PRAWOZNASTWO

Normy moralne:

• sankcje - norma moralna jest sankcją obyczajową, nie ma normy prawnej.

Pierwszym pisanym kodeksem praw był kodeks Hammurabiego (ok. 2000 BC). Było to pierwsze spisane prawo (nie tylko karne, ale też np. cywilne). Kodeks Hammurabiego był nierównym prawem, gdyż traktował niewolnika jako przedmiot. Zresztą termin „równe prawo” wprowadziła dopiero Wielka Rewolucja Francuska. Marks uważał, że prawo służy interesom władzy - to organy władzy stanowią prawo i pilnują jego przestrzegania.

Stanowienie prawa - władza ustawodawcza (Sejm), rząd, poszczególni ministrowie, wojewodowie, KRRiT

[norma blankietowa - to norma odsyłająca do innych aktów prawnych]

Najwyższym aktem prawnym jest konstytucja, potem umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji, potem ustawy, potem umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji. Ustawy trzeba ratyfikować wtedy, kiedy dotyczą one obywateli (zmieniają ich prawa). Ustawy ratyfikuje prezydent.

Stosowanie prawa - dostosowywanie norm abstrakcyjnych (paragrafów kodeksu cywilnego, karnego, etc.). Prawo stosuje sąd i organy wykonawcze (władzy administracyjnej)

Przestrzeganie prawa - wszyscy obywatele i przebywający na terenie danego państwa. Prawo nie obowiązuje ludzi objętych immunitetem (najsilniejszy jest immunitet dyplomatyczny - zwalnia on z odpowiedzialności w danym kraju - taki delikwent sądzony jest w swoim kraju

Normy prawne - składają się z trzech rzeczy - hipotezy (co ?), dyspozycji (jak ?), sankcji (co nam grozi ?). Nie wszystkie normy moralne zdobyły sankcje prawną. Norma prawna różni się od normy moralnej tylko sankcją (norma prawna narzuca na nas przymus państwowy - wiemy, że kara będzie wyegzekwowana). Początkowo każda norma prawna była normą moralną. Z czasem jednak normy te zaczęły się różnicować. Czasem zdarza się, że norma prawna jest sprzeczna z normą moralną (np. moralność mówi - nie donoś, a prawo - wiesz o przestępstwie ? Donoś ! - jedyne tajemnice, których złamać nie można to tajemnica spowiedzi i tajemnica adwokacka, tajemnica dziennikarska nie obejmuje najpoważniejszych przestępstw). Czasem zdarza się że norma prawna jest normie moralnej obojętna (np. wszystkie normy prawa procesowego).

Najważniejszą sankcj=================YTYWSDT3RDFGT674Y wyraźnie określone struktury, przepisy, jednym słowem prawo), wyposażona w instytucje władztwa publicznego (ustawodawcza - parlament, rada ministrów, prezydent - wykonawcza, sądownictwo - niezawisłe sądy, trybunały konstytucyjny i stanu), uczestnictwo w niej opiera się na sformalizowanym członkostwie (obywatelstwo - obywatelem RP jest ten, kto radzi się z rodziców będących obywatelami RP - jest to tzw. zasada krwi. Przeciwstawną niej jest zasada prawa ziemi - obywatelem zostaje ten, kto urodzi się na terytorium danego państwa). Jeżeli jeden z rodziców jest obywatelem Polski - a drugi rodzic ma obywatelstwo nieznane - dziecko będzie wówczas Polakiem. Również gdy na terenie Polski znaleziony zostanie noworodek o nieznanym obywatelstwie - zostaje on Polakiem. Polakiem można zostać też przez naturalizację - nadanie obywatelstwa na czyjąś prośbę przez prezydenta (warunek - pięcioletni pobyt lub dobra gra w piłkę).

W prawie polskim obowiązuje ustawa z 1962 o obywatelstwie, która pozwala na odebranie obywatelstwa - a w wypadku gdy ustawy są sprzeczne ważniejsza jest ustawa wyższa, ew. później uchwalona. Tak więc w Polsce nie można odebrać obywatelstwa - obywatelstwa RP można się tylko zrzec - wówczas prośbę o zrzeczenie przyjmuje prezydent. W Polsce można mieć podwójne obywatelstwo, ale lepiej mieć jedno (kiedyś obywatelstwo nadawała Rada Państwa.

Państwo jest organizacją terytorialną. Terytorium państwa to obszar śródlądowy wraz z wewnętrznymi wodami powierzchniowymi, wraz z pasem wód przybrzeżnych i obszarem powietrznym. Terytorium państwa wyznaczone jest granicami, które gwarantowane są przez umowy międzynarodowe.

Państwo nie jest utożsamiane z narodem. Naród to pewna grupa ludzi połączonych wspólną kulturą (językiem, tradycją, zwyczajami).

Państwo jest organizacją przymusową. Pobyt na terenie danego państwa wiąże się z podporządkowaniem regułom rządzącym w danym państwie (podatki, normy prawne). Jedynie państwo ma możliwość stosowania przymusu. Przymus musi być:

1. zorganizowany - stosować go mogą tylko wyraźnie określone przez prawo podmioty na podstawie określonych form prawnych

2. sformalizowany - musi przebiegać według wyraźnie określonych reguł prawnych. Państwo jest także uprawnione (jako jedyne) do użycia siły fizycznej.

Państwo jest organizacją polityczną. Władza państwowa jest szczególnym rodzajem władzy politycznej - jest to władza scentralizowana, zwierzchnia, najwyższa. Wszystkie inne podmioty są zmuszone do podporządkowanie się państwu. Państwo jest strukturą hierarchiczną. Poszczególne organy władzy podporządkowane są organom wyższym. Hierarchia jest wyraźna i wyraźnie zarysowana.

Państwo jest także organizacją suwerenną - to znaczy samodzielną i nieograniczoną. Podejmuje decyzje od nikogo (i niczego) niezależne - nie mogą jedynie przekraczać suwerenności innych państw. Włada w państwie suwerennym nie pochodzi od żadnej władzy z zewnątrz. W państwie suwerennym wszystkie inne władze podporządkowane są władzy państwowej.

Suwerenność zewnętrzna - to niepodległość, niezależność polityki międzynarodowej. Suwerenność wewnętrzna - to zwierzchność władzy państwowej nad każdą inną władzą.

Prawo międzynarodowe mówi, że suwerenność jest cechą, która sprawia, że państwo może istnieć na arenie międzynarodowej - podpisać umowy polityczne, gospodarcze, etc.

Demokracja - dosłownie władza ludu, rządy ludu. Narodziła się w starożytnej Grecji. Początkowo istniała w formie bezpośredniej - w sprawowaniu władzy brali udział wszyscy obywatele. Obecnie demokracja jest przede wszystkim pośrednia - tzn. władza sprawowana przez reprezentantów obywateli. Forma bezpośrednia wciąż istnieje w formie szczątkowej - instytucja referendum (w Polsce w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, także w sprawie wprowadzenia nowej konstytucji. W RP referendum ogłasza prezydent za zgodą sejmu i senatu). Obecna demokracja daje szerszy dostęp do władzy niż np. w Grecji (dziś bowiem każdy jest obywatelem).

Warunkiem istnienia demokracji jest pluralizm polityczny (i prawie nieograniczona liczba ideologii). Rejestracji partii dokonuje sąd okręgowy w Warszawie. Sąd okręgowy badając statut w wypadku wątpliwości zgłaszają się z pytaniem do trybunału konstytucyjnego. Jeżeli trybunał konstytucyjny zgłosi jakieś wątpliwości partia nie jest rejestrowana.

Demokracja opiera się także na wyborach - wolnych, powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych. Dla istnienia demokracji niezbędna jest też wolność wypowiedzi, wolność słowa, wolność prasy (prasy - a więc wg prawa także radia i telewizji). Konstytucja zakazuje cenzury prewencyjnej i każdej innej formy cenzury. Demokracji niezbędna jest także wolność zrzeszania się (także organizacji politycznych).

W demokracji istnieje tzw. mandat wolny - tzn. pełna wolność decyzji posła, senatora, radnego. Parlamenatrzyści nie są więc związani żadnymi instrukcjami. Jedyny wpływ jaki mamy na polityków to możliwość nie wybierania ich na następną kadencję.

Czynne prawo wyborcze mają obywatele RP, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat z wyjątkiem osób:

1. Pozbawionych praw wyborczych

2. Pozbawionych praw politycznych

3. Ubezwłasnowolnionych - częściowo lub całkowicie

Praw wyborczych pozbawić może tylko Trybunał Stanu (a więc dotyczy to tylko tych posiadających obecnie władzę). Praw publicznych - pozbawia sąd karny. Sąd karny może orzekać kary i środki karne. Środki karne są często dodawane do kar. Kary to wszelkie typy pozbawienia wolności. Środkiem karnym jest pozbawienie praw publicznych - oznacza to pozbawienie praw wyborczych, zakaz zajmowania stanowisk państwowych, zakaz uczestnictwa w wymiarze sprawiedliwości, zakaz odbierania orderów i odznaczeń. Ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite - dokonuje tego sąd cywilny. Ubezwłasnowolnienie może uchylić sąd cywilny w wypadku poprawy stanu zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej.

Prawo bierne - to prawo do bycia wybranym. Aby mieć bierne prawo wyborcze trzeba mieć co najmniej czynne prawo wyborcze + przy wyborach do Sejmu (21 lat), do senatu (30 lat), na prezydenta (35 lat), na radnego (18 lat). Dodatkowo w wypadku radnych działa cenzus domicylu - tzn. radny aby mógł być wybrany musi przez pięć lat mieszkać na terenie danej gminy.

NORMA PRAWNA

Norma prawna jest wypowiedzią normatywną akceptowaną przez państwo i egzekwowaną przez przymus państwowy.

Norma prawna jest zapisana w postaci przepisu prawnego (techniczny zapis)

Norma prawna może być równoznaczna z przepisem prawnym, lub z dwoma przepisami prawnymi. Czasem zaś dwie normy prawne zawarte są w jednym przepisie.

SANKCJE

Sankcja nieważności - najmniej dolegliwa

Sankcja egzekucyjna

Sankcja karna - najbardziej dolegliwa

Sankcja nieważności - oznacza, że czynność którą zawarliśmy jest z mocy prawa nieważna - tzn. nie niesie konsekwencji prawnych. Nieważność z mocy prawa oznacza możliwość wniesienia do sądu sprawy o uznanie nieważności. Nieważność uznaje organ, który stosuje prawo. Nieważność może dotyczyć decyzji cywilnych i administracyjnych. O niezgodności decyzji administracyjnej z prawem decyduje NSA.

Sankcja egzekucyjna - jest to wykonanie orzeczenia przez nadanie klauzuli egzekucyjnej. Dopiero nadanie klauzuli egzekucyjnej umożliwia wyegzekwowanie wierzytelności. Egzekucja jest to możliwość prawna wyegzekwowania należności, które organ prawny orzekł w prawomocnym orzeczeniu.

Sankcja karna - oznacza w praktyce, że jest to co najmniej bardzo wysoka grzywna, lub kara pozbawienia wolności. Sankcja karna oznacza że państwo uznało jakiś czyn za wybitnie niewłaściwy i niepożądany. Przy sankcji karnej jesteśmy zmuszeni do poddania się tej sankcji (np. przy sankcji egzekucyjnej tak nie jest - jeżeli nic nie mamy, komornik nie może nam nic zabrać. Nie pójdziemy też do aresztu). Przy sankcji karnej grzywnę można zmienić w areszt.

System prawny

Prawo można podzielić na dwie grupy:

• materialne

• formalne (procesowe)

Prawo materialne mówi nam jakie są normy prawne (co dozwolone, a co nie). Prawo formalne - to normy techniczne, które mówią jak należy się zachowywać w danej sytuacji (np. kiedy zastosować areszt).

Prawo formalne (procesowe):

• cywilne

• administracyjne

• karne

Prawo formalne jest zapisem kolejnych punktów postępowania, przez organy stosowania prawa. Prawo materialne ma dużo więcej gałęzi niż prawo formalne. Oznacza to, że niezależnie od gałęzi prawa materialnego używamy tylko tych trzech gałęzi prawa formalnego.

Np. prawo materialne finansowe - stosujemy procedurę cywilną, administracyjną i karną.

Stanowienie prawa - stosowanie prawa - przestrzeganie prawa

Przestrzeganie prawa dotyczy wszystkich, którzy muszą się podporządkować normom prawnym obowiązującym na danej przestrzeni państwowej. Jeżeli popełnimy przestępstwo, a w między czasie zmieni się prawo, sąd stosuje prawo łagodniejsze).

Stanowienie prawa - to inaczej mówiąc ustawodawstwo, czyli możliwość zapisania prawa w postaci przepisów prawnych. Stanowienie prawa to tworzenie norm prawnych.

Stosowanie prawa - prawo stosują organy państwowe przez wydawanie orzeczeń, czyli zamiana normy abstrakcyjnej na normę skierowaną do konkretnego adresata. Jest to niezbędne do zastosowania sankcji.

Istnieją dwie postacie winy - umyślna (karana zawsze) i nieumyślna (karana tylko w szczególnych przypadkach).

FORMA PAŃSTWA:

Jest to innymi słowy sposób w jaki wykonywana jest władza w państwie. Istnieją trzy zasadnicze formy:

• parlamentarno-gabinetowy

• prezydialny

• komitetowy

Dla systemu parlamentarno-gabinetowego charakterystyczna jest niezależność i równowagi pomiędzy organami władzy. W systemie tym spotykamy się z:

• dwustopniową władzą wykonawczą: a) prezydent - nie jest odpowiedzialny politycznie - premier dokonuje kontrasygnaty większości aktów prezydenckich - a więc ponosi za nie odpowiedzialność polityczną, b) rada ministrów (premier, ministrowie, przewodniczący niektórych komitetów) - rada ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną

• władzę ustawodawczą sprawuje parlament - ma wpływ na władzę wykonawczą, na parlament również ma wpływ władza wykonawcza (prezydent może wetować ustawy, lub wysyłać je do Trybunału Konstytucyjnego). Parlament może zaś wpływać na radę ministrów - udzielając wotum nieufności (bądź zaufania)

Jeżeli wotum nieufności zostaje zgłoszone wobec rady ministrów, musi być ono konstruktywne. Wniosek o wotum zgłasza 46 posłów, a rozpatrywany jest on dopiero po 7 dniach od zgłoszenia. W wotum nieufności musi znajdować się kandydatura nowego premiera (konstruktywność). Obalenie rządu oznacza więc automatyczne udzielenie wotum zaufania nowemu (kraj nie może funkcjonować bez rządu). Jeżeli wotum upadnie, następne można zgłosić dopiero za trzy miesiące (chyba, że zebrane zostanie 115 podpisów). Aby wotum przeszło niezbędna jest większość ustawowej liczby posłów (co najmniej 231 osób).

Jeśli wotum nieufności zostało zgłoszone wobec ministra niezbędna jest grupa 76 posłów (nie jest to wotum konstruktywne). Jeżeli wotum upadnie trzeba odczekać trzy miesiące (bądź wcześniej zebrać 115 podpisów).

Prezydent może rozwiązać parlament jeśli w określonym czasie nie przedstawi mu się do podpisania budżetu (nie uchwalenia - bo ustawa zostaje uchwalona już w Sejmie, przed powędrowaniem do Senatu). Prezydent ma na podpis 14 dni.

Sejm może też dokonać samorozwiązania (rozwiązany zostaje wówczas również Senat).

Prezydent MUSI rozwiązać Sejm gdy nie uda się (w trzech etapach) wyłonić rządu.

Pierwszy krok przy formowaniu rządu wykonuje prezydent, który desygnuje kandydata na prezesa rady ministrów. Następnie taki kandydat formuje rząd, wygłasza expose i zgłasza wniosek o wotum zaufania

Jeśli wniosek upadnie - kandydata wyłania parlament.

Jeśli się nie uda - znów prezydent.

PRAWO

Prawo nie istnieje bez państwa. To państwo ustanawia prawo i (powinno) działać na podstawie jego wskazań. Prawo jest regulatorem ludzkich zachowań. Filozofowie starożytni uważali, że społecznością ludzką kierują pewne prawa naturalne (np. sprawiedliwość). Stoicy twierdzili, że prawo tworzy wyłącznie państwo - niezależnie od innych państw. W XIX wieku pojawił się termin prawo pozytywne - prawo stanowione przez władzę. Obok tego prawa istnieje jeszcze prawo naturalne.

Według „pozytywistów” (zwolennicy porządku prawno-pozytywnego):

• Prawo jest to zespół norm ustanowionych przez państwo i zabezpieczonych przymusem, który państwo może stosować

Według zwolenników prawa naturalnego:

• Obok prawa stanowionego przez ludzi istnieją także pewne prawa naturalne, których prawo pozytywne nie może łamać

Prawo w znaczeniu prawniczym to:

• Zespół reguł ustanowionych bądź usankcjonowanych (pewne normy niepisane, precedensowe, które w pewnym momencie zostają zapisane. W Polsce niespotykane) przez kompetentne organy władzy państwowej, wobec których posłuch zapewniony jest przymusem państwowym. W Polsce prawo tworzą:

1. Zgromadzenie narodowe (konstytucja)

2. Rada ministrów (umowy międzynarodowe - ratyfikacja prezydencka)

3. Sejm - Senat (ustawy (kodeksy), umowy międzynarodowe o dużym znaczeniu)

4. Rada ministrów - akty wykonawcze do ustaw - rozporządzenia

Rozporządzenia może wydawać: minister, premier, prezydent, KRRiT. Rozporządzenia można wydawać wtedy gdy w ustawie znajduje się przepis blankietowy wskazujący:

• kto może je wydać

• w jakiej sytuacji

Inaczej nie ma podstaw prawnych do wydawania rozporządzenia.

Prawo jest zjawiskiem społecznym - ponieważ reguluje relacje ludzi w społeczeństwie. Prawo generalnie nie dotyczy relacji człowieka wobec samego siebie. Prawo jest zjawiskiem społecznym ponieważ za nieprzestrzeganie prawa spotyka się ze społeczną dezaprobatą (a aby było przestrzegane musi być społecznie akceptowane)

Prawo jest normatywne - najmniejszą sensowną częścią prawa jest norma (wypowiedź o powinnym zachowaniu). Normy są uporządkowane i znajdują się w tzw. aktach normatywnych (kodeks karny, kodeks cywilny).

Prawo jest perswazyjne - prawo powinno wychowywać, prawa powinniśmy przestrzegać. Prawa możemy przestrzegać bo:

• prawo nam się podoba (postawa legalistyczna)

• nie chcemy zostać ukarani (postawa oportunistyczna)

Prawo jest heteronomiczne - pochodzi z zewnątrz, zostaje nam narzucone.

Prawo jest uporządkowane - w różne gałęzie prawa, w obrębie których istnieją instytucje (np. gałąź - prawo cywilne, instytucja - własność).

PRAWORZĄDNOŚĆ

Praworządność jest to pewien stan faktyczny w którym podstawowe dziedziny relacji społecznych są uregulowane prawem, którego państwo przestrzega. Państwo praworządne to takie państwo, w którym organy państwowe działają zgodnie z obowiązującym prawem. Podstawowe dziedziny stosunków społecznych muszą być uregulowane przez prawo:

• relacje majątkowe

• relacje państwo-obywatel

Praworządne państwo musi przestrzegać prawa, które ustanawia.

Organy władzy publicznej

Administracja rządowa Administracja samorządowa

Gmina - rada gminy, zarząd gminy (wójt / burmistrz / prezydent)

Powiat - rada powiatu, zarząd powiatu (starosta)

Województwo - sejmik województwa, zarząd województwa (marszałek)

Administracja rządowa - wojewoda

Praworządności nie można łamać - jest ona, albo jej nie ma. Państwo praworządne to państwo w którym granice działania organów są ściśle określone.

Praworządność w sensie formalnym - państwo stanowi przepisu prawne i przestrzega ich

Praworządność w sensie materialnym - państwo stanowi i przestrzega prawa, ale dodatkowo musi być to prawo dobre.

Gwarancje istnienia praworządności:

• materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, politycznego i gospodarczego, który czyni łamanie prawa przez państwo niemożliwym (największe zabezpieczenia daje demokracja - i związany z nią podział władzy)

• instytucjonalne - konkretne instytucje, które mają przeciwdziałać łamaniu prawa przez państwo. Dzielimy je na:

1. ustrojowe (trójpodział władzy, działalność opozycji)

2. legislacyjne (związane z tworzeniem prawa: - respektowanie zasady nie działania prawa wstecz, - zasada uznania prymatu konstytucji nad innymi ustawami.

3. proceduralne (związane ze stosowaniem prawa) - np. wieloinstancyjność procesu postępowania sądowego.

STANOWIENIE PRAWA

Stanowienie prawa jest to tworzenie norm prawnych i dawanie im zapisu w postaci przepisów. Prawo stanowi parlament (Sejm + Senat), a następnie akceptuje je (bądź wetuje, bądź wysyła do Trybunału Konstytucyjnego) prezydent. Bez podpisu prezydenta nie ma aktu prawnego. Prawo stanowić mogą (czasem) inne organy władzy - rząd, ministrowie - jednak tylko w wypadku tzw. norm blankietowych.

Przykład normy blankietowej:

„Zabroniona jest sprzedaż [prekursorów] do produkcji środków odurzających. [Listę tych środków ustali Minister Zdrowia i Opieki Społecznej]

Norma blankietowa (czyli puste miejsce które organ wykonawczy wypełni jakimś aktem wykonawczym) wskazuje, że organem uprawnionym do stanowienia prawa jest w tym przypadku MZiOS.

Tworzenie norm nieprzestrzegalnych jest patologią, gdyż człowiek, który przyzwyczai się do łamania prawa będzie je łamał także w innych wypadkach.

Tworzenie prawa - to tworzenie zapisu prawnego.

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa dotyczy tylko organów państwowych i jest zindywidualizowaniem normy abstrakcyjnej. Stosowanie prawa to dostosowanie normy generalnej do konkretnej sytuacji. W konkretnej sytuacji organ państwowy wydaje decyzję administracyjną na mocy której normą generalną dostosowuje się do sytuacji indywidualnej. Organ stosujący prawo może tworzyć nowe normy prawne - są to tzw. precedensy, tworzone na podstawie danego systemu prawnego (jest to możliwe np. w Wielkiej Brytanii - tzw. casual law). W systemie prawa kontynentalnego jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jednej gałęzi musi także stosować prawo innej gałęzi.

Kolizja przepisów - może nastąpić w:

1. przestrzeni

2. czasie

3. hierarchii

1. Kolizja prawa w przestrzeni - jest to możliwe wówczas gdy na terenie danego kraju funkcjonują różne systemy prawne (np. państwa federalne - w takim państwie istnieje wprawdzie prawo federalne - wspólne dla wszystkich, ale obejmuje tylko część przypadków). Największą kolizją na terytorium jednego państwa jest sytuacja, gdy w jednym miejscu czyn jest karalny, a w drugim już nie. Ustawodawca stwierdza więc, że prawo stanowe musi uznać te same czyny za przestępstwa może - jedynie różnicować sankcje dotyczące danego czynu. Inaczej następowałaby kolizja prawa w przestrzeni.

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma - zasada bądź reguła postępowania.

Norma prawna - szczególny rodzaj normy. Każda norma ma swojego adresata i każda zawiera żądanie jakiegoś zachowania (ew. pozwolenie lub zakaz).

Norma prawna jest najmniejszym sensownym elementem prawa.

Przepis prawny jest to jednostka redakcyjna tekstu aktu normatywnego. W aktach prawnych zawarte są przepisy. Dopiero z przepisów wyciągamy normy prawne. Norma i przepis nie muszą brzmieć jednakowo - ale muszą mieć ten sam sens.

Każda norma prawna powinna nosić dwie cechy. Musi być:

• generalna - pojęcie to odnosi się do adresata

• abstrakcyjna - odnosi się do zachowania które norma reguluje

Generalność oznacza, że adresat normy nie jest wymieniany z imienia i nazwiska, czy też tożsamości, ale za pomocą cech rodzajowych. Dzięki temu norma jest elastyczna - można ją stosować w wielu przypadkach

Abstrakcyjność oznacza, że norma reguluje zachowania określone w ogólny, rodzajowy sposób (tzn. np. „nie można zabijać” - a nie „nie można zabijać siekierą”).

Przeciwieństwem generalności jest indywidualność, a przeciwieństwem abstrakcyjności - konkretność. Normy indywidualne w zasadzie się nie zdarzają. Normy konkretne trafiają się, ale rzadko (np. jednodniowy zakaz spożywania alkoholu).

W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne. Natomiast stanowienie prawa powstają normy generalnej i abstrakcyjnej w sytuacji indywidualnej i konkretnej. Wyrok jest zawsze indywidualny i konkretny.

Norma prawna

Norma prawna odpowiada na trzy pytania:

KTO ? W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH ? JAK POWINIEN SIĘ ZACHOWYWAĆ ? (w zasadzie istotne jest też pytanie czwarte - CO MU GROZI JEŚLI SIĘ TAK NIE ZACHOWA ?)

Norma prawna składa się z trzech elementów:

• hipotezy - kto ? w jakich okolicznościach ? Określenie adresata i warunków w jakich się znalazł

• dyspozycji - określa treść powinnego zachowania (nakazu, zakazu, dozwolenia)

• sankcji - nie zawsze musi występować. Określa co grozi adresatowi jeśli nie będzie przestrzegał dyspozycji

Czynność konwencjonalna - dyspozycja może nakazywać, zakazywać bądź zezwalać na dokonywania pewnych czynności konwencjonalnych. Czynności takie to np. podpisanie umowy, sporządzenie testamentu. Czynność konwencjonalna to taka czynność, której prawo nadaje inny sens niż wynika z normalnego, naturalnego przebiegu (np. zwykle podnosimy rękę bo chcemy się podrapać w głowę - ale np. posłowie w ten sposób głosują).

Oskarżony - składa wyjaśnienia, Świadek - składa zeznania.

Dozwolenie mocne - to te dozwolenie, które są w prawie wyraźnie zaznaczone (generalnie bowiem wszystko co nie jest nakazane lub zakazane - jest dozwolone - nie obejmuje to organów władzy publicznej, one mogą działać dokładnie z literą prawa).

W związku z istnieniem prawa istnieją instytucje obowiązku i uprawnienia.

Jeżeli w dyspozycji zawarty jest nakaz bądź zakaz, to podmiot został do czegoś zobowiązany.

Jeżeli dyspozycja coś dozwala oznacza to, że podmiot został do czegoś uprawniony.

Obowiązek w prawie formułowany jest za pomocą różnych pojęć: „powinien”, „zobowiązuje się”, etc. Jeżeli w prawie cywilnym pojawia się tryb oznajmujący oznacza to, że mamy do czynienia z obowiązkiem.

Uprawnienie - sformułowania „może”, „jest uprawniony”, „ma prawo”.

Sankcja - określa dolegliwość którą poniesie adresat za to, że zachowa się sprzecznie z treścią dyspozycji. Sankcja określa konsekwencję za naruszenie rozkazu, nakazu, etc.

