Adam Zawada, Wstęp, w: J. Iwaszkiewicz, Opowiadania wybrane, oprac. A. Zawada, Wrocław 2001, s. V-XXI.

1. Biografia

Ukraina:

• Leon Jarosław Iwaszkiewicz ur. Się 20 II 1894 w Kalniku na Ukrainie; najmłodsze dziecko Bolesława I. i Marii

• ojciec pisarza był buchalterem w cukrowni; w młodości wziął udział w powstaniu styczniowym, za co władze relegowały go z Uniwersytetu Kijowskiego i opa3ły wilczym biletem. Nie zrealizował zatem literackich inspiracji. Fragmenty jego nieukończonej prozy wykorzystał syn w powieści Księżyc wschodzi

• miał 4rodzeństwa: Bolesława, Helenę, Annę, Jadwigę

• fakt, iż rodzice pisarza byli starsi, ojciec i stryj walczyli w powstaniu, zakorzeniał JI silnie w XIX w., w jego mentalności, historiozofii, estetyce. W tym właśnie można upatrywać przyczyn zainteresowania JI problematyką powstania, które nasiliło się zwłaszcza w późnej twórczości. JI był w pełni świadom, że dane mu było dorastać i kształtować się w środowisku przechowującym esencję dawnej polskości

• 1902 - zm. ojciec - JI miał 8 lat. Zostawszy bez środków u3mania, matka z dziećmi przeniosła się do W-wy - tu mieszkało kilka rodzin, z którymi była spokrewniona

• JI rozpoczął naukę w szkole Karola Szulca w W-wie. Tu rozpoczęła się też przyjaźń z rodziną Szymanowskich (kuzynostwo) - wakacje 1903 spędził JI z Karolem i jego rodzeństwem w Tymoszówce, majątku Szymanowskich

• 1904 - wracają na Ukrainę do Elizawetgradu, gdzie pozostali do 1909. JI rozpoczął naukę w gimnazjum rosyjskim; córki zostały na pensjach krakowskich

• to okres najsilniejszych związków z Szymanowskimi. W wieku 9-10 lat JI pisał wiersze, dramaty, potem próbował komponować muzykę. Na te wczesne zainteresowania artystyczne miał największy wpływ dom Szymanowskich (komponowano, śpiewano, przygotowywani amatorskie przedstawienia teatralne, u3mywano bliskie związki z artystyczną elitą polską i rosyjską). Znaczenie miał też gust literacki Karola (10 lat starszy), który sam pisał. Przyjaźń twórcza i współpraca trwała do śmierci kompozytora (1937). Skutki jej widać w filozofii i budowie dzieł, korespondencji, wspomnieniach, pieśniach, do których JI pisał/przekładał teksty, wspólnej operze Król Roger

• 1909 - rodzina przeniosła się do Kijowa, gdzie JI kontynuował naukę w gimnazjum i jednocześnie zaczął udzielać korepetycji - jako domowy nauczyciel miał okazje bywać u zamożnych rodzin ziemiańskich. Kolejne wakacje spędzał w dworach na Ukrainie/centralnej PL (obserwacje i doświadczenia z tego okresu stały się później tworzywem wielu utworów prozą)

• 1912 - świadectwo maturalne; zapisał się na Wydz. Prawa Uniwersytetu Kijowskiego, jednocześnie: student szkoły muzycznej (wtedy był bliższy komponowaniu niż pisaniu)

• I 1915 - opublikował swój I utwór - sonet Lilith, zamieszczony w kijowskim „Piórze”

• nasiliły się teatralne zamiłowania JI. Przystąpił do pracy w kijowskim teatrze Studya (był aktorem i doradcą literackim)

• po II wś. rozpoczął pracę jako kierownik literacki w Teatrze PL (1946-1957). Napisał kilka utworów przeznaczonych dla sceny (m.in. Odbudowa Błędomierza, Wesele pana Balzaka, Kosmogonia, Noc czerwcowa, Pod akacjami)

