TEMAT: Różnorodny sens cierpienia w życiu człowieka na podstawie poznanych w szkole średniej utworów literackich, np.: „Księga Hioba”, „Iliada”, „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”, „Treny”, „Dziady cz. III”(scena I), itd.
„Cierpienie daje prędką dojrzałość”: - tak o cierpieniu wypowiada się Józef Korzeniowski - polski powieściopisarz i dramaturg . Cytat ten automatycznie kojarzy mi się z okresem II wojny światowej - kiedy to młodzi ludzie musieli „szybko dojrzewać”. Spowodowane to było sytuacją międzynarodową w ówczesnej Europie. Jak problem cierpienia postrzegali inni twórcy? Postaram się jak najlepiej odpowiedzieć na to pytanie w oparciu o utwory literackie różnych autorów powstające na przestrzeni epok .
Swoją wypowiedź chciałbym rozpocząć od wyjaśnienia terminu cierpienie - otóż jest to odczuwanie bólu fizycznego lub moralnego. W literaturze motyw ten pojawia się bardzo często. Cierpienie jest dla człowieka bardzo istotnym przeżyciem, pozostawiającym po sobie głęboki ślad.
Rozważania na temat cierpienia znalazły swoje miejsce już w literaturze starożytnej. Rozpocznę od mitologii greckiej - Prometeusz jest uosobieniem męki poniesionej dla ludzkości. Należy pamiętać, że to właśnie on stworzył człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a następnie ukradł z Olimpu ogień w celu polepszenia ludzkiego bytu. Został za to surowo ukarany - przykuto go do skał Kaukazu. Powracający orzeł wyjadał mu odrastającą wątrobę. „Iliada” Homera również ukazuje nam męki człowieka - Priam cierpi patrząc na Achillesa poniewierającego ciało pokonanego Hektora. Cierpienie to jest tak olbrzymie, że król Troi idzie do zabójcy syna błagać go o wydanie zwłok. Następnym przykładem cierpienia (tyle tylko, że niezawinionego) jest Hiob - symbol wierności Bogu , który z powodu zakładu pomiędzy Bogiem a Szatanem został skazany na liczne próby - stracił cały swój dobytek, umarły mu dzieci, a na końcu sam został dotknięty trądem. Mimo to nie odwrócił się od Boga. Nasuwa się tutaj pytanie: „Dlaczego tak wielu ludzi cierpi niewinnie?”. Motyw cierpienia pojawia się również w Nowym Testamencie - w życiu każdego chrześcijanina ważne miejsce zajmuje cierpienie Chrystusa, przez którego mękę cała ludzkość została odkupiona i oczyszczona .
Średniowiecze to okres, w którym największą uwagę poświęcano Bogu. Rozwinął się wtedy teocentryzm, który mówił, że „Stwórca jest w centrum” - jako najwyższa władza. Według teocentryzmu najważniejszym i jedynym celem człowieka jest dojście do Boga. W średniowieczu cierpienie nierozłącznie kojarzy się z życiem świętych, lecz jest to w przeciwieństwie do Hioba cierpienie z wyboru. Święty Aleksy sam decyduje się na fizyczne i duchowe cierpienia - znosi ogromny ból i upokorzenia, a wszystko po to by zyskać zbawienie. Cierpią również rodzice Aleksego, którzy nie wiedzą co dzieje się z ich synem. „Pieśń o Rolandzie” jest bardzo dobrym przykładem eposu rycerskiego - zauważamy tu dwa wzorce: rycerza i władcy. Tytułowy bohater dowodził tylną strażą wojsk Karola Wielkiego, został zaatakowany i mimo przewagi wroga nie wzywał pomocy - dzielnie walczył do końca. Dopiero widząc klęskę swoich wojsk wzywa Karola, który zobaczywszy ciała zabitych, wśród których byli jego najlepsi rycerze mdleje. Również inni bohaterowie średniowieczni utożsamiani są z cierpieniem. Cierpi Matka Boska widząc męki swojego syna („Lament Świętokrzyski”), cierpią bohaterowie romansu opowiadającego o nieszczęśliwej miłości (Tristan i Izolda).
Cierpi również ojciec po utraci ukochanej córeczki. Jan Kochanowski po utracie Urszulki napisał cykl dziewiętnastu trenów. Przedstawia ją jako dziecko idealne. Kochanowski wątpi w sens swojego cierpienia i w swoją wiarę. Dopiero po pewnym czasie powraca uspokojenie i wiara w przyszłe spotkanie z córką.