Pierwszym rodzajem sankcji jest:

• sankcja karna, penalna i represyjna - aby ją otrzymać należy dokonać czynu zabronionego. Są dwa rodzaje czynów zabronionych: - przestępstwo - szukamy w kodeksie karnym; wykroczenie - szukamy w kodeksie wykroczeń. Przestępstwo może być: - zbrodnią lub - występkiem. Sankcja karna wiąże się z pozbawieniem sprawy czegoś (pewnych dóbr, wolności, pieniędzy, możliwości wykonywania zawodu).

Kara pełni funkcje:

• prewencji ogólnej - zapobiega popełnieniu przestępstwa przez innych (boją się kary)

• prewencja szczególna - zapobiega popełnieniu kolejnego przestępstwa przez konkretną osobę

Sankcja egzekucyjna - charakterystyczna dla prawa cywilnego i administracyjnego. Stosowanie tej sankcji polega na przymuszeniu kogoś do spłacenia długów, etc. Może też polegać na unicestwieniu czegoś co zostało wzniesione wbrew prawu.

Sankcja nieważności czynności prawnej - z taką sankcją mamy do czynienia na gruncie prawa cywilnego. Jeżeli np. źle sporządzimy testament (niezgodnie z prawem) to zostaje on unieważniony.

Nie dla każdej normy prawnej znaleźć można sankcje. Stąd sankcja nie przez wszystkich uznawana jest za element normy. Taka norma dla której nie można znaleźć sankcji to lex imperfecta.

Teoria norm sprzężonych:

1. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - taka norma nie posiada w swojej budowie sankcji

2. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - określa sankcję dla normy sancjonowanej. Hipotezą normy sankcjonującej jest norma sankcjonowana, natomiast jej dyspozycją jest sankcja

WYKŁADNIA PRAWA - LUKI PRAWNE

Wykładnia prawa - innymi słowy interpretacja prawa. Podziału wykładni jest wiele - ze względu na podmiot, który dokonuje wykładni. :

1. autentyczna

2. legalna

3. praktyczna (sądowa)

4. doktrynalna

1. wykładni autentycznej dokonuje ten sam organ, od którego pochodzi dany akt prawny. Ta wykładnia jest tak samo ważna jak sam akt

2. wykładnia ta jest określana przez konstytucję tzn. konstytucja określa kto dokonuje tej wykładni - obecnie nie ma takiego organu, ale nieoficjalnie jest nim Trybunał Konstytucyjny

3. wykładni tej dokonuje organ stosujący prawo (najczęściej organ sądowy) - ma znaczenie dla konkretnej sprawy, dla której została wydana

4. wykładni tej dokonują naukowcy, którzy proponują ustawodawcy pewne rozwiązania prawne. Raczej rzadko stosowana

Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

1. językowa

2. celowościowa

3. systemowa

4. historyczna

1. odwołuje się do metod charakterystycznych dla języka polskiego - po prostu sprawdzamy znaczenie konkretnych słów. Często jednak zawodzi - gdyż ten sam wyraz może być czasem użyty kilkakrotnie w różnym znaczeniu

2. zastanowienie się jaki był cel ustawodawcy, co chciał osiągnąć

3. szukanie miejsca danego przepisu w danej gałęzi prawa. Sprawdzamy czy jest to przepis ogólny, czy szczególny, starszy czy młodszy, etc.

4. poszukujemy pierwowzoru danego zapisu prawnego w starych aktach prawnych. Przydatna głównie w czasie pracy nad aktem prawnym

Są jeszcze wykładnie zwężające (organ dokonujący wykładni zawęża pewne sformułowania) lub rozszerzające (na odwrót).

LUKI PRAWNE

Luka prawna to biała plama wśród przepisów. Luki mogą być pozorne lub rzeczywiste. Luki pozorne występują tylko wtedy, gdy stosujący prawo czegoś nie zauważa. Luka rzeczywista - występuje wtedy gdy wykładowca czegoś nie przewidział. Jeżeli coś nie jest uregulowane w prawie karnym - oznacza to, że nie zostało zabronione przez państwo (dopiero nowa ustawa może zmienić ten stan).

W innych gałęziach prawa lukę można zastąpić analogię. Są dwa rodzaje analogii:

• z ustawy

• z prawa

W Polsce dozwolona jest jedynie analogia z ustawy: Sędzia rozpatrując dany stan faktyczny szuka dla niego przepisu prawnego dotyczącego sprawy podobnej. Analogia z prawa - są to tzw. precedensy występujące w prawie anglosaskim. Tworzymy dla danej sytuacji nowy przepis prawny na podstawie danej gałęzi prawa. Tak ustanowione prawo może być stosowane w następnych podobnych sprawach (ale nie musi - decyzja należy do sądu, który może równie dobrze stworzyć nowy precedens).

PODZIAŁ NORM i PRZEPISÓW

I. Przepisy:

• nakazujące

• zakazujące

• dozwalające

II. Przepisy:

• bezwzględnie wiążące (ius cogentis, ius cogens) - obowiązuje zawsze, w każdym przypadku, etc. Ustanawiają drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj dozwolonego zachowania lub dwa (do wyboru)

• względnie wiążące (ius dispositivium) - ustanawiają jeden rodzaj zachowania, który jednak nie musi być przestrzegany

III. Przepisy:

• szczególne - (lex specialis) zawierają i regulują wyjątki od sytuacji wymienionej w normie ogólnej

• ogólne - (lex generalis) reguluje pewną sytuację

IV. Przepisy:

• odsyłające - przepisy które zawierają odesłanie do innego / innych przepisów (lub nawet poza prawo np. do zasad współżycia społecznego)

V. Przepisy:

• blankietowe - przepisy te nie zawierają żadnej normy, a jedynie informację, że ktoś może taką normę ustanowić. Żeby można było wydać rozporządzenie w ustawie musi znajdować się przepis blankietowy.

VI. Przepisy:

• przejściowe (intertemporalne) - przepisy, które obowiązują przez pewien czas (najczęściej wówczas gdy wprowadzane jest jakieś nowe prawo - regulują sytuacje z pogranicza dwóch kodeksów - tzn. ktoś popełnił przestępstwo za starego kodeksu a jest sądzony za nowego). Przepisy takie zawarte są w nowym prawie

VII. Przepisy:

• końcowe - przepisy wprowadzające i uchylające (derogacyjne) + ew. przejściowe:

1. przepisy uchylające - to przepisy, które sankcjonują uchylenie starego prawa (które zostało na nowo uregulowane

2. przepisy wprowadzające - informują kiedy zacznie obowiązywać nowe prawo

Publikacja aktów prawnych:

Hierarchia:

AKT PRAWNY

(pojęcie najszersze) Wyraz woli państwa ujęty w odpowiedniej formie, uchwalony w odpowiednim trybie przez kompetentny organ

akty normatywne akty nienormatywne

(np. Konstytucja, ustawy, (np. wyroki sądu, decyzje

rozporządzenia, umowy administracyjne)

międzynarodowe)

1. Zawierają normy prawne 1. Załatwiają konkretną sytuację

(reguły abstrakcyjne i ogólne, 2. Wydawane przez organy zobo-

powszechnie obowiązujące) wiązane do stosowania prawa

2. Wydane przez organy prawo-

twórcze

3. Aby był ważny wymaga pub-

likacji (w Dzienniku Ustaw lub

w Monitorze Polskim)

W Dzienniku Ustaw publikuje się: konstytucję, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia.

W Monitorze Polskim publikuje się: uchwały Rady Ministrów, uchwały Sejmu, zarządzenia prezesa Rady Ministrów, prezydenta.

Akty prawne umieszczone w Dzienniku Ustaw wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji (nie licząc dnia publikacji) (chyba, że sam akt prawny wyznacza inaczej. Jeżeli w akcie prawnym w przepisach wprowadzających znajduje się informacja kiedy wchodzi w życie to prawo - wówczas „zasada 14 dni” nie obowiązuje).

OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CZASIE I PRZESTRZENI

Kolizja prawa w przestrzeni - może wystąpić w państwie federacyjnym, lub dwa podmioty prawne mają różne obywatelstwo. W tym drugim przypadku:

• jeśli czynność dotyczy sytuacji osobistej i materialnej danej osoby zawsze stosujemy prawo według narodowości danej osoby

Prawo międzynarodowe prywatne wytworzyło normy kolizyjne stosowane w wypadku kolizji prawa w przestrzeni.

Dwie osoby prawne (firmy) mogą się umówić, że prawem rozstrzygającym będzie prawo państwa trzeciego (najczęściej dość egzotycznego - Zanzibar te sprawy)

Jeżeli obywatel obcy chce rejestrować na terenie Polski spółkę - robi to na mocy prawo polskiego.

Prawo karne obowiązuje po prostu na danym terytorium (każdy obcokrajowiec w Polsce odpowiada przed sądem polskim) (wyjątkiem sytuacja gdy przestępstwo popełnione w kilku miejscach - np. przemyt narkotyków, wówczas sądzeni są przed sądem w kraju gdzie zostali zatrzymani).

Ambasada jest terenem eksterytorialnym - na jej terenie obowiązuje prawo polskie, ale siły policyjne mogą wejść tylko za zgodą ambasadora.

Możliwe jest ponoszenie podwójnej odpowiedzialności - wtedy gdy czyn jest karany w kraju popełnienia i w kraju którego obywatelem jest popełniający (wówczas kara odbyta zagranicą zostaje zaliczona w poczet kary orzeczonej w kraju).

Obowiązujące prawo polskie działa też na naszych statkach powietrznych i morskich.

Akt prawny powinien zawierać przepisy końcowe normujące to co zostaje przez ten akt uchylone. Nawet jeżeli przepisów jest brak to i tak uznaje się że nowa ustawa uchyla starą ustawę tego samego typu. Jednakże jeśli nie jest to wypunktowane w przepisach końcowych - akt ten nie uchyla rozporządzeń do poprzedniej ustawy.

Jeżeli nowa ustawa uchyli stare akty - jest to ustawa bez rozporządzeń. Prawo generalnie nie może działać wstecz, chyba, że jest to działanie na naszą korzyść. Immunitet sądowy nie obowiązuje gdy sędzia zostanie złapany na gorącym uczynku.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Prawo (akt prawny) obowiązuje wtedy gdy:

• zostało właściwie ustanowione (przez odpowiedni organ, w odpowiednim trybie)

• zostało właściwie ogłoszone (we właściwym periodyku)

• nie zawiera norm sprzecznych (a jeśli istnieją, muszą się dać usunąć za pomocą reguł kolizyjnych).

• nie istnieją przepisy derogacyjne uchylające dane prawo

Przykłady norm kolizyjnych:

1. norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu

2. norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (ale tylko wtedy gdy jest normą co najmniej równego rzędu)

3. norma szczególna uchyla normę ogólną

Prawo obowiązuje:

• w przestrzeni - (na określonym terytorium państwa, które to prawo ustanowiło; czasem na mniejszym obszarze - województwo, powiat, gmina). Od tego obowiązywania może zwalniać osoby immunitet - dyplomatyczny, poselski, sędziowski

• w czasie - prawo musi mieć swój początek i koniec. Prawo przestaje obowiązywać wtedy, gdy pojawia się nowe prawo uchylające jego działanie. Zdarzają się jednak takie akty normatywne, które z góry narzucają sobie swój koniec (np. ustawa budżetowa). Prawo zaczyna obowiązywać wtedy, gdy wchodzi w życie (zazwyczaj 14 dni po publikacji w Dzienniku Ustaw lub Monitorze Polskim). Prawo nie może działać wstecz (zasada retroaktywności) - zwłaszcza jeżeli jest surowsze. Czasem zdarza się, że prawo łagodniejsze działa wstecz. Zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlega przedawnieniu.

STOSOWANIE PRAWA, PRZESTRZEGANIE PRAWA

Contra legem - zachowanie naruszające treść normy prawnej

Praeter legem - omijanie prawa, pozorne postępowanie zgodnie z prawem Sposoby nieprzestrzegania prawa

Państwo też musi przestrzegać prawa (wówczas jest państwem praworządnym).

Stosowanie prawa jest to sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej (sądów, administracji) polegające na podejmowaniu i realizacji decyzji indywidualnych i konkretnych - np. wyroki sądów, decyzje administracyjne.

Stosować prawo mogą: sądy, organy administracji

Stosowanie prawa jest zjawiskiem wieloetapowym.

Proces stosowanie prawa przez sądy:

1. Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa zaistnienia faktu z którym norma prawna wiąże określone skutki

2. Udowodnienie tego faktu (w Polsce dąży się do prawdy materialnej - rzeczywiste odtworzenie wydarzeń; prawda formalna - prawda wyłaniająca się w oparciu o materiał dowodowy). W Polsce obowiązuje teoria swobodnej oceny dowodów - dowody są równorzędne, każdy jest traktowany z taką samą uwagą. Decyzja o tym co jest ważne (najważniejsze) należy do sądu. W Średniowieczu istniała tzw. teoria związanej oceny dowodów - sędziowie musieli „klasyfikować” dowody - były lepsze i gorsze. Dowód lepszy miał priorytet, gorszy ustępował przed lepszym.

3. Poszukiwanie normy prawnej właściwej dla udowodnionego faktu (wykładnia prawa)

4. Subsumpcja - konfrontacja udowodnionego faktu z treścią normy prawnej

5. Wydanie wyroku (jeśli treść normy prawnej zgadza się z faktem)

6. Wykonanie wyroku

Sędziowie mogą posługiwać się domniemaniami:

Domniemanie - jeżeli dwa zjawiska łączy ze sobą wysoki stopień współwystępowania, pojawienie się udokumentowanego zjawiska typu A, łączy się najprawdopodobniej z pojawieniem się nieudowodnionego zjawisku typu B.

Domniemania dzielą się na:

• faktyczne - sąd może, ale nie musi w oparciu o wiedzę i doświadczenie życiowe domniemywać na podstawie faktów udowodnionych, co do nieudowodnionych

• prawne - wówczas gdy prawo nakazuje sędziemu domniemywać co do faktów nieudowodnionych na podstawie faktów udowodnionych. Można je obalić zwykłym przeciwdowodem

LUKI PRAWNE

Luka w prawie - jest to taki brak regulacji który jest niezamierzony. Luki rzeczywiste, konstrukcyjne - powstają wówczas gdy nie został zakończony proces prawotwórczy (np. brak rozporządzeń do norm blankietowych), gdy tworzy się instytucje i nie określa się jej kompetencji.

Luki aksjologiczne (pozorne) - istnieją „w naszej wyobraźni”

Luki logiczne - jeżeli dwie sprzeczne normy się znoszą (u nas nie ma takich luk bo istnieją tzw. normy kolizyjne)

Luki zapełnia się w dwojaki sposób:

• ten kto stworzył prawo zapełnia lukę

• analogie - legis (z ustawy). Do nieuregulowanego stanu objętego luką stosujemy regulacją podobną (poza prawem karnym, bo tylko to co jest zabronione jest zbrodnią), lub analogia iuris (z prawa) - w oparciu o ogólne zasady prawa tworzy się dla konkretnej sprawy nową normę (tzw. prawo precedensowe)

PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Na pokładach statków i samolotów obowiązuje prawo kraju z którego pochodzi dany statek (samolot) - z wyłączeniem wód terytorialnych.

Pionierem praw człowieka jest John Locke, który stwierdził, że pewne prawa są przynależne ludziom. Pierwszy raz prawa człowieka zostały sformułowane w: regule ze stanu Wirginia (1812) (równość dla wszystkich - ale tylko białych). Prawa człowieka i obywatela normują 4 pakty:

• 1948 - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• 1966 - Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych; Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych; Protokół fakultatywny do tego ostatniego paktu.

Polska jest stroną paktów i deklaracji od 1977 r., a protokołu do 1991 r. Podstawą do wszystkich tych faktów jest twierdzenie, że człowiek ma niezbywalne prawo do godności (państwo musi je zapewnić).

1. Przyrodzone prawo do życia. Zakaz stosowania tortur - nieludzkiego karania i niegodnego traktowania karanych.

2. Zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej.

3. Nikt nie może być uwięziony tylko ze względu na zobowiązania finansowe natury cywilnej.

4. Wolność wyboru miejsca zamieszkania - prawo swobodnego poruszania się po swoim kraju. Prawo do opuszczania własnego kraju.

5. Prawo oskarżonego do obrony (prawo do tłumacza dla oskarżonego, który nie zna języka kraju w którym jest sądzony).

6. Zakaz karania za czyn, który w chwili popełnienia nie był przestępstwem.

7. Prawo do prywatności (prywatność - dom, twarz, nazwisko, stosunki z innymi członkami rodziny, intymność - poglądy seks)

8. Prawo do własnych poglądów i pokojowego ich prezentowania (pokojowe manifestacje).

9. Prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi (na terenie własnego kraju i tworzenia organizacji międzynarodowych).

10. Prawo do swobodnego stowarzyszenia się z innymi (na terenie własnego kraju i tworzenia organizacji międzynarodowych)

11. Prawo do zajmowania stanowisk (swobodnego, dowolnego, bez przymusu)

12. Prawo do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych

13. Prawo do strajku

14. Prawo każdego do wystarczającego poziomu życia (godnego poziomu)

15. Prawo do nauki

16. Prawo do udziału w życiu kulturalnym

ONZ zaleca także:

• nie stosować kary śmierci

Przy deklaracjach dotyczących paktów ekonomicznych ważne jest zalecenie:

• dostępności obywateli do decydowania o rozdziale finansów państwowych.

Trybunał Haski - potępia państwa (tudzież ich głowy, najważniejszych polityków)

Trybunał w Strasburgu - to tu może się odwołać pojedynczy obywatel. Orzeczenia Trybunału w Strasburgu są wykonywane jeśli państwo temu trybunałowi się podporządkuje.

Zbrodnia ludobójstwa są nieprzedawniane. Zbrodniarze wojenni sądzeni są przez Trybunał w Hadze na mocy przedłużonych Aktów Norymberskich.

PRAWO KONSTYTUCYJNE

CZYM JEST KONSTYTUCJA ?

ZASADY KONSTYTUCJI.

W Polsce istnieje system parlamentarno-gabinetowy normowany przez konstytucję. Pojęcie konstytucji pochodzi z łaciny. W polskim nazewnictwie konstytucją nazywano każdy akt prawny uchwalany przez parlament. Stąd Konstytucja 3 Maja w odróżnieniu od innych ustaw nazywała się Ustawą Rządową.

Konstytucja musi:

• być najwyższym aktem prawnym w danym systemie państwowym

• określać ogólne zasady ustrojowe państwa

• określać ustrój i kompetencje organów władzy, a także wzajemne stosunki między trzema władzami

• określanie praw, obowiązków i wolności jednostki

• być trudniejsza do zmienienia niż zwykły akt prawny

Tryb zmiany Konstytucji polskiej - mówi o tym art. 235

Projekt ustawy o zmianie konstytucji musi przedłożyć:

• prezydent

• Senat

• Grupa posłów przekraczająca 1/5 składu Sejmu (92+)

Ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności ½ posłów. W okresie nie dłuższym niż 60 dni, musi ją zatwierdzić Senat. Referendum konstytucyjne nie jest obligatoryjne. Jeżeli poprawki dotyczą:

• zmiany całej Konstytucji

• zmiany rozdziałów: I („Rzeczpospolita”), II („Prawa i obowiązki człowieka”), XII („Tryb zmiany konstytucji”)

Wówczas podmioty uprawnione mogą żądać w ciągu 45 dni przeprowadzenia referendum (obywatele decydują względną większością).

Bezwzględna większość niezbędna jest wówczas, gdy nasz kraj chce ograniczyć swoją suwerenność (np. przystępując do ponadpaństwowych organizacji typu UE). Prezydent musi podpisać przedłożoną mu konstytucję. Wszystkie akty prawne muszą wynikać z upoważnień konstytucji i muszą być z nią zgodne.

ZASADY USTROJU RP

1. Zasada suwerenności narodu - naród jest najważniejszym podmiotem w państwie, z jego mocy powoływane są wszystkie organy

2. Zasada niepodległości i suwerenności państwa

3. Zasada demokratycznego państwa prawnego - oznacza iż w państwie nic nie dzieje się poza prawem

4. Zasada hierarchicznego system źródeł prawa - źródła prawa są uporządkowane od najważniejszego do najmniej ważnego

5. Zasada społeczeństwa obywatelskiego - współudział obywateli w organach władzy, administracji, w organach sądowych

6. Zasada podziału władzy (trójpodziału)

7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej - czyli gospodarki rynkowej, która służy społeczeństwu

8. Zasada przyrodzonej godności człowieka - wszystko co wynika z praw człowieka

PREZYDENT

Prezydent w naszym ustroju jest instytucją nową (ale nie do końca). Prezydent w II RP nie istniał, a od 1935 r. miał nawet dość duże uprawnienia. Po wyzwoleniu do 1952 prezydentem był Bolesław Bierut, następnie wprowadzono kolegialną władzę państwa - tzw. Radę Państwa, która miała władzę ustawodawczą (wydawała dekrety z mocą ustaw) - w czasie przerw w sesjach parlamentu.

Obecna ustawa zasadnicza wprowadziła urząd prezydenta (mała konstytucja z 1990). Pierwszego prezydenta wybrało Zgromadzenie Narodowe (Sejm+Senat). Został nim W. Jaruzelski. W 1990 po jego „abdykacji” prezydent został wybrany w wyborach bezpośrednich (L. Wałęsa). Prezydent jest organem władzy wykonawczej, jednakże bardzo osłabionym w stosunku do drugiego organu tej władzy - rządu.

Kandydat na prezydenta musi:

• mieć 35 lat

• mieć obywatelstwo polskie

• zebrać 100 tysięcy podpisów

• mieszkać na terenie RP

Rola prezydenta ogranicza się do funkcji arbitra tzn.

• musi czuwać nad konstytucją

• interweniować w przypadku zakłócenia stosunków na linii rząd - parlament

Prezydent może rozwiązać parlament:

• jeśli parlament nie uchwali budżetu

• jeśli parlament nie jest w stanie sformować rządu

Prezydentura w Polsce jest kadencyjna. Łącznie prezydentem można być tylko przez dwie kadencje. Prezydent ponosi odpowiedzialność przed Zgromadzeniem Narodowym w razie naruszenia prawa. Prezydent nie może pełnić żadnej innej funkcji publicznej (nawet funkcji honorowych - z wyjątkiem tych związanych z pełnieniem urzędu prezydenta). Wybory prezydenckie są bezpośrednie, równe, tajne i powszechne.

Prawo do głosowania (obecnie w I i II turze) ma także polonia zagraniczna. Polonusi stanowią ok. 80 tysięcy wyborców. W wyborach bierze udział każdy obywatel narodowości polskiej (z dokumentem potwierdzającym tożsamość - tylko dowód i paszport), który ukończył 18 lat.

Prezydent ma prawo kontrasygnaty. Kontrasygnata - to podpis prezydenta pod aktami prawnymi, ale także podpis premiera (ministra) pod aktami prezydenckimi. Prezydent ma inicjatywę ustawodawczą - z nią związane jest prawo weta prezydenckiego (aby je odrzucić wymagana jest w Sejmie większość 3/5). Może wnieść każdą ustawę do Trybunału Konstytucyjnego aby sprawdzić jego zgodność z konstytucją. Prezydent powinien mieć wpływ na obsadzenie MON-u, MSWiA, MSZ (tzw. resorty prezydenckie - jest to jednak uprawnienie niekonstytucyjne). W rzeczywistości obecnie jest z tym różnie. Kadencja prezydencka trwa 5 lat od dnia złożenia przysięgi. Prezydent składa przysięgę przed Zgromadzeniem Narodowym.

Kadencja może być krótsza jeśli:

• prezydent umrze

• prezydent zrzeknie się swojej funkcji

• Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 uzna prezydenta za niezdolnego do pełnienia funkcji publicznej

• Trybunał Stanu - orzeknie, że prezydent jest winny przestępstwa karnego bądź przestępstwa konstytucyjnego (w momencie postawienia prezydenta w stan oskarżenia prezydent zostaje zawieszony w swoich czynnościach)

• Sąd Najwyższy orzeknie, że wybory prezydenckie zostały przeprowadzone niezgodnie z prawem

Prezydent wydaje akty normatywne (art. 142). Są to rozporządzenia i zarządzenia w zakresie swoich kompetencji. Może wydawać akty prawne wprowadzające stan wyjątkowy, etc., także akty proceduralne - np. kierujące ustawę do TK.

Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu oraz zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu. Skraca kadencję Sejmu. Ma inicjatywę ustawodawczą. Może zarządzić ogólnokrajowe referendum. Podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Kieruje ustawy do Trybunału Konstytucyjnego. Składa wniosek o pociągnięcie członków rady ministrów, posłów i senatorów przed Trybunał Stanu. Prezydent desygnuje i powołuje premiera, przyjmuje dymisję Rady Ministrów, odwołuje ministra wobec którego sejm zastosował wotum nieufności. Zwołuje i przewodzi radzie gabinetowej. Ma prawo łaski, wręczania orderów, przyjmowania i akceptowania wniosków o zrzeczenie lub nadanie obywatelstwa. Prezydent powołuje I prezesa Sądu Najwyższego, prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, prezesa NSA, prezesów Sądu Najwyższego, wnioskuje do Sejmu o powołanie prezesa NBP. Powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej, powołuje i odwołuje członków KRRiT, nadaje statut kancelarii prezydenckiej, powołuje i odwołuje szefa swojej kancelarii.

SEJM i SENAT

Wszelkie regulacje dotyczące posła należy odwoływać do senatora. Poseł i senator sprawują swój mandat. Mandat obejmuje się z chwilą złożenia przysięgi (ślubowania - na pierwszym posiedzeniu). W Polsce istnieje mandat wolny (art. 104). Oznacza to, że posłowie nie są związani żadnymi instrukcjami swoich wyborców. Mandat wolny oznacza niezależność, uniwersalność i nieusuwalność. Z mandatem związane są uprawnienia i obowiązki posła i senatora.

Uprawnienia poselskie i senatorskie:

• immunitet - zapewniający niezależność i poczucie bezpieczeństwa. Istnieją dwa rodzaje immunitetu:

1. immunitet formalny

2. immunitet materialny

Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu posła / senatora nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej i karno-administracyjnej. Jest to treścią immunitetu formalnego. Immunitet formalny można uchylić (głosami innych posłów - 2/3 przy quorum ½). Także sam poseł może zgodzić się na rozpoczęcie procedury karnej, lub karno-administracyjnej. O immunitecie formalnym mówi pkt. 2 art. 105

Jeżeli postępowanie karne, lub karno administracyjne toczyło się przeciw posłowi przed wyborami - może być kontynuowane nawet jeżeli w wyniku wyborów został posłem (Sejm może jednak zdecydować o zawieszeniu postępowania).

Immunitet materialny - oznacza, że pewne czyny, które normalnie są przestępstwami, jeżeli zostaną popełnione w ramach działalności wchodzącej w zakres sprawowania mandatu poselskiego, nie są postrzegane przez prawo jako przestępstwo ani w trakcie sprawowania mandatu, ani po kadencji. Za takie czyny poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem - pkt. 1, art. 105. Jeżeli jednak podczas pełnienia swoich obowiązków poseł obrazi jakieś osoby trzecie wówczas zaczyna chronić go immunitet formalny.

O wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności posła / senatora wnioskuje prokurator generalny (minister sprawiedliwości).

Niezależnie od immunitetu posła chroni nietykalność (art. 105, pkt. 5). Oznacza to, że poseł nie może być zatrzymany (na 48 godzin) ani aresztowany (na dłużej), chyba, że zostanie złapany na gorącym uczynku, a jego zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Inne uprawnienia posła / senatora to:

• dieta poselska

• bezpłatne przejazdy PKP

Poseł musi uczestniczyć w posiedzeniach sejmowych i w posiedzeniach komisji sejmowych. Jeżeli poseł opuszcza w sposób nieusprawiedliwiony posiedzenia Sejmu i Senatu jego dieta zostaje obniżona.

Poseł musi uczestniczyć w pracy co najmniej jednej komisji poselskiej (co najwyżej dwóch).

Poseł musi składać oświadczenia o stanie majątkowym (po raz pierwszy - w ciągu 30 dni od objęcia mandatu, potem co rok - do dnia 31 marca, wreszcie 2 miesiące do końca kadencji). Brak tego oświadczenia likwiduje prawo posła do diety poselskiej. Oświadczenia objęte są tajemnicą służbową - poseł musi wyrazić zgodę na publikację tych danych. Oświadczenia bada specjalnie powołana komisja.

W oświadczeniu majątkowym powinna się znaleźć:

• informacja o stanie majątkowym

• nieruchomości

• udział w spółkach prawa handlowego - spółka jawna, komandytowa, z.o.o., akcyjna

• informacje o nabyciu majątku państwowego / gminnego

Rejestr korzyści - wszystko to co poseł otrzymał w związku z wykonywaniem mandatu. Prowadzony jest na bieżąco.

Poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z wykorzystywaniem majątku skarbu państwa, lub samorządu terytorialnego (poseł nie może zasiadać w radach nadzorczych spółek skarbu państwa) - art. 107, pkt. 1.

Poseł i senator nie może łączyć bycia posłęm i senatorem z pełnieniem innych funkcji państwowych (niepołączalność). Art. 102 i 103

ORGANY WEWNĘTRZNE PARLAMENTU

Istnieją dwa rodzaje organów:

• pomocnicze

• kierownicze

Są trzy organy kierownicze:

• Marszałek Sejmu - w przypadku niezdolności do pełnienia urzędu przez prezydenta przejmuje jego obowiązki. Marszałek stoi też na straży praw i godności Sejmu („dowodzi” strażą marszałkowską). Reprezentuje Sejm na zewnątrz. Zwołuje posiedzenia Sejmu i przewodniczy im. W przypadku nieobecności marszałka obradami kierują wicemarszałkowie, a pomagają im sekretarze. Marszałek czuwa także nad tokiem i terminowością prac Sejmu. Wydaje zarządzenia porządkowe. Nadaje statut kancelarii i powołuje jej szefa

• Prezydium Sejmu - marszałek i wicemarszałkowie (w Sejmie nie ma ograniczeń co do liczby wicemarszałków, w Senacie jest ich najwyżej 3). Prezydium przygotowuje plan pracy Sejmu. Ustala tygodnie sesji sejmowych z trzymiesięcznym wyprzedzeniem. Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu

• Konwent Seniorów - marszałek i wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich i niektórych kół (klub może utworzyć 15 posłów, koło - 3). Konwent Seniorów ma zapewnić współpracę między klubami i kołami poselskimi

Organy pomocnicze:

• komisje

1. stałe

2. inne

1. Komisji stałych jest obecnie 27 (tyle ile jest wymienionych w regulaminie Sejmu)

• resortowe - w swojej nazwie odpowiadają resortowi ministerialnemu

• funkcjonalne - powołane do pełnienia ściśle określonych funkcji (regulaminowa, etyki poselskiej, etc.)

2. Do innych komisji należą komisje powoływane ad hoc - nadzwyczajne i śledcze

Komisja nadzwyczajna tworzona jest ad hoc do zajęcia się jakąś sprawą - kiedy sprawa zostanie załatwiona, komisja znika. Tylko w Sejmie może być powołana komisja śledcza - powołana do prowadzenia śledztwa przeciw parlamentarzyście. Parlament polski pracuje w ramach systemu permanentnego działania. Oznacza to, że parlament jest zwoływany wtedy, gdy jest taka konieczność (można go zwołać z dnia na dzień). Posiedzenia sejmowe w zasadzie muszą być jawne (mogą zostać utajnione). Jawność zapewniona jest przez:

• obecność prasy

• obecność publiczności

• zapowiedź terminu

• istnienie stenogramów (bardzo szczegółowe opisy posiedzeń)

Prasa może uczestniczyć w posiedzeniach komisji - za zgodą przewodniczącego komisji.

SĄDOWNICTWO

Sądownictwo w Polsce jest władzą niezależną od władzy ustawodawczej i wykonawczej.

W zakresie merytoryczności orzeczeń nadzór nad poprawnością orzeczeń sprawuje Sąd Najwyższy.

Akt mianowania sędziego jest aktem prezydenta, ale kandydatów na sędziego wskazuje Krajowa Rada Sądownictwa. Również odwołanie sędziego odbywa się na wniosek KRS.

Konstytucja RP wyróżnia sądy i trybunały. Trybunały są zobowiązane przez procedurę (cywilną bądź karną), ale rozróżnia je sposób powoływania i kadencyjność. W sądownictwie „zwyczajnym” sędzia nie ma określonego czasookresu pełnienia funkcji. Natomiast Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu są ciałami kadencyjnymi - TK (9 lat), TS - na kadencję Sejmu (teoretycznie 4 lata).

Mamy sądownictwo powszechne i sądownictwo wojskowe. Sądownictwo wojskowe jest powołane do sądzenia żołnierzy, podlega też izbie najwyższej SN.

Sądownictwo zapewnia dwuinstancyjność i kondradyktoryjność (udział obu stron w sprawie).

Nowinką są sądy gospodarcze - przeprowadzające postępowania cywilne wynikające z Kodeksu Handlowego.

Konstytucja'97 wprowadziła instytucję sądów administracyjnych. Wprowadzone mają być do 2002 roku. Obecnie istnieje jeden taki sąd - NSA. Istotą skarg do NSA jest:

• badanie prawidłowości decyzji administracyjnych

Struktura sądów

Sąd rejonowy

Sąd okręgowy (dawny sąd wojewódzki)

Sąd apelacyjny

Sąd Najwyższy

Sąd okręgowy może być sądem odwoławczym (drugoinstancyjnym) w stosunku do orzeczeń sądu rejonowego, lub jako sąd I instancji dla ważnych spraw. Sądy apelacyjne to sądy odwoławcze dla sądów okręgowych występujących w roli I instancji, lub sądy rozpatrujące orzeczenia ostateczne przy nadzwyczajnych środkach odwoławczych (kasacja)

Sąd Najwyższy - rozpatruje kasacje od orzeczeń sądów apelacyjnych, tu także kierowane są pytania dotyczące wykładni prawa.

W prawie formalnym znajdziemy informację o tym, w którym sądzie rozpocznie się postępowanie.

W sądownictwie cywilnym decyduje wartość przedmioty sporu.

W zawiłych sprawach niemajątkowych sądem I instancji jest sąd okręgowy.

W sądownictwie karnym generalnie sądem I instancji jest sąd rejonowy, z wyłączeniem czynów, które są uznane za zbrodnie (zagrożone karą od 3 lat pozbawienia wolności), lub takich czynów, które ze względu na zawiłość są od razu kierowane do sądu okręgowego.

Dwuinstancyjność oznacza, że od każdego wyroku w I instancji przysługuje odwołanie dopóki wyrok się nie uprawomocni (7 dni - termin na złożenie wniosku o pisemne uzasadnienie wyroku - dopóki sąd nie napisze uzasadnienia wyrok nie jest prawomocny). Od momentu dostarczenia uzasadnienia strona ma 14 dni na złożenie wniosku odwoławczego. Dopiero jeśli nie wpłynie wniosek o odwołanie, wyrok się uprawomocnia.

Najszybszy termin na uprawomocnienie to 21 dni (7+14) - wtedy gdy w pierwszej instancji skazany nie odwołuje się od wyroku.

Wyrok w II instancji uprawomocnia się w chwili orzekania (zmienić go można tylko w wyniku kasacji). Wniosek kasacyjny może zostać złożony jeśli przy orzekaniu wyroku doszło do naruszenia prawa - np. zdecydowanie wyższa kara niż żądał prokurator, sędzia był krewnym oskarżonego, lub jakimś innym dobrym znajomym, sąd został źle obsadzony (zbyt mały skład sędziowski, wyrok nie został podpisany). W sądownictwie wojskowym istnieją sądy garnizonowe i okręgowe. Są to tylko i wyłącznie sądy karne. Istnieje też izba wojskowa Sądu Najwyższego.

SĘDZIA

Musi:

• skończyć studia prawnicze

• zdać egzamin sędziowski

Po zdanym egzaminie delikwent zostaje asesorem sądowym - jest człowiekiem wydającym wyroki, ale jego wyroki są cały czas kontrolowane. Po ukończeniu asesury i pozytywnym rozpatrzeniu wyników, może być mianowany na sędziego rejonowego

• musi mieć 26 lat

Nadzór jaki sprawuje nad sądami Sąd Najwyższy:

Sąd Najwyższy jest jedynym organem oceniającym merytoryczność orzeczeń. Od niego pochodzą wytyczne wymiaru sprawiedliwości (jak traktować niektóre zapisy ustawowe).

Żeby zostać sędzią Sądu Najwyższego trzeba:

• przez 10 lat być sędzią, lub profesorem prawa, lub doktorem habilitowanym prawa (wtedy można jednak zostać sędzią tylko w swojej dziedzinie)

• przez 10 lat pracować jako adwokat lub prokurator, lub jakiś inny zawód prawniczy

Sąd Najwyższy ocenia skuteczność stosowanych przez sądy środków. Mamy pięć izb Sądu Najwyższego:

• karna

• wojskowa

• cywilna

• administracyjna

• pracy i ubezpieczeń społecznych

Wszyscy sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Przyjęcie dowodu lub jego odrzucenie zależy tylko i wyłącznie od sądu. Sędzia nie ma prawa należeć do partii politycznej, nie może też wykonywać innej pracy oprócz pracy sędziego (oprócz wykładania na uczelni).

Sędziowie mają immunitet formalny. Podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej. Najsurowszą karą jest pozbawienie prawa do wykonywania zawodu.

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

Rada ta została utworzona na mocy konstytucyjnych zapisów. W KRS są przedstawiciele wszystkich trzech władz (nie jest to więc samorząd sędziowski). KRS jest organem doradczo-legislacyjnym (opiniuje wszystkie akty prawne zmieniające system prawny). Przypomina ona rady istniejące min. w Hiszpanii i Francji. Już w 1989 roku zaczęto mówić o konieczności utworzenia Rady. W skład KRS wchodzi:

• 4 posłów i 2 senatorów (wybieranych przez Sejm / Senat na okres kadencji Sejmu)

• I prezes SN

• Prezes NSA

• Minister sprawiedliwości

• Osoba powołana przez prezydenta RP

• 15 członków wybranych spośród sędziów (2 z SN, 1 z NSA, 2 z apelacyjnych, 9 z okręgowych, 1 z wojskowych). Wyboru dokonują zgromadzenia ogólne poszczególnych sądów na 4 letnią kadencję.

KRS ze swego składu wybiera przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. Rada zbiera się co najmniej co 3 miesiące. KRS przedstawia prezydentowi listę sędziów do mianowania. Rozpatruje wnioski w przypadku odwołania sędziego. KRS decyduje o przeniesieniu sędziego do innego sądu. Każdy akt nominacji sędziowskiej podpisuje prezydent. KRS daje wytyczne odnośnie etyki sędziowskiej. Od decyzji KRS przysługuje odwołanie do NSA i SN. Prezydent nie może odmówić nominacji sędziowskiej.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Nie jest zaliczony do organów sądownictwa przez konstytucję. W pewnym sensie jest jednak organem władzy sądowniczej ze względu na pewną zbieżność z sądem:

• zasada niezawisłości sędziowskiej

• prawo do interpretowania przepisów prawnych

• stosowanie się ściśle do litery prawa

Trybunał Konstytucyjny stanowi prawo, a Trybunał Stanu stosuje je. TK jest nieznany w polskim ustawodawstwie, jest zjawiskiem nowym. Ustawę o TK uchwalono w kwietniu 1985 r. Orzeczenia TK poddano wówczas kontroli Sejmu - Sejm mógł odrzucić orzeczenia TK (2/3 głosów przy quorum ½).

Dopiero nowa ustawa o TK z sierpnia 1997 spowodowała zmiany w strukturze i działaniu TK. Przez dwa lata trwał okres przejściowy (orzeczenia dotyczące ustawy, które zostały przyjęte przez Sejm przed ustawą mogły być odrzucone, inne - nie). Obecnie wszystkie orzeczenia TK wchodzą w życie natychmiast, chyba, że dotyczą dodatkowych wydatków budżetowych (wtedy orzeczenie TK może wejść w życie z opóźnieniem - max do 18 miesięcy).

Członkowie TK muszą posiadać najwyższą wiedzę prawniczą. Skład TK jest składem sądowym. Wszyscy powołani do TK muszą mieć wiedzę sędziów SN.

TK składa się z 15 sędziów wybieranych przez Sejm na okres 9-letniej kadencji. Sędziami TK mogą być profesorowie prawa jak również doktorzy habilitowani prawa. Mogą być to także osoby, które co najmniej 10 lat spełniały jeden z zawodów prawniczych (sędzia radca prawny, adwokat). Sędzia TK nie może należeć do:

• partii

• ZZ

Ani robić nic sprzecznego i nie licującego z zawodem sędziego. Wybór sędziego TK zapada bezwzględną większością głosów.

Pozycja sędziego TK jest taka sama jak pozycja sędziego SN. Prezesa i wiceprezesa TK powołuje prezydent. Kandydatów na prezesa (2) i wiceprezesa (2) przedstawiają sędziowie TK ze swojego grona.

Zadania TK:

• orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga zgody wyrażonej w ustawie

• zgodności przepisów prawa wydawanych przez Naczelne Organy państwowe z konstytucją i ustawami

• zgodności działania partii politycznych z konstytucją (może delegalizować partię)

• rozpatruje skargi konstytucyjne (składane przez obywateli)

• TK rozpatruje spory kompetencyjne między Centralnymi Organami Państwa

Akty już uchwalone mogą kierować do TK:

• prezydent

• premier

• Marszałek Sejmu i Senatu

• 50 posłów, 30 senatorów

• I prezes SN

• Prezes NSA

• Prokurator generalny

• Prezes NIK-u

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Krajowa Rada Sądownictwa - odnośnie aktów normatywnych, które zmieniłyby ustrój sądów i zagroziły niezawisłości sądów

• Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

• Ogólnokrajowe organy Związków Zawodowych

• Władze organizacji pracodawców

• Władze organizacji zawodowych

TK orzeka w trybie jednoinstancyjnym. Składy przy orzekaniu - 3, 5, 7, 15 osób. Orzeczenia zapadają zwykłą większością. W TK stosowana jest procedura prawa cywilnego.

TK faktycznie dokonuje wykładni legalnej (takie uprawnienie nie zostało jednak umieszczone w konstytucji)

ISTOTA SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

Jest powiązana z ochroną praw jednostki. Art. 79: „Każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z konstytucją, lub zgodności z aktem normatywnym orzeczenia na podstawie którego zostały naruszone jego prawa lub wolności konstytucyjne.

Istotne są cztery elementy:

• skarga ma charakter incydentalny - związana jest z konkretnym naruszeniem prawa

• ograniczona jest do naruszeń prawa lub wolności o konstytucyjnym charakterze

• wcześniej trzeba wyczerpać drogę instancyjną dla danego rodzaju orzeczeń

• wniesienie skargi musi odbyć się w terminie 2 miesięcy od otrzymania prawomocnego orzeczenia sądu.

O nadaniu skardze biegu decyduje TK w składzie 1 sędziego. Sędzia sprawdza zgodność skargi ze wszystkimi tymi czterema elementami. Następnie jeśli skarga przejdzie rozpatrywana jest przez 3 sędziów - lub 5 sędziów (ale nie może wśród nich być ten który wstępnie rozpatrywał skargę). Na tym etapie można odrzucić skargę jako całkowicie bezzasadną. Jeżeli skarga nie zostanie odrzucona musi się odbyć rozprawa chyba, że strony zgodzą się bez walki, że orzeczenie jest niezgodne z konstytucją lub uchwałą.

Kiedy sędzia zdecyduje o nadaniu biegu sprawie może wnioskować o wstrzymanie wykonywania wyroku lub orzeczenia którego dotyczy skarga.

Skutkiem orzeczenia TK jest cofnięcie wyroku lub orzeczenia, bądź możliwości pozornego rozpatrywania wyroku.

TRYBUNAŁ STANU

Trybunał stanu odpowiada za odpowiedzialność konstytucyjną osób sprawujących władzę. Trybunał Stanu istniał w II RP. W PRL powstał na mocy ustawy z marca 1982 r. (ta ustawa nie została znowelizowana do dzisiaj). W nowej konstytucji z 1997 r umieszczono zapis o TS. TS wybierany jest przez Sejm spośród ludzi spoza jego grona na kadencję Sejmu. I przewodniczącym jest z urzędu pierwszy prezes SN. Oprócz tego w skład wchodzi dwóch wiceprzewodniczących i 16 członków (w sumie więc 19 chłopa). Przewodniczący, wiceprzewodniczący i 8 członków musi mieć uprawnienia sędziowskie.

W postępowaniu TS stosujemy zasady postępowania karnego (stąd skład nie w pełni sędziowski). TS sądzi za odpowiedzialność konstytucyjną. Może również działać jako sąd karny i wymierzać sankcje przewidziane przez sąd karny. Postępowanie w TS jest dwuinstancyjne (w drugiej instancji sądzą inni sędziowie niż w pierwszej). Przed TS mogą zostać postawieni:

• prezydent

• marszałkowie Sejmu i Senatu (jeśli pełnią funkcję prezydenta)

• premier

• ministrowie

• p.o. ministrów

• prezes NBP

• prezes NIK

• członkowie KRRiT

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

• posłowie i senatorowie (tylko i wyłącznie za art. 107 - naruszenie przepisów antykorupcyjnych)

Zakresem odpowiedzialności konstytucyjnej jest naruszenie konstytucji w zakresie sprawowania swojego stanowiska (tzw. delikt konstytucyjny). Przy delikcie konstytucyjnym który nie jest przestępstwem orzeczenie TS dotyczy tylko ograniczenia pewnych praw. Katalog kar:

Jeżeli czyn nie wypełnia znamion przestępstwa orzeka się utratę biernego i czynnego prawa wyborczego (2-10 lat), zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością państwową lub społeczną (2-10 lat), utrata orderów i wyróżnień (2-10 lat).

Z uwagi na szczególne okoliczności TS może orzec o winie i odstąpić od wykonania kary. Nawet wtedy jednak skazany zostaje pozbawiony urzędu / funkcji.

Mamy pięć stadiów postępowania:

1. Zgłoszenie wstępnego wniosku - w sprawach pociągania premiera (ministrów) przed TS uprawnienie do zgłoszenia wniosku ma prezydent i grupa 115 posłów (1/4 składu Sejmu). Jeżeli chodzi o prezydenta - pociąga go do odpowiedzialności grupa ¼ członków ZN - 140 posłów i senatorów. W przypadku pozostałych osób wniosek zgłaszać mogą prezydent RP, 115 posłów lub komisja śledcza (decyzja zapada w niej 2/3 głosów członków komisji).

2. Postępowanie w komisji odpowiedzialności konstytucyjnej - praca w komisji spełnia funkcję postępowania przygotowawczego (przesłuchiwanie świadków, zbieranie dowodów). Komisja sprawdza czy potwierdza się wniosek wstępny Wniosek dostarczany jest oskarżonemu i jego obrońcy (jeśli takiego posiada). To komisja określa sposób postępowania, zakres dopuszczanych dowodów etc. W skład komisji wchodzą posłowie i senatorowie. Oskarżycielem w sprawie jest Sejm.

3. Akt oskarżenia - przeciw prezydentowi zostaje podjęty jako uchwałą 2/3 głosów Zgromadzenia Narodowego. W przypadku pozostałych delikwentów decyzję podejmuje Sejm w drodze uchwały:

1. w przypadku ministrów (premiera) - większością 3/5

2. reszta - bezwzględna większość przy quorum ½

W przypadku przyjęcia aktu oskarżenia, Sejm wybiera spośród swego grona dwóch oskarżycieli. W momencie przyjęcia aktu, osoba wobec której toczy się postępowanie zawiesza sprawowanie swojej funkcji.

4. Trybunał Stanu w I instancji - w pierwszej instancji TS orzeka w składzie 5 osobowym (ustala się drogą losowania - proporcje sędziowie:niesędziowie=3:2)

5. Trybunał Stanu w II instancji - 7-osobowy skład (bez tych 5 którzy sądzili poprzednio (proporcja 4:3, 5:2)

TOK USTAWODAWCZY

Tok ustawodawczy jest wieloetapowy. Ustawa przechodzi przez Sejm, Senat, jeszcze raz przez Sejm. Tok legislacyjny jest nadrzędny względem toku ustawodawczego. Tok legislacyjny - to tworzenie prawa (czyli ustawy + uchwały).

Prawo inicjatywy ustawodawczej - czyli prawo zgłoszenia projektu ustawy posiadają:

• prezydent

• 15 posłów lub komisja sejmowa

• Senat - podjętą uchwałą (jako całość)

• Rada ministrów

• Grupa 100 tysięcy obywateli posiadających czynne prawo wyborcze

Żeby zgłosić projekt ustawy należy do niego dołączyć cały pakiet środków dodatkowych - przewidywane skutki (gospodarcze, społeczne, finansowe). Wnioskodawca musi określić różnice między starą a nową ustawą oraz plusy nowej ustawy. Wnioskodawca powinien także określić cel ustawy. Wszystkie podmioty (poza grupą 15 posłów i komisją sejmową) muszą w projekcie umieścić informację że projekt jest zgodny z prawem europejskim. Następnie projekt zostaje przeanalizowany przez Marszałka Sejmu, który musi stwierdzić, że projekt nie posiada rażących błędów.

Jeżeli marszałek zaakceptuje projekt rozpoczyna się sejmowy etap „obróbki” ustawy. Ustawa wpływa do Sejmu. Zanim rozpoczyna się pierwsze czytanie wszyscy posłowie dostają do ręki projekt ustawy. Pierwsze czytanie odbywa się zazwyczaj w komisji. Jedynie najważniejsze ustawy są czytane na posiedzeniu sejmowym. Pierwsze czytanie rozpoczyna wystąpienie wnioskodawcy, który uzasadnia projekt ustawy. Następnie padają pytania na które wnioskodawca odpowiada. Potem zaczyna się debata nad projektem. Na koniec zapada decyzja czy odrzucić ustawę w całości, czy też odesłać do komisji (bądź czy kontynuować pracę w komisji). Komisja na koniec pracy nad ustawą sporządza sprawozdanie w którym sugeruje:

• przyjęcie projektu bez poprawek

• przyjęcie projektu z poprawkami

• odrzucenie w całości

W momencie sporządzania sprawozdania w komisji nie ma zazwyczaj jednogłośności (bo gdzie dwóch Polaków tam trzy zdania, cztery ideologie i pięć partii). Część zaproponowanych poprawek zostaje w komisji odrzucona, ale wnioskodawca ma prawo przyjęcia takich poprawek, jako tzw. wniosku mniejszości.

Drugie czytanie zawsze odbywa się na posiedzeniu Sejmu. Na początku występuje poseł sprawozdawca komisji, który przedstawia zdanie komisji na temat ustawy. Następnie rozpoczyna się debata nad ustawą - w toku której poprawki mogą wnosić posłowie lub wnioskodawca (każdy poseł może też wcześniej brać udział w pracach komisji nawet jeżeli nie jest jej członkiem - może wówczas zgłaszać wnioski, nie ma tylko prawa głosu). Poprawki te nie mogą wypaczyć kształtu ustawy. Jeżeli podczas debaty przyjętych zostanie zbyt dużo poprawek projekt można (nie trzeba) z powrotem odesłać do komisji.

Trzecie czytanie (już z poprawkami) kończy się głosowaniem. Najpierw głosuje się wniosek o odrzucenie całej ustawy (jeśli takowy został zgłoszony). Następnie głosuje się nad poprawkami - od tych najdalej idących. Po przegłosowaniu poprawek odbywa się ostatnie głosowanie - nad ustawą z naniesionymi poprawkami. Ustawy są zazwyczaj uchwalane zwykłą większością przy quorum ½ (zwykła większość wymaga tego, aby było więcej głosów za niż przeciw, wstrzymujący się - nie liczą się zupełnie; przy bezwzględnej większości więcej musi być tych głosujących za niż głosujących przeciw + wstrzymujących się). Jeżeli głosowanie będzie pozytywne ustawa zostaje uchwalona. Taka ustawa wędruje następnie do Senatu. Senat ma 30 dni (20 w wypadku budżetu), aby coś z tą ustawą zrobić. Senat może:

• przyjąć ustawę bez poprawek

• nanieść swoje poprawki

• odrzucić ustawę w całości (nie może odrzucić budżetu)

Jeśli Senat przyjmie ustawę bez poprawek zostaje ona odesłana do prezydenta. Jeśli Senat nie wyrobi się w czasie, uznaje się, że przyjął ustawę bez poprawek.

W dwóch pozostałych sytuacjach (tj. naniesione poprawki, bądź odrzucenie ustawy) - ustawa wraca do Sejmu. Sejm ma możliwość odrzucenia poprawek naniesionych przez Senat. Odrzucenie poprawki wymaga bezwzględnej większości głosów. Kiedy już wszystko zostało załatwione ustawa trafia na biurko prezydenta. Prezydent ma 21 dni na rozpatrzenie ustawy i decyzję o podpisie. Prezydent może także:

• ustawę zawetować

• odesłać ustawę do Trybunału Konstytucyjnego

Jeżeli prezydent podpisze ustawę odsyła ją do prezesa rady ministrów i zleca jej opublikowanie w dzienniku ustaw. W wypadku weta Sejm może je oddalić większością 3/5 głosów.

Jeżeli prezydent odeśle ustawę do Trybunału Konstytucyjnego wówczas TK może:

• uznać, że ustawa jest zgodna z konstytucją (wtedy prezydent MUSI ją podpisać)

• uznać, że ustawa jest sprzeczna z konstytucją (wtedy prezydentowi podpisać jej NIE WOLNO)

• uznać, że całość ustawy jest zgodna, ale jakiś jeden przepis jest sprzeczny - wówczas prezydent może podpisać ustawę bez tego przepisu, albo odesłać ustawę do Sejmu, żeby została poprawiona

Istnieje szybka ścieżka legislacyjna. Rządowi często zależy na szybkim uchwaleniu ustawy. Rada Ministrów może uznać projekt ustawy za pilny - wówczas nie 3, a dwa czytania; Senat ma nie 30 dni, a 14; a prezydent nie 21 dni a 7. Wszystko inne tak samo.