• 1918 wstąpił do III Korpusu PL; uczestniczył w paru potyczkach i wczesnym latem, gdy Korpus rozbroili Austriacy, wrócił do Kijowa. Wkrótce miasto zajęły wojska Armii Czerwonej. 14 X 1918 wrócił do W-wy

W-wa, Europa:

• nawiązał współpracę z Mieczysławem Grydzewskim (red. „Pro Arte et Studio”). W listopadowym numerze ukazało się 10 oktostychów JI. Grydzewski zapoznał JI z: J. Tuwimem, J. Lechoniem, A. Słonimskim. 29 XI zaczęli wspólnie czytać wiersze własne oraz ulubione wiersze w kawiarni „Pod Picadorem” (Nowy Świat 57)

• wieczory „PP” miały powodzenie - specyficzne połączenie młodopolskiego kabaretu literackiego z futurystycznym „mityngiem” poetyckim. Związały młodych poetów więzami przyjaźni (późniejszy Skamander)

• XII 1918 (z datą 1919) ukazał się debiut książkowy JI - tom wierszy pt. Oktostychy

• zaczyna 2-letnią (1920-21) współpracę z poznańskim „Zdrojem” (skupiał PL ekspresjonistów). Nakładem „Zdroju” ukazała się Zenobia Palmura. Powieść poetycka (druk. wcześniej w „Skamandrze”)

• przystępuje do redakcji „Nowej Sztuki”, m.in. razem z T. Peiperem (pismo upada po 2 zeszytach, a między chłopakami wywiązuje się konflikt)

• VII 1920 JI wstępuje do wojska (spędza 3 m-ce, w bezpośrednich walkach nie uczestniczy)

• po powrocie z wojny o3muje redakcję działu „Sztuka” w „Kurierze PL” (do 1923), współpracuje z „Tyg. Ilustrowanym” i „Kurierem Lwowskim”. Pisze recenzje literackie, muzyczne, teatralne

• sekretarzuje (zarobkowo) ówczesnemu marszałkowi sejmu, Maciejowi Ratajowi. Przez 2 lata przebywa w centrum spraw politycznych

• 1925 - rezygnuje z tej pracy, postanawia zostać zawodowym literatem; na decyzję usamodzielnienia się wpłynęło małżeństwo z Anną Lilpop (jesień 1922)

• wyjeżdża do Paryża, by tam zapoznawać się z najnowszymi tendencjami europejskiej sztuki (pół roku) - podróżowanie stało się ważnym motywem i elementem kompozycyjnym całej twórczości. Zwiedził: Niemcy, Francję, Belgię, Włochy, Szwajcarię, Austrię, Danię, Szwecję, Hiszpanię, Ukrainę, Estonię, radziecką Rosję, Amerykę Pd., Sycylię

• Stawisko - obszerny dwór w Podkowie Leśnej. Budowę ukończono w 1928 - Iwaszkiewiczowie przenieśli się tam z W-wy z 2 córkami: Marią (1924) i Teresą (1928)

• Anna była osobą o rozległej wiedzy artystycznej; pisała, ale nie uważała się za pisarkę. Opublikowała kilka szkiców i przekładów

• 1927-32 - praca urzędnicza (Ministerstwo Spraw Zagranicznych) - kierownik Referatu Propagandy Sztuki (m.in. promocja za granicą dzieł PL artystów)

• jesień 1932-1935 - jako dyplomata RP wyjechał do Kopenhagi

• 1935 - przeniesiony na sekretarza poselstwa do Brukseli

• 1936 - wycofał się z dyplomacji przede wszystkim z powodu poważnej choroby żony, ponadto rozczarował go nowy porządek polityczny Europy

• zaangażował się w prace 2 międzynarodowych organizacji: PEN Clubu oraz Unii Intelektualnej

• wiosna 1932 - spędza kilka tygodni na Sycylii (kończy Panny z Wilka)