Romantyzm to okres literacki nad którym skupię się najdłużej. Polska znajdowała się pod zaborami, a wszyscy Polacy cierpieli z powodu utraty niepodległości. Można wręcz powiedzieć, że „cierpiała cała Polska”. Cierpienia ukazane zostały przez romantyków w takich utworach jak: „Dziady cz.III”, „Konrad Wallenrod”, „Kordian”, „Nie-Boska komedia”, czy „Cierpienia młodego Wertera”. Analizę rozpocznę od „Konrada Wallenroda”. Bohater cierpiał ponieważ musiał odrzucić kodeks rycerski, by skutecznie ratować Litwę przed Krzyżakami. Skazany był na samotność wśród wrogów oraz wiedział, że unieszczęśliwił ukochaną kobietę. W „Dziadach” ukazane jest cierpienie młodzieży znajdującej się w więzieniach, cierpienie młodych ludzi wywożonych na Sybir, oraz cierpienie Konrada który widzi męki swojego narodu. Kolejnym bohaterem, którego opiszę jest Kordian. Nie może on znaleźć sensu w życiu. Cierpienie jego powoduje fakt, iż jego miłość do Laury zostaje odrzucona (Laura traktuje go jak dziecko). Na szczycie Mont Blanc Kordian cierpi, ponieważ okazało się, że wszystko w co wierzył jest nieprawdą. „Nie-Boska komedia” to opis cierpienia hrabiego, który pędzi monotonne życie u boku swojej żony. Cierpi również Maria ponieważ Henryk porzucił ją i syna. Wreszcie „Cierpienia młodego Wertera” - Werter cierpi z powodu miłości do kobiety, która jest narzeczoną innego mężczyzny. Jego miłość nie może zostać spełniona. Cierpienie jest tak okropne, że młodzieniec popełnia samobójstwo. Ogólnie rzecz biorąc cierpienia romantyków są raczej cierpieniami wewnętrznymi. Cierpią oni z kilku zasadniczych powodów. Pierwszy z nich to nieszczęśliwa miłość, która często napotyka różne przeszkody nie do pokonania. Cierpienia te doprowadzają ich do obłędu. Wspomniany już wcześniej przeze mnie Werter popełnia samobójstwo. Drugim, równie ważnym powodem cierpień bohaterów romantycznych jest fakt, iż ojczyzna znajduje się w niewoli - chcą wziąć na siebie ciężar wyzwolenia, ale niestety nie dają mu rady. Wtedy ich cierpienia potęgują się.
W pozytywizmie cierpienie również znalazło swoje miejsce. Sienkiewicz wprowadził element cierpienia do „Krzyżaków” i „Quo vadis”. W pierwszym z dwóch wymienionych przeze mnie utworów poruszony jest problem krzywd wyrządzony Polakom przez Zakon Krzyżacki. Cierpienie Juranda ze Spychowa symbolizuje wszystkie krzywdy jakich doznał naród polski w epoce średniowiecza. Drugi utwór Sienkiewicza - „Quo vadis” - to przede wszystkim opis cierpień chrześcijan prześladowanych przez Nerona. Są oni mordowani w bestialski sposób tylko po to aby sprawić przyjemność Rzymianom. Należy tu pamiętać o tym, że za ów utwór Sienkiewicz otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Problem o którym piszę poruszony został również w „Lalce” Bolesława Prusa: Wokulski cierpi ponieważ kocha kobietę, która nim gardzi i uważa go za kogoś gorszego.
Przejdę teraz do następnej epoki jaką jest Młoda Polska. Skupię się na jednym utworze - „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego. Główny bohater - doktor Judym cierpi, gdyż musi podjąć trudną decyzję - wybiera między szczęściem osobistym, a obowiązkiem wobec innych ludzi. Bohaterka „Ludzi bezdomnych” - Joasia Podborska cierpi po stracie rodziców. Cierpienie to potęguje Judym, który decyduje o ich rozstaniu.
Literatura współczesna - to okres nam najbliższy. To okres na którym odcisnęła swoje piętno II wojna światowa. Literatura współczesna „przesiąknięta” jest cierpieniem. Wiąże się to z krzywdami wyrządzonymi przez Niemców innym narodom. Problem cierpienia został tu poruszony w wielu utworach. Rozpocznę od „Medalionów” Zofii Nałkowskiej. Jest to zbiór ośmiu krótkich opowiadań mówiących o sytuacji panującej w okresie okupacji. Autorka dokładnie ukazała cierpienia ludzi, którym przyszło wtedy żyć. Zauważyła, że cierpienia sprawiają, iż zanikają wszelkie oznaki solidarności międzyludzkiej. Podobne opowiadania pisał Tadeusz Borowski, który doszedł do wniosku, że dla ludzi żyjących w ciągłym kontakcie ze śmiercią i nieustannie nią zagrożonych jedynym pragnieniem staje się przeżycie.
Przedstawiłem jedynie część utworów, w których ukazany jest człowiek cierpiący. Jak zauważyłem wcześniej ludzie cierpią z wielu powodów. Cierpią z powodu niespełnionej miłości, z powodu niewoli, czasem cierpią bez winy. Mogą to być cierpienia cielesne lub tylko duchowe (wbrew pozorom, to właśnie cierpienia wewnętrzne są bardziej bolesne i pozostają na dłużej w pamięci).