Spór w sprawie fuzji banków Pekao S.A.

i BPH S.A.

Autorzy:

M. Kubasik

A. Lewandowska

A. Rzeczycki

W ostatnim czasie dość często poruszaną w mediach sprawą była fuzja banków Pekao i BPH mająca stworzyć największy do tej pory bank w Polsce. Zamiar łączenia się tych banków jest skutkiem fuzji dwóch grup bankowych: UniCredito Italiano S.A. i HVB AG. Należałoby przy tym jednak zaznaczyć, że to nie pierwszy taki przypadek w Polsce. Kontrolowany do tej pory przez HVB bank BPH S.A. jest również produktem pośrednim fuzji banków międzynarodowych: Hypovereinsbanku i Banku Austria, do którego doszło w 2000 roku. Wcześniej HVB kupił kontrolny pakiet BPH a BA CA przez kilka lat umacniał swoją pozycję w notowanym na giełdzie PBK.

Patrząc jednak na wydarzenia chronologicznie to pierwsze postanowienia ciążące na całej sprawie miały już miejsce w 1999 roku. Wtedy to UniCredito Italiano kupując akcje banku Pekao S.A. zgodził się na zawarty w umowie prywatyzacyjnej warunek zakazujący mu kupna konkurencyjnego banku w Polsce dopóki będzie posiadał przynajmniej 10% akcji banku Pekao.

We wrześniu 2005 roku Komisja opublikowała w Dzienniku Urzędowym zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie zamiaru koncentracji UCI i HVB, wzywając jednocześnie strony trzecie do nadsyłania pod wskazanym adresem wszelkich informacji mogących mieć związek z tą sprawą. Polska miała zatem możliwość przedstawienia stanowiska. Niestety w wyznaczonym terminie nie zgłosiła Komisji swoich zastrzeżeń.

Komisja przeprowadziła badanie rynków usług finansowych - zwłaszcza w Czechach, Słowacji i w Polsce. Analiza dotyczyła usług bankowych dla konsumentów i przedsiębiorców, bankowości inwestycyjnej, zarządzania aktywami, ale także usług dla rynków finansowych i rozliczeń płatności, ze szczególnym uwzględnieniem wydzielonego geograficznie rynku polskiego. Planowana koncentracja mogła zdaniem Komisji mieć największy wpływ właśnie na rynek polski, ponieważ obaj uczestnicy koncentracji mają na tym rynku znaczące udziały. Komisja stwierdziła, że planowana koncentracja nie przeszkodzi znacząco skutecznej konkurencji w EOG ani w jego części, w tym na terytorium Polski. Według Komisji, zgoda na koncentrację przyczyni się do tworzenia jednolitego rynku bankowości detalicznej i korporacyjnej, przy czym konsumenci nie ucierpią z powodu obniżenia poziomu konkurencji na rynkach krajowych. Wprawdzie UCI po połączeniu byłoby największym w Polsce bankiem pod względem aktywów i drugim pod względem liczby prowadzonych rachunków bieżących, ale działają w Polsce również inne znane banki, zdolne do konkurowania we wszystkich sektorach szybko rozwijającego się rynku usług bankowych.

Kiedy jednak 18 października Komisja udzieliła pozwolenia na tą transgraniczną fuzję w Polsce zawrzało. Jednym z pierwszych podnoszonych zarzutów było to, iż polski Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie zablokował planowanej koncentracji. Zarzut ten był całkowicie chybiony bowiem Polska, stając się członkiem UE przyjęła cały wspólnotowy dorobek prawny, w tym regulacje dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorstw. Koncentracja miała charakter wspólnotowy więc kompetencje do jej oceny miała wyłącznie Komisja Europejska.

Polski rząd nie podzielał jednak zdania Komisji. Fuzja drugiego i trzeciego na rynku banku doprowadziłaby do powstania giganta posiadającego ponad 20% aktywów na rodzimym rynku i jednocześnie największej tego typu instytucji w regionie. To powodowało że rosły obawy co do słuszności decyzji w sprawie fuzji banków. Najczęściej przytaczanymi argumentami przeciwko fuzji były:

• zapisy w umowie prywatyzacyjnej (Włosi zobowiązali się, że Pekao S.A. nie będzie przejmował konkurentów);

• zbyt duży potencjał połączonych banków - ich udział w rynku przekroczyłby 20%;

• zbyt wysoki udział w płynności sektora bankowego;

