Delikty-czyny niedozwolone

Rozróżnienie:

1. Crimina (zbrodnie) - godzą w interesy ogółu, karane w trybie publicznym

2. Delicta (delikty) - godzą w interesy osobiste i majątkowe poszczególnych osób, karane w trybie prywatnym; rodzą odpowiedzialność sprawcy w postaci obowiązku zapłaty kary umownej poszkodowanemu lub osobie, która wystąpi z actio popularis

W czasach archaicznych miała zastosowanie talion. Stopniowo ograniczany na rzecz zapłaty kary pieniężnej. W okresie cesarstwa system odpowiedzialności publicznoprawnej realizowany w procesie kognicyjnym.

FURTUM

1. Ustawa XII Tablic

Znała kradzież jawną i niejawną.

1. Kradzież jawna (furtum manifestum): złodziej złapany na gorącym uczynku lub w miejscu popełnienia kradzieży z rzeczą. Jeżeli kradł w nocy mógł być zabity, w dzień tylko, jeżeli bronił się niebezpiecznym narzędziem a okradany podniósł krzyk. Kara publiczna: chłosta i oddanie pod władzę poszkodowanemu lub w wypadku niewolnika śmierć. Pretorzy wprowadzają karę prywatną w wysokości 4-rokrotnej wartości skradzionej rzeczy (in quadruplum)

2. Kradzież niejawna (furtum niec manifestum): każda kradzież, która nie była jawna. Zarówno Ustawa XII Tablic jak i prawo pretorskie przewidywało karę na podwójną wartość rzeczy (in duplum)

3. Servius Sulpicius Rufus i Sabinus wyróżniali jeszcze inne rodzaje kradzieży, ale zdaniem Gaiusa były to tylko szczególne skargi przysługujące poszkodowanemu w wypadku kradzieży:

• actio furti concepti et oblati - przeciw przechowującemu rzecz skradzioną in triplum

• actio furti prohibiti - skarga pretorska przeciw osobie utrudniającej poszukiwania rzeczy in quadruplum

2. Prawo przedklasyczne

Delikt kradzieży rozumiany bardzo szeroko jako każde umyślne wyrządzenie szkody w majątku. Juryści klasyczni przywołują różne sytuacje, które dla prawników przedklasycznych stanowiły kradzież:

• bezpodstawne pozwanie mularza do sądu, przez co jego stado niepilnowane zostało utracone

• zasłonięcie uciekającego niewolnika togą i umożliwienie mu przez to ucieczki

• użyczenie fałszywych odważników osobie prowadzącej skup na wagę

Uchwalenie lex Aquilia regulującej odpowiedzialność za wyrządzenie szkody w majątku i wprowadzenie actio doli spowodowały znaczne zawężenie deliktu kradzieży do przypadków pozbawienia właściciela władztwa nad rzeczą, które przynosiło korzyść sprawcy lub osobie trzeciej. Sabinus wprowadza jako kryterium kradzieży kryterium korzyści majątkowej, Labeon dodaje kryterium działania furti faciendi causa (w zamiarze popełnienia kradzieży) i rozgraniczył pojęcie furtum od pojęcia dolus, wyłączając z ego pierwszego przypadek podstępnego doprowadzenia kogoś do niekorzystnego rozporządzenia majątkiem.

3. Prawo klasyczne

Furtum est contrectatio rei fraudulosa lucri faciendi gratia vel ipsius rei vel etiam usus eius possesionisve - kradzież jest to zetknięcie się z rzeczą bezprawne w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i może dotyczyć samej rzeczy, jej używania bądź też posiadania.

Contrectatio - fizyczny kontakt z rzeczą, który mógł prowadzić do zabrania rzeczy

Fraudulosa- obiektywna i subiektywna bezprawność (istnienie obiektywnego uprawnienia do zabrania rzeczy lub zgoda właściciela wyklucza bezprawność podobnie jak brak subiektywnego przekonania o popełnieniu kradzieży)

Lucri faciendi gratia- zamiar uzyskania korzyści majątkowej

Furtum rei-kradzież rzeczy

Furtum usus-używanie rzeczy przy braku takiego uprawnienia (depozytariusz, zastawnik) lub używanie rzeczy niezgodnie z umową lub jej społ-gosp przeznaczeniem (komodatariusz)

