)bronność kraju, przeprowadzać roboty publiczne, Sraith uważał, że system gospodarki ynkowej jest najlepszy, ponieważ jest zgodny z naturą. Nie przewidywał innego jstroju.

Podstawy ekonomii tworzyli także:

• R. Malthus (1766-1834)

• J.B, Say (1761-1832)

• D.Ricardo

• J. Ch. L. Sinonde de Sismondi

• J. S. Mili

Malthus związany był z ośrodkiem naukowym w Cambridge, gdzie wykładał listorię współczesną i ekonomie polityczną. Wydał wiele prac naukowych, m.in. ,Rozprawa o prawie ludności i jego oddziaływaniu na przyszły postęp społeczeństwa" 1798), „Obserwacje na temat skutków ustaw zbożowych" (1814), „Badania nad istotą i ozwojem renty" ( 1815), „Zasady ekonomii politycznej z przeglądem możliwości taktycznego zastosowania" (1820). Uważał, że teoria ekonomii powinna służyć łraktyce. Znany jest jako twórca teorii ludnościowej (demografii). Określił zależność niędzy ilością ludności a ilością żywności. Ustalił, że liczba ludności rośnie w postępie jeometrycznym o ilorazie 2 (tj. 2,4,8,16...), zaś produkcja żywności w postępie irytmetycznym o różnicy 1 (tj. 1,2,3,4...). w przeciągu 75 lat liczba ludności wzewyższy ilość środków żywnościowych. Ludności grozi głód i niedożywienie.

U podstaw prawa ludnościowego Malthusa leży jego druga teza, tj. prawo śnniejszającej się wydajności ziemi, Mówi ono o tym, że kolejne nakłady na ziemię srzynoszą malejące efekty, czyli maleją przyrosty krańcowe z tytułu kolejnych wkładów.

Turgot i RicardO podobnie formułują teorię, co miało wpływ na poglądy Malthusa. Jego prawo ludnościowe zawierało wiele nieścisłości. Wywarło jednak )gromny wpływ na późniejsze badania społeczno-ekonomiczne Malthus zapoczątkował łemografię. Przyczynił się do uwzględniania czynników demograficznych w badaniach skonomicznych. Przedmiotem ekonomii dla Malthusa jest zagadnienie dochodu społecznego, które stanowią materialne środki. Malthus rozpatrywał zagadnienia wdziału pracy, badał rynek pracy.

Poszerzył teorie renty gruntowej. Twierdził, że renta może być na każdym jruncie, zaś urodzajność różnicuje ją. Wprowadził pojęcie renty absolutnej. Malthus '.definiował rentę jako różnicę między ceną produktu rolnego a kosztem jego wytworzenia na każdym gruncie. Nowym elementem jest kwestia równowagi jospodarczej. Malthus, patrząc globalnie na gospodarkę i rozważając relacje popytu jlobalnego i podaży globalnej, zwrócił uwagą na konieczność rozróżnienia popytu wtencjalnego i popytu efektywnego. Popyt potencjalny to chęć zakupu danych dóbr, a >opyt efektywny to możność zakupu dóbr przy danej cenie. Możność zakupu określa lochód konsumenta. Podnoszenie produkcji ma sens jedynie wtedy, gdy istnieje

oborników przez maszyny, Say twierdził, że umaszynowienie nie stanowi zagrożenia ila robotników, bowiem wypieranie robotników z jednych zakładów przez maszyny to stwarzanie nowych miejsc pracy przy ich produkcji. Określa się to jako teoria compensacji.

Wykład $

EKONOMIA KLASYCZNA W POLSCE.

1. Torowanie drogi dla idei szkoły (przełom 18 - 19w). 1. Nurt główny (wiek 19).

Torowanie drogi dla idei szkoły.

taż w nurcie późnego merkantylizmu w Polsce były widoczne początki ekonomii clasycznej. Czołowe postacie to: » W. Surowiecki » D.Krysiński.