• zbyt duży wpływ na rynek papierów skarbowych - oba banki miałyby ponad 10% udziałów;

• niekorzystny i znaczący wpływ na kształtowanie rynkowych stóp procentowych;

• zwiększenie dystansu pomiędzy dużymi i małymi bankami;

• znaczące ograniczenie konkurencji na rynku usług bankowych;

• duża redukcja zatrudnienia;

• uzależnienie ważnych sektorów gospodarczych, w tym energetyki od jednego dominującego kredytodawcy, w tym przejęcie kontroli nad blisko 20 tys. klientów korporacyjnych;

• niekompatybilność i konkurencyjność systemów informatycznych Pekao S.A. i BPH;

• monopolizacja rynku w zakresie towarzystw funduszy inwestycyjnych w wyniku połączenia Pionier PEKAO TFI z BPH TFI (40% rynku);

• poważne osłabienie roli i znaczenia lidera rynku bankowego PKO BP;

• poważne uzależnienie budżetu państwa w zakresie potrzeb pożyczkowych.

W dniu 6 lutego 2006 roku Rada Ministrów upoważniła ministra Skarbu Państwa do skierowania do ETS skargi na decyzję Komisji Europejskiej zezwalającą na połączenie banków. W skardze tej Skarb Państwa kwestionował prawidłowość oceny oddziaływania skutków połączenia banków na stan konkurencji w Polsce oraz sprzeczność pomiędzy ustaleniami z przeprowadzonego postępowania z innymi dokumentami i raportami KE. Skarga wskazywała na sprzeczność stanowiska Komisji Europejskiej wobec polskiego rynku usług bankowych. W raporcie przedakcesyjnym w 2002 r. Komisja Europejska stwierdziła, iż rynek bankowy w Polsce charakteryzuje wysoki stopień koncentracji. Tymczasem po trzech latach od wygłoszenia tej opinii wyraziła zgodę na dalszą koncentrację rynku, w postaci połączenia Pekao S.A. i BPH S.A.

Polski rząd podkreślał również, że zmierzał do ochrony odpowiedniego poziomu konkurencji na polskim rynku finansowym oraz zapewnienia odpowiedniego dostępu do tanich usług finansowych oferowanych konsumentom w Polsce.

Ministerstwo Skarbu zażądało jednocześnie od Unicredito przywrócenia w terminie trzech miesięcy stanu zgodnego z postanowieniami umowy prywatyzacyjnej dotyczącej Pekao, poprzez sprzedaż wszystkich akcji BPH. Polski rząd nie ograniczył się jednak jedynie do nakazu sprzedaży akcji BPH. Wskazał również komu należałoby te akcje sprzedać - a mianowicie holenderskiemu Rabobankowi, który jest właścicielem 27% akcji Eureko. W wyniku tej kombinacji Eureko zrezygnowałby z roszczeń wobec Polski w sprawie dotyczącej prywatyzacji PZU.

Bruksela nie uznała naszej argumentacji. Odrzuciła powoływanie się na zapis umowy prywatyzacyjnej Pekao SA z 1999, który przez 10 lat zakazuje Unicredito angażowania się w działalność konkurencyjną wobec tego banku na polskim rynku. KE stwierdza, że ta klauzula na­rusza unijną zasadę swobody przepływu kapitału i jest sprzeczna z prawem do przedsiębiorczości. Zakwestionowano też nasz argument o konieczności ochrony polskiego rynku przed nadmierną koncentracją. Dodatkowo KE uznała kwestionowaną klauzulę za zbyt ogólną, w której istnieje zbyt duży margines uznaniowości w interpretacji.

Komisja Europejska przypomniała nam jednocześnie, że „ kraje członkowskie nie mogą stosować własnego ustawodawstwa krajowego w zakresie prawa konkurencji w stosunku do tego typu transakcji, a ograniczenia są możliwe, jeśli chodzi o ochronę uzasadnionego interesu, a może nim być bezpieczeństwo publiczne, pluralizm środków masowego przekazu oraz tzw. zasady ostrożnościowe. W tym zakresie KE z góry odrzuciła możliwość powołania się przez Polskę na klauzulę prywatyzacyjną, bo jej zdaniem jest ona niezgodna z obowiązującym dziś prawem".

