Rozszerzenie systemu kontraktowego
D. 50.16.19: W pierwszej księdze komentarza do edyktu pretora miejskiego Labeon ustalił, że co innego znaczy „działać” (aguntur), co innego „prowadzić sprawy” (gerantur) a co innego „zawierać umowy” (contrahuntur). Działanie uznał za termin ogólny odnoszący się zarówno do działania w uroczystej formie słownej jak i do czynności połączonych z wydaniem rzeczy, jak np. stypulacja lub wypłata pieniędzy. Umowa natomiast to zobowiązanie wzajemne (ultro citroque obligatio), które grecy nazywają synallagma, takie jak kupno sprzedaż, najem spółka. Prowadzenie spraw oznacza zaś rzecz zdziałaną bez uroczystej formy.
Cechą konstytuwną kontraktu wg Labeona jest WZAJEMNOŚĆ-jest to porozumienie stron, z którego wynikają dla stron wzajemne prawa i obowiązki. Taka koncepcja umożliwiła wyjście poza sztywny system nominalizmu kontraktowego
Labeon proponuje zmodyfikować skargę kontraktową poprzez umieszczenie w formułce praescriptio, w której będzie przedstawione, w jaki sposób stan faktyczny odbiega od typowego stanu faktycznego przewidzianego dla danej skargi.
Przypadki, w ktorych Labeon proponuje przyznać actio praescriptis verbis:
skarga kontraktowa nie może być zastosowana, bowiem nie ziścił się warunek zawieszający (lub ziścił się warunek rozwiązujący), ale to nie ziszczenie się lub ziszczenie się warunku wynikało z przyczyn leżących po jednej ze stron umowy. Ulpian w analogicznej sytuacji przyznawał skargę z kontraktu
sprzedaż zawarta pod warunkiem rozwiązującym potestatywnym (jeżeli kupującemu nie spodoba się towar to będzie mógł odstąpić od umowy) - pactum displicentiae, kiedy to kupujący odstąpił od sprzedaży ale wcześniej uzyskał jakąś korzyść z rzeczy, którą kupił na próbę (sprzedano na próbe konie, nabywca wygrał nimi wyścig a potem nie chce kupić)
umowa stron zawiera elementy wielu umów nazwanych (poproszony p pożyczkę dał rzecz, żeby potrzebujący ją sprzedał a pieniądze uzyskane ze sprzedaży zatrzymał jako pożyczkę: jeżeli nie doszło do sprzedaży lub rzecz została sprzedana a potrzebujący nie wziął pożyczki)
Ariston z kolei proponował actio civilis incerti w przypadku umów wzajemnych, gdy jedna ze stron już spełniła swoje świadczenie. Pozwalało na szersze przyznanie ochrony niż koncepcja Labeona. Labeon udzielał skargi, kiedy umowa była podobna do jakiegoś kontraktu nazwanego, natomiast Ariston udzielał jej w przypadku umów wzajemnych, kiedy jedna ze stron spełniła już swoje świadczenie (odejście od konsensualizmu na rzecz realności).
Późniejsi juryści połączyli te dwie koncepcje i powstała actio civilis incerti zwana też praescriptis verbis, która była skargą dobrej wiary i przysługiwała w umowie o świadczenie wzajemne, gdy jedna ze stron już spełniła swoje świadczenie.
Kontrakty realne nienazwane (contractus reales innominati)
Odpowiedzialność oparta na przekonaniu, że umowa wzajemna rodzi zobowiązanie dopiero po wykonaniu świadczenie przez jedną stronę- charakter zbliżony do kontraktów realnych. W momencie zawarcia kontraktu jedna ze stron spełniała swoje świadczenie wzajemne i tym samym powstawało jednostronne zobowiązanie drugiej strony do spełnienia świadczenia wzajemnego. Początkowo takie umowy chroniono jedynie przyznając skargę o zwrot spełnionego świadczenie (condictio ob rem dati, condictio causa data causa non secuta, actio doli, actio in factum), na późniejszym etapie zaczęto przyznawać skargę o wykonanie świadczenia wzajemnego actio praescriptis verbis. W prawie justyniański 4 typy contractus reales innominati
do ut des (daję, żebyś dał)-przeniesienie własności rzeczy w zamian za przeniesienie własności innej rzeczy
facio ut des (czynię, żebyś dał)-wykonanie jakiejś czynności w zamian za przeniesienie własności jakiejś rzeczy
facio ut facias (czynię, żebyś czynił)-wykonanie jakiejś czynności w zamian za wykonanie innej czynności
do ut facias (daję, żebyś uczynił)-przeniesienie własności rzeczy w zamian za wykonanie jakiejś czynności
np. zamiana, kontrakt estymatoryjny (aestimatum-oddanie oszacowanej rzeczy jakiejś osobie, żeby ją sprzedała), ugoda (transactio), precarium
PACTA
Były to nieformalne porozumienia między stronami. Zasada ex nudo pacto actio non contrahitur a więc nie dawały podstawy do przyznania skargi. Pretor uznawał, że takie porozumienia mi, między stronami winny być przestrzegane stąd, jeżeli takie pactum było dodane do jakiegoś stosunku prawnego chronionego przez prawo, przyznawał z tytułu takiego pactum zarzut procesowy (exceptio pacti).