W. SUROWIECKI - głosił tezę, że podstawowa przyczyna zacofania gospodarczego craju leży w zacofaniu kulturalnym. Włączył się do walki o reformę polskiej oświaty. Działał w towarzystwie przyjaciół nauk, uczestniczył w formułowaniu programu reform jospodarczych kraju u których podstaw leży rozwój oświaty. Swoje koncepcje jospodarki rozwijał w pracach:

0 „Uwagi względem poddanych w Polsce i projekt do ich uwolnienia" - 1807r. )) „O upadku przemysłu i miast w Polsce" - 18 lOr. i wiele innych, (ego koncepcje analizują przyczyny upadku kraju oraz szukają dróg wyjścia. Wskazuje la zgubne skutki pańszczyzny. Uważa, że pozornie pańszczyzna nic nie kosztuje, ■ealnie jednak pociąga za sobą ujemne następstwa ekonomii i społeczeństwa. Dla kraju :gubna, rodzi niegospodarność. Uważał, że należy znieść poddaństwo, nadać chłopom >rawo posiadania ziemi. Obawiał się oporu szlachty, dlatego nie konkretyzował swojego programu uwłaszczeniowego. Bazował na ujęciach teoretycznych. Sey*a. Wysoko cenił rolnictwo, ale w przemyśle widział także drogę do powiększania >ogactwa narodowego. Można powiedzieć, że łączył liberalizm z protekcjonizmem. 0. KRYSIŃSKI - to pierwszy profesor ekonomii politycznej w szkole głównej prawa i idrainistracji na bazie, której w 1816r powstaje Uniwersytet Warszawski. Wykładał na JW w 1817 - 1818. Pracował w towarzystwie przyjació nauk. Wydał wiele książek, ctóre wskazują, że popularyzował ekonomię klasyczną. Swoje poglądy zawarł w jracach:

i) „O ekonomii politycznej" - 1812 )) „O arytmetyce politycznej" - 1814 :) „Niektóre myśli o nauce gospodarstwa narodowego" - 1828, Wyjazdy do Paryża sprawiły, że poznał poglądy Sey'a, angielską ekonomię Smitha. Jczestnicząc w dyskusjach gdzie ścierały się poglądy fizjokratów i merkantylistów x>znał historię ówczesnej myśli zachodu, co miało wpływ na jego poglądy

mjwiększe przyrosty produktu daje kapitał zaangażowany w rolnictwie,

Najkorzystniejsze jest takie zastosowanie kapitału, które daje największe zużycie pracy

crajowej.

Dużą uwagę przywiązuje do czynnika pracy. Czynnik pracy to czynnik osobowy, który

yyodrębnia obok czynników rzeczowych - ziemia i kapitał. Twierdzi, że czynniki

zeczowe same nie stworzą produkcji i wzrostu bogactw. Ostatecznie o tworzeniu

sogactwa decyduje człowiek i jego zdolności i umiejętności,

^łisze także na temat sprawiedliwego podziału dochodu społecznego. Uważa, że źle jest

Ila kraju jeżeli jedni zaspokajają potrzeby ponad miarę a inni cierpią nędzę. Taka

lytuacja rodzi marnotrastwo w grupie bardzo bogatych i przstepczość w grupie bardzo

ńednych. Stawiał na warstwy średnie. Przyszłość państwa widział w przewadze

:amożnych chłopów, to zapewnia prawidłowy rozwój kraju.

jłosił pochwałę gospodarności i oszczędności. Dochody należy wydawać na towary o

lobrej jakości a nie o lichej. Od Skarbka pochodzi stwierdzenie, że - „biednych nie stać

la rzeczy tanie". Krytycznie odnosił się do dampingu w wymianie międzynarodowej.

'referował pożytki z nabywania towarów krajowych.

f. DUNAJEWSKI - wniósł wiele do myśli ekonomii klasycznej. Był wykładowcą

ikonomii, prawa, skarbowości, statystyki na UJ i Uniwersytecie Lwowskim. Był znany

ako minister skarbu Austrii, zyskał sławę jako finansista. Opierał się na ekonomii

clasycznej Sey'a z uwzględnieniem historyzmu niemieckiego. Jego prace to:

i) „Ziemia i kredyt" - 1864 - broszurka

)) „Wykład ekonomii politycznej" - 1935r,

lolę państwa widział w tworzeniu ram prawnych dla dobrego funkcjonowania

jospodarki. W gospodarce rolę państwa sprowadzał do kontroli banków, wprowadzenie

;eł zaporowych, upaństwowienie kolei.