• jesień 1932 - przenosi się do Kopenhagi

Stawisko, okupacja:

• 1936 - występuje ze służby dyplomatycznej i osiada w Stawisku. Publikuje zbiór opowiadań pt. Młyn na Utratą

• 1937 - sukces sceniczny Lata w Nohant (sztuka oparta na epizodzie biografii Chopina)

• 1938 - wychodzi 5 książek: Wiersze wybrane, nowy tom poetycki Inne życie, powieść Pasje błędomierskie, Dwa opowiadania, esej Fryderyk Chopin. Arnold Szyfman reżyseruje Maskaradę (osnuta na biografii Puszkina)

• II wś.: dezyduje się zostać w domu (jako jedyny z grupy Skamander). Jest świadomy rozmiarów zagrożenia (obserwował nastroje w Niemczech), przekonany i nieuchronności niemieckiej napaści na PL

• 1939 - spłonęło jego warszawskie mieszkanie na Kredytowej, gdzie wywiózł najcenniejsze przedmioty ze Stawiska: obrazy i rękopisy

• koniec VIII - zaczął prowadzić nieregularne zapiski, w których utrwalał doświadczenia i obserwacje wojny

• 1941 - rozpoczął pisanie Książki moich wspomnień (cykl esejów przedstawiających dzieciństwo i ukraińską, mazowiecką młodość, jego skamandryckie początki literackie, przyjaźnie intelektualne, wtajemniczenie w PL, Europę, życie)

• pisał kolejne opowieści cyklu Nowele włoskie, wiersze obszernego tomu Ciemne ścieżki, opowiadania: Bitwa na równinie Sedgemoor, Matka Joanna od Aniołów, Stara cegielnia, Ikar, Młyn nad Lutynią

• do Stawiska nadchodziły tragiczne wieści o aresztowaniach i śmierci osób bliskich (w powstaniu zginęła siostra pisarza, Anna). Wielu znalazło tu schronienie i opiekę, gdyż majątek ziemski został zarejestrowany jako „zakład ogrodniczy” (Leon - ogrodnik, Anna - właścicielka „pensjonatu”). Dobrze nadawał się do roli pktu działalności konspiracyjnej, którym wkrótce się stał - JI związał się z sekcją literatury w departamencie oświaty, nauki i kultury Delegatury Rządu w Londynie

• bywali tu liczni goście: J. Andrzejewski, Cz. Miłosz, St. Dygat, J. Parandowski, T. Breza, Z. Nałkowska, M. Dąbrowska, K.K. Baczyński, Z. Stroiński, T. Gajcy, K. Lipiński, A. Łapicki

• przez całą wojnę odbywały się tu wieczory autorskie, odczyty, sympozja, wykłady, koncerty

JI-instytucja:

• po wojnie kontynuuje swoją literacką aktywność organizacyjną

• jesień 1945 - zostaje wybrany prezesem Zarządu Głównego Związku Zawodowego Literatów PL. Obierany prezesem jeszcze 2-krotnie - reprezentuje pisarzy do I 1949 (na IV Zjeździe ZZLP odda przewodnictwo w ręce Leona Kruczkowskiego). W 1959 powraca do obowiązków prezesa i pełni je do śmierci

• pod koniec lat 40.był prezesem Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Autorskich

• 1955-65 w 3 kolejnych kadencjach pełnił funkcję wiceprezesa PL PEN Clubu

• uczestniczył w pracach Europejskiej Wspólnoty Pisarzy (COMES) oraz Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC)

• przez kilka lat wchodził w skład jury przyznającego nagrodę włoskiej Fundacji Balzana

• przewodniczył Tow. Przyjaźni PL-Włoskiej

• wiceprzewodniczący Tow. Muzycznego im. F. Chopina

• 1952 - poseł na Sejm PRL, pozostawał nim do śmierci, z czasem przyjmując rolę marszałka-seniora

• 1953 - przewodniczący PL Komitetu Obrońców Pokoju (zrezygnował w 1957)

