Giełda papierów wartościowych
Giełda papierów wartościowych zwana także giełdą pieniężną to instytucjonalna forma rynku kapitałowego. Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce, instytucją zapewniającą publiczny obrót papierami wartościowymi Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria :
-wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
-posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,
-zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,
-dbać o przejrzystość rynku
-zapewniać bezpieczne rozliczenia,
-organizować regularne sesje,
-posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,
-dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.
W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie jest spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce :
-alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np. środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,
-wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,
-kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów
Giełda ponadto daje możliwość :
-pomnożenia kapitału zarówno podmiotom gospodarczym jak i gospodarstwom domowym,
-wywoływania we wszystkich podmiotach skłonności do oszczędzania.
Przedmiotem operacji na giełdzie mogą być papiery wartościowe[Akcje- dokumenty stwierdzające udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej; z posiadania akcji wynika prawo do: dywidendy, uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, bierne prawo wyborcze do zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej spółki. Obrót akcjami odbywa się gł. na giełdzie; cena akcji kształtuje się przede wszystkim w zależności od wysokości dywidendy. Obligacje-rodzaj papieru wartościowego dającego posiadaczowi prawo do stałego, z góry określonego dochodu; obligacje uprawniają go (jako wierzyciela) do otrzymania od wystawcy obligacji w określonym terminie i trybie zwrotu pożyczki (wykupu obligacji) oraz określonego dochodu w postaci odsetek (wówczas obligacji towarzyszy arkusz kuponów ze wskazanymi datami ich realizacji) lub premii (losowanych w ustalonych terminach); obligacje są stosowane gł. przy długoterminowych pożyczkach zaciąganych przez państwo, związki publiczno-prawne lub spółki akcyjne, zwł. banki Różnica między obligacją , akcja polega na tym, że posiadacz akcji jest posiadaczem kapitału spółki akcyjnej, czyli ma w niej udziały. Uprawnia go to do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki , na którym ma prawo głosu w ważnych sprawach dot. danego przedsiębiorstwa np. wybierania zarządu spółki. Jego zysk lub strata pieniędzy uwarunkowane są tylko notowaniami akcji spółki na giełdzie papierów wartościowych, czyli od rynkowej gry popytu i podaży. Inaczej jest z obligacjami, gdzie posiadacz zyskuje pieniądze z oprocentowania z tytułu udzielonej pożyczki. Obligacja może być przedmiotem obrotu giełdowego (wtedy ulega takim samym prawom jak akcja) lub pozagiełdowego.] a także środki płatnicze (np. waluty) oraz kruszce (złoto, srebro, platyna). Uczestnikami sesji giełdowych są przede wszystkim pośrednicy (maklerzy-są to osoby zajmujące się zawodowo pośrednictwem w transakcjach kupna i sprzedaży towarów i usług w zamian za prowizję. Najważniejszymi dziedzinami obejmującymi pracę maklera są przewozy morskie i obrót papierami wartościowymi), samodzielni uczestnicy giełdy (np. przedstawiciele banków, instytucji lokacyjnych), urzędnicy (osoby okresowo dopuszczone do obrotu giełdowego, zawierające transakcje w imieniu i na rachunek przedsiębiorstw, których są pracownikami) oraz “goście” (personel giełdy, pomocniczy personel biur maklerskich, obserwatorzy, dziennikarze).
Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się akcje ,obligacje, bony skarbowe ,bony oszczędnościowe ,banknoty ,czeki i weksle, a także losy loteryjne.
Z punktu widzenia rodzaju praw majątkowych można je podzielić na papiery wartościowe reprezentujące współwłasność (akcje) albo wierzytelność (pozostałe). Charakter dochodu uzyskiwanego dzięki posiadaniu papierów wartościowych pozwala wyodrębnić papiery wartościowe przynoszące
-stały dochód (akcje uprzywilejowane, obligacje o kuponie zerowym lub stałej stopie oprocentowania, weksle)
-papiery wartościowe przynoszące zmienny dochód (m.in. akcje zwykle, obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych).