Wykład ekonomii dzielił na 3 działy:

» tworzenie bogactwa

• podział dochodu

• konsumpcja.

Jważał,. że mechanizmy tynkowe automatycznie przywracają równowagę gospodarczą.

^ie przewidywał zachwiań i zagrożeń dla równowagi gospodarczej.

TÓZEF SUPIŃSKI - (wiek 19). Studiował w Warszawie i we Francji. Po powrocie

>odjął pracę we Lwowie w kasie ozczędnoici, Powrócił jednak do nauki, Jego prace to:

t) „Myśl ogólna fizjologii wszechświata" - 1860

)) „Szkoła Polska gospodarstwa społecznego" - 1862

Wyrażał pogląd, że wszechświat zmierza do harmonii, do uzgodnienia interesów

jrywatnych z interesem społecznym. Odrzucał Marksistowską koncepcję dotyczącą

confliktu społecznego i państwowego.

W 19w pojawia się ostra krytyka ekonomii klasycznej. Supiński uznał, że ekonomia

ako nauka ma charakter powszechny a nie narodowy, ale konieczne Jest narodowe

■Jóżnicowarue polityki ekonomicznej. Polityka bowiem musi uwzględniać lokalne

21

)kt widzenia jednostki wygląda to ineczej. Praca nieprodukcyjna scala ludzi,

społeczeństwo, dlatego odgrywa ważną rolę.

vluller wypowiadał się na temat wymiany międzynarodowej bowiem z ekonomii

clasycznej wynikała zasada liberalizmu w wymianie międzynarodowej. wyKlucza on

vomy handel w warunkach rozpiętości poziomu gospodarczego krajów bogatych i

ńednych. Eksport dla krajów bogatych ozn wywóz nadwyżek produkcji, zaś dla

>iednych „istotnych sił życiowych państwa".

dealny ustrój państwa to ustrój stanowy. Wyodrębnił następujące stany w

społeczeństwie:

» nauczycielski,

» obrońców państwa,

» żywiciełski,

» handlowo-przemysłowy.

Pak zorganizowane społeczeństwo jego zdaniem tworzy harmonijną całość.

F. LIST - rozwija w Niemczech narodową ekonomię. Przedstawiciel nauk społecznych

v Niemczech. Przebywając w USA obserwował rozwój gospodarczy USA, działał na

zecz zjednoczenia Niemiec. Dzieło jego to:

i) „Narodowy system ekonomii politycznej" - 1841,

Zawarł tu protekcjonizm z liberalizmem. Wprowadza pojęcia - „narodowości, stadiów

•ozwoju, stł wytwórczych", Są to podstawy systemu teoretycznego.

Wychodzi z założenia, że od potęgi politycznej i gospodarczej państwa zależy dobrobyt

cażdego obywatela. Twierdzi, że wolny handel międzynarodowy jest korzystny tylko

wówczas jeśli uczestniczące kraje mają zbliżony poziom gospodarczy.

^ist formułuje specyficzna teorię rozwoju. Każdy kraj jego zdaniem przechodzi przez 5

stadiów rozwoju:

1. dzikości

1. pasterstwo

5. rolnicze

\. rolniczo- - rękodzielnicze

>. rolniczo - rękodzielnicze - handlowe.

⁵iąte stadium daje narodowi pełnię rozwoju. Jest podstawą potęgi gospodarczej i

łolitycznej. Aby kraj osiągnął pełnię rozwoju niezbędne są:

I. odpowiednio duże terytorium

1. odpowiedni klimat

5. bogactwa naturalne

ł. zdolności ludzkie

5. rozwinięty przemysł

Dużą wagę przykładał do rozwoju przemysłu, którą określał jak,o najważniejszą siłę.

³rzemysłjest: I

1. siłą społeczną I

I, twórcą kapitału

J. twórcą miejsc pracy

23

:fektywny popyt na dane dobro. Jeżeli konsumpcja nie nadąża za produkcja powinno iię stymulować popyt. Roboty publiczne są stymulatorem popytu.

