IURA IN RE ALIENA

Umożliwiają innej osobie niż właściciel korzystanie z rzeczy. Chronione skargami skutecznymi erga omnes.

1. Służebności

• najstarsze

• dzieliły się na gruntowe i osobiste

1. Służebności gruntowe - każdoczesny właściciel gruntu obciążonego musiał znosić działanie zgodne z treścią służebności ze strony każdoczesnego właściciela gruntu władnącego

1. gruntów wiejskich (res mancipi)

3. iter (przechodu)

4. actus (przepędzania bydła)

5. via (przejazdu)

6. aque ductus (przeprowadzania wody)

7. aque haustus (czerpania wody)

8. pecoris pascendi (wypasu bydła)

1. gruntów miejskich

9. servitus oneris ferendi (prawo oparcia budynku o ścianę sąsiada)

10. servitus tigni immitendi (prawo wpuszczenia belki w okap sąsiada)

11. servitus altius non tollendi (prawo żądania by sąsiad nie wznosił na swoim gruncie budowli powyżej pewnej wysokości)

12. servitus stillicidii (prawo okapu)

Ustanowienie służebności

• in iure cessio

• pactionibus et stipulationibus

• legatum per vindicationem - legat windykacyjny

• adiudicatio - w postępowaniu znoszącym współwłasność

• deductio servitutis - przenosząc własność w sposób formalny zbywca mógł zastrzec dla siebie służebność

• usucapio - faktyczne jej wykonywanie przez 2 lata, lex Scribonia (50 r.pn.e.) wykluczyła taką możliwość

• destinatio patris familias- w prawie poklasycznym jeżeli dwa grunty należące do tej samej osoby znajdowały się w pewnej relacji odpowiadającej treści służebności, to w przypadku, gdy przechodziły na własność dwóch różnych osób przyjmowano, że powstaje na nich służebność odpowiadająca relacjom wcześniejszym

Wygaśnięcie służebności

• confusio (zlanie się z prawem własności)

• zrzeczenie się

• non usus (niewykonywanie przez minimum 2 lata)

• zmiana właściwości gruntu uniemożliwiająca faktyczne wykonywanie służebności albo zniszczenie rzeczy

Zasady dotyczące służebności

1. Nikt nie może mieć służebności na własnej rzeczy

2. Służebność musi przynosić trwałe korzyści gruntowi władnącemu

3. Służebności winny być ustanawiane na gruntach położonych blisko siebie

4. Służebność musi mieć trwałą podstawę

5. Służebność nie może polegać na działaniu

6. Nie można mieć służebności na służebności

7. Służebność należy wykonywać oględnie

Ochrona służebności - actio confessoria (vindicatio servitutis)

3. Służebności osobiste - przysługiwały konkretnej osobie na czas określony (najdłużej dożywotnio) względem każdoczesnego właściciela rzeczy obciążonej

1. ususfructus

1. prawo do korzystania z rzeczy i pobierania pożytków bez naruszania substancji rzeczy

2. niedziedziczne i niezbywalne, mogło być wykonywane przez osobę trzecią

3. quasi ususfructus na rzeczach zużywalnych, zabezpieczeniem dla obciążonego była cautio usufructuaria

4. w przypadku użytkowania niewolnika użytkownik nabywał poprzez niewolnika to, co niewolnik nabył posługując się majątkiem użytkownika lub własną pracą

1. usus

• prawo do korzystania z rzeczy i pobierania pożytków tylko na własne potrzeby

• musiało być wykonywane osobiście

2. habitatio

- prawo dożywotniego zamieszkiwania w cudzym budynku

3. operae servorum et animalium

• prawo do korzystania z pracy cudzego niewolnika lub zwierzęcia

Ustanowienie: in iure cessio, legatum per vindicationem, deductio przy mancipatio

2. Zastaw - rzeczowe umocnienie zobowiązania

1. Fiducia cum creditore contracta - fiducjarne przeniesienie własności przedmioptu zastawu przez mancipatio z zastrzeżeniem w pactum fiduciae zwrotu po spłacie długu. Jeżeli dłużnik nie spłacił długu rzecz stawała się własnością wierzyciela. Ochrona: actio fiduciae directa, usureceptio fiduciae causa

2. Pignus - przeniesienie posiadania zależnego (detentio). Zastawnik był chroniony interdyktami. Nie mógł korzystać z rzeczy (furtum usus), chyba że strony zawarły pactum antichreticum.