Furtum possessionis (rei suae) - zabranie rzeczy przez właściciela ale wbrew postanowieniom umowy na mocy której miała pozostać u innej osoby (komodant, zastawca)

SKARGI

Actio furti - legitymacje czynną miała osoba mająca interes w odzyskaniu rzeczy skradzionej, najczęściej był to właściciel ale jeżeli właściciel powierzył rzecz osobie odpowiedzialnej za custodia, to obciążony custodią miał prawo ścigać złodzieja, chyba że był niewypłacalny, w takim wypadku interes w odzyskaniu rzeczy skradzionej miał właściciel

Condicito furtiva - skarga odszkodowawcza o bezpodstawne wzbogacenie w wyniku kradzieży

Rei vindicatio

4. Prawo poklasyczne - odpowiedzialność publiczno prawna realizowana w cognitio extra ordinem

RAPINA (Rabunek)

Kradzież przy użyciu siły. Pod koniec republiki wprowadzono pretorską actio vi bonorum raptorum na poczwórną wartość skradzionej rzeczy do roku. Po roku można było wnieść pretorską skargę na pojedynczą wartość rzeczy lub cywilną actio furti nec manifesti.

DAMNUM INIURIA DATUM (wyrządzenie szkody w majątku)

1. Ustawa XII Tablic

1. Actio de arboribus succissis - przeciwko osobie, która wycięła drzewo lub krzew - kara 25 asów

2. Os fractum - uszkodzenie ciała niewolnika - kara 150 asów

2. Lex Aquilia - ok. 286 r. p.n.e.

Uchyliła wszelkie wcześniej obowiązujące przepisy i wprowadziła skargę actio damni iniuriae ex lege Aquilia

1. Rozdział pierwszy-regulował odpowiedzialność za zabicie cudzego niewolnika lub zwierzęcia czworonożnego należącego do pecus - kara w wysokości najwyższej wartości rzeczy w ciągu roku

2. Rozdział drugi- regulował odpowiedzialność adstypulatora, który nieuczciwie umorzył zobowiązanie wobec wierzyciela głównego-kara w wysokości wartości umorzonego zobowiązania

3. Rozdział trzeci- regulował odpowiedzialność za zranienie cudzego niewolnika lub zwierzęcia czworonożnego należącego do pecus oraz wszelkie inne szkody - kara w wysokości najwyższej wartości rzeczy w ciągu 30 dni

Przesłanki odpowiedzialności

1. Szkoda wyrządzona przez bezpośrednie oddziaływanie sprawcy na rzecz (damnum corpore corpori datum)

2. Szkoda wyrządzona przez działanie sprawcy

3. Szkoda wyrządzona bezprawnie w sensie obiektywnym

4. Rzecz musiała być rzeczywiście zniszczona lub uszkodzona

5. Wysokość odszkodowania obejmowała tylko rzeczywistą rynkową wartość rzeczy (damnum emergens)

6. Legitymacje czynną do wniesienia skargi miał właściciel kwirytarny

3. Prawo pretorskie i rozwój odpowiedzialności na bazie ustawy akwiliańskiej- przyznanie actio ex lege Auilia utilis lub in factum

1. Szkoda wyrządzona także przez działanie pośrednie

2. Szkoda wyrządzona także przez zaniechanie (kazus położnej i niewolnicy)

3. Subiektywna bezprawność - pojęcie winy akwiliańskiej, ktora obejmowała wszystkie stopnie winy i tzw. culpa levissima, najmniejsze niedołożenie należytej staranności (kazus fryzjera)

4. Odszkodowaniem objęto także przypadki utraty przez właściciela władztwa nad rzeczą

5. Wysokość odszkodowania obejmowała także lucrum cessans oraz szczególną wartość rzeczy, która miała ta rzecz np. dlatego, że wchodziła w skład większego zestawu (np. zabicie jednego z niewolników bliźniaków lub niewolnika z grupy muzykantów)

6. Rozszerzono zakres legitymacji czynnej na właściciela bonitarnego i inne kategorie osób (użytkownik dzierżawca)

7. Objęto odpowiedzialnością uszkodzenie ciała osoby wolnej i powstałe z tego tytułu szkody w majątku

INIURIA (zniewaga)

W znaczeniu szerokim termin ten oznacza jakiekolwiek działanie sprzeczne z prawem (ius), w znaczeniu technicznym delikt zniewagi. Zniewagę można wyrządzić słowem lub czynem i może ona dotyczyć ciała człowieka, jego godności lub zniesławienia.