Na terenie Francji czołową postacią w nurcie ekonomii klasycznej jest Say, W 1803 r. ogłosił swój „Traktat o ekonomii politycznej", który jest wyrazem silnych spływów Smitha na poglądy Say'a. Uporządkował jego poglądy i pogłębił je. Say studiował w Anglii, we Francji uczestniczył w życiu politycznym. Zajął się praktyczną iziałalnością gospodarczą, założył własną przędzalnię i kierował nią, eo wywarło ypływ na jego poglądy teoretyczne. W 1817 r. opublikował „Katechizm ekonomii )olitycznej". Jest to rodzaj podręcznika do ekonomii w formie pytań i odpowiedzi. Skonomie podzielił na następujące działy:

1. produkcja i wymiana

2. dystrybucja

3. konsumpcja

W późniejszym okresie podzielił produkcję i wymianę. Ekonomia wg Say'a to auka o bogactwach, dobrach materialnych, które zaspokajają potrzeby. Wskazywał vielką rangę dóbr niematerialnych (nieprodukcyjnych), Say zaprezentował inne iodejście do dóbr niematerialnych. Twierdzi, że przedmiotem ekonomii są dobra opłacalne i wymienialne.

Rozwinął teorię produkcji na podstawie historii Francji. Twierdził, że produkcja o proces tworzenia i powiększania użyteczności, ale nie tworzy się czegoś nowego a edynie przetwarza istniejące rzeczy. To przetwarzanie ma na celu zaspokajanie określonych potrzeb.

Ważna jest użyteczność dobra. Say zwrócił uwagę, że górną granice ceny dobra itanowi jego użyteczność, zaś dolną koszt}' produkcji. Pomiędzy tymi wartościami ostateczną cenę rynkową ustała gra popytu i podaży, czyli warunki rynkowe. W wyniku conkurencji cena zbliża się do kosztów produkcji. Jeżeli użyteczność dóbr wywołuje )opyt na dane dobra, to o cenie decydują warunki rynkowe. Teoria Say'a oparta jest na cosztach produkcji. Analizując czynniki produkcji określa on zależności ziemia-*renta, oraca—>płaca, przedsiębiorca-*zysk. Wprowadza także czwarty rodzaj dochodu, którym est zysk z kapitału (tzw. pożytki z kapitału). Dochodzi więc zależność: kapitał -> wocent. Procent jest dochodem z kapitału, zysk zaś wynagrodzeniem przedsiębiorcy za organizację pracy.

Teoria rynków zbytu jest najważniejszym elementem teorii Say'a, trwająca do :zasów Keysa. Say wychodził z założenia, że jeden/każdy towar jest rynkiem zbytu dla łrugiego/innego towaru. Produkując dane towary, produkujemy popyt na inne. Nie zagraża więc zachwianie równowagi gospodarki tynkowej. Sama produkcja tworzy siłę labywczą. Wnioskiem jest, że ogólna nadprodukcja jest niemożliwa.

Say był zafascynowany rozwojem przemysłu, industrializacją. Uważał, że jest to Iroga do rozwoju dobrobytu społecznego. Za najważniejszy dla gospodarki czynnik iważał kapitał. Twierdził, ze jest on podstawą warunkującą produkcyjność innych izynników. Nagromadzenie kapitału, oszczędzanie, inwestowanie są to właściwe drogi ■ozwoju gospodarczego. Say ustosunkował się także do takiego zjawiska jak wypieranie

skonomiczne. Głosił, że ekonomia powinna badać prawa rządzące tworzeniem i wdziałem bogactwa narodowego, Znajomość prawideł ekonomii jest niezwykle cenna Ila prawidłowej polityki gospodarczej. Ekonomia uczy jak wzbogacić naród. Wypowiadał się na temat metod analiz gospodarczych. Uważał, że wyłączne stosowanie netod ilościowych jest niewystarczające bowiem w życiu praktycznym pojawia się yiele zjawisk których nie można ująć ilościowo, dlatego zalecał łączenie metod lościowych i jakościowych celem poznania zjawisk gospodarczych. Dużą wagę orzywiązywał do wiedzy ogólnoekonomicznej, wskazywał na to, że wiedza powinna iłużyć sprawie odrodzenia narodowego i społecznego.

Nurtgłówny.