• w powojennym życiu kulturalnym stał się postacią widoczną

• 1947 - za Nowele włoskie oraz Nową miłość i inne opowiadania o3mał nagrodę tygodnika „Odrodzenie”

• Nagrody Państwowe I stopnia (1952, 1954, 1970)

• Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1963, 1977)

• nagrody zagraniczne (m.in. Nagroda Leninowska - 1970; włoska Premio Mondello - 1979)

• publiczna aktywność to także redagowanie czasopism

• 1945-46 - poznańskie „Życie Literackie”

• 1947-48 - warszawskie „Nowiny Literackie” (firmowane przez PPS, razem z nim i liberalizmem znikły)

• socrealizm w twórczości JI: opublikowany w 1952 zeszyt pt. Sprawa pokoju. Wiersze i przemówienia, wiersz List do Prezydenta Bieruta, dydaktyczna powieść dla młodzieży Wycieczka do Sandomierza (1953), opowiadanie Ucieczka Felka Okonia, studium o J.S. Bachu (1951) i Listy z podróży do Ameryki Pd. (1954)

• 1955 - przejął po A. Ważyku redakcję „Twórczości” i kierował nią do śmierci

Stary poeta:

• po wojnie: pisał i podróżował. Podróże żywiły jego twórczość, dostarczały tematów i energii. Sporo czasu zajmowały też sprawy społeczne i polityka

• I 1979 - zm. ostatnia z 3 sióstr JI, Jadwiga

• 23 XII 1979 - zm. żona

• I 1980 - w poszukiwaniu równowagi wyjechał do Paryża (86 lat). Poczuł się gorzej. Wrócił do PL w II 1980 i znalazł się w szpitalu Ministerstwa Zdrowia - zm. 2 III rano

• pogrzeb odbył się w Brwinowie, zgodnie z wolą wyrażoną 18 lat wcześniej (odręcznie pisane Rozporządzenie dotyczące pogrzebu) - w tym samym kościele, w którym 58 lat wcześniej brał ślub z Anną

Leon Jarosław Iwaszkiewicz - JI

W Rosji, w której zach. Ukraina znalazła się w wyniku rozbiorów, obowiązywał kalendarz juliański, wg kalendarza gregoriańskiego urodziny JI wypadłyby 5 III. W twórczości i na co dzień pisarz używał imienia Jarosław, w dokumentach - Leon

księgowym

Uniemożliwiał ukończenie studiów na którejkolwiek uczelni cesarstwa

Dopiero lekcja kompozycji u Karola uświadomiła mu, że nigdy nie będzie kompozytorem wybitnym

Wyszedł tylko 1 nr czasopisma

Zamiłowania te okazały się trwałe: w 1921 w W-wie stał się 1 ze współzałożycieli eksperymentalnego teatru Elsynor (sztuka Witkacego). W XX-leciu napisał kilka dramatów; Lato w Nohant i Maskarada przyniosły mu trochę rozgłosu i pieniędzy

Z kufrem książek, nut i notatek

Córka zamożnego i wpływowego przemysłowca warszawskiego

W połowie lat 80. utworzono tam Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów

Intelektualiści bywali zmuszani do emigracji (Tomasz Mann), uwięzieni w obozach koncentracyjnych (Carl Ossietzky - laureat literackiej Nagrody Nobla w 1935)

Co uzasadniało obecność w nim sporej liczby osób

Roczna kadencja

Inaczej: realizm socjalistyczny - zapożyczona ze ZSRR doktryna estetyczna, oficjalnie zalecona w PL od 1949. Przestano ją respektować ok. 1955. Oznaczał zespół reguł stosowanych w sztuce, wg których należało opisywać i wyrażać rzeczywistość. Dzieło socrealist. miało być partyjne, ludowe, ideowe, odznaczać się typowością, optymizmem i pełnić wobec odbiorcy rolę wychowawczą. 1 z lansowanych w socrealizmie gatunków literackich była tzw. powieść produkcyjna

---