dalszy rozwój historyzmu można podzielić na 4 nurty:

I. etyzrn

1. socjologizm historyczny

$. typologizm historyczny

1. młodsza szkoła historyczna.

Jważa się, że każde działanie człowieka podlega wartościowaniu, Dlatego też takiemu

yartościowaniu winno podlegać działanie gospodarcze. Przedstawiciele historyzmu

iważają, że ekonomia jest systemem wartościującym, ma charakter normatywny. Na

ym gruncie rozwija się socjologizm historyczny.

Sociologizm historyczny.

Reprezentowany jest przez W. SOMBARTA - jego dzieło ta: i) „Współczesny kapitalizm" - 1902 y) „Żydzi i życie gospodarcze" - 1911

iombart szukał wyjaśnienia jakie czynniki przyczyniły się do rozwoju kapitalizmu. Twierdził, że przyczyny tkwią w gospodarności. Dokonują się zmiany, kształtuje się system gospodarczy.

W pracy „Żydzi i życie gospodarcze" wyjaśnia, że żydzi do Europy Wprzenieśli ducha fospodarności. System gospodarności łączy ducha, formę i technikę. Ducha kapitalizmu ;ha)*akteryzuje konkurencja i racjonalność. Formą jest układ wolnych i Scentralizowanych i rynkowo zorientowanych przedsiębiorstw. Technika jest skutkiem postępu w celu podniesienia wydajności pracy. Do zmian ustrojowych jrowadzi duch gospodarczości.

Typologizm historyczny.

Szczególną rolę w rozwoju tego nurtu odegrał M. WEBER - jego prace to: i) „Etyka protestancka a duch kapitalizmu" - 1904 >) „Gospodarka i społeczeństwo" - 1922

Wg Webera duch etyki protestanckiej jest siłą sprawczą rozwoju gospodarki capitalistycznej. Weber wiązał kapitalizm z kultem dobrej roboty, gospodarnością, )szczędzaniem. Sformułował orginalną konstrukcję społeczną, twierdząc że narzędziem joznania zjawisk społecznych i gospodarczych są tzw typy idealne, jako wzorce do >pisu rzeczywistości. Typ idealny - to zbiór cech będących uogólnieniem ludzkich zachowań.

Dpracowując taki wzorzec podzielił ludzkie postawy, zachowania na 4 grupy: I. działania o charakterze celowo - racjonalnym 1. działania wartościująco - racjonalne }. działania uczuciowe

1. działania tradycjonalne, płynące z doświadczeń, przyzwyczajeń. Jważał, że pewnych motywów działań nie można oddzielić od innych działań.

» Historia ekonomiki społecznej,

^łrace jego są próbą stworzenia systemu ekonomii narodowej. Wg niego naród stanowi

edność ideową związaną z przyszłością jak i przeszłością. Jednostka i jej więzi są

wielokierunkowe. Był zwolennikiem uwzględniania szerokiego powiązania zjawisk

gospodarczych ze zjawiskami społecznymi i politycznymi. Uważał, że życia

jospodarczego nie należy izolować od życia społecznego. Wyjaśniał, że teoria

:konomii, która koncentruje się wyłącznie na interesie osobistym jednostki nie

iwzględnia powiązań gospodarczych i społecznych. Jest zatem teorią niewystarczającą

io wyjaśnienia istoty życia gospodarczego.

5T.GRABSKI - jego twórczość lokowana jest w nurcie socjologiczne - historycznym,

>owiem elementy społeczne odgrywają u niego bardzo dużą rolę. Kształcił się w

Niemczech, Francji. W latach 1910 - 39 kierował katedrą ekonomii we Lwowie na

iniwersytecie. Główne jego dzieło to: „Ekonomia społeczna" - 1927 - 3 2r, składająca

się z 10 tomów.