1. Ustawa XII Tablic

1. membrum ruptum: ciężkie uszkodzenie ciała człowieka wolnego-kara talionu z możliwością wykupienia się od kary za zapłatą odszkodowania pieniężnego

2. os fractum: złamanie kości człowieka wolnego-kara 300 asów

3. iniuria: naruszenie nietykalności cielesnej bez wyraźnego uszkodzenia ciała-kara 25 asów

1. Prawo klasyczne i pretorskie

W edykcie de iniuriis pretor przyznał skargę actio iniuriarum aestimatoria- sędzia każdorazowo zgodnie z dobrą wiarą wyceniał wartość zniewagi biorąc pod uwagę element subiektywny (winę sprawcy), stopień znieważenia poszkodowanego w odczuciu poszkodowanego i to czy zniewaga była ciężka ze względu na miejsce popełnienia (miejsce publiczne), czyn stanowiący zniewagę czy relacje między znieważającym lub znieważanym (jeżeli osoba stojąca niżej w hierarchii społ znieważała osobę stojącą wyżej była to zniewaga ciężka). Była to skarga penalna i należała do actiones vindictae spirantes (skarg dyszących zemstą) - mógł z tą skargą wystąpić tylko znieważony, ale nie jego spadkobiercy. Udział znieważonego w procesie był niezbędny do momentu litis contestatio.

Obok generalnej skargi wprowadzonej w edykcie de iniuriis oraz edykcie ne infamandi causa fiat (przeciw osobie, która w jakikolwiek sposób znieważyła inną osobę) były też inne edykty przyznające skargę za poszczególne rodzaje zniewagi:

• de convivio - przeciw zniewadze słownej

• de adtemptata pudicitia - przeciw osobie, która włóczyla się lub zaczepiała kobietę dobrych obyczajów lub młodzieńca albo osoby im towarzyszące

Zniewaga pośrednia: actio iniuriarium mogła być wnoszona przez pater familias także, jeżeli znieważona została jego żona lub dzieci in potestate - znieważenie tych osób było pośrednim znieważeniem jego samego.

Niewolnik nie mógł być znieważony; wyjątek: jeżeli zniewaga dokonana publicznie i w celu znieważenia właściciela

2. Lex Cornelia de iniuriis (81 r. p.n.e.)- odpowiedzialność publiczna kryminalna za niektóre rodzaje iniuria (uderzenie, wychłostanie, napaść na dom)

Delikty prawa pretorskiego

METUS (groźba)

D. 50.17.116: Nic nie jest tak przeciwne porozumieniu, które ma znaczenie w skargach dobrej wiary jak siła lub groźba, jest sprzeczne z dobrymi obyczajami akceptować którekolwiek z nich.

Edykt z 80 r pn.e. wprowadzający exceptio quod metus causa, restitutio in integrum, actio quod metus causa.

D. 4.2.1 (Ulp. 11 ad ed.): Pretor ogłosił, że co zostało zdziałane pod wpływem groźby, tego nie uznam. Dawniej słowa edyktu były „co zostało zdziałane siłą lub groźbą”. Wzmianka o sile dotyczyła narzucenia komuś czegoś wbrew jego woli, groźba wyrażała zaś stan alarmu umysłu wywołany istniejącym lub przyszłym zagrożeniem. Ale wzmianka o sile była potem pomijana, bo uznano, że za zdziałane groźbą uważa się także to, co zostało zdziałane z użyciem siły.

D. 4.2.14.1 (Ulp. 11 ad ed.): Jeśli, ktoś nie zwróci tego co wyłudził groźbą, zostanie zasądzony na poczwórną wartość. Pretor obszedł się z z nim wystarczająco łagodnie, przyznając mu możliwość zwrotu, jeśli zechce uniknąć kary. Po upływie roku przyznaje się skargę in simplum, ale nie zawsze, tylko po zbadaniu sprawy.