W zależności od sposobu przenoszenia praw własności rozróżnia się:
-papiery wartościowe imienne - nazwisko (nazwa) właściciela umieszczona jest na papierze, a przeniesienie praw własności może odbyć się na drodze umowy notarialnej, często tylko za zgoda emitenta (wymaga tez odnotowania w odpowiednim rejestrze) .
- papiery wartościowe na okaziciela - przeniesienie praw własności odbywa się przez wręczenie ich innej osobie.
Papiery wartościowe mogą mieć określony okres funkcjonowania na rynku finansowym , po upływie którego podlegają obowiązkowo wykupowi przez emitenta (np. obligacje, bony skarbowe, weksle) lub umorzeniu (np. losy loteryjne). Mogą mieć tez charakter bezterminowy i nie podlegać obowiązkowi wykupu (np. akcje, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, banknoty).
Organizacje i zasady działania giełdy określa regulamin. W skład organów giełdowych wchodzą zazwyczaj: zarząd giełdy, komisja do spraw dopuszczeń, izba maklerów, sąd rozjemczy i honorowy oraz biuro rozliczeniowe. Giełda pełni również trzy ważne funkcje gospodarcze:
-mobilizująca kapitał,
-transformująca kapitał,
-oceny kapitału.
Prawne kryteria funkcjonowania giełd:
Na GPW obrót papierami wartościowymi traktuje się jako transakcje zawierane na rynku wtórnym. Mianowicie na takim, na którym nie występuje emitent czyli instytucja która dokonuje emisji papieru wartościowego. Precyzuje to ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Giełda jest traktowana jako instytucja publiczno-prawna, czyli taka gdzie każdy podmiot posiadający zezwolenie na działalność maklerską może stać się udziałowcem giełdy i ma prawo przeprowadzać na niej transakcje. Giełdy papierów wartościowych w Polsce nie mogą mieć celu zarobkowego, ich akcje są tylko imienne i nie mają prawa do dywidendy (czyli części zysków spółki przypadających na dana ilość posiadanych akcji owej spółki). Akcje giełdy wg polskich przepisów mogą nabywać wyłącznie :
- Skarb Państwa,
- przedsiębiorstwa maklerskie,
- banki,
- firmy ubezpieczeniowe,
- fundusze inwestycyjne,
- emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu.
W Polsce istnieje tylko jedna giełda, jednak Ustawa nie zamyka drogi do powstawania następnych. Przewiduje ona jednak pewne warunki przed podmiotem chcącym prowadzić taką działalność. Musi on bowiem złożyć wniosek do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG), w którym przedstawia m. in. posiadane środki techniczne i źródło finansów niezbędnych do utworzenia giełdy i deklaracji co najmniej 10 podmiotów prowadzących działalność maklerską do przeprowadzania transakcji na nowej giełdzie. Przedmiotową decyzję nie wydaje jednak KPWiG, lecz Rada Ministrów .
Obecnie funkcjonuje w Polsce Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Giełda warszawska normuje szczegółowe zasady wprowadzania papierów wartościowych do obrotu i zasady dotyczące zawierania transakcji w swoim regulaminie. Na warszawskiej giełdzie zarówno emisja jak i zakup papierów na rynku pierwotnym, jak i handel na rynku wtórnym odbywa się za pośrednictwem Domów Maklerskich. Najważniejszymi indeksami giełdy warszawskiej są WIG oraz WIG20 i MIDWIG. Prezesem giełdy od 1991 roku jest Wiesław Rozłucki.
STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA
Akcjonariuszami Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. są:
- Skarb Państwa - 98,80 % udziału w kapitale zakładowym,
- banki, domy maklerskie oraz emitenci papierów wartościowych - 1,20 % udziału w kapitale zakładowym.