Ekonomia dla Grabskiego była socjologią życia gospodarczego. Twierdzi, że

społeczeństwo i naród stanowi twór historyozny ukształtowany wspólnotą dziejową,

ctóry musi być podporządkowany celom wspólnym, narodu, społeczeństwa. Cele

yspólne stawia wyżej nad celami jednostki. Wg niego ekonomia społeczna - jest nauką

> gospodarczym współdziałaniu ludzi. Ekonomia wyjaśnia przyczyny kształtowania i

ozwoju norm współdziałania, form organizacyjnych gospodarki, mechanizmów

egulacji procesów gospodarczo - społecznych. Za najważniejszą formę pośredniego

jospodarczego współdziałania uważa - rynek. Wyróżnia rynek: "towarów, *pracy,

'kredytu, 'ziemi, *kapitałów, * nieruchomość i, *papierów wartościowych.

fego zdaniem stosunki gospodarcze kształtują się pod wpływem różnych celów, wśród

ctórych najważniejszym jest dążenie do bogactwa. Ale krytycznie odnosi się do

concepcji ,jhomo economicus", Uważa, że jednostka powinna być podporządkowana

lakazom wynikającym z celów Społecznych, bowiem życie w społeczeństwie sprawia,

:e jednostka musi przestrzegać pewnych norm. Wolność jednostki jest ograniczona

)rzez wzgląd na dobro drugiej jednostki.

,homo oeconomicus" - ale człowiek to nie tylko mechanizm gospodarczy.

Dbserwując sytuację społeczną stwierdził, że współczesna epoka wykształciła 3

yarstwy społeczne:

1. Kierowników przedsiębiorstw (menadżerów) - wnoszą wiedzę techniczną,

uzdolnienia organizacyjne. 1. Właścicielikapitału. I Robotników-wnoszą pracę.

Te 3 warstwy muszą ze sobą współpracować w imię solidaryzmu narodowego. Ddrzucał marksistowską koncepcję walki klas. Konflikty należy łagodzić, a nie yyostrzać. Uważał, iż w Polsce brak jest silnej grupy menedżerskiej i to prowadzi do słabości polskiej gospodarki, dlatego ówczesny ustrój gospodarczy określa mianem -ńernego kapitalizmu.

» ekonomiczne - to utarte zwyczajowo sposoby regulowania procesów życiowych, społecznych w odniesieniu do środowiska,

» społeczne - dotyczą działalności człowieka w sferze duchowej.

badania ekonomii wg niego to wskazywanie jak powstają określone instytucje, jakie są

ch formy, jakie każda z tych może mieć konsekwencje dla rozwoju działalności

jospodarczej, dla podziału dochodów. Ekonomia powinna badać ewolucję instytucji w

szasie. Dla zrozumienia tej ewolucji należy wziąć pod uwagę to że postęp społeczny nie

ladąża za postępem technicznym. Vebłen wyodrębnił 3 fazy ewolucji w społeczeństwie

od czasów plemion do czasów mu współczesnych):

1. Prymitywna - istnieją plemiona zaś brak jest instytucji państwa i własności

irywatnej.

1. Łupieżcza - barbarzyńska - powstaje instytucja państwa i własność prywatna.

^Jojawia się więc nadwyżka bogactwa i walka o podział bogactwa, co w konsekwencji

loprowadziło do rozwarstwienia społeczeństwa na 2 klasy: pracującą i próżniaczą.

fest to główny podział społeczeństwa. Od tej pory dzieje rozwoju społecznego zależą od

vzajemnych relacji obu klas. Następuje podział obowiązków na męskie i żeńskie.

5. Działalności industrialnej - dzieli na 2 etapy:

» pokojowej wytwórczości opartej na rzemiośle.

» pokojowej organizacji produkcji korzystającej z maszyn i wysoko rozwiniętej technologii. Zanika działalność łupieżcza. Wyłaniają się instynkty gromadzenia dóbr i manifestacja swego bogactwa. Ludzie bogaci wchodzą na szczyty hierarchii społecznej. Instynkt dobrej roboty zachowują warstwy biedniejsze. Zmienia się jedynie charakter próżnowania.

>Jie ocenia pozytywnie ewolucji społecznej, bowiem grabież przestała być formą

gromadzenia bogactwa, ale za to zaczął działać bezlitosny przymus ekonomiczny.