Pacta pretoria
Constitutum debiti - nieformalna umowa o wykonanie świadczenie już istniejącego, skarga actio de pecunia constituta
c.d. proprii - dotyczyło własnego długu
c.d. alieni-dotyczyło długu osoby trzeciej
Receptum argentarii-poręczenie bankiera za dług swojego klienta wobec osoby trzeciej, akarga actio recepticia
Receptum nautarum, cauponum, stabulariorum-oświadczenie armatorów statków, właścicieli zajazdów lub stajen o przyjęciu zwiększonej odpowiedzialności za rzeczy wniesione na teren ich przedsiębiorstwa, początkowo odpowiedzialność obejmowała także vis maior, Labeon zawęził do custodia. Skarga actio de recepto
Pactum de iureiurando-nieformalna umowa o złożenie przysięgi w postępowaniu sądowym, skarga actio de iureiurando lub exceptio iurisiurandi
Pacta legitima
Uzyskały ochronę na mocy konstytucji cesarskich
Pactum dotale - nieformalna umowa o ustanowienie posagu
Donatio-nieformalna umowa darowizny
Compromissum - nieformalna umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie arbitra
Rozszerzanie systemu kontraktowego prowadziło do uznania, że porozumienie stron mające na celu powstanie między nimi stosunku zobowiązaniowego takie zobowiązanie rodzi..
Obligationes quasi ex contractu
Kategoria wyodrębniona przez glosatorów. Kompilatorzy justyniańscy używali sformułowania „zobowiązywac się jakby z kontraktu”
Negotiorum gestio-prowadzenie cudzych spraw bez zgody zainteresowanego (dominus negotii). Działania negotiorum gestora winny być podjęte w interesie dominus negotii i winny być dla niego użyteczne (muszą być związane z jego sprawami i muszą istnieć perspektywy na ich pomyślne zakończenie). Podejmując się prowadzenie spraw dominus negotii prowadzący cudze sprawy bez zlecenia winien starać się poinformować dominus negotii o swoich działaniach a działanie już podjęte doprowadzić do końca. Jeżeli dominus negotii zatwierdził jego działania negotiorum gestio przekształcało się w zlecenie. Negotiorum gestor był zastępcą pośrednim dominus negotii. Dominus negotii miał skargę actio negotiorum gestorum directa o przekazanie mu wszelkich korzyści, które gestor uzyskał prowadząc jego sprawy a gestor miał actio negotiorum gestorum contraria o zwrot kosztów zarządu majątkiem gestora. Ponieważ negotiorum gestor prowadził sprawy dominus negotii nieodpłatnie odpowiadał za dolus i culpa lata, chyba, że jego działania wykraczały poza zakres zwykle prowadzonej przez dominus negotii działalności, wowczas odpowiadał takze za szkody spowodowane wydarzeniami przypadkowymi (D. 3.5.10 Jeżeli prowadzisz sprawy nieobecnego, który o tym nie wie odpowiadasz za dolus i culpa lata. Jednak Proculus twierdzi, że czasami odpowiada się również za przypadek, np. wówczas, gdy w imieniu nieobecnego rozpoczynasz nową działalność, której on nie zwykł prowadzić, np. kupujesz niewyuczonych niewolników lub wchodzisz w jakieś interesy-jeśli bowiem z tego tytułu powstanie strata, obciąży ona ciebie, zyska natomiast przypadnie nieobecnemu; jeśli natomiast powstanie zarówno jakiś zysk jak i strata, nieobecny powninien potrącić zysk ze stratą).
Zobowiązanie dwustronne nierównoczesne dobrej wiary
Tutela-podstawą odpowiedzialności jest podjęcie się przez tutora prowadzenia spraw pupila. Zobowiązanie dwustronne nierównoczesne dobrej wiary. Skarga actio tutelae directa i contraria
Legatum-legat o skutku zobowiązującym per damnationem i sinendi modo. W procesie legisakcyjnym legatariusz miał legis actio per manus iniectionem, w procesie formułkowym actio ex testamento. Zobowiązanie jednostronne stricti iuris
Solutio indebiti-zobowiązanie powstałe ze spełnienia nienależnego świadczenia
Świadome przyjęcie nienależnego świadczenia stanowiło delikt kradzieży, natomiast, jeżeli przyjmujący świadczenie działał w dobrej wierze, był on obowiązany do zwrotu tego świadczenia.
Skarga condictio indebiti. Rzymianie nie mieli generalnej koncepcji bezpodstawnego wzbogacenia, ale przyznawali różne typy condictiones w poszczególnych jego przypadkach, kiedy ktoś uzyskał korzyść majątkową, która mu się nie należała.
Condictio ob rem dati i condicito causa data causa non secuta-przy kontraktach wzajemnych contractes reales innominati o zwrot spełnionego świadczenia, jeżeli druga strona odmawiała spełnienia swego świadczenia wzajemnego
Condictio ob turpem causam - o zwrot przysporzenia wręczonego, aby ktoś powstrzymał się od popełnienia czynu niezgodnego z prawem lub dobrymi obyczajami albo wykonał swój obowiązek prawny
Condictio furtiva - przeciwko złodziejowi
Condictio sine causa-o zwrot świadczenia spełnionego bez podstawy prawnej, albo gdy jego podstawa prawna była negatywnie oceniana w prawie pretorskim