozie badań wibracji

Diagnozowanie czynników odbywa się co 2 lata (przez jednostkę wyspecjalizowaną) jeżeli wszystko jest OK. Jeżeli jest coś niezgodnie z normami - kara finansowa i następny pomiar za 6 miesięcy.

OŚWIETLENIE (czynnik środowiskowy)

Koszty ergonomiczności

Koszty A³

A¹ A²

x

czas

A¹ - wydatki na profilaktykę

A² - straty w skutek wypadków

A³ - łączny koszt wydatków i strat

X - koszt optymalny ergonomiczności

Receptorami oświetlenia są oczy, odpowiednie oświetlenie warunkuje odpowiednie bezpieczeństwo, zdolność i możliwość wykonywanej pracy.

Podstawowe jednostki miar świetlnych:

• Strumień świetlny f [lm] lumen

• Światłość (I) [cd] candela

• Natężenie (E) oświetlenie [lx] lux

• Luminacja (L) [cd/m²]- dawniej nit

Rysunek Wykresy Rysunek Wykresy

Olśnienie - sytuacja spowodowana wystąpieniem zbyt dużej wartości luminacji w polu widzenia wpływająca na pogorszenie warunków pracy:

• Bezpośrednie

• Pośrednie

• Odbiciowe

Skutki wywołane olśnieniem:

• Przeszkadzające

• Przykre

• Oślepiające (najczęstsza przyczyna wypadków przy pracy)

Do pomiaru natężenia oświetlenia służą luxometry

Światło jarzeniowe może spowodować efekt stroboskopowego zagrożenia.

Klasa oświetlenia:

• Bezpośrednie (I klasa) wysokie hale o ciemnych lub przeszklonych stropach

• Przeważnie bezpośrednie (II klasa) pomieszczenia przemysłowe, system oświetlenia ogólnego lub zlokalizowanego

• Pośrednie (III klasa) zakłady przemysłowe, laboratoria, nastawnie

• Przeważnie pośrednie (IV klasa) niewielkie pomieszczenia o b. Jasnych sufitach i ścianach rysuneczek

• Mieszane (VI klasa) pomieszczenia biurowe i produkcyjne rysuneczek

Stopień natężenia oświetlenia

Wymagania minimalnych średnich natężeń oświetlenia, zależne są od rodzaju wykonywanych czynności w pomieszczeniu [lx] śr

• 10[lx] - ogólna orientacja

• 20[lx] - orientacja z rozpoznaniem obiektów (piwnice)

• 50[lx] - wykonywanie prostych czynności (korytarze, schody, sale kinowe)

• 100[lx] - prace nieciągłe, przerywane (pomieszczenie sanitarne)

Oddziaływanie barw w pomieszczeniu pracy:

• jasne (żółte, pomarańczowe, różowe) ciepłe

• sufit (pobudza, obniża)

• ściany (obniża, aktywizuje, wrażenie ciepła)

• posadzki (odczucie lekkości )

• ciemne ciepłe (ochra, brunatna, ????)

Metody diagnozowania (narzędzia diagnozy):

1. Arkusze obserwacyjne , arkusz ergonomiczny oceny maszyny i urządzenia. Może być wykorzystany do: wprowadzenia zmian w konstrukcji maszyny i urządzenia (prototyp), zgodności maszyny czy urządzenia z wymaganiami przepisów.

Arkusze obserwacyjne (rodzaje obserwacji):

• obserwacja ciągła bezpośrednia (chronometraż)

• obserwacja migawkowa - określenie obciążenia stanowiska roboczego

• obserwacja uczestnicząca - badacz bierze udział w czynnościach

Przystępując do badań i obserwacji należy:

• określić cel i obiekt obserwacji

• zapewnić warunki obserwacji

• dokładna i szczegółowa

• powiązać obserwowane zjawiska z poprzednimi zapisać wszystko w arkuszu obserwacyjnym

2. Chronocyklografie

3. Ergonomiczna lista kontrolna do oceny maszyn

• eksperymenty laboratoryjne

• wywiady kierowane z pracownikiem

• badania

Wyniki arkusza określają specjaliści:

• badanie właściwe (wynik)

• badanie z zastrzeżeniem (wynik)

• badanie niewłaściwe (wynik)

Ergonomiczna karta kontrolna (lista Dortmundzka 1964 r)

• do oceny maszyn i stanowisk pracy. Zawiera zestaw pytań dotyczących:

• czynników składowych pracy

• czynnościowych reakcji pracowników na obciążenie pracą

• stanowiska i warunków pracy

Lista ta zawiera 135 pytań typu (A) i 188 pytań (B), A ogólne, B szczegółowe

Eksperymenty laboratoryjne polegają na wywołaniu pewnego zjawiska w odpowiednich warunkach w celu stwierdzenia wpływu tych warunków na przebieg zjawiska.

Zasady przeprowadzania eksperymentów:

• dokładne sprecyzowanie zagadnienia i postawienie pytania

• zaprojektowanie przebiegu doświadczenia (techniki i sposoby pomiaru)

• właściwy dobór badanych

• ustalenie właściwej kolejności w przebiegu poszczególnych prób

• wybór metody statystycznej (właściwej)

• Dynamometria - badanie ???? sił dysponowania człowieka

• Eksperymentalne badanie czasu reakcji

• Eksperymentalne badanie dokładności ruchów

• Eksperymentalne badanie tachistoskopowe

• Ergometria

Wywiady kierowane z pracownikami - metoda stosowana do opinii i postaw osób badanych. Wyróżniamy 2 formy z pracownikami:

• I forma - rozmowa kierowana

• II forma - wywiad prowadzony na podstawie sformułowanych wcześniej pytań

Metody wywiadu mogą być stosowane po krótkim specjalistycznym szkoleniu

Badania:

Termometria - do określania zmian w precyzji ruchów celowych

Audiometria - bada skutki wpływu hałasu na ludzi na podstawie zmian stanu ich zdrowia

Dozymetryczna - ocena środowiska pracy

Ciekawe linki:

http://cku.wodzislaw.pl/bhp/bhp2.htm

http://strony.wp.pl/wp/wzie_pg/przedmioty/eop.html

OCHRONA PRACY KOBIET

OCHRONA PRACY MŁODOCIANYCH

OCHRONA PRAWA DO URLOPU

OCHRONA INNYCH PRAW PRACOWNIKÓW

OCHRONA PRAWA PRACOWNIKA DO WYNAGRODZENIA

OCHRONA

CZASU

PRACY

ENERGIA MECHANICZNA

HAŁAS

MIKROKLIMAT

OŚWIETLENIE

SZKODLIWE PROMIENIOWANIE

ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA

1. wiedza, pamięć uzdolnienia

2. człowiek

3. infergencja?, motywacja, wprawa

RECEPTORY

EFEKTORY

URZĄDZENIA STEROWNICZE

URZĄDZENIA SYGNALIZACYJNE

O. T.

OBIEKT

TECHNICZNY

NARZĘDZIE

PRZEDMIOT PRACY

POZYCJA CIAŁA PRZY PRACY

RYTM I TEMPO PRACY

PRZERWY W PRACY

METODY PRACY

INSTRUKCJE DANE

NADZÓR

---