/eblen stwierdził, że we wcześniejszych okresach działalność gospodarczą pobudzały

akie bodźce jak:

• Poczucie poświęcenia się dla zbiorowości,
» Instynkt dobrej roboty,

» Bezinteresowna ciekawość. Dzieli świat na:.

♦ Świat interesów - klasa prózniarcza - kieruje się motywem zysku i jej celem jest
konsumpcja ostentacyjna,

* Świat przemysłu - klasa pracująca - kieruje się instynktem dobrej roboty i czystej
ciekawości, dzięki temu technologia jest motorem przemian.

Wg niego konflikt rynków, czyli rozbieżność rynków kapitału realnego i fikcyjnego )rowadzi do kryzysu. Wskazuje, że giełdy papierów wartościowych odrywają kapitał neniężny od kapitału realnego co prowadzi do inflacji.

vtenger po to dzieli dobra, by wyjaśnić, że ekonomia zajmuje się tylko dobrami

jospodarczymi.

Warunkiem występowania wartości dobra gospodarczego jest użyteczność i

jgraniczoność danego dobra. Wartość wyraża stosunek dóbr do potrzeb. Menger

yprowadza nowa teorie wartości oparta na użyteczaości. Stwierdza, że w wartości

wieży dostrzec element obiektywny (ilość dobra) i element subiektywny (relacje dobra

y zależności od potrzeb).

sdenger stwierdził, że podstawą i przyczyną wymiany dóbr jest różnica w

yartościowaniu, zastosowaniu dóbr przez różnych hidzi. Rezultatem wymiany jest

:ena, która jest stosunkiem w jakim wymieniają się dobra.

WALRAS - stworzył w Szwajcarii (szkoła lozańska) system ekonomii matematycznej,

ctóry zawarł w pracy „Elementy czystej ekonomii politycznej" w 1874 r. Wyodrębnił

eszcze:

• Ekonomię stosowaną - powinna zajmować się zastosowaniem teorii ogólnej do
  wyjaśnienia procesów produkcji.

• Ekonomię społeczną - zajmuje się problemami które stanowią podstawę własności.
  Ekonomia czysta tj nauka o wymienialności dóbr. Głównym przedmiotem jest
  wartość wymienialna. Jest to nauka ścisła.

Podjął próbę zbudowania systemu równań równowagi gospodarczej^ starając się uchwycić zjawiska gospodarcze we wzajemnej zależności.

Stworzył ogólny system równowagi gospodarczej. Oprócz badań mikroekonomicznych zajmował się też problematyką równowagi globalnej.

Przedstawicielami szko}v a

gielskiei fneoklasyc^

m) byli W, Jevons i A, Marshall.

W. JEVONS - był mistrzem u którego uczył się Marshall. W 1871r napisał „Teoria

ekonomii pilitycznej". Praca ta zapoczątkowała na gruncie angielskim rozwój ekonomii

marginalnej. Kształtuje się pojęcie ekonomika, które wypiera pojęcie ekonomia, ale są

to jednak pojęcia zamienne.

Ekonomia to nauka ścisła, zaś celem ekonomiki jest maksymalizacja szczęścia przez

zdobywanie zadowolenia po najniższym koszcie przykrości. Działalność gospodarcza

w jego ujęciu polega na rachunku przyjemności i przykrości.

Wg Jevonsa nie wszystkie problemy da się ująć matematycznie, należy rozwijać

socjologię; gospodarczą.

Zarzucano mu zbytnie subiektywizowanie niektórych analiz dlatego jego teorie

krytykowano.

A.MARSHALL - „Zasady ekonomiki" w 1890r. Marshall to główna postać przy

worzeniu podstaw mikroekonomii. Analizował popyt, stosował w analizach

jospodarczych reguły matematyczne (wzór, funkcję, wykres) oraz metody opisowe.

lozważał kształtowanie się ceny i kosztów w długich i krótkich odstępach czasu.

Jwzględniał współzależność popytu, podaży i ceny.

Zasługą Marshalla jest wprowadzenie wskaźnika elastycznpścj cenowej popytu.