Przesłanki zastosowania edyktu quod metus causa

1. Groźba musiała być poważna

1. rzeczywiste niebezpieczeństwo jej spełnienia

D. 4.2.6 (Gai 4 ad ed. prov.): Powiadamy, że edykt ten dotyczy nie takiej groźby, która może przestraszyć człowieka bojaźliwego, lecz takiej, która jest rzeczywista i wzbudza obawę w człowieku odważnym.

2. zagrożone istotne dobro osoby

D. 4.2.5 (Ulp. 11 ad ed.): Labeon mówił, że za groźbę należy uznać nie tylko to, co wzbudza jakąkolwiek obawę lecz strach przed poważną szkodą

D. 4.2.7.1 (Ulp. 11 ad ed.): Podobnie jeśli ktoś przyłapany na kradzieży lub zdradzie małżeńskiej coś podarował lub się zobowiązał, jak słusznie napisał Pomponius w księdze 28, może powołać się na ten edykt: obawiał się bowiem śmierci lub więzów. Jakkolwiek bowiem nie każdego cudzołożnika lub złodzieja można zabić, chyba że broni się mieczem, to jednak mogli go zabić niezgodnie z prawem i wtedy słuszny był jego strach. Lecz także, jeśli coś przekazał temu, kto go złapał, po to aby nie zostać wydany, mógł być narażony na to, co powiedzieliśmy.

D. 4.2.8.1 (Paul. 11 ad ed.): Jeżeli ktoś dostanie ode mnie pieniądze grożąc, że jeśli mu ich nie dam, zniszczy dokumenty potwierdzające, że jestem człowiekiem wolnym, nie ma wątpliwości, że zmusza mnie poważną groźbą, w szczególności, gdy już został wszczęty przeciwko mnie proces o przywrócenie do stanu niewoli i bez tych dokumentów nie mogę zostać uznany za człowieka wolnego.

D. 4.8.2 (Paul. 11 ad ed.): Także jeśli kobieta lub mężczyzna wręczył pieniądze w celu uniknięciu czynu nierządnego, omawiany edykt ma zastosowanie, bowiem dla szlachetnego człowieka groźba taka musi być straszniejsza niż śmierć.

2. Groźba musiała spowodować rzeczywistą stratę w majątku poszkodowanego

Legitymacja bierna: skargę mógł wnieść każdy poszkodowany w wyniku groźby

D. 44.4.4.3.Cassius nie zamieścił w swoim edykcie zarzutu procesowego z powodu groźby, ponieważ uznał za wystarczający zarzut z tytułu podstępu, który ma charakter ogólny: wydaje się jednak użyteczne podnoszenie także zarzutu z tytułu groźby: różni się on bowiem od zarzutu z tytułu podstępu, ponieważ zarzut podstępu odnosi się tylko do tej osoby, która dopuściła się podstępu, natomiast zarzut z tytułu groźby przypisany jest do rzeczy „jeśli w tej sprawie nic nie zostało zdziałane groźbą”, tak więc nie badamy, czy powód uczynił coś grożąc, ale czy w tej sprawie ktokolwiek uczynił coś uciekając się do groźby.

DOLUS (podstęp)

Znaczenie terminu dolus

1. wszelkie zachowanie sprzeczne z zasadami dobrej wiary (w tym kontekście dolus jest podstawą przyznania exceptio doli)

2. najwyższy stopień winy obejmujący wyraźny zamiar pokrzywdzenia drugiej strony

3. oszustwo, tj. świadome wprowadzenie kogoś w błąd w celu doprowadzenia go do niekorzystnego dla niego rozporządzenia jego prawem

D. 4.3.1.2 (Ulp. 11 ad ed.): Servius zdefiniował podstęp jako intrygę w celu podejścia kogoś, gdy co innego się czyni dla pozoru, a co innego w rzeczywistości. Labeo jednak powiada, że i bez udawania czegoś można kogoś oszukać, podobnie jak można bez złego zamiaru, co innego czynić a co innego udawać, tak jak robią ci, którzy przez tego rodzaju udawanie chronią interesy swoje lub cudze: sam więc zdefiniował podstęp jako wszelkiego rodzaju oszustwa, fortele lub intrygi mające na celu przechytrzenie kogoś, wprowadzenie w błąd, narażenie go na szkodę.