3. Hipoteka- zastaw umowny

1. Zastaw dobrowolny, powstający na drodze umowny (pignus datum, p. conventum)

2. Zastaw sądowy ustanawiany w toku procesu lub ustawowy (pignus tacitum) np.na rzeczach najemcy, na majątku tutora lub kuratora, na rzecz skarbu państwa z tytułu zobowiązań podatkowych

Przedmiot zastawu:

• rzeczy materialne lub niematerialne

• mógł być ustanawiany na rzeczach ruchomych o zmiennym składzie lub na całym majątku dłużnika (hipoteka generalna)

Akcesoryjność zastawu: zastaw był ściśle związany z wierzytelnością, którą zabezpieczał i po jej wygaśnięciu wygasał; wyjątkiem od tej zasady była constitutio gordiana (III w.n.e.)

Niepodzielność zastawu: zabezpieczał całą wierzytelność i gasł z chwilą wygaśnięcia całości

Wygaśnięcie zastawu:

• zniszczenie przedmiotu zastawu lub wyjęcie go z obrotu

• zbieg z prawem własności

• zrzeczenie się zastawu przez wierzyciela

• wygaśnięcie wierzytelności

Realizacja zastawu:

• sprzedaż rzeczy (ius distrahendi było naturalium negotii umowy zastawu)

• lex commissoria (klauzula przepadku), IV w.n.e. zakazana

Ochrona zastawnika

• interdictum salvianum - przeciw dzierżawcy o wejście w posiadanie rzeczy wniesionej na dzierżawiony grunt

• actio serviana- przysługiwała przeciw każdej osobie będącej w posiadaniu rzeczy wniesionych na dzierżawiony grunt

• vindicatio pignoris (actio pigneraticia in rem, actio quasi serviana) - o wejście w posiadanie zastawionej rzeczy, skuteczna erga omnes

Konkurencja zastawów

1. jeżeli było kilka zastawów nie ustanowionych jednocześnie: pierwszeństwo miał zastaw ustanowiony wcześniej

2. jeżeli było kilka zastawów ustanowionych jednocześnie: pierwszeństwo miał posiadający, w późniejszym okresie zastawnicy mieli równe prawa

3. Emfiteuza - dzierżawa wieczysta - dziedziczne i zbywalne uprawnienie do eksploatacji cudzego gruntu z obowiązkiem płacenie rocznego czynszu

• najszersze prawo na rzeczy cudzej, ostatecznie wyodrębnione jako prawo rzeczowe sui generis w 480r.n.e., korzenie emfiteuzy sięgają dzierżawy gruntów należących do skarbu państwa i cesarza na mocy ius perpetuum i emfiteuzy

• emfiteuta miał prawo do używania gruntu i pobierania owoców, ulepszania gruntu i zmiany jego przeznaczenia, mógł obciążać grunt i zbywać go zarówno inter vivos jak i mortis causa

• przysługiwały mu interdykty i skargi petytoryjne utiles

• emfiteuta miał obowiązek płacić roczny czynsz i zawiadamiać właściciela o zamiarze zbycia gruntu (właściciel miał prawo pierwokupu lub 2% ze sprzedaży)

• wygasała jeżeli emfiteuta nie płacił czynszu przez min. 3 lata albo nie zawiadomił o zbyciu

• w średniowieczu punkt wyjścia dla koncepcji własności podzielonej (dominium directum i dominium utile)

4. Superficies - prawo do zamieszkiwania w budynku wzniesionym na cudzym gruncie

• superficiarius miał prawo dziedziczne i zbywalne do zamieszkiwania w budynku wzniesionym na cudzym gruncie w zamian za czynsz

• prawo chronione interdyktami a od Justyniana także skargami wzorowanymi na ochronie petytoryjnej

---