Młodsza Szkoła Historyczna.

a. SCHMOLLER to czołowy przedstawiciel. Znany jest jako uczestnik dyskusji iporu metod badań, bowiem ekonomia margimalna w Austrii podjęła krytykę metody >adań opisowych. Łączenie różnych metod daje najlepsze efekty (wyniki badań). Wypowiada się na temat motywów działania człowieka. Twierdzi, że człowiek kieruje się pozaegoistycznymi motywami. Podkreślał zmienność i rozwój motywów działań jospodarczych. Łączył ekonomię z historią gospodarczą. Zwracał uwagę, że różne są jrawidłowości systemu gospodarczego w różnych epokach.

F. KNAPP - uznany jest jako twórca nowej teorii pieniądza państwowego. Rozstrzygnął on spór pomiędzy pieniądzem metalistycznym a nominalistycznym. Twierdzi, że w przeszłości pieniądz musiał być podstawą kruszcową, ałe z czasem )derwał się od tej podsttawy, przechodząc w pieniądz papierowy. Państwo nadało mu yartość, zadecydowało o wartości pieniądza papierowego (państwowego).

WYKŁAD 6

BISTORYZM W POLSKIEJ MYŚLI EKONOMICZNEJ.

Wybitne postacie:

1. Stanisław Głąbiński

1. Stanisław Grabski.

Dbaj związani byli z ośrodkiem akademickim Lwowa - Uniwersytetem Jana

Kazimierza we Lwowie, gdzie kierowali katedrą ekonomii.

3. GŁĄBIŃSKI - pozostawał pod wpływem historyzmu zachodniego. Jego twórczość

okowana jest w nurcie historyczno-narodowym, bowiem kładzie on nacisk na sprawy

larodu. Szukając programu gospodarczego dla Polski odwoływał się do myśli

społeczno-ekonomicznej J. Supińskiego, S. Staszica i F. Skarbka. Jego prace to:

i) „Wykład ekonomiki społecznej wraz z zarysem polityki ekonomicznej i z historią

ekonomiki", 1913 r, ?) „Ekonomika narodowa" - 1927 - 28r. Dzieło 2 - tomowe. I totn „teoria ekonomiki

narodowej" 1927, litom „Narodowa polityka ekonomiczna" 1928, ;) „Historia ekonomiki"-1939 r, 2- tomowe dzieło. I tom dotyczy historii myśli

powszechnej, II tom historii myśli ekonomicznej w Polsce.

jłąbiński starał się dowieść, że zachodzi konieczność powstania szkoły narodowej, ednakże nie nawiązywał do narodowej szkoły niemieckiej. Uważał, iż idea narodowa lie zrodziła się w Niemczech, istniała wcześniej, bowiem już w starożytnej myśli, To compleksowe podejście było wynikiem, iż dzielił system wiedzy ekonomicznej na 3 :zęści: » Teoria organizmu społecznego - organizm gospodarczy jest cząstką organizmu

społecznego. • Polityka ekonomiczna

jrabski pozostawał silnie pod wpływem katolicyzmu społecznego. Dokumenty, które >yły wyznacznikiem katolicyzmu społecznego to:

► „Rerum novarum" - 1891 -Leon XIII

» „Quadragesimo anno" - 1931 - Pius XI.

W pracach Grabskiego znajduje się m.in. kwestia uwłaszczenia własności a także

ewestia uwłaszczenia robotników poprzez godziwą zapłatę i możliwość zakupu akcji.

Dla prawidłowego rozwoju społecznego i harmonii społecznej wskazywał na potrzebę

lmocnienia stanu średniego, Wskazywał ponadto na dynamikę systemu tynkowego i

ego elastyczność.

W kwestii polityki ekonomicznej Grabski stał na stanowisku liberalizmu gospodarczego

: uwzględnieniem racjonalnego i umiarkowanego interwencjonizmu. Formy

nterwencjonizmu:

• dogodne kredyty dla przedsiębiorstw prywatnych.
  » Zamówienia państwowe.

• Troska państwa o rozwój szkolnictwa.