Wobec niezmiennego stanowiska polskiego rządu w sprawie fuzji banków Pekao SA i BPH Komisja otworzyła oficjalne po­stępowanie dyscyplinujące przeciwko Polsce zarzucając nam „blokowanie swobodnego przepływu kapitału w Unii i łamanie w ten spo­sób fundamentalnej zasady jednolitego unijnego rynku”. Otwarcie postępowania w sprawie naruszenia unijnych przepisów związane jest z wezwaniem do usunięcia „uchybienia" z równoczesnym wyznaczeniem dwumiesięcznego terminu na odpowiedź. W przypadku gdyby Komisja uznała ją za niewystarczającą, wchodzi w rachubę kolejna decyzja, tym razem o wydaniu tzw. uzasadnionej opinii, z wnioskiem o niestosowanie klauzuli o zakazie konkurencji w umowie prywatyzacyjnej Pekao SA z równoczesnym zaleceniem wprowadzenia odpowiednich zmian w umowie zawartej przez Polskę z UniCredito przy zakupie Pekao S.A.. Jeśli i ten etap nie przyniósłby skutku, KE powinna skierować sprawę do Try­bunału Sprawiedliwości w Luksemburgu. Ostatnim etapem dyscyplinowania członka Unii przewidzianym w tych procedurach jest nałoże­nie przez Trybunał kary finansowej. Ten proces w pełnym cyklu mógłby trwać około dwóch lat.

Kolejnym krokiem w sprawie było podpisanie 19-tego kwietnia porozumienia między UniCredito Italiano a rządem. Wojciech Jasiński, Minister Skarbu, poinformował że nie będzie żadnej fuzji. Będą nadal funkcjonowały dwa banki tylko w innym wymiarze. Umowa uregulowała co i w jaki sposób zostanie wydzielone. Postanowienia dotyczące banku BPH były następujące:

• bank będzie składał się z 200 oddziałów wybranych przez UCI, a głównym kryterium wyboru ma być pokrywanie zasięgu dystrybucji,

• bank ma posiadać ten sam zakres produktów oferowanych, jak i obecnie,

• bank ma zostać wyposażony w infrastrukturę oraz służby pomocnicze (tzn. infrastrukturę informacyjną, systemy wspomagające oraz inne pokrewne usługi),

• bank zachowa prawo do znaku i nazwy.

Inne postanowienia:

• do 31 marca 2008 nie będzie redukcji personelu w żadnym z banków,

• UCI musi sprzedać jedno z Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych i udziały w jednym funduszu emerytalnym.

Na realizację umowy Włosi mają 30 miesięcy.

Nadal nie wiadomo co z drobnymi udziałowcami BPH, gdyż to także ich majątek zostanie podzielony. Prawdopodobnie udziałowcy otrzymają możliwość zamiany akcji BPH na Pekao.

Pomimo podpisania porozumienia sprawa nie zakończyła się. Nie rozwiązany został jeszcze konflikt pomiędzy polskim rządem a Komisją Europejską. Na początku maja 2006 roku Polska ma złożyć wyjaśnienia w sprawie blokowania fuzji banków. O ile w tej sprawie spodziewana jest przychylna decyzja Komisji i odstąpienie od złożenia skargi do ETS-u (ze względu na podpisane porozumienie), to trudno powiedzieć jaki będzie tok drugiej sprawy. Mianowicie Komisja Europejska zgłosiła pretensje do rządu RP o wkroczenie w wyłączne kompetencje KE poprzez blokadę fuzji oraz wezwanie włoskiego banku UCI do sprzedaży należących do niego akcji BPH.

Kwestia ta ma się rozstrzygnąć w maju bieżącego roku.

Bibliografia:

1. M. Zieliński: „Włoska Bawaria w Polsce”; „Wprost” 12 czerwiec 2005, s. 50-52

2. W. Gadomski, P. Szubański: „Pojedynek gigantów”; „Managermagazin” nr 7/05, s. 24-31

3. J. Zombirt: „Powstrzymać fuzję?”; „Bank” nr 02/2006, s. 14-16

4. „Kiedy ta fuzja wypali?”; „Biuletyn Bankowy” luty 2006, s. 25-26

5. B. Kasztelan - Świetlik, B. Gessel-Kalinowska vel Kalisz: „Końca sporu nie widać”; „Bank” nr 03/2006, s. 10-11

6. C. Mech: „W sprawie fuzji banków Pekao S.A. i BPH S.A.”; „Biuletyn Bankowy” kwiecień 2006, s. 62-63

7. A. Lach: „Cena koncentracji”; „Bank” nr 04/2006, s. 10-11

8. Bieżące informacje na portalach internetowych onet i interia.

5

---