ORGANY PAŃSTWOWE

Organem państwowym jest osoba, lub grupa osób podejmujących w imieniu państwa tzw. decyzje władcze. Jeżeli organ państwowy podejmuje taką decyzję to tak, jakby była to decyzja samego państwa:

Organy państwowe:

Ustawodawcze Sądy i trybunały Organy kontroli i ochrony prawa Organy wykonawcze

Sejm, Senat Trybunał Stanu, NIK, RPO, KRRiT administracja

Organy wykonawcze

Administracja rządowa Administracja samorządowa

(w jej strukturze mieści się

prezydent jeśli zdefiniujemy

że administracja rządowa to

ogół podmiotów zajmujących

się rządzeniem).

RADA MINISTRÓW

Rada ministrów jest ciałem kolegialnym. W jej skład wchodzą poszczególni ministrowie. Jednakże poszczególni ministrowie mają szereg uprawnień ogólnorządowych, ale także własne, charakterystyczne dla nich uprawnienia.

Rada ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem, i odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.

Rada Ministrów jest silnie związana z Sejmem. To Sejm jest zapleczem Rady Ministrów, poza tym RM musi cały czas cieszyć się zaufaniem Sejmu. W skład RM wchodzą:

• Prezes RM

• Wiceprezesi

• Ministrowie (resortowi - tyle ile jest działów administracji rządowej i tzw. bez teki - ministrowie odpowiedzialni za spełnianie szczególnych zadań)

• Przewodniczący komitetów wskazanych w ustawach - szefowie Komitetu Integracji Europejskiej i Komitetu Badań Naukowych

Prezes Rady Ministrów może być jednocześnie ministrem.

W ścisłym słowa znaczeniu w skład RM nie wchodzą sekretarze i podsekretarze stanu (czyli po ludzku wiceministrowie), oraz kierownicy urzędów centralnych. Urzędy centralne podlegają:

• Radzie Ministrów

• Premierowi

• Ministrom

Rząd to:

• po pierwsze: gabinet (właściwa Rada Ministrów)

• po drugie: Rada Ministrów + podporządkowana jej struktura organizacyjna

• po trzecie: wszystkie organy zajmujące się rządzeniem

Tworzenie rządu

Rząd podaje się do dymisji (dymisja - oświadczenie prezesa Rady Ministrów, składane w imieniu RM, zawierające prośbę o rozwiązanie całej RM). Dymisję składa się na ręce prezydenta.

Na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu urzędująca Rada Ministrów musi podać się do dymisji, a prezydent musi ją przyjąć. Prezes Rady Ministrów musi również złożyć dymisję wówczas, gdy Sejm nie udzieli mu wotum zaufania - prezydent musi ją przyjąć. Prezes RM musi podać się do dymisji jeśli Sejm przegłosuje wotum nieufności - wtedy prezydent też musi przyjąć dymisję.

Może zaistnieć sytuacja w której prezes RM ma z jakiś powodów wszystkiego dość i składa rezygnację. Wówczas prezydent może przyjąć tę dymisję, ale nie musi.

Do momentu powołania nowego rządu władzę wciąż sprawuje stary rząd. Jednocześnie z rządem do dymisji podają się sekretarze, podsekretarze, wojewodowie i wicewojewodowie - o przyjęciu tych dymisji decyduje nowy prezes Rady Ministrów.

Kiedy na pierwszym posiedzeniu premier poda się do dymisji, następnie powinno się w ciągu 14 dni stworzyć nowy rząd. Prezydent zwraca się do największych ugrupowań - pytając o propozycje dotyczące rządu. Zazwyczaj kształtuje się koalicja posiadająca większość w Sejmie, która wskazuje kandydata na premiera. Następnie z kandydatem tym rozmawia prezydent, który następnie desygnuje go na premiera. Premier kompletuje rząd i znów udaje się do prezydenta, który musi zaakceptować skład rządu (powołać Radę Ministrów). Prezydent przyjmuje przysięgę od rządu, a następnie premier wygłasza przed Sejmem expose, nad którym toczy się debata. Po skończonej debacie rozpoczyna się głosowanie nad wotum zaufania (bezwzględna większość ustawowej liczby posłów przy quorum ½). Jeśli rząd nie uzyska wotum zaufania sprawuje władzę do zakończenia drugiego etapu.

Drugi etap to inicjatywa Sejmu. Rozpoczyna się 14 dni po zakończeniu I etapu. Sejm bezwzględną większością głosów desygnuje premiera, który następnie kompletuje rząd. Rząd także musi uzyskać wotum zaufania (bezwzględna większość, quorum ½).

Jeśli nie powiedzie się drugi etap, 14 dni po jego zakończeniu rozpoczyna się etap III. Inicjatywa wraca do prezydenta. Prezydent bez konsultacji z kimkolwiek desygnuje premiera, ten niezależnie od swojej partii kompletuje gabinet, przyjmuje ślubowanie, a następnie udaje się do Sejmu po wotum zaufania (tym razem względnej większości głosów). Jeżeli i tym razem się nie uda, prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory. Do czasu powołania nowego sejmu rządzi ostatni zaprzysiężony rząd.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną realizowaną przed Sejmem i odpowiedzialność konstytucyjną (naruszenie konstytucji i ustaw w zakresie urzędowania). Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem - Sejm może wyrazić mu konstruktywne wotum nieufności (zgłasza je 46 posłów). Wotum rozpatrywane jest w tydzień po zgłoszeniu. Jeżeli takich wniosków jest kilka - rozpatruje się je w kolejności zgłoszenia. Jeżeli wotum przejdzie, automatycznie zostaje powołany nowy premier, który powołuje nowy rząd.

Przed Sejmem odpowiedzialność polityczną ponoszą także ministrowie (wobec nich zgłasza się zwykłe wotum nieufności).

Każdego ministra może zmienić także premier.

Rząd ponosi odpowiedzialność konstytucyjną. Jeżeli w zakresie swego urzędowania minister / premier naruszył konstytucję / ustawę - wówczas ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Rada Ministrów spotyka się na posiedzeniach - raz w tygodniu (tradycyjnie we wtorek). Posiedzenia zwołuje i przewodniczy im premier. Premier ustala też ich porządek. Na posiedzeniach prowadzi się dyskusję, głosowanie jest rzadkością (wtedy gdy drogą dyskusji nie można osiągnąć porozumienia). Posiedzenia rządu są poufne - opinia publiczna nie ma do nich dostępu. Jeśli jakiś minister nie może przybyć na posiedzenie - przysyła kogoś ze swego resortu. Taki ktoś nie ma jednak prawa głosu (prawo głosu tego ministra zyskuje jakiś inny, który w tym wypadku ma 2 głosy).

Istnieje także instytucja korespondencyjnego uzgadniania stanowisk - premier wysyła jakiś dokument do ministrów i jeżeli ci w określonym czasie nie zgłoszą zastrzeżeń - dokument zostaje przyjęty przez aklamację.

Zadania:

• rada ministrów realizuje (wykonuje) budżet. Wykonywanie budżetu polega na zarządzaniu pieniędzmi

• rada ministrów przygotowuje projekt budżetu

• wydaje akty wykonawcze do ustaw (zapewnia ich wykonywanie)

• prowadzi politykę zagraniczną, zawiera umowy międzynarodowe

• prowadzi politykę wewnętrzną

• kontroluje i koordynuje całość administracji rządowej

• ma prawo inicjatywy ustawodawczej

• ma prawo zgłaszania poprawek do ustaw

• ma prawo nadać ustawie charakter projektu pilnego

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Idea samorządności terytorialnej w Polsce zrodziła się w 1989. Na fali demokratyzacji kraju zdecydowano się na decentralizację systemu zarządzania państwem. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest:

• gmina - a więc (na podstawie Ustawy o Samorządzie Terytorialnym) wspólnota samorządowa jej mieszkańców. Na gminę składają się dwa czynniki - terytorium + mieszkańcy. O ilości, granicach nazwach gmin i powiatów decyduje RM. O województwach decyduje Sejm i Senat. Gmina ma wszystkie uprawnienia, które nie zostały zastrzeżone dla innych podmiotów samorządu terytorialnego. Gmina wykonuje:

1. zadania własne

2. zadania zlecane (z zakresu administracji rządowej)

Zadania własne gminy służą zaspokojeniu potrzeb miejscowej społeczności (prowadzenie żłobków, przedszkoli, dbanie o transport lokalny, etc.).

Zadania zlecone - zlecane są albo ustawą, albo na drodze porozumienia administracyjnego. Podmiot administracji rządowej może zlecić gminie wykonanie jakiegoś zadania (przekazać mu na to fundusze).

Gmina ma osobowość prawną (jest osobą prawną). Dzięki temu gmina ma swój majątek, swoje mieszkania, ma swoje drogi, przystanki, meble, etc. Gmina może działać w obrocie, może podpisywać umowy.

Gminie zgodnie z konstytucją przysługuje mienie komunalne - tj. własność i inne prawa majątkowe (może pożyczać, dzierżawić)

Źródła własności gminnej:

• otrzymywanie majątku państwowego należącego do Rad Narodowych (od państwa)

• uczestnictwo w obrocie (kupno, sprzedaż)

• podatki, opłaty, etc.

• coroczne subwencje otrzymywane od państwa (umieszczane w budżecie)

Dochody gmin:

Z wewnątrz:

• podatki (podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportu, od spadku i darowizny, od posiadania psów)

• opłaty - klimatyczna, skarbowa (płacona przy transakcji kupno-sprzedaż)

• spadki i darowizny

• mieszkańcy mogą się samoopodatkować

Z zewnątrz:

• subwencje - a) ogólna - kwota, którą każda gmina dostaje z budżetu państwa. O wielkości subwencji decyduje ilość mieszkańców; b) oświatowa - w zależności od liczby uczniów szkół podstawowych

• dotacje celowe (na zadania własne i zlecone)

• 15 % podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych w danej gminie

• 5 % podatku osobowego od osób prawnych

W gminach funkcjonują następujące organy:

• rada gminy - organ stanowiący i kontrolny. Pochodzi z czteroprzymiotnikowych (bez proporcjonalności) wyborów. Kadencja rady gminy jest 4-letnia. Jej kadencja rozpoczyna się w dniu wyborów. Rada gminy zbiera się na sesjach, które zwołuje przewodniczący rady gminy (wybierany przez radę). Rada gminy uchwala statut gminy (każda gmina musi mieć swój statut). Rada gminy uchwala budżet gminy, dysponuje majątkiem gminy (kupuje, sprzedaje). Rada gminy powołuje (i odwołuje) zarząd gminy. Rada gminy uchwala plany zagospodarowania przestrzennego, określa wysokość niektórych podatków - np. od psów. Rada Gminy może w swoim obrębie tworzyć komisje.

• zarząd gminy / miasta - w skład zarządu wchodzi od 4 do 7 przedstawicieli (w zależności od wielkości gminy). Na czele gminy stoi - wójt (wiejskie), burmistrz (miejskie), prezydent (miasta powyżej 100 tysięcy, oraz miasta w których tradycją jest urzędowanie prezydenta). Prezydenta, burmistrza, wójta - powołuje rada (w odrębnym głosowaniu niż resztę zarządu). Prezydent reprezentuje radę na zewnątrz, kieruje pracami zarządu , zajmuje się bieżącymi sprawami. Zarząd gminy wykonuje budżet gminy. Zarząd podejmuje projekty uchwał. Zarządowi gminy pomaga działać urząd zarządu gminy.

Dotacje otrzymuje się tylko i wyłącznie na określony cel (jeżeli coś zostanie - trzeba oddać). Subwencjami zaś można dysponować samodzielnie.

Gmina, powiat, województwo - to osoby prawne. W danej gminie (z wyjątkiem Warszawy, której ustrój reguluje odrębna ustawa) nie może być więcej niż 100 radnych. Mieszkańcy gminy pośrednio uczestniczą w sprawowaniu władzy w sposób pośredni (przez wybory) i bezpośredni (przez referendum). Referendum jest konieczne w przypadku:

• samoopodatkowania

• rozwiązania rady gminy - w takim wypadku wniosek składa 1/5 wyborców. Aby takie referendum było ważne udział w nim musi wziąć 50 % mających czynne prawo wyborcze.

W każdej innej sprawie referendum może być przeprowadzone (na wniosek 1/10 wyborców bądź rady gminy - do ważności niezbędny jest udział 30 %).

Istnieją trzy podmioty nadzorujące samorząd terytorialny:

• prezes rady ministrów

• wojewodowie (gminy należące do ich województwa)

• regionalne izby obrachunkowe (kontrolują sprawy finansowe, kontrolują budżet)

Jednostki samorządu są kontrolowane:

• w zakresie zadań własnych - pod względem legalności

• w zakresie zadań zleconych - w zakresie legalności, rzetelności, celowości i gospodarności

Jeżeli rada gminy podejmuje uchwałę to w terminie 7 dni wójt, burmistrz, prezydent musi ją wysłać do organu kontrolującego - prawie zawsze do wojewody (jedynie uchwałę budżetową wysyła się do regionalnej izby obrachunkowej). Jeśli uchwała rady gminy jest sprzeczna z prawem jest z mocy prawa nieważna. O tym czy ustawa faktycznie jest sprzeczna z prawem decyduje właśnie wojewoda.

W przypadku budżetu - decyduje izba obrachunkowa. Nawet jednak jeśli izba uzna budżet za sprzeczny z prawem to decydujący głos (ważny / nieważny) ma NSA.

Jeżeli gmina wykonuje zadania zlecone i uchwała rady gminy dotycząca tych zadań okaże się sprzeczna z prawem, niecelowa, nierzetelna, etc. Wówczas wojewoda może wstrzymać wykonywanie tej uchwały. Następnie zwraca się ponownie do organu, który tę uchwałę wydał, aby jeszcze raz przeanalizował tę sprawę. Jeśli organ nie zmieni uchwały, wojewoda odbierze gminie to zlecenie i w to miejsce wydaje własne zarządzenie (tzw. zarządzenie zastępcze - tymczasowe).

Jeżeli rada gminy w sposób notoryczny narusza prawo to prezes rady ministrów może się zwrócić do Sejmu o rozwiązanie rady (razem z nią rozwiązany zostaje zarząd, a dymisję dostaje wójt, burmistrz, etc.). Jeżeli Sejm podejmie taką decyzję wówczas prezes wskazuje osobę, która do wyborów zastąpi wszystkie jej organy. Może się zdarzyć tak, że rada jest w porządku, ale zarząd narusza prawo. Wówczas wojewoda zwraca się do rady i prosi o zdyscyplinowanie zarządu. Wówczas wojewoda zwraca się do sejmiku samorządowego, który może rozwiązać zarząd. Sejmik wskazuje także osobę, która zastąpi zarząd (Sejmik samorządowy to przedstawiciele wszystkich gmin wchodzących w skład danego województwa).

Jeżeli rada gminy jest nieskuteczna (nie może wybrać zarządu, nie może zrealizować zadań publicznych) przez dłuższy czas wówczas prezes rady ministrów może zamienić radę gminy i wszystkie organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny. Zarząd taki może sprawować maksymalnie przez dwa lata, ale najdłużej - do nowych wyborów.

Istnieje możliwość aby jednostki samorządu tworzyły związek komunalny, albo związek międzygminny. Związek powstaje w celu realizacji jakiegoś zadania, które wymaga współpracy kilku gmin. O utworzenie związku decydują rady wszystkich gmin, które mają należeć do związku. Związek międzygminny staje się osobą prawną. Związek międzygminny staje się osobą prawną. Związek ten ma również swoje organy: zgromadzenie związku (wójtowie, burmistrzowie i prezydenci gmin członków). W zakresie spraw powierzonych Zgromadzenie Związku ma takie kompetencje jak rada gminy. Powstaje także Zarząd Związku powoływany przez Zgromadzenie.

Gminy mogą także zrzeszać się na mocy porozumienia komunalnego. Porozumienie komunalne oznacza, że jeśli jakaś gmina nie jest w stanie zrealizować jakiegoś zadania, wówczas może przekazać to zadanie innej gminie (i środki na jego realizację). Tak samo zrzeszać się mogą powiaty.

Związek Miast Polskich i Związek Gmin Wiejskich - stowarzyszenia gmin powstałe w celu wzmocnienia samorządności.

Od 1 I 1999 nasz zarząd ma trzy szczeble:

• gmina

• powiat

• województwo - część samorządowa i administracyjna

Podstawową jednostką samorządu jest gmina. Samo pojęcie gminy zostało wprowadzone przez wzmiankowaną już Ustawę o Samorządzie Terytorialnym.

Konstytucja pozwala na tworzenie na mocy ustaw także innych jednostek administracyjnych

Gmina

Przewodniczący rady - Rada gminy Zarząd gminy - burmistrz, wójt, prezydent

Urząd gminy

Powiaty w Polsce wprowadzone zostały na mocy oddzielnej ustawy. O ich kształcie decyduje rada ministrów.

Rada powiatu - przewodniczący

Zarząd powiatu - starosta (Starostwo powiatowe)

Powiat

Grodzki Ziemski

(obejmuje obszar miasta powiat składający się z graniczących

na prawach powiatu (65 ze sobą gmin (308 sztuk)

miast) - miasta powyżej

100 tysięcy i d. miasta

wojewódzkie)

Województwa - w Polsce mamy 16 dużych województw. Dawne województwa (których było 49) były przedłużeniem administracji rządowej.

Województwo (struktury samorządowe)

Sejmik województwa - przewodniczący Zarząd województwa - marszałek

województwa - urząd marszałkowski

Województwo - struktury rządowe

Wojewoda - o powołaniu wojewody wnioskuje minister SW ale powołuje go prezes rady ministrów. Na wniosek wojewody prezes powołuje wicewojewodów. (Urząd wojewódzki)

Wojewoda może wydawać przepisy prawne obowiązujące na obszarze województwa. Wojewoda może wydawać:

• rozporządzenia wykonawcze

• rozporządzenia porządkowe

Rozporządzenia wykonawcze wydawane są na mocy upoważnienia zawartego w ustawie. Wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe w sprawach związanych z porządkiem publicznym i bezpieczeństwem. Rozporządzenia te kontroluje premier. Rozporządzenia wojewody mogą się ukazać w dzienniku wojewódzkim.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Powołuje go Sejm za zgodą Senatu (na 5 lat). Rzecznik Praw Obywatelskich wywodzi się z instytucji tzw. ombudsmana (w Szwecji istniał od 1709 r.). Rzecznik zasięgiem działania obejmuje całą Polskę. RPO jest niezależny od władzy wykonawczej i sądowniczej. RPO zajmuje się ochroną praw człowieka i obywatela naruszanych przez władzę na terenie RP. Corocznie RPO przedstawia przed Sejmem sprawozdanie ze swego działania i ocenia stan praworządności w kraju.

Rzecznik Praw Obywatelskich

podejmuje działania na wniosek:

1. Obywatela Z inicjatywy własnej

2. Organizacji społecznej

3. Organów samorządów

Badanie sprawy

Przekazanie sprawy wg Wskazanie wnioskodawcy

właściwości przysługujących mu środków

nie podjęcie działania

Podjęcie działania

Samodzielne prowadzenie postępowania Zwrócenie się o zbadanie

wyjaśniającego: sprawy lub jej części do

1) prawo badania każdej sprawy na miejscu właściwych organów:

2) prawo żądania składania wyjaśnień - organów nadzoru Zwrócenie się do Sejmu

3) prawo zlecenia sporządzenia ekspertyz i opinii - prokuratury o zlecenie NIK przeprowa-

4) prawo żądania przedstawienia akt sprawy - kontroli państwowej dzenie kontroli dla zbadania

prowadzonej przez organy administracji rządowej zawodowej i społecznej sprawy lub jej części

i samorządowej

5) prawo żądania przedłożenia informacji o stanie

sprawy przez sądy, prokuraturę, organy ścigania

Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich pochodzi ze Szwecji gdzie została wprowadzona w 1709 r. RPO jest samodzielnym organem państwowym wyraźnie odgraniczonym od administracji i sądownictwa. Organ jest silnie związany z parlamentem. Przyjmuje skargi od obywateli dotyczące decyzji administracji, zdaje parlamentowi raport o praworządności i jest łatwo dostępny dla obywateli. Ustawa o RPO weszła w życie 15 lipca 1987. Dla pozycji ustrojowej RPO najważniejsze są dwie zasady:

• powiązanie rzecznika z Sejmem

• żaden inny organ (poza Sejmem) nie ma wpływu na RPO

RPO stoi na straży praworządności. RPO musi posiadać polskie obywatelstwo i wiedzę prawniczą. RPO nie może łączyć swojej funkcji z żadną inną (prócz bycia profesorem na uczelni). Prawo zgłaszania kandydata przysługuje marszałkowi Sejmu bądź grupie 35 posłów. Wyboru dokonuje Sejm bezwzględną większością głosów przy quorum ½. Po wyborze w Sejmie Senat ma miesiąc na ustosunkowaniu się do kandydata (jeżeli nie udzieli odpowiedzi traktuje się jako zgodę). Jeżeli Senat odrzuci - kandydat odpada. Rzecznik powoływany jest na 5 lat z możliwością reelekcji. Rzecznik może być odwołany jeśli:

• zrezygnuje ze stanowiska

• jest trwale niezdolny do sprawowania stanowiska

• sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu (w praktyce oznacza to wytoczenie mu postępowania karnego)

RPO stoi na straży wolności i praw człowieka określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. RPO bada działanie bądź zaniechanie działania przez organy państwowe, oraz inne organizacje i instytucje zobowiązane do przestrzegania i realizacji owych wolności. RPO może występować w sprawach indywidualnych, oraz w sprawach dotyczących ogółu.

Punktem wyjścia do rozpoczęcia interwencji w sprawie indywidualnej jest:

• wniosek obywatela

• inicjatywa rzecznika

Jeżeli podejmie działanie może:

• wskazać środki postępowania

• przekazać sprawę wg właściwości (np. do NSA)

• może zwrócić się do właściwego organu o zbadanie sprawy bądź jej części, oraz zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK kontroli sprawy

RPO może zlecać ekspertyzy, opinie, żądać przesłuchania stron. Postępowanie rzecznika kończy się zazwyczaj skierowaniem pisma do organu, który naruszył prawo o podjęcie konkretnych działań aby to postanowienie naprawił. RPO nie może jednak kwestionować praworządnego wyroku. Adresat do którego wystąpił rzecznik ma 30 dni na podjęcie działania. RPO nie może zmienić niesprawiedliwej decyzji. Przysługują mu jednak wystąpienia. Może żądać wszczęcia postępowania, wnosić o kasację w postępowaniu cywilnym, zwrócić się o rozpoczęcie postępowania cywilnego, zaskarżyć decyzję do NSA, może składać rewizje nadzwyczajne do SN od orzeczeń NSA. RPO może wziąć udział w postępowaniu TK jeżeli dotyczy ono skargi obywatelskiej.

RPO w sprawach ogólnych może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą, wystąpić do TK o zbadanie zgodności przepisów z prawem, wystąpić do SN z wnioskiem o podjęcie uchwały w interpretacji przepisów prawnych. Ostatnią możliwością rzecznika jest przedstawienie organom wniosków o przestrzeganie prawa.

NIK

Najwyższa Izba Kontroli jest organem kontroli państwowej. Prezesa NIK wybiera Sejm. NIK zostało powołane do kontroli NBP, administracji rządowej, państwowych osób prawnych, spółek skarbu państwa. NIK kontroluje te podmioty pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

NIK może kontrolować także wszystkie inne organizacje w zakresie w jakim wykorzystują one środki państwowe i wywiązują się ze świadczeń wobec państwa.

NIK przedkłada Sejmowi co rok analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. NIK przedstawia opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów i informacje o wynikach kontroli. Prezes NIK powoływany jest przez Sejm na wniosek Senatu na sześć lat. Odwołany może być tylko wskutek procesu w TS. Posiada immunitet. Nie może łączyć swojej funkcji z żadną inną (prócz profesury na uczelni). NIK ma oddziały terenowe, które odpowiadają za kontrole w swoich regionach.

STANY NADZWYCZAJNE

Mamy trzy typy stanów nadzwyczajnych:

• stan wojenny

• stan wyjątkowy

• stan klęski żywiołowej

Każdy ze stanów jest:

• wyjątkowy (można je wprowadzić tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia, albo gdy zwykłe środki zapobiegawcze są niewystarczające)

• legalny - wprowadzenie stanu może odbyć się tylko na mocy ustawy, jeżeli nie ma takiej możliwości - wówczas odbywa się to na mocy rozporządzenia ogólnie dostępnego dla obywateli. Ustawa / rozporządzenie określa zasady działania organów państwowych, oraz zakres ograniczeń praw i obowiązków obywatelskich

• proporcjonalny - przy stanie nadzwyczajnym poziom ograniczeń musi być zrównoważony z rzeczywistym zagrożeniem

• celowy - stan nadzwyczajny jest stanem tymczasowym, ustawa reguluje kiedy nastąpi powrót do normalności

• chroni podstawy systemu prawnego państwa - nie można zmieniać lub uchwalać na nowo najważniejszych kwestii prawnych (konstytucji, prawa wyborczego, ustawy o stanach nadzwyczajnych)

• chroni organy przedstawicielskie - w okresie stanu i 90 dni po jego zakończeniu nie można skracać kadencji Sejmu, przeprowadzać referendum, etc.

Stan wojenny - najbardziej restrykcyjny. Wprowadzany:

• w wypadku zagrożenia zewnętrznego

• zbrojnej napaści na terytorium RP

• na mocy umowy międzynarodowej zobowiązującej nas do pomocy sojuszniczej

Stan wojenny można wprowadzić na części terytorium, bądź na całej powierzchni kraju. Nie można wówczas rozwiązać parlamentu. Prezydent może na wniosek rady ministrów wydawać rozporządzenia z mocą ustaw - ale tylko jeżeli Sejm nie może się zbierać. Nie można rozwiązać sądów i trybunałów, można natomiast tworzyć sądy wyjątkowe (sądzące w trybie przyspieszonym i na mocy zaostrzonego prawa). Można ograniczyć prawa człowieka w zakresie praw politycznych i majątkowych. Nie można ograniczać praw dotyczących godności człowieka, prawa do życia, etc.

Stan wyjątkowy wprowadzamy gdy:

• zagrożony jest ustrój państwa

• zagrożone jest bezpieczeństwo obywateli

• zagrożony jest porządek publiczny

Rozporządzenie o stanie wyjątkowym wydaje prezydent upoważniony przez Radę Ministrów. Prezydent MUSI przedstawić decyzję Sejmowi. Sejm może wniosek odrzucić bezwzględną większością głosów przy quorum ½. Stan wyjątkowy musi być wprowadzony na określony czas (nie dłuższy niż 90 dni). Może być przedłużony raz, ale najwyżej na 60 dni. Nie ma podstaw do zawieszania działalności parlamentu, więc prezydent nie ma prawa do wydawania rozporządzeń z mocą ustaw. Nie można wprowadzać sądów wyjątkowych. Prawa człowieka - jak w stanie wojennym.