Wkład polskich ekonomistów do historycyzmu i innych nurtów myśli ekonomicznej świadczy o tym, że mimo niewoli myśl społeczna rozwijała się, a polscy jej )rzedstawiciele uczestniczyli we wszystkich istotnych dyskusjach naukowych jako współtwórcy europejskiego środowiska naukowego.

INSTYTUCJONALIZM

Cierunek rozwijający się w ekonomii amerykańskiej. Ma powiązania z bis tory zmem liemieckim, gdyż wielu ekonomistów amerykańskich studiowało w Niemczech. VTEBLEN (1857-1929). Czołowa postać instytucjonalizmu. Oprócz ekonomii zgłębił ilozofię, antropologię i psychologię. W 1891r został wykładowcą ekonomii na iniwersytecie w Chicago. Jego prace to: i) „Teoria klasy próżniaczej" - 1899 j) „Teoria działalności przedsiębiorczej"- 1904 0 „Instynkt dobrej roboty" - 1914

krytykował koncepcję człowieka wyizolowanego oraz twierdzenie, że interes osobisty est jedynym bodźcem działalności gospodarczej człowieka. Krytykował też teorię samoczynnego przywracania równowagi gospodarczej jako wyłącznych regulacji ynkowych. Proponował oparcie badań ekonomicznych na badaniach )sychologicznych.

Ekonomia wg Veblena powinna badać instytucje, które powstają jako efekt gry nteresów. Instytucie definiuje jako prawnie usankcjonowany zwyczaj, który ma swoje 'JÓdlo w pewnych cechach psychologii zbiorowej. Podkreśla, że człowiek jest istotą społeczną a życie w społeczeństwie wpływa na kształtowanie postaw, które stają się z :zasem zwyczajem. Te postawy stały się podstawą sformułowania pojęcia instytucja. Dzieli on instytucje na 2 grupy:

EKONOMIA MARGINALNA

Tworzy podstawy mikroekonomii. Rozwija się od lat 70-tych XIX wieku w 3

)środkach:

> Szkoła psychologiczna - Austria

» Szkoła matematyczna - Lozania (Szwajcaria)

• Szkoła neoklasyczna - Anglia.

Te 3 szkoły łączą wspólne podstawy metodologiczne. Zastosowanie rachunku

narginalnego przesądziło o wzroście roli matematyki w ekonomii. W ekonomii

narginalnej pojawia się nowa teoria wartości oparta na użyteczności dobra.

Jżyteczność dobra staje się podstawą wartości i ceny.

Czołowi przedstawiciele ekonomii marginalnej to:

1. K. Menger, „Zasady nauki ekonomicznej" 1871

1. L. Walras, „Elementy czystej ekonomii politycznej" 1874

1. W. Jevons, „Teoria ekonomii politycznej" 1871

'rekursorzy zaś ekonomii marginalnej to: M. Gossen, A. Cournot, stworzyli podwaliny

ej ekonomii. Odegrali oni znaczącą rolę dla badań z nurtu ekonomii marginalnej.

Tworzyli grunt przygotowując nowe metody i nowe podejście do badań gospodarczy ch.

S. GOSSEN - sformułował zasadę - prawo maleiacei użyteczności krańcowej dobra -

ctóra wskazuje, że kolejne cząstki danego dobra w miarę zaspokajania potrzeby

yykazują malejącą użyteczność.

\nalizy w ekonomii marginalnej przebiegają przy założeniach konkurencji doskonałej.

i, COURNOT - prowadził analizę w warunkach monopolu i zwrócił uwagę na zmiany

akie powoduje monopolizacja na rynku. W 1838r wydał pracę ,;Badania nad zasadami

natematycznymi teorii bogactwa". Uważał iż metody matematyczne można stosować

io teorii bogactwa. Wyodrębnił teorię polityczną jako naukę o bogactwie, w której

nożna stosować metody ilościowe. Ekonomia społeczna wymaga uwzględnienia metod

)sychologicznych i socjologicznych. Matematyka ma zastosowanie tylko do nauki o

>ogactwie. Cournot podkreśla, że sytuacja na rynku uległa daleko idącym zmianom.