>Ja czoło wysuwa się postwać F.SKARBEK (1792 - 1866) ojciec ekonomii. Kształcił się w Warszawie i Paryżu. Jego mistrzem był P, Maleszewski. który stworzył spójny system ekonomiczny. Uczył ekonomii oraz wrażliwości na sprawy społeczne. Z czasem lczeń przewyższył mistrza.

W 1818r. Skarbek został na UW profesorem ekonomii politycznej i nauki administracji. Dbjął tu katedrę po D. Krysińskim. Prowadził wykłady do czasu zamknięcia iniwersy tetu w 1831.

Dbok działalności naukowej prowadził działalność społeczną, był znany jako eformator więziennictwa, szpitalnictwa. Organizował kasy oszczędności, powołał do :ycia Towarzystwo Ogniowe, które później przekształciło się w Państwowy Zakład Jbezpieczeń Wzajemnych, W zakresie ekonomii główne jego prace to: i) „Gospodarstwo narodowe" - 1820 - to rozprawa uzupełniająca. )) „Rys ogólnej nauki finansów" - 1824 :) „Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego czyli czysta teoria ekonomii

politycznej" - 1859 i) „Gospodarstwo narodowe stosowane czyli zasady nauki gospodarstwa narodowego

zastosowane do praktyki" - 186Or.

Twórczość jego pozostawała pod wpływami Sey'a i Smitha, Krytycznie odnosił się do >rawa ludnościowego Maltusa. Uważał, że wzrost poziomu bogactwa, rozwój :ywilizacji ogranicza przyrost ludności, a nie stymuluje jak przewidywał Maltus widząc jroibę głodu.

W swojej teorii rozwoju gospodarczego na pierwszym miejscu stawiał rolnictwo. Następnie wymieniał rzemiosło, handel, transport. Skarbek podkreśla, że nie należy )referować jakichś działów gospodarki. Najkorzystniej gospodarka rozwija Się poprzez nechanizmy tynkowe. Państwo powinno zapewnić jedynie konkurencję (wolność jospodarcza i wolna wymiana międzynarodowa).

lozwija pojęcie kapitału, które wyprowadza z szerszego pojęcia „zapas" przez które Dżumie „pewną nagromadzoną wartość, którą przezorność i oszczędność dla orzyszłych potrzeb zachować radziła". Warunkiem rozwojujest oszczędzanie i nwestowańie. Kapitał krajowy to suma kapiału prywatnego i publicznego. Twierdzi, że

warunkowania i zróżnicowania. Inna powinna być polityka krajów biednych, a inna vysoko rozwiniętych.

Specyfika polskiego klasycyzmu wynikała z tego, że gospodarka była słaba, dlatego ączono liberalizm z protekcjonizmem, Liberalne hasła - praca, gospodarność, )szczędność z hasłami jak - polityka celna, ochrona.

HISTORTZM

iistoryzm odegrał dużą rolę. Wyróżniamy kilka etapów: 1. początki historyzmu (II poł 18 i I poł 19 wieku) I, starsza szkoła historyczna (II poł 19w) i. nowoczesny historyzm (koniec 19 i początek 20w).

Początkihistoryzmu. teedstawiciele: l.A.Muller >.. F. List

W Niemczech rozwija się filozofia społeczne, zaś w Anglii filozofia ndywidualistyczna, która stawia na jednostkę. Nowe podłoże stwarza sytuacja Niemiec.

Zacofanie gospodarcze Niemiec tworzyło nowy grunt dla nowych teorii :konomicznydh. Ekonomia niemiecka rozwijała się na gruncie teorii społecznej i w warunkach zacofania społecznego. W związku z tym wyłania się teza, że „liberalizm est dobry dla Anglii, ale szkodliwy dla Niemiec", Inne uwarunkowania Niemiec sprawiały, że nie przyjęto liberalizmu lecz sformułowano podstawy nowei ekonomii larodowei. która stała się teorią dla kraju słabszego gospodarczo. \. MULLER - główne prace to: i) „Elementy nauki o państwie" - 1809 >) „Próba nowej teorii pieniądza" - 1816r;

Zwracano uwagę na społeczny charakter życia państwowego i gospodarczego. Państwo stanowi pewną odrębną całość, to typowy związek ludzi, pokoleń. Więzy łączące ednostkę z państwem są wszechstronne. Jedną z form powiązań jest gospodarstwo ipołeczne. Dobra materialne traktuje się jako środek do osiągania wyższych celów. 3elem jest osiągnięcie potęgi państwa, kultury, cywilizacji.