Stan klęski żywiołowej - wprowadzamy jeśli RP zagrożona jest przez siły natury. Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów. Można go wprowadzić jedynie na 30 dni, można go przedłużyć na czas nieokreślony za zgodą Sejmu. Stan ten zmusza osoby np. do opuszczenia miejsca zamieszkania.

PARLAMENT

Polski parlament jest dwuizbowy. Senat nie ma większego ustrojowego zdarzenia. Jej rola polega na współistnieniu w trybie ustawodawczym (ale nawet tu jest ograniczony czasowo). Senat pełni rolę kreacyjną (tzn. bierze udział w powoływaniu części urzędników). RPO i prezesem NIK-u zostaje człowiek wybrany przez Sejm - na wniosek Senatu. Senat powołuje też dwóch członków KRRiT. Senat bierze udział w referendum. Senat musi się zgodzić bezwzględną większością głosów na referendum zarządzone przez prezydenta.

Podstawową funkcją parlamentu jest funkcja ustawodawcza. Decydującą rolę w tej funkcji spełnia Sejm. Senat może nanosić poprawki, które mogą zostać odrzucone większością przez Sejm.

Funkcja kontrolna - tą pełni tylko Sejm. Tylko Sejm kontroluje radę ministrów przez różne instytucje.

Funkcje kreacyjne - Sejm powołuje większość organów, część powołuje jednak Senat (np. dwóch członków KRRiT)

Parlament jest organem przedstawicielskim. Wybory do Sejmu są powszechne, tajne, równe, proporcjonalne, bezpośrednie. Wybory do Senatu nie są proporcjonalne i równe. Wybory prezydenckie nie są proporcjonalne.

Wszystkie wybory w Polsce są powszechne - wiąże się to z tym, że bardzo dużo osób może brać w nich udział zarówno czynnie jak i biernie.

Czynne prawo wyborcze mają osoby które:

• mają obywatelstwo polskie

• najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat

• nie mogą być pozbawione praw publicznych

• nie mogą być pozbawione praw wyborczych

• nie mogą być ubezwłasnowolnione częściowo bądź całkowicie

Bierne prawo wyborcze (do bycia wybieranym) mają osoby które:

• mają czynne prawo wyborcze

• mają 18 lat i mieszkają przez 5 lat na danym terenie (do organów samorządu terytorialnego)

• mają 21 lat (Sejm)

• mają 30 lat (Senat)

• mają 35 lat (prezydent)

Z zasadą powszechności wiąże się tworzenie tzw. rejestrów wyborczych. Na podstawie rejestrów wyborczych tworzy się spisy wyborców (zawierają wszystkich wyborców danej gminy, którzy mają czynne prawo wyborcze - zdarzają się jednak błędy, stąd należy pójść do gminy i sprawdzić czy nasze nazwisko jest w spisie wyborców). Spis ma charakter deklaratywny - stwarza domniemanie, że każdy kto się w nim znajduje ma czynne prawo wyborcze (a reszta nie). Dla powszechności wyborów ważne jest też aby wybory odbywały się w dzień ustawowo wolny od pracy (niedziele ale również święta). Powszechność wymaga też tworzenia obwodów głosowania. Obwody są to jednostki tworzone na obszarze gminy obejmujące od 500 do 3000 wyborców, tworzone celem przeprowadzenie wyborów. Na obszarze każdej gminy, rada gminy tworzą obwody głosowania. Obwody te mają ułatwić i uporządkować głosowanie. Są to sztuczne jednostki - powstałe tylko na dzień głosowania.

Kolejną zasadą prawa wyborczego jest zasada równości:

• równość w sensie materialnym - oznacza, że każdy głos ma taką samą wartość (siła każdego głosu powinna być równa - każdy ma prawo do wyboru takiego samego ułamku posła)

• równość w sensie formalnym - każdy ma jeden głos

Równość w sensie materialnym realizuje się przez tworzenie okręgów wyborczych. Przy dawnym podziale każde województwo było okręgiem z wyjątkiem:

• Warszawy - w której były dwa okręgi

• Katowickiego - gdzie były trzy

W zależności od tego ilu mieszkańców było w okręgu to proporcjonalnie do liczby mieszkańców wybierało się z danego okręgu liczbę posłów (np. dawne suwalskie - 5, a dawne stołeczne - 17)

391 posłów w Polsce wybiera się w poszczególnych okręgach (69 wybieranych jest w skali całego kraju - z tzw. listy krajowej).

Obecnie mamy 16 województw, więc dawny podział wziął w łeb. Najprawdopodobniej na terenia każdego województwa powstaną przynajmniej dwa okręgi wyborcze. Wybory do Senatu nie są równe. Dotychczas z każdego województwa wybierano 2 senatorów z wyjątkiem warszawskiego i katowickiego - tu po 3.

W przypadku wyborów sejmowych mamy do czynienia z wyborami proporcjonalnymi. Oznacza to, że partia uzyskuje w danym okręgu wyborczym liczbę mandatów proporcjonalną do oddanych na nią głosów. Jeżeli proporcjonalnie wyjdzie nam jednak 2,5 posła, wówczas stosuje się jeden z systemów liczenia głosów. Obecnie w Polsce stosuje się system d'Hondta (ale po podpisie prezydenta będziemy mieli zmodyfikowany system St. Lague'a). System d'Hondta faworyzuje partie duże.

W Polsce proporcjonalność zaburza istnienie tzw. progu wyborczego. Próg ten wynosi w danym okręgu wyborczym 5 % dla partii i 8 % dla koalicji. Partie nie muszą rejestrować się we wszystkich okręgach - dopuszczalna jest rejestracja w części.

Proporcjonalność zakłóca także istnienie (ale też po podpisie prezydenta przestanie ona istnieć) tzw. listy krajowej. Prawo zgłoszenia listy krajowej mają:

• partie, które są zarejestrowane przynajmniej w połowie okręgów

• partie, które mają w parlamencie koła poselskie liczące co najmniej 15 posłów

Lista krajowa zawiera co najmniej 69 osób (bo tyle można z niej wprowadzić). Na liście krajowej znajdują się autorytety i najważniejsze osoby w danej partii. Osoby te znajdują się także na listach wyborczych w swoich okręgach. Aby uczestnić przy podziale miejsc z listy krajowej należy w skali kraju przekroczyć próg 7 %.

Jeżeli osoba z listy krajowej wejdzie do parlamentu z listy okręgowej nie jest uwzględniana w rozdziale miejsc z listy krajowej. Z listy tej osoby wchodzą zgodnie z kolejnością na liście krajowej.

O ważności wyborów rozstrzyga Sąd Najwyższy.

Zasada bezpośredniości stosowana jest w dwóch aspektach:

• jako zasada osobistego głosowania - każdy musi głosować przez stawienie się osobiście (bez pośredników)

• zasada imiennego głosowania - każdy z nas powinien pokwitować odbiór karty do głosowania podpisem (podpisujemy dopiero po odbiorze). Można odmówić złożenia podpisu - wówczas komisja musi to odnotować (nie może jednak uzależnić wydania karty od tego czy złożymy podpis czy nie)

Kadencja Sejmu i Senatu wynosi 4 lata. Kadencja Sejmu i Senatu rozpoczyna się w momencie pierwszego posiedzenia. Pierwsze posiedzenie Sejmu zwołuje prezydent - najpóźniej 30 dni od chwili ogłoszenia wyników wyborów. Kolejne posiedzenie zwołuje już marszałek Sejmu. Pierwszym posiedzeniem kieruje tzw. marszałek senior - najstarszy spośród posłów. Pierwsze posiedzenie Sejmu oznacza też pierwsze posiedzenie Senatu (najczęściej dzień później). Kadencja parlamentu kończy się w dzień poprzedzający pierwsze posiedzenie nowowybranego Sejmu. W ten sposób wyeliminowany przerwy międzykadencyjne.

Najpóźniej 90 dni przed upływem 4 lat od początku kadencji, prezydent powinien zarządzić wybory do parlamentu. Następnie wybory muszą się odbyć najpóźniej 30 dni przed upływem 4-letniej kadencji, w dzień ustawowo wolny od pracy. Koniec kadencji Sejmu to także koniec kadencji Senatu. Sejm może podjąć decyzję o samorozwiązaniu (bez udziału Senatu, ale Senat także ulega rozwiązaniu). Sejm rozwiązuje się większością 2/3 głosów.

Sejm może zostać rozwiązany także wówczas gdy w okresie 4 miesięcy od przedstawienia uchwały budżetowej nie zostanie ona uchwalona (musi zasięgnąć opinii marszałka Sejmu).

Sejm musi zostać rozwiązany przez prezydenta jeśli w trzech etapach przewidzianych w Konstytucji nie uda się uformować rządu.

Jeśli zostanie rozwiązany Sejm automatycznie muszą odbyć się nowe, przyspieszone wybory. Jeżeli budżet nie zostanie uchwalony, to i tak polityka państwa będzie oparta o projekt budżetu (a więc państwo nie zostaje bez budżetu).

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Pojęcie administracji może oznaczać jedną z podstawowych dziedzin działalności państwa , polegającą na zarządzaniu; można ją rozumieć także jako ogół podmiotów zajmujących się administrowaniem. Istotą prawa administracyjnego jest fakt, że normy prawne charakterystyczne dla tego prawa ustalają strukturę i kompetencje władzy państwowej, a także regulują stosunki występujące w toku działalności organów tej władzy.

Organ administracyjny - ma imperium władzy.

Całość przepisów prawa administracyjnego dzielimy na III grupy:

• odnoszące się do struktury organów administracji - prawo administracyjne (prawo materialne)

• 
  regulujące tok działania organów administracji postępowanie administracyjne

• regulujące sposoby załatwiania konkretnych spraw (prawo formalne)

Postępowanie administracyjne jest zazwyczaj dwuinstancyjne, ale od decyzji naczelnych organów władzy w pierwszej instancji nie ma odwołania. Takie postępowanie (jednoinstancyjne) można zaskarżyć do NSA, który bada zgodność wydanej decyzji z prawem. Jest to jedynie badanie legalności. Tylko w postępowaniu administracyjnym istnieje możliwość, że decyzja pierwszej instancji musi być ostateczna. Organ administracji może też w wypadku odwołania zmienić własną decyzję przed odesłaniem do II instancji (w postępowaniu karnym i cywilnym nie ma takiej możliwości).

To wszystko co nie jest władzą ustawodawczą i sądowniczą - jest administracją. Organów takich jest najwięcej. Mamy jednoosobowe organy administracyjne i organy kolegialne. Jednoosobowe to np. wojewodowie, ministrowie. Kolegialne - rząd, KRRiT, Rada Polityki Pieniężnej (wszystkie te organy, które podejmują decyzję większością głosów).

Mamy centralne i terenowe organy administracji:

• centralne - GUS, ministrowie, rząd, etc.

• terenowe - wojewoda

Mamy organy administracyjne o kompetencji szczególnej i ogólnej:

• ogólne - zajmuje się wszystkimi zleconymi mu sprawami (np. wojewoda)

• szczególne - zajmuje się konkretną grupą spraw (np. minister)

STOSUNEK ADMINISTRACYJNO-PRAWNY

Pierwszą cechą jest to, że jedna ze stron jest organem władzy, drugą może być zaś osoba fizyczna, prawna lub inny organ administracji. Jedna ze stron reprezentuje państwo i może narzucić swoją wolę - druga jest podporządkowana pierwszej. Drugą cechą stosunku jest to, że przedmiotem tegoż stosunku mogą być jedynie sprawy należące do prawa administracyjnego i będące w kompetencji organów administracyjnych przekazanych przez ustawę z kompetencji władzy ustawodawczej i sądowniczej. Stosunek ten powstaje najczęściej na mocy aktów administracyjnych pomiędzy organem wydającym akt i adresatem aktu.

Stosunek ten nawiązuje się czasem z mocy samego prawa.

Stosunek taki powstaje także w wyniku zgłoszenia pewnego aktu przez obywatela z żądaniem konkretnego zachowania.

Stosunek powstaje także jeśli organ zwraca się do nas z żądaniem konkretnego zachowania.

PRAWNE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACJI

• stanowienie przepisów prawnych - wydawanie aktów administracyjnych ogólnych lub normatywnych. Wydawanie indywidualnych aktów administracyjnych (dotyczących osób fizycznych lub prawnych). Zawieranie porozumień administracyjnych. Zawieranie umów. Prowadzenie działalności społeczno organizacyjnej.

Porozumienia administracyjne zawierane są zawsze między równoprawnymi organami. Dochodzi do tego wówczas, gdy dwa organy porozumiewają się w celu prowadzenia wspólnych działań.

Zawieranie umów - obie strony muszą wyrazić zgodną wolę i występują względem siebie jako równorzędni partnerzy.

Prowadzenie działalności społeczno - organizacyjnej - np. zachęcanie do wykonania uchwał samorządu.

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Wyróżniamy dwa typy postępowania:

• ogólne

• szczególne (np. skarbowe, celne)

Wszystko co nie jest włączone do postępowania szczególnego jest postępowaniem ogólnym. Do całości postępowania stosujemy przepisy kodeksu administracyjnego, chyba, że jest to postępowanie karne.

Postępowanie administracyjne polega na tym, że rozpatruje się indywidualną sprawę i wydaje się w niej orzeczenia nazywane decyzją administracyjną. Jednakże strony sporu mogą zawrzeć ugodę administracyjną, która przyspiesza wydanie decyzji, gdyż strony rezygnują z postępowania dowodowego i godzą się na pewne warunki. Ugoda musi być zgodna z prawem administracyjnym. Postępowanie jest generalnie dwuinstancyjne, z wyjątkiem decyzji, które zostały wydane w I instancji przez naczelne organy administracji państwowej.

Postępowanie administracyjne służy do realizacji norm prawa administracyjnego materialnego i musi być oparte na tym prawie. Akty wykonawcze (rozporządzenia, zarządzenia) nie wchodzą w zakres postępowania administracyjnego.

Właściwość rzeczowa - oznacza w praktyce, który z organów administracji powinien zająć się tą sprawą w pierwszej instancji (niektóre sprawy ze względu na zawiłość, lub wartość przedmiotu sporu mogą od razu być odesłane do naczelnych organów administracji).

Spory kompetencyjne między organami rozstrzyga NSA lub SN. Jeżeli organ niekompetentny wydał decyzję w toku postępowania administracyjnego można ją unieważnić. NSA bada legalność decyzji.

Właściwość miejscowa - oznacza gdzie dana sprawa ma być rozstrzygnięta. O właściwości miejscowej decyduje położenie przedmiotu sporu. Jeżeli przedmiot sporu położny jest na obszarze kompetencji dwóch organów - wówczas uprawnione podmioty porozumiewają się lub przesyłają sprawę do organu nadrzędnego. O miejscu rozstrzygania sprawy może też decydować miejsce prowadzenia działalności gospodarczej (przez stronę zainteresowaną).

Jeżeli sprawę rozstrzyga organ administracji centralnej - jest ona zawsze prowadzona w Warszawie.

Pracownik organu administracji musi się wyłączyć jeśli sprawa dotyczy jego współmałżonka, dzieci i ludzi pozostających w I stopniu pokrewieństwa (najbliższa rodzina) lub powinowactwa (najbliższa rodzina współmałżonka).

Cały organ wyłącza się z postępowania jeśli sprawa dotyczy kierującego tym organem lub jego rodziny.

Organ administracji powinien się wyłączyć jeżeli między członkiem tego organu a podmiotem sporu występuje stosunek osobisty.

Stroną postępowania administracyjnego jest każdy czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo ten kto żąda czynności organów administracji ze względu na interes prawny lub obowiązek

Wszystko to co wiąże się z władzą wykonawczą określa się mianem administracji.

Administracja - to całość jednostek, które zajmują się administrowaniem / zarządzaniem

Wszystko to co należy do funkcji państwa po odjęciu ustawodawstwa i sądownictwa jest administracją.

Administracja publiczna (państwowa)

- administracja rządowa - administracja samorządowa

wykonywana przez:

• rząd

• prezesa Rady Ministrów

• całość struktur im podporządkowanych

• prezydent RP

centralna terenowa

organy działalnością organy działalnością

obejmujące cały kraj obejmujące część kraju

wojewoda

vicewojewodowie

organy naczelne urzędy centralne

rada ministrów Komenda Główna Policji Podporządkowane

premier Główny Urząd Celny organom

prezydent Główny Urząd Statystyczny naczelnym

itd.

Prawo administracyjne - to zespół norm regulujących strukturę tych wszystkich organów administracyjnych , a także jaki jest tok postępowania administracyjnego, oraz jak załatwiamy poszczególne sprawy.

Stosunki administracyjno-prawne powstają w wyniku wydania aktu administracyjnego. Podstawowym aktem administracyjnym jest decyzja - czyli zezwolenie, pozwolenie, etc. Jedynym jej podmiotem jest organ administracyjny dysponujący władzą (imperium), a drugim osoba fizyczna , lub osoba prawna. Istotą tej relacji jest nierówność stron. Przedmiotem tej relacji prawnej są jedynie sprawy, które należą do kompetencji organów administracyjnych.

Postępowanie administracyjne to zespół czynności prowadzących do wydania aktu administracyjnego. W postępowaniu administracyjnym nie ma sądów (ich rolę spełniają organy administracyjne), zazwyczaj też w postępowaniu występuje tylko jedna strona (której dotyczyć ma wydanie decyzji).

Pojęcie aktu administracyjnego - poprzedzone jest postępowaniem administracyjnym. Akt administracyjny jest produktem postępowania administracyjnego.

Akt administracyjny - to jednostronne, władcze wyrażenie woli organu administracyjnego załatwiające konkretną sprawę i skierowane do indywidualnego adresata. Jest to stosowanie prawa.

Akt administracyjny jest oparty na przepisach prawa administracyjnego. Organy wydają decyzje tylko wówczas gdy mają do tego uprawnienia zapisane w prawie. W wyniku wydania aktu administracyjnego strona nabywa jakieś prawa, albo nakłada się na nią jakieś obowiązki.

W wyniku nadania uprawnień, lub nałożenia obowiązków powstaje stosunek administracyjno-prawny.

Akty administracyjne - dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.

• Jeżeli akt administracyjny zostanie wydany przez organ administracyjny i kierowany jest do podmiotu znajdującego się na zewnątrz administracji - jest to akt administracyjny zewnętrzny.

• Jeżeli akt administracyjny zostanie wydany przez organ administracyjny i kierowany jest do osoby podlegającej temu organowi wówczas mamy do czynienia z aktem administracji wewnętrznej.

Akty administracyjne dzielą się też na konstytutywne i deklaratywne:

• Akt administracyjny konstytutywny tworzy (konstytuuje) nową sytuację prawną (np. nadanie obywatelstwa Olisadebe bądź jak kto woli Olis Adebe był Nigeryjczykiem, a tu bach - i jest Polakiem).

• Akt administracyjny deklaratywny - akt, który stwierdza, że danemu podmiotowi przysługują prawa, które posiada, ale może ze swoich uprawnień czynić użytek dopiero po wydaniu danego aktu (np. prawo do emerytury, które teoretycznie przysługuje nam po przekroczeniu pewnego wieku, ale faktycznie żeby je uzyskać musi zostać wydany odpowiedni akt administracyjny).

Przesłanki ważności aktu administracyjnego:

• Akty administracyjne muszą być wydane na podstawie przepisu, ustawy lub innego aktu administracyjnego.

• Akt musi być wydany przez odpowiedni organ

• Akt musi być wydany w wyniku przeprowadzenia określonego postępowania

W akcie administracyjnym mogą zaistnieć wady. Dzielimy je na:

Wady aktu administracyjnego

Istotne - mają wpływ na ważność aktu Nieistotne - nie mają wpływu na ważność aktu

Np. Np.

• decyzja wydana bez podstawy prawnej - drobne błędy rachunkowe

• naruszenie prawa przy wydaniu decyzji

• ponowne wydanie decyzji w rozstrzygniętej sprawie.

Jeżeli pojawia się wada istotna nie unieważnia to automatycznie aktu administracyjnego w którym się znajduje. Nieważność musi być stwierdzona przez odpowiedni organ administracyjny, który we właściwym toku postępowania unieważnia dany akt.

Zasady postępowania administracyjnego:

1. Praworządność - organy administracyjne muszą działać na podstawie i w oparciu o prawo

2. Informowanie stron (przez organy administracyjne) o przysługujących im prawach i obowiązkach i udzielanie im ewentualnej pomocy.

3. Zasada udziału stron w postępowaniu administracyjnym - strona której praw i interesów dotyczy sprawa, musi być poinformowana o toku postępowania i mieć możliwość wzięcia udziału w postępowaniu. Strony mają możliwość wypowiedzenia się co do określonego dowodu, zgłoszenia wniosku, etc. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach strona nie może brać udziału w postępowaniu.

4. Zasada szybkości - sprawy proste nie wymagające dowodów powinny być załatwiane „od ręki”. Termin na rozstrzygnięcie sprawy to miesiąc, a sprawy szczególnie zawiłej - dwa miesiące. Jeżeli organ administracyjny nie zrobi nic w czasie miesiąca (ew. dwóch) wówczas można złożyć na dany organ skargę do NSA

5. Zasada ugodowego załatwiania spraw spornych - postępowanie ma docelowo prowadzić do zawarcia ugody. Aby ugoda uzyskała moc prawną musi ją zatwierdzić organ administracyjny.

6. Zasada pisemności - wszystkie czynności dotyczące decyzji i sama decyzja muszą być ujęte w formie pisemnej.

7. Zasada dwuinstancyjności - od każdej decyzji w postępowaniu administracyjnym istnieje możliwość odwołania się do organu wyższego rzędu (II instancji) - z małymi wyjątkami.

8. Zasada trwałości decyzji - jeżeli w naszej sprawie została wydana decyzja ostateczna, nie może być ona już zmieniona

9. Zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnych - po decyzji wydanej w drugiej instancji można zwrócić się do NSA, który sprawdza, czy decyzja została wydana zgodnie z obowiązującym prawem.

Dodatkowo obowiązują zasady takie jak przy innych postępowaniach:

10. Zasada odrębności postępowania - postępowanie administracyjne jest odrębne w stosunku do postępowania karnego czy cywilnego

11. Zasada prawdy obiektywnej - organ musi zrobić wszystko aby dojść do prawdy obiektywnej - materialnej.

12. Zasada swobodnej oceny dowodów - w oparciu o wiedzę i doświadczenie życiowe (szczególną moc mają tu dowody z dokumentów)

Przebieg postępowania administracyjnego

1. Postępowanie musi zostać wszczęte, albo z urzędu, albo na wniosek jednej ze stron. Od rozpoczęcia postępowania liczy się termin miesiąca bądź dwóch miesięcy na jego rozstrzygnięcie.

2. Organ, który podejmuje się prowadzenia postępowania administracyjnego musi być właściwy rzeczowo i właściwy miejscowo. Właściwy rzeczowo - ze względu na rodzaj załatwianej sprawy (konkretna sprawa - odpowiedni organ). Właściwy miejscowo - ze względu na terytorialny zasięg kompetencji danego organu

3. Właściwy rzeczowo i miejscowo organ zawiadamia strony o wszczęciu postępowania administracyjnego. Stroną w postępowaniu administracyjnym jest każdy czyjego interesu prawnego albo obowiązku postępowanie dotyczy, albo kto żąda działania organu ze względu na swój interes lub obowiązek. Jeżeli strona nie zostanie powiadomiona o rozpoczęciu postępowania może następnie wnioskować o unieważnienie postępowania i wszczęcie go od początku.

4. W każdym stadium postępowania strona ma prawo do przeglądania akt sprawy. Organ może nam tego odmówić tylko wówczas, gdy jest to tajemnica państwowa

5. Jeżeli między stronami występuje konflikt interesów wówczas należy przeprowadzić postępowanie wyjaśniające (rozprawę przeprowadza się tylko wówczas gdy stwarza to szansę na przyspieszenie postępowania).

6. Postępowanie administracyjne kończy się wydaniem decyzji lub zawarciem ugody. Decyzja administracyjna lub ugoda administracyjna - to rodzaje aktów administracyjnych.

Decyzja jest aktem administracyjnym, który zamyka postępowanie administracyjne w danej instancji. Jest to ostatnie słowo organu administracyjnego w danej sprawie. Decyzja może być nazywana pozwoleniem, zezwoleniem lub zarządzeniem.

Każda decyzja musi zawierać następujące elementy:

1. Oznaczenie organu który wydał decyzję

2. Data wydania

3. Oznaczenie strony / stron

4. Musi być wymieniona podstawa prawna na jakiej decyzja została wydana.

5. Treść rozstrzygnięcia (osnowa decyzji)

6. Uzasadnienie faktyczne i prawne (prawne - wyjaśnienie czemu ten, a nie inny przepis uznany został za podstawę decyzji; faktyczne - uzasadnia jakie okoliczności wpłynęły na to, że decyzja była odmowna lub akceptująca.

7. Informacja, że od decyzji przysługuje odwołanie i podmiot do którego można się odwoływać, oraz termin składania odwołania.

8. Podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska osoby upoważnionej do wydania decyzji.

Decyzja rozstrzyga meritum sprawy.

Inne akty administracyjne to np.

• postanowienie - jest to rozstrzygnięcie kwestii incydentalnych pojawiających się w toku postępowania (postanowienie o terminie rozprawy, o zawieszeniu postępowania, powołaniu świadka, etc.). Postanowienie nie rozstrzyga istoty sprawy. Elementy postępowania:

1. j.w.

2. j.w.

3. j.w. (+ ew. innych osób uczestniczących w postępowaniu)

4. jak 5

5. jak 8

6. jak 4

7. Tylko w niektórych sytuacjach przysługuje zażalenie na postanowienie. Jeżeli tak jest wówczas informacja o tym musi być zawarta w treści postanowienia

8. jak 6

Decyzja i postanowienie muszą być doręczone stronie postępowania. Dopiero od momentu doręczenia postanowienie / decyzja wiąże organ który ją wydał i stronę, której ta decyzja dotyczy. Od tego momentu płynie też termin na dostarczenie odwołania, lub zażalenia. Wyjątkiem jest ogłoszenie decyzji która nie wpływa na interes strony (b. rzadko).

Środki odwoławcze

Środki odwoławcze dzielą się na środki zwykłe i środki nadzwyczajne.

Od każdego aktu administracyjnego istnieje możliwość wniesienia odwołania do instancji wyższej.

Środki zwykłe:

• Odwołanie od decyzji - od każdej decyzji przysługuje odwołanie do organu II instancji. Odwołanie do II instancji wnosimy za pośrednictwem I instancji. II instancja od momentu dostarczenia odwołania ma miesiąc na rozstrzygnięcie sprawy. II instancja bada, czy decyzja była słuszna, a następnie wydaje decyzję która:

1. Uchyla w części lub całości poprzednią decyzję i stwarza nową.

2. Utrzymuje ważność pierwszej decyzji

Wyjątkiem są decyzje naczelnych organów administracji państwowej - od których nie ma już wyższych organów. W takim wypadku można co najwyżej zwrócić się do tego samego organu o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Decyzja ostateczna - to decyzja od której nie można się w ogóle, lub już odwoływać.