Typowymi sytuacjami są sytuacje oligopolistyczne ze szczególnym uwzględnieniem

łuopolu.

K. MENGER - jego praca napisana w 187 lr. „Zasady nauki ekonomicznej"

^początkowała ekonomię marginalną w szkole austriackiej, Dużą wagę przywiązywał

io metody badań, był zwolennikiem metod ilościowych. Twierdził, że celem

jospodarowania jest zaspokajanie potrzeb ludzkich przy pomocy dóbr materialnych.

Zagospodarowane dobra dzieli na: "dobra rzeczowe i "usługi. Wyjaśnia współzależność

lóbr, która czyni je komplementarnymi.

Wyjaśnia zjawisko kornolementarności. Twierdzi, że jeżeli mamy pod dostatkiem

akichś dóbr, te- niepotrzebne jest gospodarowanie nimi.

Dobra niegospodarcze - to dobra, które zaspokajają nasze potrzeby, ale jest ich pod

iostatkiem, więcej niż potrzeba nam do zaspokojenia potrzeb.

Dobra gospodarcze - to dobra których ilość w stosunku do potrzeb jest ograniczona.

vfają wartość w przeciwieństwie do dóbr niegospodarczych.

Jego autorstwa jest także renta konsumenta, która stanowi podstawę ekonomii dobrobytu jako szerokiego kierunku w ekonomii angielskiej. Teoria renty konsumenta mieści się w teorii popytu. Polega ona na tym, że bieżącą cenę rynkową wyznacza konsument krańcowy. Renta konsumenta jest różnicą między sumą zadowolenia a kosztami zakupu dobra. Wyższą rentę konsumenta osiągają ludzie biedniejsi. Marshalł dużą wagę przywiązywał do roli przedsiębiorcy w procesie produkcji. Wyodrębnił czynnik organizacji w procesie produkcji, ale równocześnie wprowadził prawo zwiększającej się wydajności czynników związanych z człowiekiem, tj praca, kapitał i organizacja. Akceptował prawo zmniejszającej się wydajności czynnika ziemi. Marshalł to - "twórca równowag cząstkowych (stworzył podwaliny mikroekonomii), "postulował politykę stabilizacji gospodarczej, "popierał pomoc ubogim ludziom w społeczeństwie, *był zwolennikiem gospodarki rynkowej, "stał na pozycji liberalizmu gospodarczego.

EKONOMIA MARGINALNA W POLSCE.

W polskiej myśli ekonomicznej można wyodrębnić 3 zasadnicze szkoły:

1. psychologiczną,

2. matematyczną, ... j

3. ekonomiczną, neoklasyczna.

Szkoła psychologiczna rozwijała się na Uniwersytecie Jjtgiel&tafciMe* Przedstawicielami tej szkoły są:

• Włodzimierz Czerkawski

• Roman Rybarski

W. CZERKAWSKI - wypowiadał się na temat różnych form własności zarówae w

przemyśle jak i rolnictwie. Podkreślał rolę średnich przedsiębiorstw, uważa że należy-

popierać ich rozwój.

R. RYBARSKI - wyodrębnił samodzielny dział - psychologie gospodarcza. Jednostka

działa w konkretnych warunkach. Zachowanie człowieka zależy od konkretnych

uwarunkowań społecznych. Na uwagę zasługuje jego 3 - tomowe dzieło:

a) I tom, 1925 - „Rozwój życia gospodarczego i idei gospodarczej"

b)II tom, 1930 - „Teoria gospodarstwa społecznego"

c)III tom,1939 - „Psychologia społeczno - gospodarcza".

Te 3 prace stanowią wykładnię jego systemu gospodarczego. Wprowadza on pojęcie

niepewności w podejmowaniu decyzji gospodarczych. Analizując procesy gospodarcze

uwzględnia wpływ czynników pozaekonomicznych, np. religii i kultury, Tylko

szerokie ujęcie ekonomii pozwali sformułować ramy polityki społeczno-gospodarczej,

właściwej dla danego narodu.

NEOKLASYCYZM W POLSCE.

Reprezentanci neoklasycyzmu to:

---