Daje nową definicję bogactwa. Nie tworzy jej od nowa, ale uzupełnia. Twierdzi >owiem, że bogactow narodu to nie tylko dobra materialne, ale także kultura, :ywilizacja oraz siły i zdolności obywateli, Wszystko to stanowi powiązaną całość jospodarki, polityki, religii.

Wg niego o wynikach działaności gospodarczej decyduje kapitał duchowy, jest to viedza, uzdolnienia, kultura i inne idealne dobra natury. Nawiązując do »mith'sowskiego podziału pracy na produkcyjną i nieprodukcyjną podkreśla, że praca ueprodukcyjna jest ważniejsza dla społeczeństwa jako całości niż praca produkcyjna. Z

22

\. źródłem bogactwa

^łrzemysł nie powstaje spontanicznie. Musi być organizowany przez państwo. Rola

oaństwa jest szczególnie konieczna w okresie przechodzenia z 4 do 5 stadium, W tym

:zasie celem protekcjonizmu jest wychowanie przemysłowe obywateli narodu, jest to

jrzede wszystkim wychowanie do działalności indywidualnej, wychowanie do

gospodarności, przedsiębiorczości.

Wprowadzenie do ekonomii pojęcia „narodu" sprawiło, że Lista określono jako twórcę

ikonomi narodowej. Ekonomia narodowa zapoczątkowała historyzfn. Dalszy rozwój

listoryzmu przechodzi w starszą szkołę historyzmu.

Starsza szkołahistoryzmu. Twórcą tej szkoły jest W. ROSCHER - prace:

t) „Zarys wykładów o gospodarstwie państwa wg metody historycznej" - 1843 >) „System gospodarstwa społecznego" - (5 tomów)- 1854 - 1894 » „Rolnictwo" » „Handel i przemysł* \

• „Skarbowość" i

» „Opieka społeczna"

'raca ta była podstawą edukacji pokoleń. Starsza Szkoła Historyzmu uwzględnia ypływ instytucji społecznych na życie gospodarcze. Bardzo ważnymi uzupełnieniem skonomii wg Roscher'a jest historia gospodarcza i historia idei gospodarczej. Dalszy rozwój Starszej Szkoły Historyzmu B.HILDEBRAND'owi - prace: i) „Ekonomia narodowa w teraźniejszości i przeszłości" - 1848 3ierze pod uwagę czas i miejsce działań gospodarczych. Twitrdzi, że nie ma miwersalnych praw ekonomii, bowiem o gospodarowaniu decyduje duch ludzki i wola, i te nie podlegają prawom. Człowiek w działalności gospodarczej kieruje się nie tylko sgoizmem ale motywami, które są wytworem życia społecznego (obyczaje, religia, wczucie prawa). Człowiek w życiu gospodarczym zachowuje się nie w sposób sgoistyczny, ale jako istota społeczna, nadaje życiu gospodarczemu charakter społeczny.

Teoria Hildebranda wyróżnia 3 fazy rozwoju gospodarstwa społecznego: 1. gospodarstwo naturalne -do 15w 1. gospodarstwo pieniężne - 15 - 18w 5. gospodarstwo kredytowe - od 19w.

K. KNIES - uważany jest za jednego z 3 głównych przedstawicieli SSzH. Autor pracy: i) „Ekonomia polityczna z pkt widzenia metody historycznej" - 1853 Ekonomia jego zdaniem powinna tylko opisywać życie gospodarcze. Rozwija concepcję idiograficznei (opisowej) metody. Zwraca uwagę na to, że do gospodarstwa larodowego wpływają prądy narodowe, oddziaływuje religia, instytucje społeczne. Wszystko to wynika z faktu niepodzielności życia społecznego. Ekonomia powinna opisywać życie gospodarcze i rozpatrywać wpływ poglądów ekonomicznych na rozwój jospodarki społecznej

---