Czas na odwołanie - to czternaście dni od dnia dostarczenia decyzji.

Ostateczna decyzja - to decyzja II instancji, decyzja naczelnego organu administracji państwowej i decyzja I instancji od której nie było odwołania. Dopiero decyzja ostateczna podlega wykonaniu.

• Zażalenie na postanowienie - w terminie siedmiu dni od doręczenia / ogłoszenia postanowienia. Na postanowienie zażalenie przysługuje tylko i wyłącznie wtedy jeśli tak stanowi prawo. Procedura postępowania taka jak przy odwołaniu

• Wznowienie postępowania administracyjnego - możliwe wtedy gdy:

1. Decyzja jest już ostateczna

i

2. wyszły na jaw wyjątkowe okoliczności

Te wyjątkowe okoliczności to:

• sytuacja gdy decyzja została wydana w wyniku przestępstwa

• dowody na podstawie których wydano decyzję okazały się fałszywe

W tych przypadkach odwoływać się możemy tylko przed upływem dziesięciu lat od momentu zapadnięcia decyzji

• Jeśli strona bez swojej winy nie brała udziału w postępowaniu

• Jeśli decyzja została wydana na podstawie innej decyzji która później została uchylona

W tych przypadkach odwoływać się możemy tylko przed upływem pięciu lat od momentu zapadnięcia decyzji

Na wznowienie postępowania mamy trzydzieści dni od momentu dowiedzenia się o którejś z tych przyczyn.

Wznowienie postępowania kończy się wydaniem decyzji która:

1. Uchyla starą decyzję i wydaje nową

2. Potwierdza dotychczasową decyzję

Ten sam organ nie orzeka po raz wtóry w tej samej sprawie.

Skarga do NSA

NSA jest jeden - istnieją jednak ośrodki zamiejscowe. Od szeregu decyzji i niektórych postanowień przysługuje skarga do NSA. Skarga do NSA nie jest środkiem odwoławczym. NSA bada bowiem zaskarżoną decyzję jedynie ze względu legalności (zgodności z prawem). NSA nie bada czy decyzja była słuszna, celowa, gospodarna.

Do NSA skargę może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny. Skargę do NSA wnieść może także Rzecznik Praw Obywatelskich. Skargę do NSA wnieść może także prokurator. Ostatnim uprawnionym podmiotem jest organizacja społeczna.

Aby na decyzję można było wnieść skargę musi być ona:

• ostateczna

• zapadła w wyniku dwuinstancyjnego postępowania

Rzecznik Praw Obywatelskich i prokurator mogą wnosić skargę do NSA nawet jeżeli nie zostanie przeprowadzone dwuinstancyjne postępowanie (od wyroku w pierwszej instancji nie zostanie złożone odwołanie).

Skarga do NSA przysługuje też na postanowienia - ale tylko na te, na które przysługuje zażalenie.

Skargę można wnieść także w wypadku bezczynności organu administracji (jeżeli organ przekracza dopuszczalne w prawie terminy).

Skargę do NSA można wnosić w terminie 30 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia decyzji, lub ogłoszenia decyzji. Prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich ma sześć miesięcy na złożenie skargi, od dostarczenia decyzji stronie.

W przypadku złożenia skargi do NSA, organ administracyjny, którego decyzji skarga dotyczy, otrzymuje odpis skargi. W ciągu 30 dni organ ten ma czas na reakcję. Jeżeli organ w całości uwzględni skargę, wówczas NSA już się nią nie zajmuje.

W przypadku otrzymania skargi NSA:

NSA





Odrzuca skargę Przyjmuje skargę

jeśli:

• zawiera braki, które nie zostaną uzupełnione

• wniesiono ją po terminie

• wniósł ją nieuprawniony podmiot

Jeżeli NSA przyjmuje skargę wówczas:

NSA wyznacza termin rozprawy





Skarżący: Skarżony:

Podmiot wnoszący skargę Organ Administracyjny



NSA rozstrzyga




NSA wydaje wyrok: Decyzja została Decyzja nie została

- uwzględnia skargę wydana zgodnie wydane zgodnie z

- nie uwzględnia skargi z prawem prawem

(oddala ją)

Jeżeli NSA uwzględni skargę wówczas:

(jeżeli przedmiotem skargi jest bezczynność)

• nakazuje organowi administracji podjęcie działania

• zarządza odszkodowanie

• zasądzić karę dla organu administracji

(jeżeli procedura rozpoczyna się od początku)

• uchyla decyzję / postanowienie w części lub w całości

• stwierdza nieważność decyzji / postanowienia

NSA - organizacja, uprawnienia

NSA jest jedynym sądem administracyjnym w kraju. NSA ma siedzibę w Warszawie. Istnieją jednak ośrodki zamiejscowe NSA. W skład NSA wchodzą:

• prezes Sądu Administracyjnego - powoływany przez prezydenta na sześć lat.

• wiceprezesi - powoływani przez prezydenta

• prezesi ośrodków zamiejscowych - powołuje ich prezes SA

• sędziowie - powołuje prezydent na wniosek KRS

Prezydent ma przedstawione kandydatury na prezesów przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Administracyjnego.

NSA rozpatruje sprawy kompetencyjne między organami centralnymi, a organami administracji samorządowej.

NSA orzeka także w sprawach skarg na uchwały organów samorządu terytorialnego i akty terenowe administracji rządowej stanowiące prawo miejscowe. NSA rozpatruje też wszystkie inne skargi administracyjne.

Do NSA możemy się skarżyć na uchwały gminy, powiatu, województwa, które naruszają prawa poszczególnych jednostek.

Do 2002 roku powstać mają sądy administracyjne, które stanowić będą organ pierwszej instancji w procesowym postępowaniu administracyjnym (przy sprawach spornych). Organem II instancji będzie wówczas NSA. Postępowanie administracyjne będzie miało więc dwa piony - procesowy i nie-procesowy.

PRAWO KARNE

Przestępstwo - kodeks karny wprost nie definiuje przestępstwa. W świetle kodeksu karnego przestępstwem jest:

• czyn człowieka (1) zabroniony przez ustawę (2) w czasie jego popełnienia pod groźbą (3), jako zbrodnia, lub występek (4), bezprawny (5), zawiniony (6) społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy.

Czyn zabroniony to jeszcze nie to samo co przestępstwo. Żeby stwierdzić, że ktoś popełnił przestępstwo należy nie tylko stwierdzić że czyn zabroniony został popełniony, ale również min. że człowiek na pewno jest winny (np. był w pełni poczytalny).

Czynem - jest zachowanie zewnętrzne sterowane ludzką wolą

Przymus bezwzględny - to takie zachowanie zewnętrzne, które nie jest sterowane ludzką wolą.

Pierwszą zasadą odpowiedzialności w prawie karnym jest zasada odpowiedzialności za czyn.

Drugą zasadą jest zasada odpowiedzialności osoby fizycznej.

Czynem zabronionym jest tylko to, co zostaje wymienione w ustawie. Zachowanie zabronione jest opisane przy użyciu konkretnych cech, charakterystycznych dla danego zachowania (znamiona). Każde przestępstwo ma cechy - tzw. ustawowe znamiona.

Prawo karne to najstarsza dziedzina prawa. Pierwszym prawem karnym był kodeks Hammurabiego. Prawo karne było zazwyczaj prawem zwyczajowym. Sankcje karne były sankcjami eliminującymi. Sytuacja zaczęła zmieniać się w XVIII w.

W prawie karnym ważnym terminem jest czyn zabroniony. Każdy czyn zabroniony ma cztery ustawowe znamiona:

• podmiot

• przedmiot

• strona podmiotowa

• strona przedmiotowa

W prawie karnym nie ma analogii. Czyn jest przestępstwem, jeżeli jest czymś wyraźnie zabronionym.

Podmiot odpowiada na pytanie: Kto ? (w domyśle: może popełnić czyn zabroniony). Zazwyczaj jest to każdy („Każdy kto zabija...”). Jeżeli chcemy ograniczyć liczbę podmiotów precyzujemy to w ustawie („Matka, która zabija dziecko...”).

Strona podmiotowa - najważniejszy element przestępstwa: wina. Są dwa rodzaje winy:

• wina umyślna (chcę lub godzę się na czyn)

1. chcę - chcę popełnić jakieś przestępstwo (planuje coś i robię to)

2. godzę się - zakładam, że mogę popełnić jakieś przestępstwo, ale nie planuję go

• wina nieumyślna

1. lekkomyślność - wiem, że coś jest zabronione, ale wydaje mi się, że popełniając ten czyn nie robię nic złego.

2. Niedbalstwo - nie wiem, że coś jest zabronione

Przedmiot - sposób działania (zabójstwo, kradzież). Odpowiada na pytanie: Co ktoś zrobił ?

Strona przedmiotowa - jaki był szczegółowy sposób działania (np. „ze szczególnym okrucieństwem” lub „w wyniku silnego wzruszenia” etc.).

Czyn zabroniony musi być w chwili popełnienia zabroniony przez prawo

Wiek odpowiedzialności karnej to siedemnaście lat. Od tej zasady są dwa wyjątki:

• wyjątek w górę - jeśli w momencie popełnienia czynu mamy 17 lat, ale czyn nie jest najgroźniejszy, nie odgrywaliśmy kluczowej roli w przestępstwie, i nie byliśmy wcześnie karani, wówczas możemy być potraktowani jako osoba nieletnia (stosuje się środki łagodniejsze - wychowawcze lub poprawcze.

• wyjątek w dół - jeżeli w chwili popełnienia czynu, przestępca skończył 15 lat, a czyn którego się dopuścił wymieniony jest w kodeksie karnym i wcześniejsze środki wychowawcze nie skutkowały (był już karany) - wówczas można potraktować przestępcę jako osobę dorosłą (z tymże wymierzyć można co najwyżej 2/3 najwyższego wymiaru kary).

Nie ma dolnej granicy wieku stawania przed sądem (w charakterze świadka). Granicą przypisywania winy jest 13 lat - dopiero w tym wieku można orzec wobec przestępcy środki poprawcze. Poniżej tego wieku można stosować środki wychowawcze (pobyt w ośrodku wychowawczym, lub dozór kuratora).

Istnieją dwa rodzaje czynów zabronionych:

• przestępstwa

• wykroczenia - za te ponosi się odpowiedzialność przed kolegium ds. wykroczeń

Przestępstwa dzielą się na:

• zbrodnie - czyny zagrożone karą od 3 lat więzienia

• występki - czyny gdzie minimalna granica kary wynosi poniżej 3 lat.

Kodeks karny karze zawsze za winę umyślną. Za winę nieumyślną odpowiadamy tylko wtedy jeśli ustawa tak stanowi.

Orzeczenie sądu karnego jest obowiązujące dla sądu cywilnego.

Przy przestępstwach seksualnych istnieje ważna granica wieku - 15 lat. Czyn seksualny skierowany przeciwko osobie poniżej 15 roku życia (ekshibicjonizm, molestowanie, zmuszanie do kontaktu płciowego) jest zawsze traktowane jako gwałt.

Przestępstwem jest też podawanie papierosów lub alkoholu osobom poniżej 15 roku życia.

Przestępstwa nie popełnia ten komu nie można przypisać winy. Dzieje się to w wypadku:

• niepoczytalności

• błędu

• rozkazu (w prawie wojskowym)

Niepoczytalność - to termin psychiatryczny. Jest to stan spowodowany chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym, lub nagłym zakłóceniem czynności psychicznych, które nie pozwoliło na właściwe ocenianie popełnionego czynu. Stan niepoczytalności zawsze oceniają lekarze - biegli powoływani przez sąd. To jednak sąd decyduje czy przyjąć opinie biegłych, czy nie. Sąd nie jest związany żadną opinią. W wypadku orzeczenia niepoczytalności - sąd orzeka zamknięcie w zakładzie psychiatrycznym.

Między pojęciem czynu zabronionego a przestępstwa istnieje ścisła relacja. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie. Aby czyn zabroniony stał się przestępstwem musi dojść do niego wina, bezprawność i szkodliwość społeczna.

Każdy czyn zabroniony nosi określone cechy (tzw. znamiona ustawowe).

Żeby przypisać komuś zbrodnię (np. morderstwo ze szczególnym okrucieństwem) należy:

1. stwierdzić kto jest mordercą

2. ustalić że doszło do morderstwa

3. ustalić, że miało miejsce morderstwo ze szczególnym okrucieństwem.

Znamiona przestępstwa dotyczą:

1. sprawcy - podmiotu przestępstwa (czasem może to być każdy - sformułowania typu: „kto zabija....”; czasem tylko niektórzy - np. matka która zabija dziecko pod wpływem porodu...”.). Granicą ponoszenia odpowiedzialności karnej jest wiek 17 lat. Od tej zasady istnieją jednak odstępstwa. Jeżeli przestępca ukończył 15 lat, ale jest wyjątkowo zepsutą jednostką i nie rokuje żadnych szans na resocjalizację, a także gdy popełni jeden z wyjątkowo „atrakcyjnych” czynów (oto ich lista: - zamach na życie prezydenta. - zabójstwo, - morderstwo, - ciężkie uszkodzenie ciała, - katastrofa komunikacyjna, - zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub zbiorowe, - przetrzymywanie zakładnika, - rozbój), wówczas można traktować go jak dorosłego. Nie można mu jednak wymierzyć maksymalnej długości kary - co najwyżej 2/3 najwyższego wymiaru kary (ważne - zanim pacjent ukończy 18 lat - nie można orzec kary dożywotniego więzienia). Czasem występuje odstępstwo w drugą stronę - jeżeli 17-latek popełnia nie zbrodnię, ale występek, wówczas ze względu na rodzaj sprawy i duże nadzieje na resocjalizację można traktować go jako nieletniego.

2. przestępstwo ma również swój przedmiot. Przedmiotem przestępstwa jest dobro prawne przeciwko któremu przestępstwo jest skierowane. Przedmiotem przestępstwa zabójstwa - jest życie, przedmiotem kradzieży - pewne dobro materialne, etc. Istnieje również pojęcie tzw. przedmiotu wykonawczego. Przedmiotem wykonawczym jest podmiot przeciwko któremu przestępstwo jest kierowane.

3. znamiona opisują również stronę przedmiotową - strona przedmiotowa określa miejsce popełnienia przestępstwa (np. na terenie III RP), czas popełnienia przestępstwa (np. zaraz po porodzie), oraz sposób popełnienia przestępstwa (np. ze szczególnym okrucieństwem)

4. strona podmiotowa dotyczy zaś poczucia winy. Wina przestępcy może być umyślna lub nieumyślna

Dopuszczalne w ustawodawstwie polskim kary:

1. grzywna

2. ograniczenie wolności - np. prace społeczne nakazane przez sąd, ograniczenie swobody poruszania się.

3. pozbawienie wolności (1 miesiąc - 15 lat)

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. dożywocie

Czyn zabroniony musi być bezprawny. Nie zawsze tak jest. Jeżeli w obronie koniecznej złamiemy komuś rękę jest to czyn zabroniony, ale nie bezprawny. Istnieją więc tzw. okoliczności wyłączające bezprawność.

Czyn zabroniony aby był przestępstwem musi być zawiniony:

Wina - wg. teorii psychologicznej to psychiczny stosunek sprawcy do czynu; wg. teorii normatywnej zaś to osobista zarzucalność czynu (?!? - ja też tego nie rozumiem ).

Są dwa rodzaje winy (nie wina bo to ma więcej rodzajów):

• umyślna

• nieumyślna

Wina umyślna dzieli się na:

• zamiar bezpośredni - sprawca chce popełnić czyn zabroniony (wie, że coś jest zabronione, i mimo to dąży do tego)

• zamiar ewentualny - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i godzi się z tym.

Wina nieumyślna- jest związana z pojęciem nie zachowania ostrożności. Jeżeli ktoś nie zachował ostrożności - wówczas mówimy o działaniu nieumyślnym. Są dwie odmiany tej winy:

• lekkomyślność - gdy sprawca świadomie narusza zasadę ostrożności, zdaje sobie sprawę z możliwości dokonania czynu zabronionego, ale bezpodstawnie / naiwnie przypuszcza, że tego uniknie (np. „Na pewno brak barierki na naszym balkonie nie jest groźny dla dwuletniego dziecka...”)

• niedbalstwo - gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć gdyby miał w głowie coś więcej niż próżnię, mógłby taką ewentualność przewidzieć.

Czyn aby był przestępstwem musi być społecznie szkodliwy - tzn. np. kradzież długopisu, choćby najperfidniej zaplanowana nie jest przestępstwem.

Przestępstwa dzielą się na:

• zbrodnie - dolna granica kary to 3 lata

• występki - dolna granica kary poniżej 3 lat

Morderstwo - to zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem.

Każda zbrodnia może być popełniona tylko z winy umyślnej. Występek zaś może być popełniony z obu powodów, przy czym karana jest tylko wina umyślna, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Przestępstwa podzielić można na:

• z działania - przy aktywnym udziale przestępcy

• z zaniechania - przy bierności przestępcy - np. nie udzielenie pomocy

Kolejny podział to podział na przestępstwa:

• skutkowe - materialne - przestępstwo, którego następstwem jest wystąpienie skutku.

• bezskutkowe - formalne - przestępstwem bezskutkowym jest np. nakłaniane kogoś do nierządu - niezależnie od efektu będziemy za to ukarani.

Następny podział:

• publicznoskargowe - ścigane z oskarżenia publicznego (tu sprawę prowadzi zawsze oskarżyciel publiczny)

• prywatnoskargowe - ścigane z oskarżenia prywatnego

Wśród przestępstw publicznoskargowych jest grupa przestępstw wnioskowych. Przestępstwa wnioskowe to takie przestępstwa, których podjęcie przez prokuratora jest uzależnione od wniesienia skargi. Skargę tę pokrzywdzony za zgodą sądu może wycofać - pod warunkiem, że zrobi to przed zakończeniem procesu.

Przestępstwa prywatnoskargowe charakteryzują się udziałem oskarżyciela prywatnego zamiast publicznego. Są to najczęściej sprawy o zniesławienie, zniewagę, etc.

Zasadą jest, że wszystkie czyny zabronione są publicznoskargowe (chyba, że ustawa wskazuje inaczej).

Na terenie RP odpowiedzialność karną ponoszą wszyscy z wyłączeniem osób posiadających immunitet dyplomatyczny. Nieznajomość lokalnego prawa nikogo nie usprawiedliwia. Jeżeli obywatel RP popełni przestępstwo, za które karze się w Polsce, zagranicą, po powrocie jest w kraju powtórnie sądzony (przy czym czas spędzony w więzieniu poza granicami kraju liczy mu się na poczet kary). Jeżeli kara odbyta zagranicą jest wyższa niż ta, jaką można orzec w kraju - osoby nie sądzi się ponownie.

Jeżeli czyn, został popełniony przez cudzoziemca na terenie Polski i cudzoziemiec uciekł z Polski - a czyn nie jest karany w jego kraju - wówczas można się starać o ekstradycję (i nie chodzi tu o byłą tradycję). Ekstradycji dokonują zazwyczaj tylko te państwa, które mają podpisane dwustronne umowy ekstradycyjne. Ekstradycji nie dokonuje się, jeśli w kraju przestępcy grozi mu kara śmierci, lub kary ze szczególnym okrucieństwem.

Jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo - w zgwałceniu zawsze mieści się naruszenie nietykalności cielesnej. Chociaż czyn ten wypełnia znamiona dwóch przestępstw - stanowi tylko jeden czyn. Zawsze bierzemy pod uwagę czyn groźniejszy.

Wina kombinowana jest czymś łagodniejszym niż wina umyślna i czymś surowszym niż lekkomyślność.

Stadia czynu zabronionego (oprócz stadiów wyróżniamy formy):

• zamiar - nigdy nie jest karany

• przygotowanie - karane tylko wówczas, gdy jest to przygotowanie do czynów przeciwko państwu. Można odstąpić od wymierzenia kary jeżeli wystąpi czynny żal.

• usiłowanie - traktowane tak jak dokonanie (chyba, że nastąpi usiłowanie nieudolne - to znaczy takie, które nie mogło zakończyć się sukcesem). Teoretycznie możliwe jest zasądzenie najwyższej kary dopuszczalnej za dany czyn.

• dokonanie - karane zawsze

Formy popełnienia przestępstwa:

• sprawstwo - przestępstwo popełniamy sami

• współsprawstwo - przestępstwo popełniamy ze wspólnikami

• sprawstwo kierownicze - planujemy przestępstwo i wyznaczamy jego wykonanie innym

• pomocnictwo - nie branie bezpośredniego udziału w przestępstwie. Spełnienie drugorzędnej roli.

• podżeganie - wywarcie stosunku psychicznego na kimś, by dopuścił się przestępstwa (karane nawet jeśli czyn nie zostanie wykonany).

Przestępstwo może występować w typie:

1. podstawowym - np. zabójstwo

2. uprzywilejowanym - np. zabójstwo w afekcie

3. kwalifikowanym - morderstwo

Forma kwalifikowana - występuje wówczas jeśli do typu podstawowego dochodzą dodatkowe elementy, które podwyższają karę za dane przestępstwo (np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem - z naciskiem na szczególne okrucieństwo).

Forma uprzywilejowana - w związku z pojawieniem się dodatkowych elementów kara zostaje złagodzona (zabójstwo w afekcie).

Istnieją różne formy uczestniczenia w przestępstwie:

• sprawstwo (jednosprawstwo) - jeżeli jedna osoba popełnia przestępstwo

• współsprawstwo - dwie lub więcej osób działa wspólnie w porozumieniu ze sobą (ich działanie rozpatruje się jako działanie jednej osoby).

• sprawstwo kierownicze - wówczas, gdy osoba poleca innej osobie wykonanie czynu zabronionego wykorzystując jakąś formę uzależnienia tej osoby od siebie.

Bywa też tak, że sprawca kierowniczy poleca dokonanie kradzieży, a „osoba kierowana” przy okazji kogoś zabija (bez polecenia). Wówczas sprawca kierowniczy odpowiada tylko za kradzież.

Przy współsprawstwie ważne jest również czy każdy współsprawca np. zakładał morderstwo. Okoliczności osobiste wyłączające, łagodzące, lub zaostrzające odpowiedzialność karną uwzględnia się tylko do tej osoby, której one dotyczą (jeżeli jeden ze sprawców jest młodociany to złagodzenie kary dotyczy tylko jego). Jest to zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - każdy z nas odpowiada tylko i aż za swoje czyny.

• podżeganie - nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Jeżeli chcemy komuś przypisać podżeganie do zabójstwa / kradzieży / czy innego gwałtu, trzeba udowodnić winę umyślną w zamiarze bezpośrednim. Nakłanianie - to zawsze nakłanianie konkretnej osoby.

• Pomocnictwo - ułatwienie innej osobie popełnienia czynu zabronionego (np. udostępnienie środków). Żeby udowodnić komuś pomocnictwo - trzeba wykazać winę umyślną w zamiarze bezpośrednim, lub ewentualnym. Pomocnictwo musi mieć miejsce przed, lub w trakcie popełnienia przestępstwo (po to co najwyżej gratulacje i wyrazy uznania - no również paserstwo, lub poplecznictwo).

Podżegacz i pomocnik - odpowiadają w granicach swojej umyślności. Podżegający i pomocnik nie odpowiadają za eksces sprawcy (mówił, że kradnie, a przy okazji zabił, zgwałcił i spalił). Za podżeganie i pomocnictwo wymienia się karę w wymiarze przewidywanym za sprawstwo.

Jeżeli podżegacz lub pomocnik okazał skuteczny żal (tzn. dobrowolnie zapobiega popełnieniu przestępstwa), wyłącza to jego odpowiedzialność karną.

Istnieje także pojęcie prowokacji - namawiamy kogoś do zbrodni od początku tylko po to, aby go potem wsypać. Wówczas nie jest to skuteczny, czynny żal, lecz zwykłe chamstwo (innymi słowy - podżeganie).

Pochód przestępstwa:

• zamiar

• przygotowanie

• usiłowanie

• dokonanie

Przygotowanie może odbywać się:

1. przez porozumienie - wchodzę w porozumienie z innymi w celu przygotowania do przestępstwa

2. przygotowanie ścisłe - rysuje plan, robię bombę, etc.

Przygotowanie do przestępstwa karane jest tylko wówczas gdy ustawa tak przewiduje.

Usiłowanie - ma miejsce wówczas gdy istnieje zamiar popełnienia czynu zabronionego, zachowanie, które zmierza bezpośrednio do popełnienia, i brak dokonania. Kara za usiłowanie jest taka sama jak za dokonanie.

Istnieje pojęcie usiłowania nieudolnego - gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe. Usiłowanie nieudolne ma miejsce gdy:

• brak jest przedmiotu nadającego się do dokonania czynu zabronionego

• użyto środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego

Odpowiedzialności karnej nie ponosi się w przypadku:

• niepoczytalności

• błędu

• rozkazu

Kodeks karny nie definiuje niepoczytalności. Stwierdza, że jest to stan psychiczny spowodowany chorobą, niedorozwojem, albo chwilowymi okolicznościami, które uniemożliwiły rozpoznanie czynu lub pokierowanie swoimi działaniami.

Niepoczytalność wywołuje:

1. choroba psychiczna - przede wszystkim stan maniakalno-depresyjny, schizofrenia, stany patologiczne (upicie, głód narkotyczny)

2. niedorozwój umysłowy głęboki - niedorozwój na granicy kretynizmu (ok. 70 punktów IQ). Taki człowiek nie może pokierować postępowaniem, lub nie rozumie popełnianego czynu. Ważne jest, że osoba musi być niepoczytalna w chwili czynu. W takim wypadku powołuje się na biegłych psychiatrów, a osobie takiej przyznaje się zawsze obrońcę z urzędu (nawet jeżeli jest to postępowanie przed sądem rejonowym). Biegli psychiatrzy oceniają czy osoba była niepoczytalna - jeśli tak, oceniają też czy pozostawienie osoby na wolności nie grozi naruszeniem porządku publicznego. Jeśli grozi - sąd orzeka zamknięcie w zakładzie psychiatrycznym - na czas nieokreślony. Nie jest to skazanie, lecz zastosowanie środka zabezpieczającego. W taki sam sposób można traktować narkomanów - można ich zamknąć w zakładzie psychiatrycznym (na max. 2 lata).

3. poczytalność ograniczona w stopniu znacznym - stan ten wywołują takie same czynniki jak niepoczytalność (jest jednak łagodniejsze). Osoba będzie karana, ale kara może zostać w nadzwyczajny sposób złagodzona. Takie osoby można skierować do zakładu karnego „w którym możliwe jest równoczesne leczenie pacjenta”.