Pod koniec okresu republikańskiego w edykcie pretor Aquillius Gallus wprowadza exceptio doli i actio doli, gdzie zasądzenie opiewało in simplum ale pociągało za sobą infamię.

D. 4.3.1.1 (Ulp 11 ad ed.): Słowa edyktu są następujące, “jeśli coś zostało zdziałane pod wpływem podstępu i nie ma żadnej innej skargi a interwencja wydaje się słuszna, udzielę powództwa”.

Przesłanki zastosowania actio doli

1. Szkoda majątkowa

2. Zły zamiar sprawcy (wszelkie działania nacechowane złośliwością nawet bez zamiaru osiągnięcia korzyści

D. 4.3.18.5 (Paul 11 ad ed.): Jeżeli ktoś zabił niewolnika, którego mi przyrzekłeś stypulacyjnie, słusznie uważa się, że należy mi przyznać przeciw niemu actio doli, ponieważ ty jesteś zwolniony ze zobowiązania w stosunku do mnie dlatego też nie zostanie ci przyznana actio ex lege Aquilia.

D. 4.3.7.10 (Ulp.11 ad ed.): Pomponius wspomina, że pretor Caecidianus nie udzielał skargi z tytułu podstępu przeciwko temu, kto potwierdzał, że osoba, której pożycza się pieniądze jest wypłacalna. I jest to prawda, skargi z tytułu podstępu należy bowiem wytaczać tylko w przypadku wielkiej i oczywistej chytrości.

D. 4.3.8 (Gai 4 ad ed. prov.): Jeżeli jednak wiedziałeś, że brakuje mu środków i ze względu na własną korzyść zapewniłeś mnie, że jest wypłacalny, należy udzielić przeciwko tobie actio doli, gdyż fałszywie zachwalałeś drugiego, żeby mnie podejść.

D.4.3.40 (Fur. Anth. 1 ad ed.): Ten, kto namówił drugiego, żeby przyjął spadek niewypłacalny, odpowiada z tytułu podstępnego działania, chyba że sam był jedynym wierzycielem spadkowym, w którym to przypadku wystarczy przeciwko niemu exceptio.

Rozszerzenie stosowania actio doli nie tylko wtedy, gdy poszkodowany nieuczciwie nakłoniony przez sprawcę dokonał niekorzystnego dla siebie rozporządzenia majątkiem, ale wszystkie inne przypadki nieuczciwego wyrządzenia komuś szkody, które nie dawały podstawy do żadnej skargi.

D. 4.3.18.5

D. 19.5.16.1 (Pomp 21 ad Sab.): Zezwoliłeś abym zasiał na twoim gruncie a następnie zebrał owoce. Zasiałem i nie pozwoliłeś mi na zebranie owoców. Ariston stwierdził, że nie ma żadnej skargi cywilnej, można natomiast rozważyć skargę in factum; niewątpliwie jednak przysługuje actio doli.

D. 19.5.5.3 (Paul 5 quest.): Jeżeli uczynię coś abyś dał i potem jak uczyniłeś ty nie dajesz, nie ma skargi cywilnej, a zatem zostanie udzielona skarga z tytułu podstępu.

Granice actio doli: moralnie usprawiedliwiony motyw działania

D. 4.3.7.7. (Ulp.): Labeon postawił pytanie, czy jeżeli mojego niewolnika uwolniłeś z więzów po to aby uciekł, zostanie przyznana actio doli? Odnosząc się do tego pytania Quintus stwierdził: jeśli nie uczyniłeś tego wiedziony współczuciem, odpowiadasz za kradzież, jeśli natomiast ze współczucia, należy przyznać przeciwko tobie actio in factum.

SERVI CORRUPTIO (gorszenie niewolnika)

Uzupełnienie do lex Aquilia: delikt obejmował szkody wyrządzone w psychice i moralności niewolnika poprzez namówienie go działań sprzecznych z prawem lub moralnością (namawianie do ucieczki, pijaństwa, hazardu, buntowania się przeciw właścicielowi, podburzania do buntu innych niewolników, fałszowania rachunków właściciela, popełnienia deliktu itp.)

