Pojęcie prawa.
Prawo to zespół, całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, regulujących zachowania doniosłe z punktu widzenia państwa, których przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo.
Prawo a inne systemy normatywne.
Norma obyczajowa - reguła postępowania, która ukształtowała się w świadomości ludzi pod wpływem nawyku, w rezultacie wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań; tak postępowano od dawna taka jest tradycja.
Prawo zwyczajowe - jest częścią prawa danego państwa składają się na nie normy obyczajowe uznane przez państwo tzn. te które przestrzegania staje się przedmiotem troski państwa.
Moralność - ukształtowany zespół norm postępowania wg, których ocenia się zachowanie ludzi wobec siebie, społeczeństwa, państwa i innych organizacji społecznych jako dobre i jako złe.
Świadomość prawna - ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.
Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - niepodważalny nakaz państwa od wypełnienia którego nie można się uchylić.
Normy względnie obowiązujące (dyspozytywne) - pozostawiają stronom swobodę w układaniu stosunków umownych.
Przepis prawny - elementarna część ustawy lub innego aktu normatywnego (art., par., akt., ustęp).
Stosunek prawny - stosunek społeczny uregulowany przez prawo.
Zdarzenie prawne - każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego.
Podział systemu prawa w Polsce na gałęzie(str. 46).
Prawo konstytucyjne - zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa
Prawo administracyjne - zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów
Prawo finansowe - zespół norm reg. gromadzenie środków pieniędzy przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych
Prawo cywilne - zespół norm reg. stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi w danej sprawie podmiotami prawa
Prawo rodzinne - zespół norm reg. osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli
Prawo pracy - zespół norm reg. stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy
Prawo karne - zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odp. karnej
Prawo procesowe - jego przepisy nie ustanawiają praw i obowiązków, lecz regulują sposób postępowania organów wymiaru sprawiedliwości oraz osób występujących przed tymi organami i wyodrębnia się w nim: prawo cywilne procesowe - zespół norm reg. tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów, prawo karne procesowe - zespół norm reg. tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
System źródeł prawa(str. 27).
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne.
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
Poza prawem powszechnie obowiązującym zawartym w wymienionych wyżej źródłach jest jeszcze tzw. prawo wewnętrzne. Tworzą je:
uchwały rady ministrów
zarządzenia premiera i ministrów wydawane na podstawie ustaw
Konstytucja jako ustawa zasadnicza(str. 51).
Nazwa pochodzi od łac. Constitutio - ustrój. Określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Stanowi podstawę prawną działalności wszystkich organów w państwie. Została uchwalona przez zgromadzenie narodowe tzn. połączone izby sejmu i senatu 2 kwietnia 1997r., a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum. O pierwszoplanowej roli konstytucji decydują dwie zasady:
konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, nie stosowanym przy uchwalaniu innych ustaw, który z reguły charakteryzuje się zwiększonym kworum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej większości głosów
wszystkie akty prawne w państwie musza być zgodne z konstytucją
Ustawa jako źródło prawa(str. 28).
Do wydawania ustaw upoważniony jest sejm z istotnym działaniem senatu
wydawanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli
forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno ustrojowych
sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej
Pojęcie kodeksu i kodyfikacji, ustawy ogólnej i szczególnej.
Kodeks jest to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków. Występują różne rodzaje kodeksów, np.: kodeks karny, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks postępowania karnego i inne.
Kodyfikacja jest najważniejszą formą procesu doskonalenia prawa. Jest zbliżona do inkorporacji. Kodyfikacja polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny - kodeks. Poza wprowadzeniem z góry założonej systematyki prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami, ujednolicenie nomenklatury, wprowadzenie nowych uregulowań dyktowanych potrzebami. W rezultacie w oparciu o obowiązujące dotąd przepisy powstaje nowy, jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisy zostają uchylone. Kodyfikację przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa, często całej gałęzi.
Umowa międzynarodowa jako źródło prawa.
Po ogłoszeniu umowy w Dzienniku ustaw zawarte w niej normy stają się częścią krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, tak jak przepisy wydane przez organy państwowe.
Umowy międzynarodowe ratyfikuje prezydent. Ratyfikacja niektórych umów wymaga uprzednie zgody Sejmu, wyrażonej w ustawie. Należą do nich umowy dotyczące:
pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych
członkostwa w organizacji międzynarodowej
znacznego finansowego obciążenia państwa
spraw wymagających regulacji ustawowej
W razie kolizji między taką umową międzynarodową, a ustawą, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Także umowa konstytuująca organizację międzynarodową może zawierać postanowienie, że prawo tej organizacji jest stosowane w kraju i ma pierwszeństwo w razie kolizji.