Jeżeli sprawca raz wprowadził się w stan niepoczytalności (upił się, zaćpał, etc.). wówczas nie stanowi to okoliczności łagodzącej. Okoliczność łagodzącą stanowić może głód narkotyczny (fizyczny - tj. człowiek musi wziąć bo inaczej wykorkuje). Odpowiedzialność za zaćpanie czy upicie ponosimy wówczas, gdy wzięliśmy - choć mogliśmy przewidzieć skutki.

Błąd - nie ponosi odpowiedzialności ten, kto działał w błędzie (co do faktu okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego). Błąd dotyczyć może tylko przestępstwa nieumyślnego (np. strzelam do zwierząt, przypadkiem trafiam człowieka - chciałem strzelać, ale nie w człowieka). Czasem błąd zwalnia nas z odpowiedzialności karnej, a czasem doprowadza do uznania winy nieumyślnej. W tej kategorii mieści się błąd co do prawa - nieświadomość, że dany czyn jest zabroniony. Nie znosi to odpowiedzialności karnej.

Błędem może być też przypuszczenie, że działam w obronie koniecznej. Wydaje mi się, że zachowanie jest usprawiedliwione, bo coś się dzieje. W wyniku mojego działania dochodzi do przekroczenia granic obrony koniecznej. Wydaje mi się, że zachowanie jest usprawiedliwione bo coś się dzieje. Może to być urojenie, albo podobieństwo do wcześniejszych wydarzeń (seria kradzieży). Nie zwalnia od kary, stanowi okoliczność łagodzącą.

Rozkaz - odmowa wykonania rozkazu jest wykroczeniem dyscyplinarnym, a w warunkach wojennych jest przestępstwem. Jeśli rozkaz dotyczy popełnienia czynu zabronionego - w warunkach pokojowych powinien odmówić, w warunkach wojennych - musimy wykonać (ale odpowiedzialność spada na przełożonego). W warunkach pokojowych jeśli żołnierz wykona rozkaz i nie zdaje sobie sprawy, że jest to czyn zabroniony, wówczas odpowiedzialny jest przełożony.

Nie stanowi przestępstwa czyn, którego szkodliwość jest znikoma. Ma wszystkie znamiona przestępstwa, ale zagrożenie jest znikome.

Jeżeli zajdzie jedna z okoliczności wykluczających bezkarność wówczas postępowanie umarza się bądź zawiesza.

Postępowanie karne umarza się bezwarunkowo - jeśli nie złapie się sprawcy, sprawca jest niepoczytalny, itp.

Proces karny rozpoczyna się postępowaniem przygotowawczym a dopiero jego rozwinięciem jest postępowanie sądowe:

PROCES KARNY





Postępowanie przygotowawcze Postępowanie sądowe

(to śledztwo - prowadzone przez

prokuratora, lub dochodzenie -

przez policję pod nadzorem pro-

kuratora. Dochodzenie prowadzi

się nawet jeśli nie ma podejrzanych

wówczas toczy się „im rem” - w spra-

wie, zamiast „wobec osoby” - im

personam - czy coś takiego)

Postępowanie przygotowawcze prowadzi się wówczas, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że czyn został popełniony. Po zamknięciu postępowania przygotowawczego sporządza się akt oskarżenia. Jeżeli w trakcie postępowania przygotowawczego wykryty zostanie jeden z kontratypów to postępowanie takie się umarza (robi to prokurator).

W trakcie postępowania sądowego - w wypadku umorzenia zapada wyrok umarzający (równoznaczny z wyrokiem uniewinniającym).

KARA

Jeśli ktoś popełnił przestępstwo powinien ponieść odpowiedzialność karną (karę):

• grzywna

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności (1 miesiąc - 15 lat)

• 25 lat

• kara dożywotniego pozbawienia wolności

Grzywna - najmniej dolegliwa. Obecnie naliczona jest w tzw. stawkach dziennych. Najpierw sąd orzeka ilość stawek dziennych (min. 10 - max. 360). Następnie sąd musi określić wysokość jednej stawki dziennej (min. 10 zł - max. 2000 zł). Określając wysokość jednej stawki dziennej sąd bierze pod uwagę sytuację majątkową skazanego, jego rodziny, etc. Grzywna wpływa na konto budżetu skarbu państwa W prawie karnym istnieje kilka grzywien:

1. grzywna samoistna - nakładana z racji wymienienia jej w sankcji

2. grzywnę można nałożyć również wówczas gdy następuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a także w pewnych przypadkach grzywnę orzeka się jako „dodatek do jednej z kar z katalogu (zwłaszcza w wypadku przestępstwa związanego z osiągnięciem jakiejś korzyści majątkowej).

Kara ograniczenia wolności - wywodzi się z prawa radzieckiego (koncepcja pracy naprawczej). Kara ta nie do końca zgadza się ze zobowiązaniami międzynarodowymi, które zakazują państwu zmuszania obywateli do jakiejś pracy. Tymczasem istotą tej kary jest odpracowanie swojego czynu. Praca którą wykonuje się w ramach kary jest bezpłatna. Taka osoba zostaje wysłana do jakiejś instytucji - najczęściej charytatywnej, gdzie pracuje od 20 do 40 godzin miesięcznie pod czyimś nadzorem. Jeżeli skazany ma już pracę sąd może postanowić, że zamiast pracy przymusowej będzie on odprowadzał na jakiś cel od 10 do 20 % swoich zarobków. Osoba w czasie kary nie może zwolnić się z pracy (może być zwolniona). W czasie odbywania kary skazany znajduje się pod stałym nadzorem kuratora. Skazany nie może samoistnie zmieniać miejsca stałego pobytu bez zgody sądu. Kara ograniczenia wolności orzekana jest na min. 1, max. 12 miesięcy. Na osobę taką mogą być też nałożone dodatkowe zobowiązania (powstrzymanie się od picia, płacenie alimentów, etc.). Jeżeli skazany nie wywiązuje się ze zobowiązań można karę zmienić na grzywnę bądź pozbawienie wolności.

Pozbawienie wolności - wymierza się w latach i miesiącach. Kara ta jest stosunkowo nowa (początek w końcu XVIII w.). Pierwszym systemem, który zawierał tę karę był system filadelfijski (od 1791 więźniów zamykano w pojedynczych celach - zaopatrzonych w łóżko i Biblię). Potem pojawił się system augsburski - praca w milczeniu, noce w pojedynczych celach.

W XIX wieku pojawił się już system progresji - zależnie od czynu i sprawowania po czynie otrzymuje się konkretną karę.

W Polsce istnieje system wolnej progresji. Mamy zakłady karne IV typów:

• dla młodocianych

• dla odbywających karę po raz pierwszy

• dla penitencjarnych recydywistów (w trzech typach - otwarty, półotwarty, zamknięty)

• dla odbywających areszt wojskowy

Obok kary mogą być orzekane środki karne (jako kara ekstra). Znamy:

• środki karne jednorazowe

• środki karne terminowe

Środki karne terminowe:

• pozbawienie praw publicznych

• zakaz wykonywania zawodu / zajmowania stanowiska / prowadzenie określonej działalności gospodarczej

• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Środki te wymierzane są na czas od roku do lat 10. Zakaz obowiązuje od chwili uprawomocnienia się wyroku przy czym czas na który orzeczono dany środek karny nie biegnie kiedy odbywamy karę pozbawienia wolności (nawet jeśli orzeczono ją za inne przestępstwo).

Pozbawić praw publicznych można wobec osoby, która została skazana na minimum 3 lata pozbawienia wolności i przestępstwo było popełnione w wyniku motywacji zasługującej na potępienie (np. potrącił pieszego (przestępstwo) bo spieszył się, żeby zagłosować na SLD (zasługująca na potępienie motywacja ).

Zakaz zajmowania stanowiska / wykonywania zawodu - można orzec wtedy jeśli sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska, lub dalsze wykonywanie przez niego zawodu grozi istotnym dobrom, które są chronione prawem.

Działalności gospodarczej można zakazać gdy w związku z prowadzeniem tejże działalności popełniono przestępstwo i istnieje zagrożenie, że zostanie ono popełnione ponownie.

Zakaz prowadzenia pojazdów może być orzeczony w sytuacji gdy przestępstwo zostało popełnione przeciwko bezpieczeństwu komunikacyjnemu. Jeżeli jednak przestępstwo zostało popełnione w wyniku działania różnych wspomagaczy (siedem promili we krwi, te sprawy) wówczas można orzec zakaz dożywotni.

Środki karne jednorazowe - orzekane są raz. Jednym z nich jest:

• przypadek przedmiotów (dawniej konfiskata mienia). Może mieć miejsce tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Przedmioty, które ulegają przepadkowi trafiają do skarbu państwa. Przepadkowi ulec mogą:

1. owoce przestępstwa - bezpośrednio pochodzące z przestępstwa (chyba, że znany jest właściciel, lub osoba poszkodowana - wówczas trafiają do niej). Jeśli sprawca świadomie zniszczy to co ukradł lub zamienił na coś innego, to można go zobowiązać do tego aby zwrócił sumę pieniędzy będącą równowartością tego przedmiotu ukradzionego (lub takiego samego przedmiotu).

2. przepadkowi ulegają narzędzia przestępstwa - przedmioty, które były wykorzystane do jego popełnienia (muszą być ruchome)

3. przedmioty którymi obrót, posiadanie etc., jest niezgodne z prawem (przedmioty te zostają zniszczone).

• podanie wyroku do publicznej wiadomości (na koszt skazanego - tylko wtedy jeśli kodeks na to pozwala - możliwe jest a) przy przestępstwie zniesławienia, b) w przypadku przestępstwa komunikacyjnego w wyniku którego poszkodowany zmarł, lub doznał poważnych obrażeń. Żeby podać wyrok do publicznej wiadomości należy uzyskać zgodę poszkodowanego

• nawiązka (artykuł 290) - tzn. zwrot większej wartości (np. dwukrotnej). Nie może jednak przekroczyć dziesięciokrotności średniego najniższego wynagrodzenia w sferze budżetowej. Nawiązkę można orzec za umyślne przestępstwo przeciw życiu i zdrowiu. W takim wypadku nawiązka może być orzeczona jedynie na jakiś cel związany z ochroną zdrowia. Nawiązkę można orzec także w przypadku zniewagi - wówczas trafia ona albo do pokrzywdzonego, albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

• świadczenie pieniężne - tj. wpłacenie określonej kwoty pieniężnej (nie więcej niż trzykrotność najniższego wynagrodzenia w sferze budżetowej) na określony cel społeczny

• obowiązek naprawienia szkody - obowiązek ten może być orzeczony jeśli osoba zostaje skazana za:

1. spowodowanie śmierci

2. spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

3. spowodowanie rozstroju zdrowia

4. popełnienie przestępstwa komunikacyjnego

5. popełnienie przestępstwa przeciw środowisku

6. popełnienie przestępstwa gospodarczego

Karą kryminalną nazywamy osobistą dolegliwość ponoszoną przez sprawcę przestępstwa jako odpłatę za czyn, którego się dopuścił. Kara wyraża potępienie danej osoby i jest wydawana w imieniu państwa przez sąd. Kara w pojęciu współczesnym powstała w XIX - XX wieku. Wcześniej kara była głównie zemstą - i realizowała się w 80 % przez karę śmierci (w tym śmierci kwalifikowanej - np. nabicie na pal), a w pozostałych 20 przez bezterminowe pobyty w miejscu odosobnienia (tzn. siedzieliśmy dotąd, dopóki ktoś nie zechciał nas zwolnić), tudzież przez różne katorgi. Najwyższe kary orzekano wobec osób ze stanów niższych.

Na przełomie XIX i XX wieku stwierdzono, że kara nie może być tylko zemstą, ale musi również dawać możliwość poprawy sprawcy - a także umożliwiać mu powrót na łono społeczeństwa. Są trzy teorie kary:

• kara jest odpłatą za przestępstwo

• kara ma zapobiegać przestępstwom

• kara ma służyć możliwości powrotu skazanego do społeczeństwa

Karze przypisuje się dwie funkcje:

• prewencji ogólnej - odstrasza innych od popełnienia przestępstwa

• prewencji szczególnej - resocjalizuje daną osobę (ma umożliwić powrót do społeczeństwa)

ONZ zalecił w 1948 roku aby państwa nie stosowały kary śmierci. Kara śmierci została uznana za karę, która jest czystą zemstą (i nie odstrasza innych - jak pokazują statystyki). Poza tym nawet w czasie obowiązywania w Polsce kary śmierci, rocznie tracono ok. 10 osób (oczywiście nie należy liczyć czasów stalinizmu). Było więc to zjawisko marginalne.

(Dygresja wykładowczyni: Istnieje pięć postaw wobec prawa. Najgroźniejsze są dwie: prawa przestrzegam zawsze; prawa nie przestrzegam nigdy.)

Katalog kar:

Obecny kodeks mówi o karach i środkach karnych. Środki karne są wymierzane obok kar. Karami są:

• grzywna

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności (1miesiąc - 15 lat)

• 25 lat

• dożywotnie więzienie

Grzywna - najłagodniejsza z kar. Wymierzona obecnie w tzw. stawkach dziennych. Wysokość tej kary zawiera się między 10 a 360 tzw. stawkami dziennymi. Jeśli sprawca nie może zapłacić - każda stawka dzienna oznacza jeden dzień więzienia. Stawka dzienna może być równowartością od 10 zł do 2000 zł. Równoważnik stawki dziennej i liczba takich stawek zależy od wykonanego czynu i sytuacji finansowej karanego. Grzywna wpływa na rzecz skarbu państwa. Sprawcy raczej płacą grzywny (90 % z nich znajduje na to pieniądze).

Ograniczenie wolności - jest to łagodniejsze niż pozbawienie wolności. Osoba pozostaje na wolności. Długość ograniczenia - od 1 do 12 miesięcy. W trakcie kary nie można bez zmiany sądu zmienić miejsca zamieszkania, trzeba wykonywać pracę nakazaną przez sąd i musi regularnie informować sąd o przebiegu kary. Osoby, które wykonują pracę nie dostają dodatkowej pracy, lecz 10 - 25 % wynagrodzenia odprowadzane jest na poczet kary. Jeśli nie mamy pracy można skazać nas na bezpłatną pracę społeczną od 20 do 40 godzin miesięcznie.

Kara pozbawienia wolności - jest wymierzana na czas nie krótszy niż 1 miesiąc i nie dłuższy niż 1 rok.

Przy wymiarze kary 25 lat, lub dożywotniej karze, możemy się starać o warunkowe zwolnienie po 15 latach, a przy dożywociu dopiero po 25 latach. Sąd może te progi podwyższyć.

Kara pozbawienia wolności - przy zbrodni zaczyna się od 3 lat. Poniżej mamy do czynienia z występkiem. W kodeksie karnym zdecydowanie więcej jest występków niż zbrodni.

W wyroku może znaleźć się adnotacja, jaki to będzie zakład karny: od zakładu o złagodzonym rygorze, do zakładu o zaostrzonym rygorze.

Kara łączna jest orzekana wówczas, gdy oskarżony dopuścił się wielu czynów zabronionych i za każdy z tych czynów otrzymał wyrok. Karę łączną wymierza się w granicach od minimum (najniższa z orzeczonych kar), do maksimum (suma kar). Drugie maksimum to najwyższy wymiar kary danego rodzaju (zazwyczaj 15 lat).

Wyrok łączny występuje w przypadku skazania za x przestępstw - jednym tylko wyrokiem (nie kilkoma jak przy karze łącznej).

Warunkowe zawieszenie kary dotyczy tylko występków. Karę zawiesza się na czas od 1 roku do 5 lat (zależy to od wieku sprawcy - im młodszy, tym okres jest dłuższy). Również w ciągu pół roku po zakończeniu próby skazany nie może popełniać przestępstw.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego - warunkowo umorzyć postępowanie może tylko sąd. Musi to być przestępstwo o górnej granicy 3 lata, wina sprawcy nie podlega wątpliwości, pokrzywdzony zgadza się na warunkowe umorzenie (często orzekane w sprawach o wypadki drogowe. Próba trwa od 1 roku do 3 lat (to jest zdanie pani dr Łabędzkiej, jako, że na ćwiczeniach była mowa o czasie 1-2 lata sprawa wymaga śledztwa). W tym czasie ma nastąpić poprawa (tj. nie można podpaść). Jeśli się uda sytuacja wygląda tak jakby całego postępowania nie było.

W polskim prawie istnieje dobrowolnie poddanie się karze (tzw. negocjacje). Dotyczy to tylko występków. Polega to na tym, że sprawca uznaje się za winnego jakiegoś czynu. Sprawca musi przyznać się do winy, a pokrzywdzony lub jego rodzina muszą się na to zgodzić. Karę wymierza się w granicach sankcji, ale jest to kara łagodniejsza od tej jaka zostałaby orzeczona, gdyby negocjacji nie było.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie - sprawca po odsiedzeniu części kary po upływie pewnego czasu może się starać o warunkowe zwolnienie. Upominać się można o to po upływie ½ kary (nie krócej jednak niż po czasie 6 miesięcy). Recydywiści mogą się upominać o zwolnienie po ¾ kary, nieletni skazani w warunkach kodeksu karnego po upływie 1/3 kary Sąd w wyroku może jednak zmienić te granice (podwyższyć, obniżyć). Zwolniony w trybie warunkowym więzień przez pozostały mu do odbycia okres kary nie może popełnić przestępstwa (przy dożywociu okres „próby” trwa 10 lat). Przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu sąd może nałożyć na skazanego obowiązki - przyznać mu dozór kuratora, nakazać podjęcie stałej pracy, lub kontynuowania nauki.

Tymczasowe aresztowanie - o areszt tymczasowy wnioskuje prokurator. Jeden ze środków stosowany wobec osoby podejrzanej w trakcie postępowania przygotowawczego. Jest to środek zapobiegawczy - ma na celu ułatwienie prowadzenia postępowania sądowego. Tymczasowe aresztowanie trwa zazwyczaj 3 miesiące, może być jednak przedłużony. Powyżej dwóch lat areszt może nakładać tylko Sąd Najwyższy. W wypadku skazania areszt dolicza się do reszty kary. W wypadku tymczasowego aresztowania warunkiem jest to, aby pozostawanie podejrzanego na wolności zagrażało dalszemu tokowi śledztwa. Kiedy tylko przestają istnieć przesłanki uzasadniające areszt - wówczas należy środek ten zamienić na inny. Od tymczasowego aresztowania można odwoływać się do instancji wyższej. Jako pierwsza instancja traktowany jest sąd, który prowadzi sprawę.

Inne środki:

• poręczenie (majątkowe, lub osoby fizycznej lub prawnej). Poręczenie majątkowe to kaucja (sprawca musi się stawić na rozprawę, aby poręczenia nie stracić). Poręczenie osobiste nie daje właściwie żadnych gwarancji. Częściej przyjmuje się poręczenie z zakładu pracy, uczelni, etc.

• dozór policyjny - oskarżony musi meldować się w swoim komisariacie, nie wolno mu samowolnie zmieniać miejsca zamieszkania, etc.

Bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego - stosuje je prokurator. Ma miejsce wówczas, gdy postępowanie jest bezprzedmiotowe (oskarżony zmarł, nie ma oskarżonego). Umarza się wówczas gdy czyn przestał być przestępstwem (zmiana kodeksu karnego). Ma to miejsce również wówczas gdy osoba uprawniona wycofa akt oskarżenia.

Warunkowe zawieszenie postępowania - gdy jakaś przeszkoda uniemożliwia nam prowadzenie postępowania (oskarżony zwiał, ciężko zachorował, ma immunitet).

Nadzwyczajne złagodzenie kary - nadzwyczajne złagodzenie kary jest dobrodziejstwem ustawodawcy. Sąd uznaje, że w niektórych sprawach dla niektórych sprawców nawet najniższa kara byłaby nieodpowiednia (np. w przypadku nieznacznego przekroczenia granic obrony koniecznej, stanu wyższej konieczności, poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym, w wypadku błędu, wystąpienia czynnego żalu, etc.).

Każdego wolno zatrzymać (bez powodu) na 48 godzin

KONTRATYPY

W prawie karnym mamy dwie formy winy:

• umyślna (cechuje ją zawsze zamiar)

• nieumyślna (cechuje ją niezachowanie ostrożności)

Przestępstwo z winy mieszanej - umyślne, kwalifikowane przez określone następstwo. Jest to przestępstwo, którego karalność idzie w górę w wyniku jakiegoś skutku opisanego w paragrafie.

Jeżeli łączą się dwa elementy objęte nieumyślnością to wina jest mieszana. Żeby przestępstwo było z winy mieszanej musi być jeden umyślny czyn.

Czyn zabroniony + udowodnienie, że był zabroniony; wykazanie, że był bezprawny; wykazanie, że był społecznie szkodliwy = przestępstwo = odpowiedzialność karna = KARA

Winę wyłączają:

• wysoka niepoczytalność

• obrona konieczna (art. 25) - obrona konieczna jest odpieraniem zamachu na jakieś dobro chronione prawem. Zamach ten musi być bezpośredni i bezprawny. Broniący się może używać środków i sposobów koniecznych do odparcia zamachu. Sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. O tym co jest konieczne do odparcia zamachu decyduje cały ciąg sytuacyjny (np. nie mamy kija, ale mamy płytę chodnikową - wówczas możemy nią zaatakować napastnika z kijem, ale jeśli mamy kij, to używamy raczej kija). Zawsze jednak sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa. Gdy udowodni się działanie w ramach obrony koniecznej postępowanie zostaje umorzone. Jeżeli udowodni się przekroczenie granic obrony koniecznej to jest to już przestępstwo i ponosi się za to odpowiedzialność karną. Sąd może jednak nadzwyczajnie tę karę złagodzić, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Są dwa typy przekroczenia granic obrony koniecznej:

1. eksces ekstensywny - działanie broniącego się przedwczesne lub spóźnione

2. eksces intensywny - broniący stosuje sposób obrony, który nie był konieczny do odparcia zamachu, albo zachodzi sytuacja rażącej dysproporcji dóbr.

• działanie w stanie wyższej konieczności - dla ratowania jednego dobra poświęca się inne dobro (art. 26). To działanie polega na poświęceniu jakiegoś dobra w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego innemu dobru chronionemu prawem przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć niż przez poświęcenie dobra (subsydiarność), a dobro poświęcone nie przedstawia wartości wyższej niż to co ma być uratowane. Zawsze jednak musimy się zastanowić czy nie można zrobić tego jakoś inaczej.

Przekroczenie granicy wyższej konieczności ma miejsce gdy:

1. niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie

2. niebezpieczeństwa można było uniknąć w inny sposób

3. nie zachowano zasady proporcjonalności

Czyn zabroniony, aby był przestępstwem musi być bezprawny, społecznie szkodliwy i zawiniony. Brak któregokolwiek z tych elementów sprawia, że czyn przestępstwem nie jest.

Kontratypy wykluczające karalność:

• działanie w ramach uprawnień lub obowiązków (przysługujących nam na mocy prawa) - np. przeprowadzanie przez policję prowokacji (do tego celu np. posługiwanie się fałszywymi dokumentami)

• zgoda dysponenta dobra / pokrzywdzonego - a więc np. gdy godzimy się aby ktoś przyłożył nam sztachetą w głowę. Żeby zgoda dysponenta była skuteczna musi spełniać trzy przesłanki:

1. udzielona musi być przez osobę, która danym dobrem może dysponować (a więc twoja głowa, a nie np. głowa sąsiada)

2. zgoda musi być dobrowolna

3. zgoda musi istnieć w chwili czynu

Swoimi dobrami nie może dysponować dziecko (musi na to uzyskać zgodę rodziców, lub prawnych opiekunów (np. przy robieniu tatuażu, który jest naruszeniem nietykalności cielesnej).

Każdy z nas może dysponować swoją wolnością, mieniem i nietykalnością cielesną. Nie możemy dysponować swoim życiem, ani naszym zdrowiem (możemy jednak np. oddać swój organ, albo zmienić płeć).

• czynności lecznicze - dotyczy to tzw. zabiegów inwazyjnych (operacja). Jeżeli w wyniku takich działań dojdzie do zgonu pacjenta, lub pogorszenia jego stanu - wówczas lekarz nie ponosi za to odpowiedzialności karnej, lekarz musi jednak:

1. podjąć działanie w celu leczniczym

2. jego działanie musi być zgodne ze sztuką medyczną

3. pacjent musi wyrazić na operację zgodę (działanie bez zgody - lekarz naraża się na odpowiedzialność). Pacjent nie musi wyrażać zgody jeśli jest nieprzytomny, a nie podjęcie bezpośredniej akcji naraża życie pacjenta. Wówczas lekarz działa w ramach swego obowiązku.

W wypadku operacji plastycznej, żeby wyłączyć odpowiedzialność lekarza musi on uzyskać nie tylko zgodę pacjenta, ale musi być też pewien, że możliwość wystąpienia efektów ubocznych jest minimalna. W innym przypadku nie powinien rozpoczynać zabiegu.

• karcenie małoletnich - tylko wówczas gdy:

1. ma cel wychowawczy

2. jest dokonywane przez rodziców lub prawnych opiekunów

3. musi się odbywać w granicach akceptowanych społecznie

• ryzyko sportowe - żeby ryzyko sportowe uwolniło od odpowiedzialności karnej muszą być spełnione następujące przesłanki:

1. dyscyplina sportowa jest dozwolona

2. działanie zostało podjęte w celu sportowym

3. działanie musi być zgodne z regułami gry

• ryzyko nowatorstwa - jeśli ktoś podejmuje eksperyment przeprowadzany w celu poznawczym, medycznym, technicznym lub ekonomicznym. Spodziewana jest korzyść o dużym znaczeniu. Oczekiwanie osiągnięcia danej korzyści jest zasadne w świetle posiadanej wiedzy. Celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu są również zasadne. Osoba, która bierze udział w eksperymencie musi być poinformowana o ew. skutkach ubocznych. Osoba taka może się w każdej chwili wycofać.

• zwyczaj - np. określonym osobom za określoną pomoc wręcza się pewne zwyczajowe prezenty. Żeby prezent nie był traktowany jako łapówka nie może być:

1. zażądany od tego, który bierze

2. może być wręczany tylko po fakcie

3. nie może przekraczać określonych norm

• działanie w granicach ostatecznej potrzeby - jeżeli np. trzeba nieposłusznego żołnierza siłą zaciągnąć do jednostki, gdzie może zostać osądzony.

• Rozkaz

Kontratypy pozaustawowe - to takie, które nie są zapisane w ustawie.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego - jest to jeden ze środków probacyjnych (poddanie sprawcy próbie). Sprawca dany czyn popełnił, ale rokuje nadzieję, okazuje skruchę, etc. Czyn nie może mieć wysokiej szkodliwości społecznej. Warunkowe umorzenie trwa od 1 roku - do 2 lat. Decyzja o takim zabiegu zawsze należy do sądu.

Warunkowo umarzamy postępowanie wobec delikwenta gdy:

• maksimum przewidziane za przestępstwo to 3 lat (albo 5 lat - gdy przestępca pogodził się z poszkodowanym i naprawił wyrządzoną szkodę).

• sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne

• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości

• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

• pozytywna prognoza kryminologiczna (dobrze rokuje na przyszłość)

Jeżeli zachodzą te przesłanki można umorzyć warunkowo karę. Sąd w fazie postępowania przygotowawczego może na wniosek prokuratora umorzyć postępowanie - musi jednak orzec winę (sprawca nie musi się z tym godzić, może żądać procesu). Podczas postępowania sądowego sąd orzeka umorzenie i sprawca nie ma nic do powiedzenia.

Sprawcę poddaje się próbie na okres od 1 roku do 2 lat. Podczas próby sprawca ma nałożone na siebie pewne obowiązki - musi informować kuratora o przebiegu próby, przeprosić pokrzywdzonego, naprawić wyrządzoną szkodę, nie popadać w kolizję z prawem. Jeśli próba się powiedzie sprawa zostaje definitywnie zamknięta. Sąd musi kontynuować umorzone postępowanie jeśli próba przebiegła niepomyślnie, a także gdy sprawca popełnia kolejne przestępstwo umyślne za które zostaje skazany. Sąd może wznowić postępowanie jeśli w czasie próby oskarżony rażąco narusza porządek prawny.

Postępowanie kończy wyrok:

1. uniewinniający

2. skazujący (najczęściej zawiera karę)

Sąd może w wypadku b) odstąpić od wymierzenia kary, nadzwyczajnie karę zaostrzyć, lub nadzwyczajnie ją złagodzić. Nadzwyczajnie zaostrza się karę głównie w związku z recydywą. Recydywa dzieli się na:

1. recydywę zwykłą - sąd może wymierzyć karę za przypisane przestępstwo w wysokości do górnej granicy zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę jeśli sprawca popełni przestępstwo umyślne, podobne do tego za które poprzednio był skazany i odbył za nie co najmniej sześć miesięcy pozbawienia wolności, a nowe przestępstwo zostało popełnione przed upływem pięciu lat od odbycia poprzedniej kary (czyli od wyjścia z więzienia). (Przestępstwo podobne to przestępstwo skierowane przeciw temu samemu lub podobnemu dobru)

2. recydywa wielokrotna (multirecydywa) - sprawca był już skazany w ramach recydywy zwykłej, łącznie odsiedział co najmniej rok, w ciągu pięciu lat od wyjścia z więzienia po raz ostatni, popełnił przestępstwo umyślne przeciwko życiu lub zdrowiu, gwałt, rozbój, kradzież z włamaniem. Sąd orzeka karę powyżej dolnej granicy, do górnej granicy zwiększonej o połowę.

KONTRATYPY (Kuba)

Wina:

Umyślna - cechuje ją zamiar - bezpośredni lub ewentualny

Nieumyślna - cechuje ją niezachowanie ostrożności - lekkomyślność i niedbalstwo

Mieszana - przestępstwa z winy umyślnej kwalifikowane przez określone następstwa

Kwalifikacja - podwyższenie karalności

art. 156 (ciężkie uszkodzenie ciała) paragraf 1 - występek, wina umyślna, od 1 do 10 lat

art. 156 paragraf 3 - wina mieszana, jeżeli następstwem jest śmierć, to kara od 2 do 12 lat

art. 158 paragraf 1 - występek, wina umyślna

art. 158 paragraf 2 - wina mieszana

Bójka - każda ze stron jest czynna

Pobicie - jedna strona tylko się broni

art. 173 - występek, wina umyślna

art. 173 paragraf 3 - kwalifikowany, wina mieszana

art. 173 paragraf 2 - występek, wina nieumyślna


art. 173 paragraf 4 - nie ma winy mieszanej bo czyn popełniony był nieumyślnie i następstwa są nieumyślne



Wyłączenie winy:

• niepoczytalność

• błąd

Wyłączenie bezprawności (kontratypy):

1. Obrona konieczna (kontratyp obrony koniecznej)

Art. 25 kodeksu karnego

W momencie kiedy mnie atakują nie muszę się zastanawiać, czy są inne wyjścia z sytuacji - mogę działać w obronie koniecznej.

1. obrona konieczna jest odpieraniem zamachu na jakieś dobro chronione prawem

Obrona konieczna to nie tylko obrona życia, ale i mienia.

2. ten zamach musi być bezpośredni i bezprawny

Bezpośredniość zamachu - jeżeli nie zacznę działać to zamach się zaktualizuje (zagrożenie w chwili ataku lub w najbliższej przyszłości - ale gdy np. pogonię bandziora i w ryj go cegłą - to już nie jest [niestety - K.Cz.] obrona konieczna, bo zamach już ustał)

3. broniący się używa sposobów i środków koniecznych do odparcia zamachu i sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa zamachu

W odniesieniu do układu sytuacyjnego - nie mam pod ręką kija, to biorę płytę chodnikową, bo ona jest teraz konieczna

Współmierność sposobu obrony

Przy obronie koniecznej nie musi istnieć proporcja dóbr - np. sprawa emeryta, który zabił złodzieja [i bardzo słusznie - K.Cz.]

Prowokacja - ktoś specjalnie sprowokował inną osobę, by go zaatakowała, i by móc jej przyfasolić pod pozorem obrony koniecznej - sąd nie uzna tego za obronę konieczną.

Przekroczenie granic obrony koniecznej - np. atak za wczesny/zbyt późny, sposób obrony niewspółmierny.

Przy przekroczeniu granic obrony koniecznej sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę lub odstąpić od jej wymierzenia (ale może też wymierzyć normalnie - bo to przecież przestępstwo)

Przekroczenie granic obrony koniecznej:

• eksces ekstensywny - działanie obronne było przedwczesne lub zbyt późne

• eksces intensywny - broniący stosuje sposób obrony, który nie był konieczny do odparcia zamachu albo zachodzi sytuacja rażącej dysproporcji dóbr [chodzi tu chyba o strzelanie do małoletnich złodziei owoców w sadzie - niesłusznie, złodziej to złodziej, odstrzelić hołotę i po kłopocie - K.Cz.]

art. 25 paragraf 3 - nowelizacja - sąd musi odstąpić od wymierzenia kary

Następny kontratyp:

2 Działanie w stanie wyższej konieczności

art. 26

Np. pożar na parterze - straży nie ma, wdzieram się i gaszę, trochę przy tym niszcząc.

Działanie w stanie wyższej konieczności - działanie polegające na poświęceniu jakiegoś dobra w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego innemu dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć jak przez poświęcenie dobra (subsydialność), a dobro poświęcane nie przedstawia wartości oczywiście (znacznie) wyższej niż dobro ratowane.

Trzeba się zastanowić, czy nie ma innego wyjścia z sytuacji.

Przekroczenie granic działania w stanie wyższej konieczności ma miejsce wtedy, kiedy:

• niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie

• niebezpieczeństwa można było inaczej uniknąć

• nie zachowano zasady proporcjonalności - np. pękła rura, zatopi całe osiedle, ale nie można dziury zatkać babcią Kowalską

Ochroniarz może poświęcić ochraniane pieniądze by ratować swe życie. [kompletna bzdura - K.Cz.]

Generalną zasadą postępowania karnego jest zasada, że w toku postępowania (przygotowawczego i sądowego) należy udowodnić winę osobie będącej przedmiotem postępowania i wymierzyć jej współmierną do winy karę. Należy też uniewinnić osobę, która nie zawiniła (lub np. była niepoczytalna).

Postępowanie karne polega na tym, że oskarżyciel musi udowodnić winę oskarżonemu i dostarczyć dowodów, które będą świadczyły bezspornie, że ta osoba popełniła dany czyn. Oskarżony nie musi natomiast robić nic - wolno mu zmieniać zeznania, odmawiać zeznań, etc. Obowiązuje tajemnica adwokacka - obrońca nie może być świadkiem (nawet jeśli oskarżony przyznał mu się do zabójstwa, gwałtu, podpalenia i różnych innych przyjemnych czynów). Wszystkie wątpliwości sąd musi rozstrzygać na korzyść oskarżonego - istnieje bowiem tzw. domniemanie niewinności. Postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator bądź policja. Postępowanie sądowe (w procedurze karnej) jest dwuinstancyjne. Od wyroku zawsze przysługuje nam odwołanie do drugiej - wyższej instancji. Środkiem odwoławczym nadzwyczajnym jest kasacja. W postępowaniu karnym występują dwie strony - oskarżyciel (publiczny, bądź prywatny), oraz oskarżony - sam, lub wspomagany przez adwokata. Sąd jest tzw. osobą trzecią, która jest arbitrem i tzw. stroną czynną (to sąd ma prawo np. zażądać przeprowadzenia dowodu). Sąd nie jest związany żadnym dowodem - każdy dowód jest traktowany jednakowo. Sąd musi jedynie ustosunkować się do każdego dowodu (stwierdzić dlaczego go przyjął / odrzucił). W postępowaniu karnym występuje czynnik społeczny - ławnicy. Skład sędziowski jest zazwyczaj trzy osobowy (sędzia + 2 ławników). Przy czynach zagrożonych karami najwyższymi (25 lat, dożywocie) skład sądu zostaje rozszerzony (do pięciu osób - proporcje rozkładają się wówczas - 2 sędziów + 3 ławników). W sprawach długotrwałych wyznacza się skład dodatkowy / zapasowy - dodatkowego sędziego plus dwóch ławników (wynika to z tego, że całe postępowanie musi być prowadzone przez ten sam skład orzekający - inaczej całe postępowanie zaczyna się od nowa. Więc gdyby podczas trwającego pięć lat procesu jeden sędzia opuścił ten padół łez całe postępowanie trzeba by zacząć od nowa. Jeżeli jest skład rezerwowy nie ma tej konieczności - bo po prostu miejsce sędziego zajmie sędzia rezerwowy).

Bezwarunkowe umorzenie postępowania karnego - postępowania nie wszczyna się albo się je umarza jeśli:

1. Czynu nie popełniono albo brak dostatecznych danych uzasadniających jego popełnienie.

2. Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, albo człowiek działał w granicach obrony koniecznej.

3. Społeczna szkodliwość czynu jest znikoma

4. Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze

5. Nie ma oskarżonego (zmarł, porwało go UFO, etc. )

6. Nastąpiło przedawnienie karalności (dygresja - przedawnienie karalności: przy zabójstwie - 30 lat od momentu popełnienia; 20 lat - przy innej zbrodni; 10 lat - jeśli jest to występek zagrożony karą powyżej 3 lat; 5 lat gdy jest to występek zagrożony karą do lat 3; 3 lata - kiedy za czyn grozi jedynie kara ograniczenia wolności lub kara grzywny - wszystkie te terminy dotyczą oskarżenia publicznego. W wypadku oskarżenia prywatnego przedawnienie następuje po roku od kiedy poszkodowany dowiedział się o czynie, przy czym nie może to być później niż 3 lata po jego popełnieniu.

7. Postępowanie karne co do tego czynu, dotyczące tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone, albo toczą się dwa postępowania równoległe o ten sam czyn.

8. Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych (immunitet dyplomatyczny i prezydent RP)

9. Brak jest skargi uprawnionego oskarżyciela (dotyczy przede wszystkim gwałtów).

10. Brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie osoby oskarżonej.

11. Zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie (np. zmieniło się prawo)

W tych wypadkach oskarżonemu nic już nie grozi i może się on czuć szczęśliwie i bezpiecznie. Postępowanie bezwarunkowo umarza prokurator (sąd robi to tylko w trzech przypadkach - gdy niepoczytalność „wyszła” dopiero podczas rozprawy sądowej; gdy w postępowaniu sądowym „wyszła” obrona konieczna; lub gdy podczas postępowania sądowego zmieniło się prawo.

Warunkowe umorzenie (jest zawsze w gestii sądu) ma miejsce gdy wina została udowodniona i nie ma co do tego wątpliwości, czyn nie jest zagrożony karą dłuższą niż 3 lata pozbawienia wolności, społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, wobec oskarżonego istnieje dodatnia prognoza kryminalna. Jeśli sprawca się pojedna z poszkodowanym i naprawi szkodę, wówczas czyn może być karany karą do 5 lat. Okres próby trwa od 1 do 3 lat (a na ćwiczeniach mówiliśmy, że od 1 do 2 - trzeba to sprawdzić). Poddawany próbie nie może popełnić przestępstwa w czasie próby i w okresie sześciu miesięcy po okresie próby. Jeśli tak się stanie czyn uznaje się za niebyły i nie zostaje wpisany do rejestru. Sprawca musi zostać zobowiązany do naprawienia szkody, może być zmuszony do wpłacenia pieniędzy na jakiś cel, etc., etc.

Kiedy dochodzi do wyroku skazującego pojawia się problem wymiaru kary. W pewnych sytuacjach sąd może odstąpić od wymierzenia kary (np. gdy dochodzi do przekroczenia granic obrony koniecznej, przekroczenia stanu wyższej konieczności). Odstąpić można także od wymierzenia kary przestępcy, który wydał kumpli i zapobiegł przestępstwu.

Sąd może również podwyższyć lub obniżyć wymiar kary za przestępstwo. Gdy mamy do czynienia z recydywą (ale nie w przypadku zbrodni) podnosi się wymiar kary (opisane w innym miejscu). Nadzwyczajnie obostrzyć karę można także w wypadku tzw. ciągu przestępstw. Sprawca popełnia ciąg przestępstw wtedy, gdy popełnia co najmniej dwa przestępstwa w krótkim odstępie czasu (maksimum 6 miesięcy), w podobny sposób zanim w sprawie któregoś z tych przestępstw zapadł wyrok (nawet jeśli jest to wyrok nieprawomocny). Sprawca musi działać podobnie (ta sama technika działania) i swoim działaniem wciąż naruszać ten sam artykuł Kodeksu Karnego.

Jeżeli zachodzi ciąg przestępstw to sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy zagrożenia ustawowego podwyższonego o połowę.

Sąd może również karę nadzwyczajnie złagodzić. Instytucję taką przewidziano w Kodeksie Karnym. Sąd może stwierdzić, że poziom minimalny kary należy zmniejszyć, lub zmienić tę karę na karę łagodniejszą. Jeżeli dany czyn stanowi zbrodnię, a sąd stwierdzi, że istnieją przesłanki „łagodzące”, wówczas sąd może wymierzyć karę pozbawienia wolności zmniejszając dolny próg kary za dane przestępstwo do 1/3 zagrożenia ustawowego (jeśli dół to 12 lat, złagodzenie umożliwia zasądzenie 4).

Jeżeli czyn stanowi występek za który przewidziana jest kara pozbawienia wolności powyżej 1 roku, to nadzwyczajne złagodzenie kary polega na tym, że sąd może wymierzyć karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności (minimum 1 miesiąc). Jeżeli występek jest zagrożony karą poniżej 1 roku, wówczas sąd łagodząc karę odstępuje od kary pozbawienia wolności i zamienia ją na karę grzywny, lub na karę ograniczenia wolności.

Nadzwyczajnie karę można złagodzić wtedy jeśli stanowi tak ustawa. Sąd może też nadzwyczajnie złagodzić karę względem młodocianego jeśli istnieją jakieś względy wychowawcze (kara ma spełnić rolę wychowawczą, a nie tylko odizolować młodocianego od środowiska) (tu dygresja - młodociany w majestacie prawa karnego to taki pacjent, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 21 lat, a w chwili wydania wyroku I instancji nie ukończył lat 24.

Nadzwyczajnie złagodzić karę można wtedy, gdy nawet najłagodniejsza kara przewidziana za dane przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa.

Sąd MUSI zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który ujawni okoliczności przestępstwa i osób uczestniczących w przestępstwie.

Warunkowe zawieszenie kary - już po wydaniu wyroku. Warunkowo zawiesić karę można gdy:

• orzeczona kara nie przekracza 2 lat.

• Istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna

Okres próby dla takiego delikwenta trwa od 2 do 5 lat (w przypadku kary pozbawienia wolności), lub od 1 do 3 lat (w przypadku innych kar). Jeżeli próba się powiedzie, to po sześciu miesiącach po upłynięciu jej terminu skazanie ulega zatarciu (osoba traktowana jest jako niekarana). Na pacjenta, któremu zawiesza się karę nakłada się określone obowiązki (np. przeproszenie poszkodowanego, powstrzymywanie się od napojów alkoholowych, etc., etc. Delikwenta nadzoruje kurator. Jeśli próba się nie powiedzie kara zostaje „odwieszona”

Warunkowe przedterminowe zwolnienie - z wykonywania kary (a więc także ograniczenia wolności, czy grzywny). Skazanego można zwolnić dopiero po odbyciu ½ kary (ale okres ten nie może być krótszy niż 6 miesięcy). Recydywista musi odsiedzieć 2/3 kary, a multirecydywista ¾ kary (w tych dwóch ostatnich przypadkach musi to być co najmniej rok). W każdym przypadku sąd może przy wydawaniu wyroku podwyższyć próg czasu, po którym można się ubiegać o warunkowe zwolnienie (nie ma górnego limitu istnieje więc teoretyczna możliwość ustawienia tej bariery na np. 100 lat.). Żeby warunkowe zwolnienie mogło mieć miejsce musi też zaistnieć pozytywna prognoza kryminologiczna. Okres warunkowego zwolnienia trwa do końca kary (nie krócej niż 2 lata nie dłużej niż 5; w przypadku dożywocia nie krócej niż 10). W tym okresie zwolniony jest kontrolowany przez kuratora, nie może łamać prawa, źle się prowadzić, i w ogóle. Jeśli coś przeskrobie wraca na resztę kary do więzienia. Po ponownym uwięzieniu może ubiegać się o warunkowe zwolnienie po 5 latach (przy dożywociu po 10 latach).

Każdy skazany wpisany zostaje do Centralnego Rejestru Skazanych. Obecność w tymże rejestrze sprawia, że w rubryce „karany” musimy wpisywać literkę „T” bądź stawiać krzyżyk. Często pracodawcy wymagają papierka z CRS. Po upływie pewnego czasu skazanie ulega zatarciu - i znów można stawiać w rubryczce karany literkę „N”. Czas wykreślenia to 10 lat (5 lat, jeśli kara nie przekraczała 5 lat, a po wyjściu osoba zachowywała się poprawnie). Przy karach typu grzywna, ograniczenie wolności, etc. - zatarcie ulega po 5 latach, w niektórych przypadkach po 3.

Kara łączna - łączy się z tzw. zbiegiem przestępstw, czyli sytuacją gdy ten sam sprawca popełnia co najmniej dwa przestępstwa w krótkim czasie i przed wydaniem wyroku w którejś z tych spraw (nawet nieprawomocnego). Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z orzeczonych kar, i wyższa od sumy kar wymierzanych. Nie może być wyższa niż 540 stawek dziennych, 18 miesięcy ograniczenia wolności, 15 lat pozbawienia wolności. Jeżeli za jedno z popełnionych przestępstw orzeczone zostało dożywocie - to bez sumowania jest ono karą łączną. Jeśli za jedno przestępstwo orzeczone zostało 25 lat - wówczas bez sumowania jest ono karą łączną. Jeśli za dwa czyny orzeczona została kara 25 lat - wówczas bez sumowania karą łączną jest dożywocie. Zazwyczaj łączy się w ten sposób dwie kary tego samego typu - można jednak połączyć ograniczenie wolności z pozbawieniem wolności - wówczas 1 dzień pozbawienia wolności = 2 dniom ograniczenia wolności.

PRAWO CYWILNE

Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest ustawa Kodeks Cywilny (uchwalony w 1964 roku kilka razy zmieniony). Składa się z kilku ksiąg - część ogólna (podstawowe zasady obowiązujące dalej), część druga - własność i prawa rzeczowe, trzecia - zobowiązania, czwarta - spadki. W zakres prawa cywilnego wchodzi prawo rodzinne, prawo prasowe, prawo autorskie, prawo morskie, itp. Prawo cywilne reguluje stosunki cywilno prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. W stosunku cywilno-prawnym obie strony stosunku mają te same prawa (są równoprawne).

Nie można ze swojego prawa robić użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, bądź z zasadami współżycia społecznego. Jest to tzw. klauzula generalna prawa cywilnego. Prawo cywilne zawsze będzie broniło osoby słabszej - nawet jeśli racja jest po stronie drugiej osoby.

Osoba fizyczna - to człowiek od urodzenia do śmierci. Posiada osobowość prawną (jest podmiotem praw). Płód nienarodzony posiada osobowość prawną w prawie spadkowym jeśli urodzi się w ciągu 300 dni od śmierci spadkodawcy. Posiadamy także zdolność do czynności prawnych, którą nabywamy w pełni mając lat 18 (kobiety - 16 - jeśli sąd zgodzi się na wcześniejsze zamążpójście).

Osoba fizyczna z chwilą urodzenia nabywa zdolności prawne (może być przedmiotem prawa). Zdolności do czynności prawnych zyskuje wraz z osiągnięciem 18 lat (kobiety 16 - jeśli sąd wyrazi zgodę na wczesne zamążpójście). Od 1 do 13 roku życia mamy tylko zdolność prawną (możemy jedynie zawierać drobne umowy zwyczajowe - typu kupować chleb, gazetę etc.). Od 13 roku życia nabywamy tzw. ułomną zdolność do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnej może być ograniczona przez sąd w związku z ubezwłasnowolnieniem. Podstawą ubezwłasnowolnienia może być:

• choroba psychiczna

• stan wykluczający samodzielne decyzje (np. śpiączka).

Wówczas sąd wyznacza kuratora (opiekuna - kogoś kto zarządza majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej). Ubezwłasnowolnienie można cofnąć gdy znikła jego przyczyna.

W prawie cywilnym istnieje pojęcie uznania za zmarłego. W chwili śmierci każdy z nas traci zdolność prawną (całkiem zresztą zasadnie). Jeśli jednak osoba zaginęła i nie ma ciała (wyszedł z domu i nie wrócił, katastrofa lotnicza - nie zidentyfikowano ciał, etc.) wówczas prawo tworzy pewną fikcję - i uznaje się taką osobę za zmarłą (po 10 latach od zaginięcia, 5 lat jeśli osoba ukończyła 70 lat, 6 miesięcy od katastrofy lotniczej, morskiej, kolejowej, etc.). Postępowanie sądowe o uznanie kogoś za zmarłego poprzedzone musi być ogłoszeniem w prasie o takim procesie (najczęściej trzy miesiące przed procesem). Uznanie za zmarłego pociąga za sobą skutki prawne - żona zostaje wdową, majątek jest dziedziczony, etc.

Jeśli niedoszły nieboszczyk się jednak znajdzie, sąd unieważnia uznanie za zmarłego i odwraca majątkowe skutki prawne (nie może jednak np. kazać żonie rozwieść się z jej nowym wybrankiem). Uznanie za zmarłego jest równoznaczne z wystawieniem aktu zgonu.

Osoba fizyczna posiada dobra osobiste - (art. 23 Kodeksu Cywilnego). Są to: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość srtystyczna, naukowa, etc. Niektóre z tych dóbr chronione są też przez inne ustawy (ustawa o prawie autorskim, ustawa o ochronie danych osobowych, etc.). Dóbr osobistych nie można się zrzec - przynależą człowiekowi od urodzin do śmierci. Tylko swoimi dobrami osobistymi można dysponować. Osoby publiczne mają nieco ograniczoną ochronę dóbr osobistych (możemy interesować się ich życiem prywatnym, krytykować ich zachowanie, etc.). Dobrem osobistym jest także dobra pamięć o zmarłych przynależna żyjącym.

Zgodę na publikację danych świadków i biegłych w czasie procesu muszą wyrazić zainteresowani. Dane sędziego prowadzącego proces ogłaszane są „z urzędu”.

Przy zmianie płci sąd musi dokonać zmiany aktów stanu cywilnego (zmieniającej płeć osoby, a także osób z nią związanych - zależnych od jej nowych danych - np. dzieci, które nie mogą mieć wpisane w rubryce matka: Marian).

Osoba prawna - jest to swoistego rodzaju fikcja prawna. Osoba prawna składa się z osób fizycznych, wyodrębnionego majątku, oraz celu gospodarczego. Cechy osób prawnych - jest to zorganizowana wewnętrznie jedność powstała w celu realizacji określonych zamierzeń, będąca podmiotem prawa, wyposażona w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej (obie nabywa się w momencie rejestracji danej osoby prawnej). Wewnętrzna struktura osoby prawnej opiera się zarówno na przepisach prawa jak i na własnym statucie. Osoba prawna musi działać przez osoby fizyczne uprawnione do działań w jej imieniu. Osoba prawna posiada własny majątek, może występować w obrocie, zawierać umowy, być stroną procesową, za zaciągnięte zobowiązania odpowiada własnym majątkiem. Osoba prawna posiada dobra osobiste takie jak: nazwa firmy, dobra sława, tajemnica handlowa i nienaruszalność lokalu. Kodeks cywilny stanowi, że osobą prawną jest skarb państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (również przepisy pozakodeksowe). Osobami prawnymi (na mocy tych przepisów) są osoby zarejestrowane (w najważniejszych rejestrach - rejestrze przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni, handlowym, związków zawodowych, stowarzyszeń, fundacji, etc.). Najbardziej charakterystyczną i dziwną osobą prawną jest skarb państwa - skarb państwa jest w stosunkach cywilno-prawnych podmiotem praw i obowiązków jeśli sprawa dotyczy mienia państwowego nie należącego do innych podmiotów prawnych. Osoby prawne to również banki, fundacje, partie polityczne, stowarzyszenia. Osoby prawne mogą działać przez swoich przedstawicieli. Przedstawiciel działa w imieniu tego, kogo zaprezentuje, składa własne oświadczenie woli, ale skutki prawne ponosi osoba którą reprezentuje. Pełnomocnictwo to danie uprawnienia (będącego oświadczeniem woli) jednej osoby do reprezentowania drugiej osoby.

Czynności prawne - czynność prawna jest to oświadczenie woli (jednostronne lub dwustronne), swoistego rodzaju, dokonane w przepisanej przez prawo formie, zgodne z prawem, oraz zasadami współżycia społecznego, wolne od wad.

Oświadczenie woli musi być wyrażone przez osoby posiadające zdolność do czynności prawnych. Do niektórych czynności prawnych potrzebna jest specjalna forma (forma notarialna). Większość czynności prawnych realizujemy w formie ustnej (zakup gazety), niektóre wymagają formy pisemnej (zwłaszcza te, które wiążą się z jakimiś gwarancjami - pożyczki bankowe, wynajmy mieszkań). Czasami prawo wymaga formy aktu notarialnego (np. przy przeniesieniu własności i nieruchomości).

Czynność prawna nie może być sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego.

Są cztery wady oświadczenia woli:

• brak świadomości, lub swobody - tzn. wysoka gorączka, spożycie zbyt dużej ilości łódki Bols, wywieranie na nas zbyt dużej presji

• błąd (istotny) - biorę coś za coś czym to coś nie jest

• pozorność czynności - zawieramy czynność prawną, aby ukryć inną czynność prawną (np. fałszywa darowizna)

• groźba, albo szantaż - zmuszam osobę, grożę jej, szantażuje - wymuszam na niej realizację jakiejś czynności cywilno-prawnej.

okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

ok. wyłączające winę

ok. wyłączające bezprawność

(kontratypy)

---