Przesłanki zastosowania actio servi corrupti:

1. Zły zamiar „gorszyciela”

2. Rzeczywiste „pogorszenie” niewolnika

Zasądzenie opiewało na podwójną wartość umniejszenia się wartości „pogorszonego” niewolnika

FRAUS CREDITORUM (działanie dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli)

Działania dłużnika(akty rozporządzające) mające na celu pokrzywdzenie wierzycieli są to działania w wyniku których dłużnik staje się niewypłacalny lub niewypłacalny w większym stopniu niż przed ich dokonaniem. Pretor udzielał wierzycielom:

• restitutio in integrum

• interdictum fraudatorium (przeciw osobie, która świadomie nabyła od fraudatora)

W prawie justyniańskim wprowadzona zostaje skarga actio Pauliana: skierowana przeciw osobom, które nabyły jakąś korzyść majątkową od dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli. Jeżeli osoby te nabyły odpłatnie należało udowodnić, że działały z nieuczciwym zamiarem (wiedziały lub przy zachowaniu należytej staranności mogły się dowiedzieć, że czynność ta jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli). Słabsza ochrona przy czynnościach nieodpłatnych.

QUASI DELICTA

Quasi delikty: iudex qui litem suam fecit, effusum vele deiectum, positum aut suspensum, furtum vel damnum in navi aut caupone aut stabulo - problem, co mają ze sobą wspólnego? Odpowiedzialność niezależna od winy(?)

1. Iudex qui litem suam fecit

Sędzia w momencie litis contestatio stawał się zobowiązany do wydania wyroku, jeżeli tego nie uczynił mógł być pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie iudex qui litem suam fecit. Podstawy odpowiedzialności sędziego różnie ujmowane w źródłach: Gaius mówi o imprudentia, Ulpian o dolus. Niektórzy uważają, że początkowo odpowiedzialność obejmowała tylko działanie sędziego z nieuczciwym zamiarem, ale już w okresie republikańskim także jego niefrasobliwe działanie (zafascynowany grą w piłkę nie przyszedł na rozprawę).

Sędzia wchodził na miejsce pozwanego do procesu i mógł zostać zasądzony w miejsce uwolnionego wskutek jego niedbałości dłużnika (szczególny rodzaj nowacji). Było to swoiste antidotum na jednoinstancyjność postępowania.

2. Effusum vel deiectum

Odpowiedzialność osoby trwale i samodzielnie zajmującej pomieszczenie (habitator) za szkody wyrządzone wyrzuceniem lub wylaniem czegoś z pomieszczenia. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, niezależna od winy, decydujące znaczenie miał fakt zajmowania pomieszczenia, z którego coś zostało wyrzucone lub wylane na ulicę, niezależnie od tego, kto przedmiot wyrzucił lub faktu, ze przedmiot sam wypadł. Jeżeli habitator zapłacił odszkodowanie poszkodowanemu a wiedział, kto był rzeczywistym sprawcę wyrzucenia lub wylania, mógł go następnie pozwać z actio ex lege Aquilia utilis o pośrednie spowodowanie szkody w majątku.

Actio de effusis vel deiectis mógł wnieść

1. Właściciel uszkodzonej rzeczy na podwójną wartość szkody

2. W przypadku śmierci człowieka wolnego każdy obywatel w terminie roku (actio popularis), kara 50 000 sest.

3. W przypadku uszkodzenia ciała człowieka wolnego każdy obywatel w terminie roku (actio popularis), kara wg uznania sędziego

3. Positum aut suspensum

Odpowiedzialność osoby, która wystawiła lub wywiesiła jakiś przedmiot na ulicę stwarzając tym zagrożenie dla przechodniów. Skargę de positis aut suspensis mógł wnieść każdy obywatel. Kara w wysokości 10 000 sest. była zasądzana za samo stworzenie zagrożenia

4. Exercitores navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto

Odpowiedzialność przedsiębiorców czerpiących zyski z eksploatacji statku lub prowadzenia zajazdu lub stajni za uszkodzenia i kradzieże przedmiotów wniesionych przez klientów na teren tych zakładów wyrządzone przez personel tych zakładów. Podróżni mieli skargę o podwójną wartość szkody. Odpowiedzialność przedsiębiorców opierała się na winie w wyborze (culpa in eligendo). Edykt nie przewidywał odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez współpodróżnych.

5. Actio noxalis

6. Actio servi corrupti

7. Actio de pauperie

.

---