Rozporządzenie jako źródło prawa.
Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do których należą:
Rada Ministrów
Prezes Rady Ministrów
Ministrowie
Przewodniczący określonych w ustawach komitetów
Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent.
Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w rozporządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów.
Rozporządzenie nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw tzn. nie może zawierać przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiekolwiek ustawy. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać przepisów ustawy.
Uchwała i zarządzenie jako źródło prawa
Uchwała jest to akt woli ciała kolegialnego organu państwowego samorządu spółdzielczego, organizacji społecznej lub zawodowej albo też innej organizacji samorządowej. Ze względu na treść rozróżnić można:
uchwałę Rady Państwa o nominacji sędziów czy profesorów
-//- sejmu o powołaniu rządu
-//- Sądu Najwyższego
-//- wytyczające obowiązujące dyrektywy działania dla innych organów lub członków danej organizacji
Zarządzenie jest to akt prawny o charakterze generalnym lub indywidualnym, wydanym przez organy realizujące zadania administracji państwowych. Zarządzenie o charakterze generalnym, wydawane na podstawie i w celu wykonania ustaw i dekretów, są publikowane w „Monitorze polskim”.
Prawo miejscowe jako źródło prawa.
Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je ustanowiły, na przykład województwa lub gminy. Stanowienie prawa miejscowego należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.
Pojęcie, budowa i rodzaje norm prawnych.
Norma prawna to wynikająca z przepisów postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachować się tak, jak norma nakazuje.
Norma prawna zbudowana jest z trzech części:
hipoteza
dyspozycja
sankcja
Każda norma znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji - hipoteza.
Dyspozycja jest to ta część normy, która wskazuje obowiązujący w danej chwili sposób zachowania.
Sankcja jest to ta część normy, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji.
Rozróżniamy dwa rodzaje norm prawnych:
normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne)
normy względnie obowiązujące (dyspozytywne)
Normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić. Każde odstępstwo od nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa.
Normy dyspozytywne maja odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie regulowały inaczej w umowie.
Stosunek prawny i jego elementy.
Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.
W każdym stosunku prawnym występuje pięć elementów:
prawo podmiotowe
obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
podmiot prawa
podmiot obowiązku
przedmiot stosunku prawnego
Za elementy stosunku prawnego uważa się więc strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują, a nadto przedmiot stosunku czyli to, co w danym stosunku chodzi (rzeczy, dobra materialne, działania).
Pojęcie i rodzaje praw podmiotowych.
Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia). Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych. Na przykład wierzyciel może domagać się od dłużnika zwrotu pożyczonej kwoty dlatego, że takie prawo podmiotowe przyznają dającemu pożyczkę przepisy kodeksu cywilnego.
Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.
Prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania uprawnionego. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania. Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Nie ma praw podmiotowych poza tymi, które wynikają z norm prawnych.
Z różnych podziałów praw podmiotowych w prawie cywilnym szczególnie ważny jest podział na:
prawa podmiotowe bezwzględne
prawa podmiotowe względne
Prawami podmiotowymi bezwzględnymi są prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Korelatem tych praw są obowiązki obciążające wszystkich, a nie oznaczony podmiot prawa. Treścią obowiązków jest nienaruszenie prawa podmiotowego, a wiec niepodejmowanie żadnych czynności, które by prawo mogły naruszyć.
Do praw bezwzględnych zalicza się tzw. prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku, niektóre prawa na dobrach niematerialnych.
Prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym. Do praw względnych należą wierzytelność, bowiem wierzyciel może domagać się świadczenia tylko od dłużnika, a nie innej osoby, na przykład sprzedawca może zażądać zapłaty za towar jedynie od kupującego. Korelatem praw podmiotowych względnych jest obowiązek określonego zachowania się, polega na działaniu, bądź na zaniechaniu działania.
Uprawnienie i roszczenie.
Uprawnienie używa się mówiąc, że norma prawna wówczas przyznaje danej osobie uprawnienie, gdy nie nakładając na nią obowiązku, pozostawia do jej uzyskania wybór określonego zachowania się.
Roszczenie wynikający z przepisów prawa cywilnego uprawnienie do żądania od oznaczonej osoby określonego zachowania się, np. wierzycielowi przysługuje w stosunku do dłużnika roszczenie o zapłatę należnej sumy.