GRUPA KAPITAŁOWA
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. posiada następujące podmioty powiązane kapitałowo:
• Centralna Tabela Ofert S.A.
• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A
• Centrum Giełdowe� S.A.
• XTRADE S.A.
• Centrast S.A. Centrum Zaufania i Certyfikacji
• Fitch Polska S.A.
• EURONEXT Paris S.A.
• Deutsche Borse AG.
Największe udziały Giełda posiada w Centralnej Tabeli Ofert (41,54%) oraz w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (33,33%).
Główne indeksy giełdowe:
WIG -Warszawski Indeks Giełdowy, obliczany od 1994r. Indeks oznaczający sumę cen akcji wszystkich spółek giełdowych., WIG20 - obliczany od 1994r. Indeks oznaczający sumę cen akcji 20 największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych.
TECHWIG - Indeks cen akcji spółek zajmujących się technologiami,
MIDWIG -- Indeks cen akcji średnich spółek giełdowych, WIRR - Indeks cen akcji najmniejszych spółek giełdowych, NIF - indeks obejmujący akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,
Reszta indeksów giełdowych:
WIG- PL - indeks spółek krajowych, WIG- INFO - indeks spółek sektora informatycznego, WIG-MEDIA - indeks spółek sektora medialnego, WIG-BANKI - indeks spółek sektora bankowego, WIG- BUDOW - indeks spółek sektora budownictwa, WIG- SPOŻYW - indeks spółek sektora spożywczego, WIG- TELKOM - indeks spółek sektora telekomunikacyjnego
Rynki notowań
Na GPW papiery wartościowe mogą być notowane na rynku :
-podstawowym,
-równoległym,
-wolnym,
-praw pochodnych.
Poszczególne rynki posiadają swoje cechy charakterystyczne. Pierwsze trzy rynki to rynki akcji , różniące się od siebie szczegółowymi kryteriami narzucanymi na notowane spółki i wynikającym z tego prestiżem spółki w zależności od rodzaju rynku na którym jest notowana (poniższe liczby obrazują owy prestiż i niebanalne kryteria idealnie). Dodatkowo na rynku podstawowym notowane są obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Oto szczegółowe kryteria notowań na poszczególnych rynkach Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie :
- podstawowym : ~zbywalność akcji jest nieograniczona, ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 24 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 12 mln zł, ~kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 7 mln zł, ~wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 36 mln zł, ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy , wynosi co najmniej 18 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 25% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 500000 akcji spółki o wartości co najmniej 60 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy ~właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 500 akcjonariuszy, ~spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie 3 lata w wysokości nie mniejszej niż 8 mln zł, a jednocześnie w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem ,
- równoległym : ~zbywalność akcji jest nieograniczona, ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 12 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 6 mln zł, ~kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 3 mln zł, ~wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 18 mln zł, ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy , wynosi co najmniej 9 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 10% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 200000 akcji spółki o wartości co najmniej 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy), ~właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 300 akcjonariuszy, ~spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem ,
- wolnym: ~zbywalność akcji jest nieograniczona, ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 4 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 2 mln zł,~kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 1,5 mln zł, ~wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 4 mln zł, ~emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, obejmujący co najmniej 12 kolejnych miesięcy,
- rynek praw pochodnych: ~notowane są na nim papiery wartościowe , których cena zależy w znacznym stopniu od kształtowania się ceny danego podmiotu bazowego dla danego prawa majątkowego.
Do najważniejszych giełd papierów wartościowych w świecie należą giełdy w: Nowym Jorku, Tokio, Londynie, Frankfurcie nad Menem, Amsterdamie i Paryżu.
LITERATURA:
-„Podstawy ekonomii” E.Nojszewska
-„Ekonomia dla lic ekonomicznych” A.Stanisz
-„Wiedza o gospodarce” T.Woś, J.Stemach
-„Podstawy przedsiębiorczości” M.Biernacka, J.Korba, Z.Smutek
-www.gielda.wp.pl
-www.gpw.com.pl